JOSHAS Journal (e-ISSN:2630-6417)
2020 / Vol:6, Issue:32 / pp.1716-1720 Arrival Date : 13.10.2020
Published Date : 28.11.2020
Doi Number : http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.424
Reference : Çil, Z. (2020). “Ali Rıza İncealemdaroğlu'nun ‘‘Safranbolu’’ Gazetesi”, Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 6(32):1716-1720.
ALİ RIZA İNCEALEMDAROĞLU'NUN ‘‘SAFRANBOLU’’
GAZETESİ
Ali Rıza İncealemdaroğlu’s ‘‘Safranbolu’’ Newspaper
Arş. Gör. Dr. Zafer ÇİL
Muş Alparslan Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Muş/Türkiye ORCID: http://orcid.org/0000-0001-5703-8286
ÖZET
Bu makalede, Ali Rıza İncealemdaroğlu’nun Zonguldak’ta neşrettiği Safranbolu Gazetesi incelenmektedir. Ankara Milli Kütüphane koleksiyonundan elde edilen gazete nüshalarının incelenmesine dayanan çalışmada, gazetenin yapısı ve yayın ilkelerini ortaya koyan bilgilere yer verilmiştir. Bu bağlamda niteliksel içerik analizi yöntemi izlenerek elde edilen veriler doğrultusunda, gazetenin yayın politikasını ortaya koyan bir çerçeve çizilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Zonguldak, Basın, Ali Rıza İncealemdaroğlu, Safranbolu, Gazete.
ABSTRACT
In this article, Safranbolu newspaper published by Ali Rıza İncealemdaroğlu in Zonguldak is examined. The study, based on the examination of the newspaper copies obtained from Ankara National Library collection, included information revealing the structure of the newspaper and its publishing principles. In this context, in accordance with data obtained by following qualitative content analysis method, a framework was drawn to reveal the publication policy of the newspaper.
Key Words: Zonguldak, Press, Ali Rıza İncealemdaroğlu, Safranbolu, Newspaper.
1.GİRİŞ
20 yüzyılın başına kadar küçük bir kasaba olan Zonguldak, 1829 yılı itibariyle Uzun Mehmed’in kömürü bulmasıyla önem kazanmaya başlamış, Kastamonu’ya bağlı bir kazayken 1 Haziran 1920’de mutasarrıflık haline getirilmiştir. Bartın, Çaycuma, Ereğli ve Devrek ilçelerini de içine alarak 1924 yılında vilayet yapılan Zonguldak, Cumhuriyetin ilanından sonra vilayet olması kararlaştırılan ilk şehri ve sahip olduğu taşkömürü yatakları sayesinde Cumhuriyet’ten sonra en çok gelişen illerden biri olmuştur. 1 Zonguldak’ta basın hayatı Tahir Karauğuz’un Cumhuriyet’ten önce yayınladığı Zonguldak gazetesiyle başlamıştır. Zonguldak’ın ilk gazetecisi Tahir Bey’den sonra, Ali Rıza İncealemdaroğlu’da2 1940’lı yılların ilk yarısında yayınladığı Ocak Gazetesi ile Zonguldak’ta basın faaliyetlerine başlamıştır. İncealemdaroğlu Zonguldak’ta daha sonra Ocak gazetesi yanında Bucak dergisini çıkarmıştır. Bu
1 Tuncel, Metin. “Zonguldak” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, 2013, s. 501-504.
2 1905 yılında İstanbul’da doğmuş ve yine 1977’de İstanbul’da vefat etmiştir. Siyaset ve devlet adamı sıfatıyla üç dönem Milletvekili olarak Zonguldak’ı
temsil etmiştir. Zonguldak’ta matbaa sahibidir. Aslen Bartınlı olup evlendikten sonra Zonguldak’a yerleşmiştir. 1928 yılında Cumhuriyet Halk Partisine üye olmuş ilk dönemden itibaren Cumhuriyet Halk Partisi teşkilatlarında çeşitli görevlerde bulunmuştur. 1940 yılında Zonguldak İl İdare Kurulu üyeliğini, 1942 yılında ise bu kurulun başkanlığını yapmıştır. Zonguldak’ta 1942-1948 yılları arasında basılan “Ocak” gazetesi ve “Bucak” dergisini çıkararak aynı zamanda başyazarlığını da yapmıştır. Zengin bir aileden gelen İncealemdaroğlu milletvekili olabilmek ve siyasi propagandasını gerçekleştirmek amacıyla kurduğu matbaasında gazete ve dergilerini basarak basını kendi amaçları doğrultusunda kullanmıştır. 1948 yılında Demokrat Parti’den milletvekili seçilerek muhalefet saflarına katılmıştır. Basının gücünü seçim faaliyetlerinde etkin bir şekilde kullanarak siyasi hayatında gerek CHP’li gerek DP’li olarak Zonguldak’tan üç dönem milletvekili seçilebilmeyi başarmıştır. Namal, Yücel- Yıldız, Rabia. ‘‘Zonguldak Milletvekili Ali Rıza İncealemdaroğlu’’,
çalışmada, VII. VIII. ve IX. Dönem Zonguldak Milletvekilliği yapmış Ali Rıza İncealemdaroğlu’nun yine Zonguldak’ta neşrettiği Safranbolu3 gazetesinin incelenmesi amaçlanmıştır.
2.GAZETENİN YAYIN HAYATINA BAŞLAMASI
Ali Rıza İncealemdaroğlu’nun tarafından kurulan Safranbolu, 1947 yılı başlarında ilk baskısını yapmış ve Zonguldak Basın Tarihi’nde ilk dönem gazetelerinden biri olma hüviyetini kazanmıştır. Yayın hayatı boyunca Zonguldak çevresi hakkında halkı bilgilendirmeyi amaçlayan Safranbolu’nun ilk sayısı 25 Ocak 1947 tarihinde basılmıştır. Gazetenin sahibi Ali Rıza İncealemdaroğlu ‘‘Safranbolu Neden Çıkıyor’’ başlıklı yazıda Safranbolu’nun çıkış amaçlarını şu şekilde ifade etmiştir:
‘‘Safranbolu milli tarihiyle an’ane ile ve asırlarca devam ede gelmiş Karaelmas diyarının en verimli ürünleriyle tanınmış bir ilçemizdir. Safranbolu halkının misafirperverliği çalışkanlığı ve dostluk hislerinin sağlamlığıyla kadirşinaslığını birleştirmiş ve en vefakâr insanların meskûn bulunduğu ve yaşadığı şirin ilçelerimizden birisidir. Bir yandan Eflani’nin tabii güzelliği, öte yandan demiryoluna uzanmış dünkü çorak sahası, demir sanayini kucaklamış olarak Cumhuriyet hükümetinin kurucu ve yapıcı eliyle inkişaf etmiş vatan parçasıdır. Safranbolu’da imkânsızlıklar dolayısıyla bir gazete çıkarmayı bir türlü tahakkuk ettirememiştik. Bugün bu güçlüğü yenerek Zonguldak’ta, bu isimle haftalık bir gazetenin çıkarılmasına başlandı. Safranbolu gazetesi, halkın diliyle kendi hususiyetlerine, isteklerine tercüman olacaktır. Yolumuz İnönü’nün yapıcı, hamleci ve başarılı yolu olacaktır. Altı Ok’dan birisi olan Milliyetçi okuyla Milli davalarını kovalamada üzerine düşen ödevi yapabilirse bizler için en kıvançlı bir haz olacaktır. Türkiye Devleti’nin Millet varlığını bu aziz yurt toprakları üzerinde imar hareketlerini, en bol ibzal ettiği Karabük bucağımızda toplanmış olmasındaki güzel manayı daha kuvvetli anlamamak kabil değildir. Ülkümüz daima memleket için iyi çalışmak esasına bağlı kalmaktır. Kadirşinas hemşehrilerimize, kendi gazeteleriyle müfit olmak saadet mazhar olup manevi zevkini tadabilirsek, ömrümüz sonuna kadar büyük bir kuvvet ve cesaret kaynağı olarak devam edecektir. Halkımızın dili,gözü ve kulağı olarak yayın hayatına atılırken bütün hemşehrilerimizi sıcak ve yürekten ilgilerini bilhassa görmekten son derece sevineceğiz.’’4
3. YAZAR KADROSU
Safranbolu gazetesi, siyasi ve ekonomik konulara ağırlık veren yazılarıyla, şehirdeki ve ülke genelindeki gelişmeleri ele almıştır. Gazetenin önemli yazarlarından Mustafa Tunç gazetenin ilk sayısından itibaren yazdığı birçok yazıyla gazetede yer almıştır. Ali Rıza İncealemdaroğlu sahibi ve başyazarı kimliğiyle gazetenin adeta lokomotifidir. Ancak, gazetenin taşıyıcı gücü konumunda ve fiilen idare eden kişi Yazı İşleri Müdürü Mustafa Tunç Bey’dir.5 ‘‘Bu Köşeden’’ isimli kendisine ayrılan bölümde basından siyasete kadar çeşitli konularda yazılar yazan Mustafa Tunç’un memleket meseleleri en çok üzerinde durduğu konuların başında gelmektedir. Gazete en başından beri CHP yanlısı Demokrat Parti muhalifi bir yayın çizgisini takip etmiştir. Bu durum Mustafa Tunç’un yazılarından rahatlıkla okunabilmektedir.
Gazetenin önemle üzerinde durduğu konu kömür ve demir-çelik meselesi yazarların ilgi alanını oluşturmuştur. Gazetede Karabük ve demir-çelik fabrikasına ilişkin yazılar Nihat Özgören ve Nevin Ogan tarafından kaleme alınmıştır. Nuray Tunç en başından itibaren gazetede yazı yazmış gazetenin bir başka önemli yazarıdır. Atatürk taraftarı, komünizm karşıtı ve Demokrat Parti muhalifi yazıları mevcuttur.
VIII. Dönem Çorum Milletvekili Hasene Ilgaz Hanım 12. Sayıdan itibaren yerel ve ulusal düzeydeki memleket meselelerini, toplumsal ve siyasi açıdan ele alan birkaç yazı ile gazeteye katkıda bulunmuştur.6 Gazetede yazıları bulunan diğer yazarlar şunlardır: Metin Vural, Halil Sezer, Mithat
3 ‘‘Safranbolu’’ isimli gazete için çalışmanın tamamında, italik yazı biçimi kullanılmıştır.
4 Safranbolu, 25 Ocak 1947, Yıl:1 Sayı:1. ‘‘Safranbolu’’ gazetesi için yazının devamında A.g.g. “Adı geçen gazete” ifadesi kullanılmıştır. 5 A.g.g., 1947, Sayı: 1.
Vardal, Ahmet Özdemirler, Orhan Bulay, Ziya Işık, Zeki Kandemiroğlu, Oğuz Ergenekon, Mehmet Özçetin, Naciye Sağular.7
4. YAYIN POLİTİKASI
Haftalık olarak Çarşamba günü yayınlanmaya başlayan gazete, ikinci sayısından itibaren Cumartesi günleri çıkarılmaya başlamıştır.8 Gazete sonraki sayılarında 11 Mart 1947 tarihli 7. Sayısından itibaren ‘‘Salı günleri Çıkar’’ ibaresiyle yayınlanmıştır.9 19 Ağustos 1947’den itibaren tekrar Cumartesi günleri yayınlanmaya başlamıştır. 29x40 cm boyutlarında yayınlanan ve 5 kuruştan okuyucusuna ulaşan Safranbolu gazetesi, bütün yayın hayatı boyunca 4 sayfalık sayılarıyla okuyucusuyla buluşmuştur. Milli Kütüphane kayıtlarında mevcut olan son sayısı 18. sayısıdır. Safranbolu’nun haberleri sunum biçimi ise sayfaların dört sütuna ayrılması şeklindedir. Adres bilgileri Maden Dairesi Arkası No:4 Telefon: 194, Zonguldak A.R. İncealemdaroğlu Basımevi şeklinde verilmiştir. Gazetenin orta bölümünde isminin hemen altında ‘‘Siyasi, Milliyetçi Memleket Gazetesi’’ ibaresi bulunmaktadır. Son olarak yıllık aboneliği 250 kuruştur.
Gazetenin yayın hayatına başladığı dönemden son sayısına kadar birinci sayfasında genellikle gündeme ilişkin yazı veya başyazı yer alırken, arka sayfalardaki haberler birinci sayfada verilen haberlerin devamı şeklindedir. Başyazıya çoğu zaman ilk sayfada yer verilmekle birlikte, genelde gazetenin takip eden sayfalarında yazının devamının yayınlandığı görülmektedir. Şiir gibi edebi metinlere zaman zaman yer verilmekle birlikte, reklam ve ilanlara gazetenin dördüncü sayfasında yer verilmiştir. Gazetede Zonguldak yöresine ait yazı dizileri önemli bir yer tutmaktadır. Yayın serüveni boyunca şehirle ilgili adli vakalar, ulusal meselelere ilişkin yazılar gazetede kendine yer bulmuştur. Gazetenin yayın politikası ilk baskısından itibaren yayın süresi boyunca, bütün sayılarında gazetenin
üst orta bölümünde “Siyasi, Milliyetçi Memleket Gazetesi” ibaresiyle belirtilmiştir. Gazete, ilk
sayısından son sayısına kadar milli meselelerde etkili olmayı amaçlamıştır. Mustafa Tunç’un komünizm ve irtica karşıtı yazısından bu durum kolaylıkla anlaşılmaktadır. ‘‘Her Zaman Tepeleriz’’ başlığını taşıyan yazıda: ‘‘Bizim iki düşmanımız vardır. Biri komünizm, diğeri irtica… Memleketi bir Rus sömürgesi haline getirmek ve bir proletarya diktatörlüğü kurmak sevdasına düşenlere, 31 Mart hadisesini Şeyh Sait isyanını canlandırmak veya bir Kubilay daha öldürmek sevdasına kapılanlar şunu iyi bilsinler… Bize ne Sultan Hamid nede Stalin rejimi lazım… soysuzları her zaman tepeleyeceğiz. Bize komünizmden ve Sultan Hamitten bahsetmek cüretini gösteren abdal ve budala heriflere lanet olsun.’’ şeklinde her iki cereyan sert bir üslup ile eleştirilmektedir.10 E. Arlat imzalı ‘‘Komünizme Karşı Tedbir Almalıyız’’ yazısında da Zonguldak işçisini komünizm tehlikesinden korumak gerektiğine dikkat çekilmiştir.11
Türkiye Demir-Çelik Fabrikaları Müessesesi Müdürlüğü’nden duyurular gazetede kendine yer bulmuştur. Nihat Özgören’de ‘‘Demir-çelik fabrikalarını ve çevresini tanıyalım’’ başlıklı yazısında fabrikanın kurulduğu sahanın ıslah edilmesi faaliyetleri ve neticede ortaya çıkan manzaradan bahsetmiştir.12 Nevin Ogan ‘‘Kömür Diyarından-Demir Diyarına’’ başlıklı yazısında Zonguldak’tan Karabük’e gerçekleştirdiği gezinin notlarını paylaşmıştır.13 Gazete de ayrıca Halkevinde Amasralı Mehmet için düzenlenen törende yer alan Hakkı Tarık Us’un yaptığı konuşmanın tam metnine yer verilmiştir.14
Hasene Ilgaz’ın ‘‘Sanayi Kalkınmamız Karabükten Zonguldak’a’’ ismini taşıyan Osmanlı eleştirisine yer verdiği yazısında ‘‘…vaktiyle koca ordusu ve eşsiz donanmasıyla bütün dünyaya hakim olan koca Osmanlı imparatorluğu son yıllarını da aynı şekilde geçirmiş olsa idi en basit şeyler için yabancı
7 A.g.g., 1947, Sayı: 8,9,18. 8 A.g.g., 1947, Sayı: 2. 9 A.g.g., 1947, Sayı: 7. 10 A.g.g., 1947, Sayı:14. 11 A.g.g., 1947, Sayı: 16. 12 A.g.g., 1947, Sayı: 8,9. 13 A.g.g., 1947, Sayı: 12. 14 A.g.g., 1947, Sayı: 12.
memleketlere muhtaç vaziyette kalmaz, Cumhuriyet’ten beri tüten fabrika bacalarımıza 600 yılı geçen tarihe yüzlerce fabrika bacalarımızı da katardık’’ diyerek eski yeni karşılaştırması yapılarak şehre yapılan yatırımlar takdir edilmiştir.15
Gazetede nadiren şehirdeki diğer neşriyatlardan haber veren bilgilere de yer verilmiştir. Örneğin, kendiside Türkçülük merkezli bir yayın politikasını takip eden Safranbolu gazetesi, Tahir Karauğuz tarafından neşredilen Türkçü bir dergi olan ‘Doğu’yu ‘‘Şehrimizde neşredilen Büyük Ülkü Gazetesi Doğu’nun 46. ve 47. Sayısı çıktı. Kapağı, Cevad İlmen’in değerli bir sanat eseri. Atatürk’ün Gençliğe Hitabesiyle çizilen resmi. Ziya Gökalp’in Fırka konusu üzerinde şimdiye kadar hiçbir kitaba girmemiş eski ve çok önemli yazılardan birincisi: Fırka Nedir? Üstadların ve genç kalemlerin yazıları, şiirler, resimler.’’ şeklinde tanımlamıştır.16 ‘Şaka’ başlığıyla gazeteler hakkında verilen kısa tanımlamalarda Tahir Bey’in Zonguldak’ta neşrettiği diğer gazeteleri hakkında Zonguldak gazetesi için ‘‘Zonguldak’ın ilk göz ağrısı, Doğu’nun müsvedde defteri’’, Kömür gazetesi için ‘‘Aynı ailenin küçük evladı’’ denilmiştir.17
İncealemdaroğlu, ‘‘Büyük Ulus Olmak.’’ başlığını taşıyan yazı dizisinde Türk milletinin büyüklüğünü tarihten de örnekler vererek açıklamıştır. İncealemdaroğlu, Safranbolu gazetesiyle geniş bir okuyucu kitlesine ulaşmayı hedeflemiştir. Bu hedefine büyük ölçüde ulaşan İncealemdaroğlu, gazetesinin zengin içeriğiyle toplumu oluşturan her kesimi ilgilendirecek konulara yer vermeye özen göstermiştir. Bu amaçla sosyal meselelere de duyarsız kalmamış ve gazetenin daha ilk sayısında ‘‘Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından yapılan yardımlar’’ başlığıyla verilen haberde, Devrek ve Yenice yöresindeki öğrencilere, aile ve çocuklara yemek, para ve ayakkabı yardımına yer verilmiştir.18
Çalışmanın bütününden de anlaşılacağı üzere Ali Rıza İncealemdaroğlu basın hayatında da önemli hizmetlerde bulunmuş basını gerek Zonguldak’ın sorunlarını dile getirmek için gerekse kendi siyasi
amaçları için propaganda amacıyla kullanmıştır. Böylece kamuoyunu da kendi çıkarları doğrultusunda
yönlendirerek siyasette üç dönem milletvekili seçilebilmeyi başarmıştır. 5.SONUÇ
Gazetenin yayın hayatına bakıldığında Zonguldak ve yöresine ilişkin yazılarını her sayısında ele aldığı ve bölgenin çeşitli sorunlarını dile getirdiği görülmektedir. Gazete çok çeşitli özellikleri bünyesinde barındıran bir basın organı olarak Zonguldak ve Karabük yöresi adına önemli bir belge niteliği taşımaktadır. Safranbolu gazetesi bir basın aracının rolünü anlamak açısından önemli bir kaynaktır. Gazetenin taşıdığı bu özgün kimlik Cumhuriyet Dönemi’ni yansıtması bakımından önem taşımaktadır.
Gazete teknik açıdan büyükşehirlerde yayınlanan gazetelerle benzer özellikler taşırken haber içeriklerinde de kendi yöresiyle sınırlı kalmamıştır. Zonguldak kent merkezi ve ilçelerinde oluşturduğu muhabir ağından gelen haberler doğrultusunda yörenin çeşitli sorunlarını ele almıştır. Diğer taraftan, siyasi meseleler gazetenin ayrıntılı bir şekilde haber yaparak sunduğu konular arasında olup Ankara’dan verdiği haberler ile okuyucularını bilgilendirmiştir. Bu bağlamda Safranbolu, yerel bir gazeteden çok ulusal ölçekte yayın yapan bir gazete olma özelliğini taşımıştır.
Osmanlı’nın yıkılışı ile Cumhuriyeti’nin kuruluşuna tanıklık etmiş tarihi neslin mensuplarından biri olan
siyaset adamı Ali Rıza İncealemdaroğlu’nun Safranbolu gazetesi yakın tarihimizi anlamak açısından
önemli bir belge olma vasfını taşımaktadır. Türk basın ve yayın tarihinin önemli simalarından biri olmayı fazlasıyla hak eden Ali Rıza İncealemdaroğlu’nun Safranbolu gazetesinin incelenip gün ışığına çıkarılması tarihimiz adına büyük bir kazançtır. Zonguldak’ta iz bırakmış bir şahsiyet olan İncealemdaroğlu’nun gazeteleri bu alanda yapılabilecek her türlü çalışma için araştırmaya değer bir
15 A.g.g., 1947, Sayı: 17. 16 A.g.g., 1947, Sayı: 1. 17 A.g.g., 1947, Sayı: 10. 18 A.g.g., 1947, Sayı: 1,2.
kaynak olarak karşımıza çıkmaktadır. Milli kütüphane koleksiyonlarına ulaşarak gerçekleştirdiğimiz bu çalışma ile İncealemdaroğlu’nun gazetelerini ve yakın tarihimizi daha iyi anlamak amacıyla yapılacak gelecek çalışmalara faydalı olması amaçlanmaktadır.
KAYNAKÇA
Namal, Yücel- Yıldız, Rabia. ‘‘Zonguldak Milletvekili Ali Rıza İncealemdaroğlu’’, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 17, Yaz 2017, s.335-357. Safranbolu, (1947), Gazete Sahibi: Ali Rıza İncealemdaroğlu, Basım Yeri: Zonguldak A.R. İnceaelmdaroğlu Basımevi.
Tuncel, Metin. “Zonguldak” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, 2013, s. 501-504.
EKLER
EK-1: Zonguldak Milletvekili Ali Rıza İncealemdaroğlu 1950 Yılında Zonguldak'ta Halka Hitap Ederken.
