The effect of margarine use on plasma and some erythrocyte membrane lipid values
Necmetin YILMAZ **, Mehmet AKTAŞ ***, E.Edip KEHA****
ÖZET
Bu çalışmada diyetlerinde bir yıl margarin kullanmayan şahıslarla, kullanan şahısların plazma ve bazı eritrosit membran lipit seviyeleri tespit edildi. Margarin kullanmayan şahıslarda total plazma kolesterol, LDL-kolesterol, HDL-kolesterol, trigliserit ve eritrosit membran kolesterol değerleri sırasıyla 182,57 ± 26,74 mg/dl, 104.37 ± 18.00 mg/dl, 56,73 ± 9,85 mg/dL, 112.37 ± 45.78 mg/dL, 1.17 ± 0.09 mg/1010 hücre
olarak bulundu. Margarin kullananlarda ise bu parametreler sırasıyla 200.90± 21,80 mg/dl, 124,54 ±13,34 mg/dl, 48,80 ±15,26 mg/dl, 133,73 ±28,65 mg/dl, 1,29 ±0,07 mg/1010 hücre olarak tespit edildi. Total plazma kolesterol, LDL-kolesterol, trigliserit ve eritrosit membran kolesterol değerleri margarin kullanmayan şahıslarda p<0.05 düzeyinde anlamlı olarak düşük bulundu. Margarin kullananlarda bu değerler, kullanmayanlarınki ile karşılaştırıldığında yüksekti. Margarin kullananlarda HDL-kolesterol değerleri P<0,05 düzeyinde an-lamlı düşüş göstermiştir. Bu sonuçlara göre diyet yağlarının doymuşluk ve doymamışlık derecesinin plazma ve eritrosit lipit değerlerini etkilediği söylenebilir.
Anahtar kelimeler : Margarin,plazma lipitleri, eritrosit membran kolesterolü
SUMMARY
in this study, in margarine users and non-users in diet for a year, the effect of margarine on plasma and some erthrocyte membran lipid levels were investigated.
in non-margarine users, total plasma cholesterol, LDL-cholesterol, HDL- LDL-cholesterol, triglyceride and erythrocyte membrane cholesterol values were determined respectively 182,57 ± 26,74 mg/dl, 104.37 ± 18.00 mg/dl, 56,73 ± 9,85 mg/dL, 112.37 ± 45.78 mg/dL, 1.17 + 0.09 mg/1010 as celi . in margarin- users,these parameters were determined 200.90+ 21,80 mg/dl, 124,54 ±13,34 mg/dl, 48,80 ±15,26 mg/dl, 133,73 ±28,65 mg/dl, 1,29 ±0,07 mg/1010 celi respectively. Total plasma cholesterol, LDL-cholesterol, triglyceride and erythrocyte membrane cholesteroi values were found significantly lovver (p<00.5) in non margarin-users. The decrease in HDL-cholesterol values of margarin users were meaningful at p<0.05 level. These results indicate that marga-rin use in diet could affect the plasma and erthrocyte lipid levels.
Key words: Margarine, plasma lipids, erthrocyte membrane cholesterol.
C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 23 (3): 135-140, 2001
GİRİŞ
Hem insanlarda hem de deney hayvanlarında
doymamış yağların hiper -kolesterolemik etkisi
araştırıl-mıştır (1). Lipoprotein konsantrasyonlarında^
değişme-ler rapor edilmi
ştir. Bir çok çalışmada doymuş yağların
plazma kolesterol seviyesinde yükselmeye sebep olduğu
bunun aksine doymamış yağların zıt etki yaptığını
gös-terilmiştir (2). Kısmen hidrojene edilmiş bitkisel yağların
hiperkolesterolemik etkiye sahip olduğundan plazma
Bu araştırma ; Karadeniz Teknik Üniversitesi Araştırma fonunca desteklenmiştir. Araştırmayla ilgili çalışmalar Tıp fakültesi Biyo-kimya araştırma laboratuarlarında gerçekleştirilmiştir.
** Yrd. Doç.Dr. G.O.Ü Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Tokat *** Yrd. Doç. Dr. A.Ü Erzincan Eğitim Fakültesi Biyoloji Bölümü, Erzincan **** Prof. Dr. K.T.Ü Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı, Trabzon
kolesterolünde artışa sebep olduğu bildirilmiştir. (3).
İnsanlarda ve hayvanlarda yapılan bir çok çalışmada
serum, eritrosit ve plateletlerin fosfolipit yağ asitlerinin
kompozisyonunun, diyet yağlarının yağ asidi
kompozis-yonunu yansıttığı gösterilmiştir (4,5).Doymuşluk
derece-si fazla olan diyet yağlarının koroner kalp hastalıklarını
artırdığı bildirilmiştir (6).
Diyet yağlarının kompozisyonu kardiyovasküler
hastalıklar üzerine önemli bir etkiye sahiptir. Bununla
beraber bazı çalışmalarda diyetin günden güne
değiş-mesinden dolayı plazma kolesterolü ve diyet yağları
arasındaki ilişkide problem olduğu belirtilmiştir.
Trans pozisyonundaki doymamış yağ asitleri geviş
getirenlerin nötral yağlarında küçük miktarlarda
bulun-maktadır. Örneğin 100 g süt yağında 4-8 gr. trans
po-çisyonunda yağ asidi vardır. (7,8). Trans pozisyonundaki
yağ asitlerinin doymuş yağlarla fiziki özellikleri ve
meta-bolizması benzerdir. Trans pozisyonundaki yağ asitleri
LDL oranını artırdığı için koroner kalp hastalığına sebep
olmaktadır. Trans pozisyonundaki yağ asitleri bitkisel
yağların kısmi hidrojenizosyonu sonucu oluşurlar.
Doy-mamış kimyasal bağlar duyurulduğunda yeni
pozisyon-lara geçer. Bir izomer karışımı olan bu ürün, insan
vü-cuduna tamamen yabancıdır. Trans izomerleri ürünlere
katılık sağlar. Sonuçta katı margarinler meydana gelir.
Yaygın olarak kullanılan ürünlerdeki hidrojene nebati
yağl ar ortal ama % 5 kadar trans yağ asidi i çeri r
(9,10).
Yapılan birçok çalışmada tekli doymamış ve çoklu
doymamış yağ asidi içeren diyetlerin plazma trigliserit
değerlerini düşürdüğü gösterilmiştir (1,2,11-15).
Serum lipit anormallikleri eritrosit membran lipit
bileşimini etkilemektedir. Membran akışkanlığının
de-ğişmesi membran geçirgenliğini, membran yapısındaki
enzim aktivitelerini, hormon reseptörlerini, oksijen
transportunu değiştirmektedir (16,17).
Bu çalışmanın amacı; margarin kullanımının
plaz-ma ve eritrosit lipitleri üzerine nasıl etkili olduğunu
a-raştırmaktır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çalışmamız margarinli diyet alanlarla margarinsiz
diyet alan
şahıslar üzerinde yapıldı. Margarinsiz diyet
alan
şahıslar, son bir yıl margarin ve margarinli
yiye-cekleri yemeyenler arasından seçildi. Bu gruptakiler
diyetlerinde sıvı yağ kullanmaktaydılar. Diğer grupta yer
alan
şahıslar ise ucuzluğu, kullanım kolaylığı ve lezzeti
yönüyle margarini tercih edenler arasından seçildi. Bu
gruptakiler çalışma için kan örnekleri alınmadan 3 ay
önce her gün yemeklerinde 100 gr margarin tükettiler
Margarin kullanan ve kullanmayanlar 30' ar kişilik iki
gruba ayrıldı. İki grup ta yer alan şahısların yaş
sap|,
23 arasında idi.
Kan örnekleri 12 saat aç olan
şahıslarda»
Na
2EDTA bulunan tüplere (8-10 mi) alındı. AirH
nekler 2280 xg de 30 dk soğutmalı santrifüjde •
edildi. Santrifüj sonrası elde edilen plazmanın bil
plazma kolesterolü ve trigliserit tayini için ayrıldı]
manın diğer kısmı HDL- kolesterolü tayin etms
kullanıldı. Plazma total kolesterolü ve trigliserit ta
500 nm'de, HDL- kolesterol ise 510 nm de en
metodlara dayalı olarak otoanalizor ile tayin l
(Techinicon RA-XT otoanalizor) LDL- kolesterol defl
ise total kolesterol, trigliserit ve HDL- kolesterol»
yapıldıktan sonra Friedevvald ve arkadaşlarınca bulH
LDL-Kolesterol = Total Kolesterol-[(HDL-KolesH
TG/5] formülü ile hesaplandı. Kolesterol ve triH
değerleri mg/dL cinsinden ifade edildi (18 - 21)
Eritrosit Paketinin Hazırlanışı ve Nemin
Kolesterolünün Tayini
Plazma alındıktan sonra geriye kalan hücre kıs
eritrosit paketi elde etmek için kullanıldı. Bu kısım,!
misli % 0.9'luk NaCI ile üç kez yıkanarak lökosit
trombositler uzaklaştırıldı. Bu şekilde eritrosit paketi
edildi. Eritrosit paketi 1/2 oranında serum fizyolojik
dilüe edilerek kan sayım cihazı ile eritrosit sayımı yap
Hazır eritrosit paketinden 0.5 mL alındı ve tf
kapaklı temiz bir tüpe kondu. Üzerine 0,5 mL dişti
ilave edilerek vorteks karıştırıcı ile iyice hemoliz edil
15 dk. beklendi. İzopropil alkol konmadan önce işle
sırasında ve daha sonra meydana gelebileJ
oksidasyonu önlemek amacıyla antioksidan olarak]
g/L BHT (Butillenmiş hidroksi toluen) ilave edildi (İ
Daha sonra tüpe yavaşça ve çalkalayarak 5,5,
İzopropil alkol ilave edildi ve teflon bir kapakla tüp l
patıldı. Her 15 dakikada bir tüpü çalkalamak suretiyle
saat inkübasyona bırakıldı. Bu sırada hemolizat ko
laşmaya ve kümeleşmeye başladı. Sonra 3.5 mi klt
form ilave edilerek inkübasyona bırakıldı. (15 ı
İnkümasyon sonrası 500 xg de santrüfüj edildi (23,2'
Santrifüj sonrası membran iipidlerinin içinde
lunduğu süpernatant kısmı temiz bir tüpe alındı.
Eritrosit membran kolesterolü; plazma ko
terolü için kullanılan kolesterol oksidaz metodu
modifiye
şekliyle tayin edildi (25). Total lipit ekstrakl
içinde bulunduğu çözücü azot gazı altına uçuruldu,
bir numune üzerine l' er mL kolesterol reaktifi i
edildi. 37 °C lik su banyosunda 10 dk. bekletildi ve
nm'de absorbanslar okundu. Okunan bu absorban;
karşılık gelen kolesterol konsantrasyonları stan
grafi
ğinin verdiği formül yardımıyla bulundu. Eritı
başına düşen kolesterol, formülle hesaplanan kolest
konsantrasyonunun eritrosit sayısına bölünmesiyle
136
ne
l
LD
ori
saplandı ve 10
10eritrosit başına düşen mg kolesterol
cinsinden ifade edildi.
BULGULARPlazma kolesterol değerleri ile ilgili sonuçlar;
Margarin kullanmayan şahıslardan alınan kan ör-neklerinde yapılan çalışmada plazma total kolesterolü, LDL- kolesterolü, HDL- kolesterolü, trigliserid değerleri ortalama olarak sırasıyla 182.57 ± 26.74 mg/dl, 104.37± 18.00 mg/dl, 56.73 ± 9.85 mg/dl, 112.37 ± 45.78 mg/dl şeklinde bulundu. Margarin kullanmayan şahısların or-talama membran kolesterol değerleri 1.17 ± 0.09
mg/1010 hücre olarak saptanmıştır. Margarin kullanan şahısların plazma total kolesterol, LDL-kolesterol, HDL-kolesterol, trigliserit değerleri ise ortalama olarak sıra-sıyla şu şeklide bulunmuştur: 200.90 ± 21.80 mg/dL, 124.54 ± 13.34 mg/dl, 48.80 + 15.26 mg/dL, 133.73 ± 28.65 mg/dL. Margarini! diyet kullanan şahısların eritro-sit membr an k olesterol değerleri ise ortalama 1.29 ± 0.07 mg/1010 hücre olarak bulunmuştur. İki gruba ait plazma total kolesterol, LHD-kolesterol, HDL-kolesterol, trigliserit ve eritrosit membran değerleri ile ilgili ortala-ma sonuçlar tablo l'de gösterilmiştir.
Tablo I. Margarini! diyet kullanan ve kullanmayan şahısların plazma total kolesterol, LDL-Kolesterol, HDL-Kolesterol, Trigliserid ve eritrosit membran kolesterol değerleri mg/dL (ortalama olarak) (X+SD).
Parametre
Total Kolesterol (mg/dL) LDL-Kolesterol (mg/dL) HDL-Kolesterol (mg/dL) Trigliserid (mg/dL)
Eritrosit Mem.Kolesterol (mg/1010 hücre)
Margarin Kullananlar
200.90 ± 21.80
124.54 ±13.34
48.80 ± 15.26
133.73 ± 28.65
1.29 ±0.07
Margarin Kullanmayanlar182.57 ± 26.74
104.37 ± 18.00
56.73 ± 9.85
112.37 + 45.78
1.17 ±0.09 P<0.05
Tablo l margarin kullanmayan şahısların plazma kolesterol, LDL-kolesterol, trigliserit ve membran koles-terol değerlerinde bir düşüş olduğunu göstermektedir. Bu düşüş margarin kullanan şahıslarınki ile karşılaştırıl-dığında P<0.05 düzeyinde anlamlı olarak tespit edilmiş-tir. Margarin kullanmayan şahıslarda HDL- kolesterol değerleri ise yüksek bulunmuştur. Bu yükselme marg a-rin kullanan şahısların değerlea-rine göre P<0.05
düzeyin-de anlamlı olarak saptanmıştır. Margarin kullanan şa-hısların eritrosit membran kolesterol değerleri, margarin kullanmayanlara göre P<0.05 düzeyinde anlamlı olarak artmıştır. Tablo 2 margarinli diyet alan ve almayan şahısların lipit parametreleri arasındaki anlamlılık dü-zeyleri (P) ile korelasyon katsayılarını (r) gösterilmekte-dir. Grupların ortalamaları arasındaki farkın önemli olup olmadığını belirlemek amacıyla student-t testi kullanıldı.
Tablo II. Margarinli diyet kullanan ve kullanmayan şahısların lipid parametreleri arasındaki ilişkiler [(Korelasyon katsayıları (r), ve anlamlılık düzeyleri (p)].
Gruplar Plazma Koles-LDL Koles Plazma Koles. -HDL Koles. Plazma Koles. Trigliserid Margarin Kullananlar
r= 0.39 P<0.05
r= 0.64 P<0.05
r= 0.35 P<0.05
Margarin Kullanmayanlar r= 0.87 P<0.001 r= 0.37 P<0.05 r= 0.47 P<0.05
TARTIŞMA
Çalışmamızda diyetinde margarin kullanımının plazma ve bazı eritrosit membran lipitlerini nasıl etkile-diği araştırıldı. Doymuş yağların özellikle koroner kalp hastalıkları ve kan lipitleri üzerine olan etkileri incelen-miştir. Diyet doymamış yağ asitlerinin doymuş yağ asit-lerine oranı ile koroner kalp hastalığı insidansı arasında ters bir ilişki olduğu, diyet lipit kompozisyonunun serum kolesterol düzeyinin koroner kalp hastalığından olan ölüm riskini uzun vadede etkilediği açıklanmıştır (26).
Yiyeceklerin yağ asidi içeriği, doymamış yağ asid i-nin doymuş yağ asitlerine olan oranı ile belirtilir. Genel-de doymuş yağlar serum kolesterolünü ve trigliserit değerlerini yükseltir. Doymamış yağlar ise düşürür. Diyet yağlarının serum kolesterolünde meydana getirdiği değişiklikler genelde LDL-kolesterol, birazda HDL-kolesterol konsantrasyonunda meydana gelen değişik-liklere bağlı olarak gelişir (27).
İnsan vücuduna tamamen yabancı ürün olan trans pozisyonlu yağ asitlerinin insan metabolizmasına olan tesirleri gittikçe artan oranda önemli araştırma konusu
olmuştur. Trans pozisyonlu yağ asitlerinin insanlarda TC ve LDL-C yi yükselttiği, LDL-C ve HDL-C üzerindeki etkilerinin kolesterol ester transfer proteini aracılığıyla olduğu belirtilmiştir (28,29) .Diyet yağlarının serum lipitlerini nasıl etkilediği ile ilgili yayınlamış veriler tekli doymamış yağ asitlerinin (MUFA) çoklu doymamış yağ asitlerine (PUFA) göre serum kolesterolünü düşürmede daha az etkili olduğunu göstermiştir (30-32). Kanola yağı, Hindistan cevizi yağı safflovver (Safran) yağından oluşan diyet kullanıldığında TC ve LDL-C değerlerinin düştüğü gözlenmiştir (33-36).
.Laurik asit, palmitik asit ve oleik asitli diyet uygu-landığında laurik asitli diyet palmitik asitli diyete nazaran TC'yi % 22 , oleik asitli diyete göre % 48 oranında artırmıştır. Palmitik asitli diyette TC değerleri oleik asitli diyete nazaran daha yüksek bulunmuştur. Hem laurik asidin hem de palmitik asidin oleik aside göre daha hiperkolesterolemik olduğu, laurik asidin palmitik aside göre TC'yi daha çok yükselttiği belirtilmiştir (37).
Hidrojene edilmemiş bitkisel yağların, plazma ko-lester olü ile f osf olipit seviyelerinde göze ç arpan bir düşüş meydana getirdiği, kısmen hidroj ene edilmiş yağların hiperkolesterolemik etkiye sahip olduğundan serum kolesterolünü yükselttiği bulunmuştur. Bu yük-selişin trans pozisyonundaki yağ asitlerinden kaynakla n-dığı belirtilmiştir (3,28).
Hidrojene yağların doymuş yağ asitleri kadar LDL ve total kolesterol düzeyini artırdığı ve zararlı olduğu bulunmuştur. Bir çok araştırmada doymamış yağlı diyet uygulamasının doymuş yağlı diyet uygulamasına naza-ran plazma kolesterolünü düşürdüğünü göstermişlerdir (11,13,15,26,38). Birçok araştırıcı aynı şekilde palmitik asit, st earik asit, oleik asit palmitik asit, stearik asit, oleik asit gibi doymuş, tekli doymamış, çoklu doymamış yağ asidi içeren diyetler uygulandığında doymuş yağla-rın LDL- kolesterolü artırdığını, doymamış özellikle çoklu doymamış yağların LDL-kolesterolünü azalttığını bul-muşlardır (l, 11,12-15,39). Başka bir çalışmada palm yağından yapılmış margarin, kısmen hidrojene edilmiş soya fasulyesi margarini ( trans pozisyonlu margarin), PUFA' sı yüksek margarinli üç diyet uygulanmıştır. Bu üç diyetteki doymuş yağ asidi miktarı sırasıyla % 36, % 2.1, % 20.7 idi. Trans ve palm diyetlerinde TC, LDL-C değerlerinde önemli farklılık görülmemiştir. Önemli derecede olmasa da LDL-C/HDL-C oranı trans marga-rinli diyetle karşılaştırıldığında palm diyetinde yüksek bulunmuştur. PUFA' ca zengin margarinli diyette diğer diyetlerle karşılaştırıldığında TC ve LDL-C miktarları düşük olarak saptanmıştır (41). PUFA' dan fakir katı margarinlerdeki serum kolesterolünün yükselişi trans pozisyonlu yağ asitlerinin çok oluşuna bağlanmaktadır (39)
Çoklu ve tekli doymamış yağ asidi içeren diya lındığında LDL- kolesterol seviyelerindeki düşüş; fi madan LDL' nin fraksiyonel temizlenme oranının ara sından dolayı LDL' nin düşmesine, LDL sentezinin a masına, çoklu doymamış yağ asitlerinin LDL' deki lesterol esterleri ve fosfolipitler gibi lipitti konfigürasyonunu değiştirip kolesterol taşıma kapas sini azaltmasına ve safra asitlerinin atılımının artı sonucu LDL-kolesterolünün azalmasına bağlanmaktı (12).
Araştırmamızda da margarin ve margarinli ] çekleri yemeyen şahısların plazma kolesterol değa (104.37 ± 98 mg/dl), margarin kullananlar a ı (124.54 ± 13.34 mg/dl) düşük olarak saptanmıştır, l kolesterol seviyelerinde ki bu düşüş P<0.05 düzeyi anlamlı olarak bulunmuştur.
Bazı çalışmalarda doymamış yağ asitli diy HDL-C 'ü artırdığı bazılarında da azalttığı gösterilir Araştırmacılardan bir kısmı doymuş yağ asitli diyet HDL-C 'ü artırdığını bir kısmı da azalttığını belirtmişle! Bazı araştırıcılar da doymuş ve doymamış diyı HDL-C 'ü etkilemediğini ifade etmişlerdir (l,i 11,15,27,40).
MUFA ağırlıklı diyetin HDL-C' ü önemli den düşürdüğü PUFA ağırlıklı diyetin HDL-C' yi düşün etkisinin hemen hemen benzer olduğu bulunrr (31). Kanola yağı, Hindistan cevizi yağı, safflower| (doymamışlık oranı fazla olan yağlar) diyetlerinde h değerleri anlamlı olarak değişmemiştir (34,35). TıJ pozisyonlu yağ asitleri HDL-C' ü düşürmektedir Palm margarini , trans margarini ve PUFA' sı fazla ıj margarin uygulamasında HDL-C, trans margarinli ( karşılaştırıldığında palm diyetinde yüksek iken PU diyete göre trans pozisyonlu diyetinde daha (41). Laurik asit, palmitik asit ve oleik asitli diyet uyj lamasında HDL-C, laurik asitli diyette biraz dahat iken palmitik ve oleik asitli diyet lerde hemen aynı bulunmuştur (37). Zeytinyağlı bir diyette HDL-C arttığı gösterilmiştir (42) HDL-C' deki değişmeler M\ ün fraksiyonel katabolik oranındaki değişmeler kaynaklanabilir. Araştırmamızda ise HDL-kole: değerleri margarin ve margarinli ürün kullanmayan margarin kullananlara göre artış göstermiştir.
Çoklu doymamış ve tekli doymamış diyetler s trigliserit değerlerinin doymuş diyetlere oranla gösterdiği birçok çalışmada gösterjfmiştir (1,2,12,14,1 Bazı araştırıcılar ise her iki diyetinde trigliserit de yükselttiğini ama bunun istatiksel açıdan önemli ı ğını göstermişlerdir (13).
Çalışmamızda ise margarin kullanmayan safı, trigliserit değerleri kullananlara göre P<0.05 dü düşük olarak tespit edilmiş olup birçok araştırıcının i nuçlarıyla uygunluk arz etmektedir.
Araştırmamızda diyetinde margarin kullanan
şa-hısların eritrosit membran kolesterol değerleri margarinli
diyet kullanmayanlara göre artmıştır ve her iki grubun
eritrosit membran kolesterol değerleri arasında P<0.05
düzeyinde anlamlı bir fark gözlenmiştir.
Plazma lipoproteinleri, hücre membranlarının lipit
akışkanlığını değiştirmektedir. Bu değişim ise membran
geçirgenliğini, membran yapısındaki enzimlerin
aktivitesini ve hormon reseptörlerini etkilemektedir.
Yani beslenme diyetinin yağ asidi kompozisyonu plazma
lipoproteinleri ve hücre membranlarının lipit akışkanlığını
etkilemektedir (16).
Serum lipit anormallikleri eritrosit membran
bileşi-mini etkilemektedir. Çoklu doymamış yağlarla beslenme,
hücre membralarının yağ asidi bileşimini
değiştirmekte-dir (43). Örneğin balıkla alınan fazla miktardaki çoklu
doymamış yağ asitleri, serum lipit kompozisyonlarını
etkilemekte bu da membran lipit akışkanlığını
artırmak-tadır.
Eritrosit membran kolesterolü plazma kolesterolü
ile değişim göstermekte, yüksek LDL- kolesterol seviyesi
membran kolesterol seviyesinde yükselmeye sebep
olmaktadır. De-Lucchi ve arkadaşları membran yağ asidi
kompozisyonu, fosfolipit ve kolesterol içeriğinin diyetle
modifiye edilebileceğini göstermişlerdir (44-46).
Sonuç olarak diyet içeriğinin membran lipitlerini
etkilediği söylenebilir.
KAYNAKLAR
1. Becker, NBS, Illingvrorth, DR; Alaupoviç, P; Cannor, WE; Sundberg, E; Effect of saturated monounsaturated, and W-G. Polyunsaturated fatty acids on plasma lipids, lipo proteins, and apoproteins in humans. The Am Jof Clin. Nutr, 37: 355-66,1983.
2. Shepperd, JC; Christopher, J; Packard, JR; Patsch, AM; Gotto, JR; Taunton OD. Effects of dietary polyunsatu rated and saturated fat on the properties of high den sity lipoproteins and the metabolism of apolipoprotein A- I. J Clin İnvest, 61: 1582 - 92, 1978.
3. Erickson, BA; Coots, RH; Matson, FH; Kligman, AM; The effect of partial hydrojenation of dieatary fats of the ratio polyunsaturated to saturated fatty acids and of dietary cholesterol upon plasm a lipids in m an. J Clin İnvest, 43(11) : 2017-25, 1964.
4. Glatz, JFC; Soffers, AE; Katan, MB; Fatty acid composi tion of serum cholesteryl esters and erythrocytes mem- brane as indicators of linoleic acid intake in man. Am J Clin Nut, 49: 269-76, 1989.
5. Douherty, RM; Galli, C; Ferro-Luzzi, A; Lacono, JM; Lipid and Phospholipid fatty acid composition of plasma, red blood cells, and platelets and how they are affected by dietary lipids: a study of normal subjects from Italy, Fin- land, and the USA. Am J Clin Nut, 45: 443-55,1989. 6. Clandinin, MT; Foxwell, A; Goh, YK; Layne, K; Jumpsen,
JA; Omega-3 fatty acids intake results in a relationship
betvveen the fatty acid composition of LDL-cholesterol est er and LDL-chol esterol cont ent in hum ans. Bio-chimica et Biophysica Açta 1346: 247-52, 1997. 7. Parodi, PW; Distribution of isomeric octadecenoic fatty
acids in milk fat. J Dairy Sci, 59:1870-3, 1976. 8. Mensink, RP; Katan, BM; Effect of dieatary trans fatty
acids on high density and low density lipoprot ein cho lesterol levels in healty subjects. The New England J of Med , 323 (7): 439-45, 1990.
9. VVeihrauch, JL; Brignoli, CA, Reeves, JB; Iverson, JL; Fatty acid composition of margarines, processed fats and oils. Food Technology, February : 80-5, 1977.
10. Bhagavan, NV, Medical Brichemistry. Jones and Borlet Publishers, 432-40, 1992.
11. Mensink, RP; Katan, BM; Effect of diet enriched with monounsaturated ör polyunsaturated fatty acids on lev els of low-density and hihg-density lipoprotein choles terol in healty vvomen and man. N Engl J Med, 321: 436- 41, 1989.
12. Shepperd, J; Packard, CJ; Grundy, SM; Yeshurun, D; Gotto, AM; Taunton, JR; and O; Effects of saturated and polyunsaturated fat diets on the chemical composition an metabolism of low- density lipoproteins in m an. J Lipid Res, 21 :l-99, 1980.
13. Turner, JD; Le, NA, Brown ,W V; Effect of changing dietary fat saturation on low-density lipoprotein m etabo lism in man. Am Phys Soc, E57-E63, 1981.
14. Matson, FH; Hollenbach, EJ; Kligman, AM; Effect of hydrogenated fat on the plasm a cholesterol and triglyc- erid levels of m an. Am J Clin Nut, 28:726-31, 1975. 15. Bonanome, A; Grundy, SM; Effect of dieatary stearic acid
on plasma cholesterol and lipoprotein levels. New Eng J Med , 318: 1244-8 1988.
16. Pop-Sinijders, CP; Schouten, JA; DeJong, AP; Van Der Veen, EA; Effect of dieatary cod-liver oil on the lipid composition of human erythrocyte membranes, Scand J Clin Lab İnvest, 44: 39-46,1984 .
17. Popp-Snijders, C; Schouten, Von Der Meer, J, Van Der Veen, EA; Fatty acid fish-induced changes in membrane lipid com position and viscosity of hum an erythrocyte suspensions. Scand J Clin Lab İnvset, 46; 253-8, 1986. 18. Stein, EA; Lipids, lipoproteins and apolipoproteins. İn Tietz, Textbook of Clinical Chemistry. W . B. Saunders Company, Philedelphia, 829-926, 1986.
19. Naito, HK; Lipids. İn Kaplan L. APasce AJ.(Eds). Clinical Cemistry, Theory, Analysis and correlation mosby com- pany, Missouri, 968-1004, 1989 .
20. Friedevvald, WT; Levy, RI; Frederickson, DS, Estimation of the concentration of low densy lipoprotein in plasma vvithout use of the preparative ultracentrifuge. Clin Chem, 18: 499-502, 1972.
21. Klotzsch, SG; McNama, Jr; Triglyceride measurement. A review of m ethods and interferans Clin Chem, 36: 1605-13, 1983.
22. Pagnan, A; Corrocher, R; Ambrosio, GB, Ferrari, S; Guarini, P; Piccolo, D; Opportıuno, A; Bassı, A, Olivieri, O; Baggio, G; Effects of an olive-oil-rich diet on erythro-
cyte membrane lipid composition and cation transport systems. Clin Sci, 76: 87-93, 1989.
23. Magot, I, Frein, Y; Giraud, F; Cheruy, A; İmproved procedure for extraction of lipid from human erythro- cytes. Biochem Biophys Açta, 834: 331-5, 1985. 24. Rose, HG; Oklander, Mİ; İmproved Procedure for the
extraction of lipids from human erythroceytes. J Lipid Res, 6: 428-31, 1965.
25. Ott, P; Binggeli, Y; Brodbeck, U; A rapid and sensitivite assay for determination of cholesterol in membrane lipid extracts. Biochim Biophys Açta, 685: 211-3, 1982. 26. Shekelle, RB; Shryorck, AM; Pau,, O; Lepper, M; Stamler,
J; Liu, S; Raynor, W; Diet serum, cholesterol, and deat from coronary heart disease. The New Eng J Medicine, 304: 65-70, 1981.
27. Tompson, GR; (ed). Enis Tamuğur. Plazma lipidleri ve lipoproteinler. Hiperlipidemi el kitabı. Uyca yayınları. A.Ş., İst, 3-30, 1991 .
28. Lichtenstein, AH; Dietary trans fatty acid. J Cardiopulm Rehabil, 20 (3): 143- 6, 2000.
29. Zock, PL; Mensink, RP; Dietary trans-fatty acids an serum lipoproteins in humans, Curr Opin Lipidol, 7(1): 34-7, 1996.
30. Truswell, AS; Choudhury, N; Monounsaturated oils do not ali have the same effect on plasma cholesterol. Eur J Clin Nutr, 52 (5) : 312 -5, 1998.
31. VVahrburg, U; Martin, H; Sandkamp, M; Schulte, H; Assmann, G; " Comparative effects of a recommended lipid-lovvering diet vs a diet rich in monounsaturated fatty acids on serum lipid profiles in healthy young adults. Am J Clin Nutr, 56 (4): 678 - 83, 1992.
32. Hegsted, DM; Ausman, LM; Johnson JA; Dallal, GE; Dietary fat and serum lipids: an evaluation of the ex- perimental data. Am J Clin Nutr, 58 (2): 245, 1993. 33. Bierenbaum, ML; Reichstein, RP; VVatkins, TR; Maginnis,
WP; Geller, M; Effects of canola oil on serum lipids in humans. J Am Coll Nutr, 10 (3) : 228 -33 1991. 34. Wardlaw, GM; Snook, JT; Lin, MC; Puangco, MA; Kwon,
JS; Serum lipid and apolipoprotein concentrations in healthy men o diets enriched in either canola oil ör saf- flovver oil. Am J Clin Nutr, 54(1): 104-10, 1991. 35. Cox, C; Sutherland, W; Mann, J; De Jong, S; Chisholm,
A; Skeaff, M; " Effects of dietary coconut oil, butter and safflovver oil on plasma lipids, lipoproteins an lathosterol levels. Eur J Clin Nutr, 52 (9): 650-4, 1998.
36. Matheson, B; VValker, KZ; Taylor, DM; Peterkin,R;lB D; O'Dea, K; Effect on serum lipids of monounsatM oil and margarine in the diet of an Antarctic ExpeB Am J Clin Nutr, 63 (6): 933- 8, 1996.
37. Temme, EH; Mensink, RP; Hornstra, G; Compa™ the effects of diets enriched in lauric, palmitic, al acids on serum lipids and lipoproteins in healthy m and men. Am J Clin Nutr, 63 (6): 897-903, 1996. l 38. Kletzo, B; Trans fatty acids may impair biosynte long fatty acids on high-density and low-density lipol tein cholesterol levesl in healty subjets. The New| Medicine, 323 ( 7): 439-45,1990.
39. Wood, R; Subena, K; Brien, O; Tseng, B; MartiJ Effect of butter, mono- and polyunsaturated fatty J enhriched butter trans fatty acid margarine and J trans fatty acid margarine on serum lipids and lira teins in healty men. J Lipid Res, 34 : 1-11, 1993. l 40. .Arıcıoğlu, A; Özkurt, Ş, Diyette kullanılan sıvı yağa
nin yüksek dansiteli lipoprotein düzeylerine etkisi. B kimya Dergisi,10 (1) : 52- 4, 1985.
41. Muller, H; Jordal, O; Kierulf, P; Kirkhus, B; Pedersen! Replacement of partially hydrogenated soybean oil palm oil in margarine vvithout unfavorable effects ons rum lipoproteins. Lipids, 33(9): 879-87, 1998. 42. Mata,P; Alverez-Sala, LA; Rubio, MJ; Nuno, J; De (H
M; Effects of longterm monounsaturated-vs poljH saturated-enriched diets on lipoproteins in healty nH and vvomen. Am J Clin Nutr, 55(4) :846-50,1992. 43. Popp-Snijders, C; Schouten, JA; Von Blittervvizk, 'M
Der Veen, EA; Changes in membrane lipid compositionB human erythrocytes after dieatary supplementationH (n-3) polyunsaturated fatty acids. Maintanence of mel brane fluidity. Biochim Biophys Açta, 85 (4): 31-7,19iB 44. Losehiave, C; Ferrari, S; Aprili, F; Grugolini, L; Faccini,B
Maschio, G; Modification of serum and membrane lipfl composition induced by diet in patients with chronicB nal failure. Clin Nephro, 34: 267-71,1990.
45. Brosche,T; Platt, D; Decrease of cholesterol concentll tion in human erythrocyte ghosts in old age. Exp GH
ronto, 25 23-8,1990.
46. Gold, J; Plillips, M; Effects of membrane, lipid çor™ sition on the kinetics of cholesterol exchange betvveaı lipoproteins species of red blood çeliş. Biochim BiophysJ Arta, 1027: 85-92,1990
