THE TRACEABILITY FOR THE REFERENCE STANDARD DOSIMETER
SYSTEMS
Tülin Zengin**1 Dr., tulin.zengin@taek.gov.tr Doğan Yaşar1 Dr., dogan.yasar@taek.gov.tr Enis Kapdan1 enis.kapdan@taek.gov.tr Selim Aydın1 selim.aydin@taek.gov.tr Muharrem Korkmaz1 muharrem.korklmaz@taek.gov.tr Hasan Erez1 hasan.erez@taek.gov.tr 1 TAEK-ÇNAEM, Küçükçekmece, İstanbulREFERANS STANDART DOZİMETRE SİSTEMLERİNİN
İZLENEBİLİRLİĞİ*
ÖZET
Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi’nin (ÇNAEM) Sekonder Standart Dozimetre La-boratuvarı (SSDL), Türkiye’nin ulusal sekonder standart dozimetri laLa-boratuvarıdır; medikal alanda radyasyon dozu ölçümünde kullanılan dozimetre ve doz hızı ölçerlerin kalibrasyonlarını sağlamakta-dır. Bu bağlamda SSDL, tedavi düzeyli dozimetre kalibrasyonlarında uygulanan iki ayrı yöntemden akreditedir. Sekonder standardın izlenebilirliği için, öncelikle, Primer Standart Dozimetri Laboratu-varı, (PSDL) The Physikalisch-Technische Bundesanstalt (PTB)’de belirli aralıklarla kalibre ettiril-mektedir. Ayrıca düzenli olarak, laboratuvar standart koşullarında standart kontrol kaynağı ile ölçüm alınarak kararlı okuma kabiliyeti tespit edilip kayıt altına alınmaktadır. Böylelikle SSDL Standart Dozimetre Sistemlerinin performansı kontrol edilmekte ve izlenebilirliği sağlanmaktadır. İzlenebi-lirlik için yukarıda anlatılan çalışmalar sonucunda; SSDL’de kullanılan referans ve standart dozi-metre sistemlerinin ölçüm okuma değerlerinin istenilen ve beklenilen aralıkta kaldığı görülmüştür. Bu çalışmalar dışında, SSDL, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) tarafından düzenlenen ve SSDL’ler arasında yapılan “IAEA/WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gamma Beam” adlı karşılaştırma programına her yıl katılmaktadır. Son 10 yılın katılım sonuçları ± %3,5 referans aralık içerisinde kalmıştır.
Anahtar Kelimeler: Sekonder standart dozimetri, izlenebilirlik, referans dozimetre, standart kontrol
kaynağı, kalibrasyon
ABSTRACT
Çekmece Nuclear Research and Training Center Secondary Standard Dosimetry Laboratory (SSDL) is the national secondary standard dosimetry laboratory of Turkey. SSDL provides calibration of therapy level dosimeter sistems used in radiotherapy and radiation protection level dose ratemeter. SSDL was accredited by its two different methods for calibration of therapy level dosimeter systems. For the traceability, the secondary standard dosimeter systems are primarily calibrated in regular periods at the Primary Standard Dosimetry Laboratory (PSDL) The Physikalisch-Technische Bundesanstalt (PTB). In addition, by reading with the standard check source, the stable reading performance of the secon-dary standard dosimeter system is determined and kept under records. In this manner, the performance of the standard dosimeter systems in SSDL are being checked and their traceability is provided. In consequence of these studies, the measurements of the reference and the standard dosimeter systems used in SSDL were determined to be in the expected interval. In addition to this studies, SSDL partici-pates every year to “IAEA/WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gamma Beam” intercom-parison between the SSDL’s which is organized by the International Atomic Energy Agency (IAEA). The participation results of the last 10 years are in the ± %3,5 reference intervals.
Keywords: Secondary standard dosimetry, traceability, reference dosimeter, standard check source,
calibration ** İletişim yazarı
Geliş tarihi : 22.05.2014 Kabul tarihi : 23.06.2014
* 26-28 Eylül 2013 tarihlerinde Makina Mühendisleri Odası tarafından Kocaeli’de düzenlenen 8. Ulusal Ölçümbilim Kongresi’nde sunulan bildiri, dergimiz için yazarı tarafından makale olarak yeniden düzenlenmiştir.
Şekil 3. Standart Test Kaynağı Sr-90
Şekil 4. Yer Değiştirme Metodu Hava Kerma Uygulaması
Her iki yöntem, TURKAK tarafından akredite edilmiştir.
3.1 SSDL’de Kullanılan Standart Dozimetre Sistemleri
Referans Standart Dozimetre Sistemi
Elektrometre: PTW Webline, Model: T10021, Seri no:122 İyon Odası: PTW Freiburg, Model: TM30013, Seri no:2483 İyon Odası: PTW Freiburg, Model: M23342, Seri no:1633
İyon Odası: PTW Freiburg, Model: TW33004, Seri no:25254
Working Standart Dozimetre Sistemi
Elektrometre: IBA-Wellhöfer, Model: Dose-1, Seri no: 7967 İyon Odası: PTW Freiburg, Model: TM30001, Seri no:1418
Şekil 2. Akreditasyon Belgesinin 2. Sayfası
Standart Dozimetri Laboratuvarları" zincirine dahildir. Ülkemizde, sadece SSDL’de bulunan Tedavi Düzeyli Kalibrasyon Laboratuvarında, radyasyon onkolojisi kliniklerinde kullanılan tedavi düzeyli dozimetre sistemlerinin kalibras-yonları yapılmakta ve kalibrasyon katsayıları sertifikalandırılarak verilmektedir. SSDL, tedavi düzeyli dozimetre sistemlerinin kalibrasyonun-da, iki ayrı metottan TURKAK tarafından akre-dite edilmiştir. Akreditasyon belgeleri aşağıda, Şekil 1 ve 2’de yer almaktadır.
3. MATERYAL VE METOTLAR
SSDL’de, tedavi düzeyli dozimetre kalibrasyonla-rında yer değiştirme metodu kullanılmaktadır. Bu metotta kalibrasyonu yapılacak iyon odası veya cihaz, ışın demetine dik olarak yerleştirilir. Stan-dart iyon odası ile kalibrasyonu yapılacak olan iyon odasının sırayla aynı geometride ve standart radyasyon kaynağı karşısında okuması yapılır. Standart iyon odasının okuma değeri, kalibrasyo-nu yapılacak olan iyon odasının okuma değerine oranlanır. SSDL, kalibrasyon faktörlerini oluştururken, PSDL’de kalibrasyonu yapılmış referans standart dozimetre sistemini kullandığı gibi rutin çalışma-larda, referans standart dozimetre sistemine göre kalibre edilmiş working standart dozimetre sitemi de kullanmaktadır. Bu şekilde kalibrasyon faktörü belirlenirken, öncelikle working standart dozimet-re sistemi kullanarak doz okumaları yapılmakta-dır. Daha sonra ise aynı ortam ve geometride yer değiştirme metodu kullanılarak kullanıcıya ait dozimetre sisteminin doz okumaları gerçekleş-tirilmektedir. Working standart dozimetre siste-mi okuma değerleri ile kullanıcıya ait dozimetre sisteminin okuma değerleri matematiksel olarak oranlanır.
Kalibrasyon katsayıları elde edilirken uluslararası protokoller dikkate alınmaktadır.
1. Tedavi düzeyli dozimetrelerin hava kerma ka-librasyonu, IAEA TRS-277 Code of Practice dokümanına göre gerçekleştirilmektedir. 2. Suda absorblanan doz kalibrasyonu ise IAEA
TRS-398 Code of Practice dokümanına göre yapılmaktadır.
1. GİRİŞ
N
ükleer teknolojinin gelişmesine paralel olarak, son yıllarda, birçok hastalığın yanında, özellikle kanser teşhis ve tedavisinde kullanılan pek çok yeni cihaz geliştirilmiştir. Tedavinin başarılı bir şekilde yapılabilmesi için kullanılan tedavi düzeyli dozimetre sistemlerinin belirli aralıklarla, standart radyasyon kaynakları veya standart do-zimetreler kullanılarak kalibre edilmesi, çok büyük önem kazanmakla birlikte, zorunludur. Ayrıca, insan duyu organları ile algılanamayan iyonlaştırıcı radyasyonların varlığını tespit etmede ve seviyesini ölçmede, korunma amaçlı dozimetre ve radyasyon doz hızı ölçer adı verilen cihazlar kullanılmakta-dır. Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi (ÇNA-EM) ile Sekonder Standart Dozimetri Laboratuvarı (SSDL), Türkiye’nin tek ulusal laboratuvarıdır. Medikal alanda kulla-nılan tedavi düzeyli dozimetre sistemlerinin ve radyasyonun bulunduğu ortamlarda kullanılan korunma düzeyli radyasyon ölçer cihazların kalibrasyon hizmeti, Türkiye geneline SSDL tarafından verilmektedir. SSDL, tedavi düzeyli dozimetre sis-temlerinin kalibrasyonunda akredite olmuştur. Alınan radyas-yon dozu insan sağlığını ve tedavi kalitesini doğrudan etkile-diğinden, tedavi düzeyli dozimetre sistemlerinin ve korunma düzeyli radyasyon ölçer cihazların kalibrasyonu, doğru, has-sas ve güvenilir olarak yapılmalıdır. Bu anlamda SSDL’de kullanılan referans sekonder standart, izlenebilir olmalıdır. Referans sekonder standardın izlenebilirliğini sağlayabilmek için;1. Referans sekonder standart ve Primer Standart Dozimet-ri Laboratuvarı (PSDL), “The Physikalisch-Technische Bundesanstalt (PTB)”de düzenli aralıklarla kalibre ettiril-mektedir.
2. Standart kontrol kaynağı kullanılarak, sekonder standart dozimetre sistemleri ile standart laboratuvar koşullarında ve düzenli olarak, ölçümler alınmaktadır. Alınan ölçüm değerleri, tablo ve grafiklere geçirilerek, geçmiş okuma değerleri ile karşılaştırılmaktadır. Böylece, SSDL sekon-der standart dozimetre sistemlerinin performansları ve ka-rarlılıkları kontrol edilmektedir.
3. SSDL, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) tara-fından organize edilen ve Dünyadaki SSDL’ler arasında yapılan “IAEA / WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gamma Beam” adlı karşılaştırma programına düzenli olarak her yıl katılmaktadır.
2. ÇNAEM – SSDL TEDAVİ DÜZEYLİ
KALİBRASYON LABORATUVARI
ÇNAEM Metroloji Birimi bünyesinde bulunan SSDL; Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından organize edilen "İkinci Derece
Şekil 9. PTW 30001#1418 İyon Odası İçin N Kalibrasyon Sertifikası
Şekil 8. PTW 30001#1418 İyon Odası İçin NK Kalibrasyon Sertifikası
4. PSDL KALİBRASYONLARI
SSDL’de kullanılan referans sekonder standart dozimetre sistemi, izlenebilir olmalıdır. Bu izlenebilirliğin sağlanması için Primer Standart Dozimetri Laboratuvarında düzenli pe-riyotlarla kalibrasyonunun yaptırılması gerekmektedir. Bunu sağlamak amacıyla, SSDL, referans standart dozimetre siste-minin kalibrasyonunu PTB’de yaptırmaktadır. Kalibrasyonu yapılan referans standart dozimetre sistemine göre de, rutin çalışmalarda kullanılan working standart dozimetre sistemi SSDL’de kalibre edilmektedir. SSDL referans standart dozi-metre sistemlerinin PTB’de yaptırılan kalibrasyonlarına ait kalibrasyon sertifikaları Şekil 5, 6, 7’de verilmektedir. SSDL working standart dozimetre sisteminin referans standarda göre kalibrasyon sertifikaları Şekil 8, 9’da verilmektedir.
Şekil 5. PTW ,TM30013, 2483 Kalibrasyon Sertifikası
Şekil 6. PTW, M23342, 1633 Kalibrasyon Sertifikası
Tablo 1. Referans Standart Dozimetre Sisteminin Standart Kontrol Kaynağı Ölçüm Değerleri ELEKTROMETRE : PTW UNIDOS WEBLINE T-10021# 122
İYON ODASI : PTW TM30013#2483
TEST KAYNAĞI : Sr-90 PTW 23261#149 (SSDL:1) TERMOMETRE : Referans Termometre
CİHAZ DURUMU : Yüksek Voltaj=+400V Q=Ka N=4.987E+07 Gy/C
Referans Tarih Referans Değer 3,503 nC/300 sn
25.11.2009 Standart sapma 0,006
Tarih Dozimetre okuması
(nC/300 s) Gün Sayısı Bozunma Faktörü
Düzeltilen okuma (nC/300 s) % HATA 06.01.2011 3,411 407,00 0,973 3,504 0,03 07.03.2011 3,396 467,00 0,970 3,503 -0,01 07.04.2011 3,390 498,00 0,968 3,504 0,02 09.05.2011 3,364 530,00 0,966 3,484 -0,54 07.06.2011 3,366 559,00 0,964 3,493 -0,29 07.07.2011 3,354 589,00 0,962 3,487 -0,46 26.07.2011 3,359 608,00 0,961 3,497 -0,17 26.07.2011 3,358 608,00 0,961 3,496 -0,21 27.07.2011 3,358 609,00 0,961 3,496 -0,19 27.07.2011 3,358 609,00 0,961 3,496 -0,19 05.09.2011 3,359 649,00 0,958 3,506 0,08 06.10.2011 3,346 680,00 0,956 3,500 -0,09 01.11.2011 3,343 706,00 0,954 3,503 0,01 05.12.2011 3,327 740,00 0,952 3,494 -0,25 12.01.2012 3,327 778,00 0,950 3,503 0,00 09.02.2012 3,309 806,00 0,948 3,490 -0,37 13.03.2012 3,307 839,00 0,946 3,496 -0,21 18.04.2012 3,290 875,00 0,944 3,486 -0,48 21.05.2012 3,291 908,00 0,942 3,495 -0,24 08.06.2012 3,288 926,00 0,941 3,495 -0,22 13.07.2012 3,288 961,00 0,938 3,504 0,04 03.08.2012 3,290 982,00 0,937 3,511 0,23 11.09.2012 3,280 1021,00 0,935 3,509 0,18 11.10.2012 3,266 1051,00 0,933 3,501 -0,06 14.11.2012 3,254 1085,00 0,931 3,496 -0,20 18.12.2012 3,251 1119,00 0,929 3,501 -0,07 11.01.2013 3,249 1143,00 0,927 3,504 0,02 11.02.2013 3,233 1174,00 0,925 3,494 -0,27 29.03.2013 3,220 1220,00 0,922 3,490 -0,37 29.04.2013 3,218 1251,00 0,921 3,496 -0,20
5. STANDART KONTROL KAYNAĞI
ÖLÇÜMLERİ
SSDL, tedavi düzeyli referans ve working standart dozimet-re sistemlerinin izlenebilirliği için standart kontrol kaynak-ları kullanarak düzenli aralıklarla ölçümler almaktadır. Bu-nun için, öncelikle referans ve working standart dozimetre sistemleri ile başlangıç aktivitesi belli standart kaynak kul-lanarak ölçüm düzenekleri hazırlanmaktadır. Hazırlanan öl-çüm düzeneğinden standart laboratuvar koşullarında ölöl-çüm- ölçüm-ler alınmaktadır. Alınan ölçüm değerölçüm-leri, tablo ve grafikölçüm-lere geçirilerek, geçmiş okuma değerleri ile karşılaştırılmaktadır. Böylece, SSDL referans ve standart dozimetre sistemlerinin performansları ve kararlılıkları kontrol edilerek izlenebil-mektedir.
5.1 Referans Standart Dozimetre Sisteminin Standart Kontrol Kaynağı Ölçüm Sonuçları
Tablo 1, SSDL referans dozimetre sisteminin performansı-nı ve kararlılığıperformansı-nı gösteren standart kontrol kaynağı ölçüm değerlerini vermektedir. Şekil 10’da ise ölçüm sonuçlarının grafiğe dönüştürülmüş hali gösterilmektedir. Ölçüm sonuçları arasındaki sapmalar, beklenen ve istenilen aralıkta kalmak-tadır.
5.2 Working Standart Dozimetre Sistemi Standart Kontrol Kaynağı Ölçümü
Tablo 2’de, working standart dozimetre sisteminin, belirli ara-lıklarla yapılan standart kontrol kaynağı ölçüm sonuçları ve-rilmektedir. Şekil 11’de ise working standart dozimetre siste-minin performansını ve kararlılığını izleyebilmek için ölçüm sonuçları grafiksel olarak gösterilmektedir.
Referans Standart Dozimetre Sistemi İçin Kaynak Kontrol Deneyleri Sapma Dağılımı
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0 01.01 .2011 05.02 .2011 12.03 .2011 16.04 .2011 21.05 .2011 25.06 .2011 30.07 .2011 03.09 .2011 08.10 .2011 12.11 .2011 17.12 .2011 21.01 .2012 25.02 .2012 31.03 .2012 05.05 .2012 09.06 .2012 14.07 .2012 18.08 .2012 22.09 .2012 27.10 .2012 01.12 .2012 05.01 .2013 09.02 .2013 16.03 .2013 Tarih De ğiş im %
Şekil 10. Referans Dozimetrenin Kontrol Kaynağı Test Ölçümleri Dağılımı
Çalışma Standardı için Kaynak Kontrol Deneyleri Sapma Dağılımı
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0 01.01 .2011 20.02 .2011 11.04 .2011 31.05 .2011 20.07 .2011 08.09 .2011 28.10 .2011 17.12 .2011 05.02 .2012 26.03 .2012 15.05 .2012 04.07 .2012 23.08 .2012 12.10 .2012 01.12 .2012 20.01 .2013 11.03 .2013 Tarih De ği şi m %
Tablo 3. SSDL Referans Dozimetre Sisteminin Hava Kerma Doz Ölçüm Değerleri ELEKTROMETRE : PTW UNIDOS WEBLINE T10021 #122 + PTW 30013 # 2483 SSD= 100 cm FS= 10x10 cm Timer= Co-60 timer
Hava Kerma Değerleri Geçen Gün
Dikey Faktörü Düzeltilen % HATA
Tarih nC/dk Sayısı nC/dk 28.01.2011 8,538 -21,00 1,0076 8,474 0,49 18.02.2011 8,432 0,00 1,0000 8,432 0,00 23.02.2011 8,448 5,00 0,9982 8,463 0,36 11.03.2011 8,377 21,00 0,9924 8,440 0,10 07.06.2011 8,125 109,00 0,9614 8,451 0,22 19.07.2011 7,992 151,00 0,9470 8,440 0,09 17.08.2011 7,923 180,00 0,9371 8,454 0,26 25.10.2011 7,732 249,00 0,9140 8,459 0,32 06.12.2011 7,615 291,00 0,9003 8,459 0,31 29.12.2011 8,018 314,00 0,8929 8,980 0,00 13.01.2012 7,988 329,00 0,8880 8,996 0,17 28.02.2012 7,861 375,00 0,8734 9,001 0,23 09.08.2012 7,385 538,00 0,8235 8,967 -0,14 09.08.2012 7,389 538,00 0,8235 8,972 -0,09 17.09.2012 7,285 577,00 0,8120 8,972 -0,09 06.02.2013 6,949 719,00 0,7714 9,008 0,31 07.02.2013 6,948 720,00 0,7711 9,010 0,33 08.02.2013 6,944 721,00 0,7709 9,007 0,31 08.04.2013 6,802 780,00 0,7546 9,014 0,38 29.05.2013 6,697 831,00 0,7409 9,040 0,67
6. REFERANS VE WORKING
STANDART DOZİMETRE
SİSTEMLERİNİN TEST ÖLÇÜMLERİ
Tedavi düzeyli referans standart ve working standart dozimet-re sistemlerinin doz okuma kararlılığını izleyebilmek için be-lirli aralıklarla ölçümler alınmaktadır. Bunun için TURKAK tarafından akredite edilen, hava kerma ve suda absorblanan doz kalibrasyon yöntemlerine göre standart ölçüm düzenek-leri hazırlanmaktadır. Ölçümler, referans sıcaklık 20±2 oC ve referans basınca 1013,25 mbar (760 mmHg) normalize edilmektedir.
6.1 Referans Standart Dozimetre Sisteminin Ölçüm Sonuçları
SSDL referans standart dozimetre sisteminin kararlılığını
iz-leyebilmek amacıyla belirli aralıklarla alınan hava kerma ve suda absorblanan doz okuma ölçüm sonuçları, tablo ve gra-fiklerle verilmiştir: Tablo 3’te referans dozimetre sisteminin hava kerma doz okuma ölçüm değerleri; Şekil 12’de hava kerma doz okuma ölçüm değerleri arasındaki değişim, gra-fiksel olarak; Tablo 4‘te referans dozimetre sisteminin suda absorblanan doz okuma ölçüm değerleri; Şekil 13’te ise suda absorblanan doz okuma ölçüm değerleri arasındaki değişim grafiksel olarak gösterilmiştir. Grafiklerden de görüldüğü üze-re ölçüm sonuçları arasındaki dağılım, beklenilen ve istenilen aralıkta kalmıştır.
6.2 Working Standart Dozimetre Sisteminin Ölçüm Sonuçları
Working standart dozimetre sisteminin kararlılığını izleyebil-mek amacıyla, düzenli olarak belirli aralıklarla doz okuma
öl-Tablo 2. Working Standart Dozimetre Sisteminin Standart Kontrol Kaynağı Ölçüm Değerleri ELEKTROMETRE : WELLHÖFER DOSE 1 # 7967
İYON ODASI : PTW 30001#1418 TEST KAYNAĞI : Sr-90 2503-3#1878 (SSDL:6) TERMOMETRE : NPL 155
CİHAZ DURUMU : Factor=1.00 Sensitivity=19.40 nc/Gy Bias Voltage= +399 V
Referans Tarih Referans Değer 6,277 nC/300 sn
19.11.2009 Standart sapma 0,002
Tarih Dozimetre okuması
(nC/300 s) Gün Sayısı Bozunma Faktörü Düzeltilen okuma (nC/300 s) % HATA 06.01.2011 6,129 413,00 0,973 6,299 0,35 21.01.2011 6,121 428,00 0,972 6,296 0,31 04.02.2011 6,114 442,00 0,971 6,296 0,29 21.02.2011 6,109 459,00 0,970 6,297 0,32 07.03.2011 6,096 473,00 0,969 6,290 0,20 23.03.2011 6,089 489,00 0,968 6,289 0,18 07.04.2011 6,082 504,00 0,967 6,288 0,18 22.04.2011 6,076 519,00 0,966 6,288 0,17 06.05.2011 6,073 533,00 0,965 6,291 0,22 24.05.2011 6,064 551,00 0,964 6,289 0,19 08.06.2011 6,058 566,00 0,963 6,290 0,20 24.06.2011 6,050 582,00 0,962 6,287 0,16 01.07.2011 6,047 589,00 0,962 6,287 0,16 26.07.2011 6,038 614,00 0,960 6,288 0,18 26.07.2011 6,039 614,00 0,960 6,290 0,20 27.07.2011 6,037 615,00 0,960 6,287 0,16 27.07.2011 6,038 615,00 0,960 6,288 0,18 05.09.2011 6,019 655,00 0,958 6,286 0,14 03.10.2011 6,005 683,00 0,956 6,283 0,09 25.10.2011 5,995 705,00 0,954 6,281 0,06 05.12.2011 5,977 746,00 0,952 6,279 0,03 12.01.2012 5,961 784,00 0,949 6,278 0,01 08.02.2012 5,957 811,00 0,948 6,286 0,13 13.03.2012 5,944 845,00 0,946 6,286 0,14 02.04.2012 5,932 865,00 0,944 6,281 0,07 30.05.2012 5,923 923,00 0,941 6,296 0,30 15.06.2012 5,913 939,00 0,940 6,292 0,24 04.07.2012 5,906 958,00 0,939 6,292 0,24 02.08.2012 5,891 987,00 0,937 6,289 0,19 11.09.2012 5,871 1027,00 0,934 6,284 0,10 15.10.2012 5,858 1061,00 0,932 6,284 0,11 14.11.2012 5,846 1091,00 0,930 6,284 0,10 18.12.2012 5,831 1125,00 0,928 6,281 0,06 11.01.2013 5,823 1149,00 0,927 6,283 0,09 11.02.2013 5,811 1180,00 0,925 6,283 0,09 29.03.2013 5,798 1226,00 0,922 6,287 0,16 29.04.2013 5,788 1257,00 0,920 6,290 0,21
-0,80 -0,60 -0,40 -0,20 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 06.06.2011 14.09.2011 23.12.2011 01.04.2012 10.07.2012 18.10.2012 26.01.2013 06.05.2013 14.08.2013
Şekil 13. Referans Dozimetre Sisteminin Suda Absorblanan Doz Ölçüm Değerlerindeki Değişim Grafiği
çümleri alınmıştır. Tablo 5’te working standart dozimetre sis-teminin hava kerma doz okuma ölçüm değerleri; Şekil 14’te ise working standart hava kerma doz okuma ölçüm değerleri arasındaki değişim grafiksel olarak; Tablo 6’da working stan-dart dozimetre sisteminin suda absorblanan doz okuma ölçüm
değerleri; Şekil 15’te ise working standart dozimetre sistemi-nin suda absorblanan doz okuma ölçüm değerleri arasındaki değişim grafiksel olarak gösterilmiştir. Grafiklerden de görül-düğü gibi ölçüm sonuçları arasındaki sapma dağılımı, bekle-nilen ve istebekle-nilen aralıkta kalmıştır.
Tablo 5. Working Standart Dozimetre Sisteminin Hava Kerma Doz Ölçüm Değerleri ELEKTROMETRE : WELLHÖFER DOSE 1 # 7967 + PTW 30001# 1418
SSD= 100 cm FS= 10x10 cm Timer= Co-60 timer
Hava Kerma Değerleri Geçen Gün
Dikey Faktörü Düzeltilen % HATA
Tarih nC/dk Sayısı mGy/nC
11.01.2011 8,609 -59,000 1,022 8,43 0,11 13.01.2011 8,601 -57,000 1,021 8,43 0,09 28.01.2011 8,560 -42,000 1,015 8,43 0,15 16.02.2011 8,472 -23,000 1,008 8,40 -0,20 18.02.2011 8,474 -21,000 1,008 8,41 -0,10 18.02.2011 8,475 -21,000 1,008 8,41 -0,09 23.02.2011 8,477 -16,000 1,006 8,43 0,11 11.03.2011 8,418 0,000 1,000 8,42 0,00 14.03.2011 8,418 3,000 0,999 8,43 0,10 24.03.2011 8,368 13,000 0,995 8,41 -0,13 28.03.2011 8,350 17,000 0,994 8,40 -0,20 06.06.2011 8,164 87,000 0,969 8,42 0,07 07.06.2011 8,155 88,000 0,969 8,42 -0,01 12.07.2011 8,044 123,000 0,957 8,41 -0,11 12.07.2011 8,044 123,000 0,957 8,41 -0,11 19.07.2011 8,023 130,000 0,954 8,41 -0,12 03.08.2011 7,987 145,000 0,949 8,42 -0,03 17.08.2011 7,947 159,000 0,944 8,42 -0,02 06.09.2011 7,878 179,000 0,937 8,40 -0,18 06.09.2011 7,875 179,000 0,937 8,40 -0,20
Tablo 4. SSDL Referans Dozimetre Sisteminin Suda Absorblanan Doz Ölçüm Değerleri ELEKTROMETRE : PTW UNIDOS WEBLINE T10021 # 121 + PTW 30013# 2483 SSD= 95 +5 cm IAEA Su Fantomu FS= 10x10 cm Timer= Co-60 timer
Hava Kerma Değerleri Geçen Gün
Dikey Faktörü Düzeltilen % HATA
Tarih nC/dk Sayısı nC/dk 04.08.2011 7,287 0,00 1,00 7,287 0,00 17.08.2011 7,250 13,00 1,00 7,284 -0,04 24.10.2011 7,074 81,00 0,97 7,283 -0,05 06.12.2011 6,973 124,00 0,96 7,292 0,07 29.12.2011 7,297 147,00 0,95 7,695 0,00 13.01.2012 7,267 162,00 0,94 7,705 0,13 10.02.2012 7,203 190,00 0,93 7,714 0,25 10.08.2012 6,733 372,00 0,87 7,701 0,08 11.09.2012 6,653 404,00 0,86 7,697 0,03 06.02.2013 6,350 552,00 0,82 7,750 0,72 07.02.2013 6,344 553,00 0,82 7,746 0,66 08.02.2013 6,345 554,00 0,82 7,749 0,71 08.04.2013 6,209 613,00 0,80 7,747 0,68 21.05.2013 6,112 656,00 0,79 7,745 0,66 22.05.2013 6,107 657,00 0,79 7,741 0,60
Şekil 12. Referans Dozimetre Sisteminin Hava Kerma Doz Ölçüm Değerlerindeki Değişim Grafiği
REFERANS STANDART HAVA KERMA DOZ DEĞİŞİM GRAFİĞİ
-0,20 -0,10 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 18.1 1.20 10 26.0 2.20 11 06.0 6.20 11 14.0 9.20 11 23.1 2.20 11 01.0 4.20 12 10.0 7.20 12 18.1 0.20 12 26.0 1.20 13 06.0 5.20 13 14.0 8.20 13 Da ğılım (% )
-0,80 -0,60 -0,40 -0,20 0,00 0,20 0,40 0,60 18.1 1.20 10 26.0 2.20 11 06.0 6.20 11 14.0 9.20 11 23.1 2.20 11 01.0 4.20 12 10.0 7.20 12 18.1 0.20 12 26.0 1.20 13 06.0 5.20 13 14.0 8.20 13
Şekil 14. Working Standart Dozimetre Sisteminin, Hava Kerma Ölçüm Değerlerindeki Değişimin Grafiksel Olarak Gösterimi
ELEKTROMETRE : WELLHÖFER DOSE 1 # 7967 + PTW 3001# 1418 SSD= 95 +5 cm IAEA Su Fantomu FS= 10x10 cm Timer= Co-60 timer
Su Fant. Absorlanan Doz Değerleri Geçen Gün
Dikey Faktörü Düzeltilen
nC/dk % HATA Tarih nC/dk Sayısı 04.08.2011 7,317 0,00 1,0000 7,317 0,12 04.08.2011 7,308 0,00 1,0000 7,308 0,00 17.08.2011 7,268 13,00 0,9953 7,302 -0,08 05.09.2011 7,216 32,00 0,9885 7,300 -0,11 15.09.2011 7,189 42,00 0,9850 7,299 -0,12 22.09.2011 7,171 49,00 0,9825 7,299 -0,12 06.10.2011 7,146 63,00 0,9775 7,310 0,03 24.10.2011 7,103 81,00 0,9712 7,314 0,08 03.11.2011 7,056 91,00 0,9677 7,292 *-0,22 14.11.2011 7,038 102,00 0,9639 7,302 *-0,08 22.11.2011 7,012 110,00 0,9611 7,296 -0,16 09.12.2011 7,387 0,00 1,0000 7,387 *0,00 27.12.2011 7,330 18,00 0,9935 7,378 -0,13 03.01.2012 7,313 25,00 0,9910 7,379 -0,11 13.01.2012 7,283 35,00 0,9874 7,376 -0,15 19.01.2012 7,282 41,00 0,9853 7,390 0,05 26.01.2012 7,260 48,00 0,9828 7,387 0,00 07.02.2012 7,234 60,00 0,9786 7,392 0,07 05.03.2012 7,171 87,00 0,9691 7,400 0,17 06.03.2012 7,162 88,00 0,9687 7,394 0,09
Tablo 6. Working Standart Dozimetre Sisteminin Suda Absorblanan Doz Ölçüm Değerleri Tablo 5. Working Standart Dozimetre Sisteminin Hava Kerma Doz Ölçüm Değerleri (Devamı)
15.09.2011 7,852 188,000 0,934 8,40 -0,18 21.09.2011 7,843 194,000 0,932 8,41 -0,08 07.10.2011 7,801 210,000 0,927 8,42 -0,03 26.10.2011 7,760 229,000 0,921 8,43 0,13 16.11.2011 7,694 250,000 0,914 8,42 0,03 22.11.2011 7,676 256,000 0,912 8,42 0,01 09.12.2011 8,095 0,00 1,000 8,095 0,00 13.12.2011 8,089 4,00 0,999 8,100 0,06 22.12.2011 8,063 13,00 0,995 8,101 0,07 02.01.2012 8,042 24,00 0,991 8,112 0,21 13.01.2012 7,998 35,00 0,987 8,099 0,05 06.02.2012 7,931 59,00 0,979 8,102 0,08 08.03.2012 7,853 90,00 0,968 8,112 0,21 08.03.2012 7,825 90,00 0,968 8,084 -0,14 08.03.2012 7,819 90,00 0,968 8,077 -0,22 08.03.2012 7,829 90,00 0,968 8,087 -0,10 09.04.2012 7,757 122,00 0,957 8,106 0,14 17.04.2012 7,722 130,00 0,954 8,093 -0,03 03.05.2012 7,681 146,00 0,949 8,097 0,02 20.06.2012 7,546 194,00 0,932 8,093 -0,02 11.07.2012 7,477 215,00 0,925 8,080 -0,18 08.08.2012 7,404 243,00 0,916 8,083 -0,15 09.08.2012 7,392 244,00 0,916 8,072 -0,28 09.08.2012 7,402 244,00 0,916 8,083 -0,14 24.08.2012 7,362 259,00 0,911 8,083 -0,15 27.08.2012 7,346 262,00 0,910 8,074 -0,26 01.10.2012 7,253 297,00 0,898 8,074 -0,26 01.11.2012 7,174 328,00 0,888 8,075 -0,24 03.12.2012 7,111 360,00 0,878 8,097 0,03 04.12.2012 7,110 361,00 0,878 8,099 0,05 12.12.2012 7,078 369,00 0,875 8,086 -0,11 18.12.2012 7,048 375,00 0,873 8,069 -0,32 26.12.2012 7,034 383,00 0,871 8,077 -0,22 17.01.2013 6,990 405,00 0,86 8,090 -0,06 29.01.2013 6,966 417,00 0,86 8,098 0,03 06.02.2013 6,970 425,00 0,86 8,125 0,37 07.02.2013 6,958 426,00 0,86 8,114 0,24 08.02.2013 6,947 427,00 0,86 8,105 0,12 14.02.2013 6,915 433,00 0,86 8,085 -0,13 25.02.2013 6,901 444,00 0,85 8,100 0,06 13.03.2013 6,866 460,00 0,85 8,106 0,14 01.04.2013 6,816 479,00 0,84 8,103 0,09 08.04.2013 6,808 486,00 0,84 8,113 0,23 24.04.2013 6,764 502,00 0,83 8,108 0,16 02.05.2013 6,744 510,00 0,83 8,107 0,15 24.05.2013 6,698 532,00 0,83 8,116 0,26
7. “IAEA/WHO TLD POSTAL DOSE
QUALITY AUDIT FOR Co-60 GAMMA
BEAM” DOZ KARŞILAŞTIRMA
PROGRAMI SONUÇLARI
“IAEA/WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gam-ma Beam”; Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) tarafın-dan organize edilen ve dünyadaki SSDL’ler arasında yapılan bir karşılaştırma programıdır (Intercomparison). SSDL, bu
karşılaştırma programına düzenli olarak, her yıl katılmakta-dır. Tablo 7’den de görüldüğü üzere, SSDL için karşılaştırma programı sonucunda belirlenen 1998-2011 sapma değerleri, maksimum ± %1,5 değer aralığı içerisinde kalmıştır. Şekil 16 ve 17’de görüldüğü gibi 2012 karşılaştırma programı sonucu da aynı aralık içerisindedir. Uluslararası kabul gören sapma aralığının ± %3,5 olduğu dikkate alındığında karşılaştırma programı sonuçları oldukça başarılıdır.
Şekil 15. Working Standart Dozimetre Sisteminin Suda Asbsorblanan Doz Ölçüm Değerlerindeki Değişimin Grafiksel Olarak Gösterimi
Tablo 7. “IAEA / WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gamma Beam” Doz Karşılaştırma Programı Sonuçları
Tarih Kullanılan ışın Kullanıcı Dozu (Gy) IAEA Dozu (Gy) IAEA Dozuna Bağlı Sapma %
06.02.1998 Co-60 2,000 2,008 -0,4 03.02.1999 Co-60 2,008 2,000 0,4 22.12.1999 Co-60 2,000 2,002 -0,1 26.01.2001 Co-60 2,000 2,014 -0,7 03.03.2003 Co-60 2,000 2,022 -1,1 04.02.2004 Co-60 2,006 2,000 0,3 07.03.2005 Co-60 2,000 2,030 -1,5 06.02.2006 Co-60 2,000 2,018 -0,9 27.06.2007 Co-60 2,000 2,026 -1,3 29.07.2008 Co-60 2,000 2,012 -0,6 26.11.2009 Co-60 2,000 2,012 -0,6 05.10.2010 Co-60 2,000 2,020 -1,0 03.08.2011 Co-60 2,010 2,000 0,5
WORKING STANDART SUDA ABSORBLANAN DOZ DEĞİŞİM GRAFİĞİ
03.04.2012 7,090 116,00 0,9590 7,393 *0,08 10.04.2012 7,074 123,00 0,9566 7,395 0,11 16.04.2012 7,047 129,00 0,9545 7,383 -0,06 02.05.2012 7,012 145,00 0,9490 7,388 0,02 18.05.2012 6,966 161,00 0,9435 7,383 -0,05 19.06.2012 6,892 193,00 0,9327 7,389 *0,03 10.07.2012 6,831 214,00 0,9257 7,379 -0,11 27.07.2012 6,793 231,00 0,9200 7,383 -0,05 01.08.2012 6,773 236,00 0,9183 7,375 -0,16 08.08.2012 6,758 243,00 0,9160 7,378 -0,12 23.08.2012 6,720 258,00 0,9111 7,376 -0,15 28.08.2012 6,704 263,00 0,9094 7,371 *-0,21 06.09.2012 6,678 272,00 0,9065 7,367 -0,27 13.09.2012 6,660 279,00 0,9042 7,366 -0,29 08.10.2012 6,586 304,00 0,8961 7,349 -0,51 01.11.2012 6,553 328,00 0,8884 7,376 -0,15 30.11.2012 6,479 357,00 0,8791 7,370 -0,24 12.12.2012 6,451 369,00 0,8753 7,370 -0,23 20.12.2012 6,434 377,00 0,8728 7,372 -0,21 25.12.2012 6,425 382,00 0,8712 7,375 -0,16 18.01.2013 6,400 406,00 0,8637 7,410 *0,31 21.01.2013 6,392 409,00 0,8628 7,409 0,29 29.01.2013 6,380 417,00 0,8603 7,416 0,39 06.02.2013 6,362 425,00 0,8578 7,417 0,40 07.02.2013 6,360 426,00 0,8575 7,417 0,40 08.02.2013 6,364 427,00 0,8572 7,425 0,51 26.02.2013 6,321 445,00 0,8516 7,423 0,48 14.03.2013 6,277 461,00 0,8467 7,413 0,35 20.03.2013 6,266 467,00 0,8449 7,416 0,39 27.03.2013 6,251 474,00 0,8428 7,418 0,42 02.04.2013 6,240 480,00 0,8409 7,421 0,46 08.04.2013 6,225 486,00 0,8391 7,419 0,43 15.04.2013 6,209 493,00 0,8370 7,419 0,43 22.04.2013 6,196 500,00 0,8349 7,421 0,46 26.04.2013 6,190 504,00 0,8337 7,425 0,52 02.05.2013 6,168 510,00 0,8319 7,414 0,37 24.05.2013 6,132 532,00 0,8253 7,430 0,58
Tablo 6. Working Standart Dozimetre Sisteminin Suda Absorblanan Doz Ölçüm Değerleri (Devamı)
8. SONUÇ
Bu makalede, Türkiye’nin tek ulusal sekonder standart dozi-metri laboratuvarı olan ÇNAEM Metroloji Birimi ve SSDL’in tedavi düzeyli referans ve standart dozimetre sistemlerinin iz-lenebilirliğinin sağlanabilmesi amacıyla yaptıkları çalışmalar anlatılmıştır.
Bu kapsamda referans standardın, primer standart dozimetri laboratuvarında düzenli aralıklarla kalibrasyonu gerçekleş-tirilmiştir. Standart kontrol kaynağı kullanılarak, sekonder standart dozimetre sistemi ile working standart dozimetre sis-teminin, standart laboratuvar koşullarında ve düzenli olarak kaynak okuma ölçümleri alınmıştır. Alınan ölçüm değerleri, tablo ve grafiklere geçirilerek geçmiş okuma değerleri ile kar-şılaştırılmıştır. Böylece, sekonder standart dozimetre sistem-lerinin performansları ve kararlılıkları kontrol edilmiştir. İlgili tablo (Tablo 1, Tablo 2) ve grafiklerden de (Şekil 10, Şekil 11) görüldüğü üzere sonuçlar geçerli aralıkta kalmıştır.
Referans standart dozimetre sisteminin doz okuma kararlı-lığını izleyebilmek amacıyla belirli aralıklarla ölçümler ya-pılmıştır. Ölçümler, TURKAK tarafından akredite edildiği, hava kerma ve suda absorblanan doz kalibrasyon yöntemle-rine göre standart laboratuvar koşullarında alınmıştır. Alınan hava kerma ve suda absorblanan doz okuma ölçüm sonuçları, Tablo 3 ve 4’te, ayrıca grafiklerle Şekil 12 ve 13’te verilmiş-tir. Tablo ve grafiklerden de görüldüğü üzere ölçüm sonuçları arasındaki dağılım, beklenilen ve istenilen aralıkta kalmıştır. Working standart dozimetre sisteminin kararlılığını izleyebil-mek için, belirli aralıklarla, akredite olunan hava kerma ve suda absorblanan doz yöntemlerine göre, standart laboratuvar koşullarında ölçümler alınmıştır. Working standart dozimetre sisteminin hava kerma ve suda absorblanan doz okuma ölçüm değerleri ve dağılım, Tablo 5 ve 6’da; grafiksel olarak, Şekil 14 ve 15’te gösterilmiştir. Tablo ve grafiklerden görüldüğü gibi ölçüm sonuçları arasındaki dağılım geçerli aralıkta kal-mıştır.
SSDL, tedavi düzeyli referans standart dozimetre sistemle-rinde izlenebilirliğinin sağlanabilmesi amacıyla yapılan
ça-lışmaların dışında, ayrıca Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) tarafından organize edilen ve dünyadaki SSDL’ler arasında yapılan karşılaştırma (Intercomparison) programına her yıl düzenli olarak katılmıştır.
1998-2011 yıllarını kapsayan karşılaştırma programı sonuç-ları Tablo 7’de verilmiştir. Tablodan da görüldüğü üzere, belirlenen sapma değerleri, maksimum ± %1,5 değer aralığı içerisinde kalmıştır. Şekil 16’da 2012 karşılaştırma programı sonucu verilmekte, Şekil 17’de ise karşılaştırma programı sonuçları grafiksel olarak gösterilmektedir. Geçmiş yılların karşılaştırma programlarının sonuçlarında olduğu gibi, 2012 yılı karşılaştırma programı sonucu da aynı geçerli aralık içe-risinde kalmıştır. Uluslararası kabul gören sapma aralığının ± %3,5 olduğu dikkate alındığında, ± %1,5’lik bir sapma ol-dukça başarılıdır.
Yukarıda da belirtildiği üzere, yapılan bütün bu çalışmalar so-nucunda tedavi düzeyli referans dozimetre sistemlerinin izle-nebilirliğinin başarıyla sağlandığı ortaya konulmuştur.
KAYNAKÇA
1. International Atomic Energy Agency (IAEA), 2000.
“Absor-bed Dose Determination in External Beam Radiotherapy: An International Code of Practice for Dosimetry Based on Stan-dards of Absorbed Dose to Water,” Technical Reports Series No.398. IAEA, Vienna, Austraia.
2. International Atomic Energy Agency (IAEA), 2000.
“Ab-sorbed Dose Determination in Photon and Electron Beams: An International Code of Practice,” Technical Reports Series No.277. IAEA, Vienna, Austraia.
3. TAEK, Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi,
2007. Kalite El Kitabı, ÇNAEM, İstanbul.
4. International Organization for Standardization (ISO), 1995.
Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement, ISDN: 92-67-101888-9, Switzerland.
5. International Atomic Energy Agency, 2008. Measurement
Uncertainty: A Practical Guide for Secondary Standards Do-simetry Laboratories, IAEA, Austraia.
Şekil 17. 2012 Yılı “IAEA / WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gamma Beam” Doz Karşılaştırma
Programı Sonucu Grafiksel Gösterimi
Şekil 16. 2012 Yılı “IAEA / WHO TLD Postal Dose Quality Audit for Co-60 Gamma Beam” Doz Karşılaştırma Programı Sonucu
±%3.5
Laboratuvar Numarası
DTLD
/ D
