Prof. Dr. MASA° MOR~'N~N ANISINA
MÜCTEBA ~LGÜRELTürk tarihçileri, 23 Aral~k 1996 tarihinde Tokyo'da ölen Eski Türk Tarihi uzman~~ Prof. Dr. Masao Mori'yi kaybetmenin üzüntüsü içindedir. Prof. Mori, Göktürkler ve Uygurlar tarihi üzerindeki ara~urmalanyla Türk ilim âleminde hakl~~ bir ~öhret kazanm~~t~. O, Türk kültür tarihinin erken ça~lar~~ hakk~nda yapt~~~~ orijinal yay~nlar~yla dünya tarihçileri aras~nda da çok iyi tan~n~yordu.
Prof. Dr. Masao Mori Japonya'da Shiga Prefecture'da 30 Mart 1921'de dünyaya gelmi~tir. ~lk ve orta e~itimini Nagahama kazas~nda tamamlayan Prof. Mori Tokyo imparatorluk Üniversitesi (~kinci Dünya Sava~~'ndan sonra Tokyo Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi Asya Tarihi Bölümü'nde ba~ar~l~~ bir ö~rencilik döneminden sonra 25 Eylül 1943te mezun oldu. Prof. Mori mezu-niyetini müteakip master ö~rencisi olmas~na ra~men, harp y~llar~nda Japon Deniz Harp Okulu'nda okutman olarak görev yapt~. ~kinci Dünya Sava~~'n~n sona ermesi (Ekim 1945) üzerine Tokyo Üniversitesine geri dönüp tekrar master ö~rencisi oldu. Burada ba~anl~~ bir ö~renci olmas~ndan dolay~~ bursa lay~k görüldü. Bursla birlikte özel ara~t~rmac~~ statüsüne kavu~tu.
Prof. Dr. Masao Mori 1948 y~l~ndan itibaren görevine Hokkaido Üniversi-tesi Edebiyat FakülÜniversi-tesi Asya Tarihi Bölümü'nde doçent olarak devam etti. Burada iken üniversitenin idari i~lerini de yüklendi. Bu cümleden olarak Do~u Tarihi Bölüm Ba~kanl~~~, Yamanoue Ticaret Meclisi Üyeli~i, üniversi-tenin 100. y~l~~ tarih dan~~ma komitesi ba~kan yard~mc~l~~~~ ve üniversite meclis üyeli~i gibi görevler ald~.
Prof. Dr. Masao Mori 1958-1959 y~llar~nda bir müddet ara~t~rmalar yap-mak üzere Türkiye'de bulundu. O bu s~rada Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co~rafya Fakültesi Tarih Bölümü ile ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nde görev yapt~. Ekim 1959'da Japonya'ya dönüp Tokyo Üni-versitesi'ndeki görevine devam etti. Prof. Mori müteakip y~llarda birkaç defa daha Türkiye'ye geldi.
614 MÜCTEBAILGÜREL
Prof. Dr. Masac~~ Mori, Japon Akademik sistemine uygun olarak Mart 1962'de tamamlad~~~~ Eski Kuzey Asya Göçebeleri Tarihi Üzerine Bir
Ara~-t~rma adl~~ teziyle doktor oldu. Yo~un bir çal~~ma temposu ile uzmanl~k alan~~
Göktürkler ve Uygurlar Tarihi üzerinde birçok yay~n yapan Prof. MOR~, Ni-san 1968'de profesörlü~e yükseldi. Bu y~llarda ö~renciler yeti~tirerek Japon-ya'da Türkoloji ara~t~rmalar~n~n temelini att~. Türkiye'de takdir edilen çal~~-malar~ndan dolay~~ kendisine Ekim 1973'te Türkiye Cumhuriyeti Kültüre Katk~~ Ödülü verildi. Prof. Mori Eylül 1976-Eylül 1977 aras~nda ~stanbul Üni-versitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nde misafir profesör olarak bu-lundu.
1 Nisan 1981'de 60 ya~~nda iken ya~~ haddinden Tokyo Üniversitesi'ndeki görevinden emekli olan Prof. Mori, bilahare Tokyo'da özel Nihon Üniversi-tesi'nde görev ald~. Burada iken UNESCO'nun Japonya ~çi~leri Komitesi üye-li~i, Japonya'n~ n en mutena ara~t~rma kütüphanesi olan Toyo Bunko'ya Ara~t~rma Bölüm Ba~kanl~~~~ ve Toho Gakkai Ba~kanl~~~~ görevlerini de üst-lendi. 1992 y~l~nda Japon Akademisi üyeli~ine seçilerek Japonya'n~n bilimsel geli~mesine ve enstitülerin yeniden düzenlenmesine büyük katk~da bulundu. Prof. Mori, Türk halklar~~ üzerinde yapt~~~~ ara~t~rmalarla bu konuda ön-cülük etmi~tir. Onun bu ara~t~rmalar~, göçebe Türklerin sosyal tarihinin ilmi temeller üzerine oturtulmas~nda büyük yararlar sa~lam~~t~r. Nitekim Turfan ve Uygur göçebe Türkleri aras~ndaki devlet ve toplum ili~kileri konusundaki çal~~malar~, büyük takdir toplam~~t~r. Prof. Mori'nin bu konuda haz~rlad~~~~
Historical Studies of the Ancient Turkic Peoples I (633 sayfa, Tokyo 1967)
adl~~ eseri 1970'de Japon Akademi Ödülü'ne lay~k görülmü~tür. Bu eserin II. cildi 1992'de yay~ nlanm~~t~r (517 sayfa). Eserin III. cildi, Say~n Profesörün ölümünden sonra 1997 y~l~nda ç~km~~t~r (545 sayfa).
Prof. Mori 1968 y~l~nda Ankara'da Dil ve Tarih-Co~rafya Fakültesi'nde misafir ö~retim üyesi olarak Türkiye-Japonya dostlu~una katk~da bulundu. 1982 y~l~nda Bulgar Hükümeti'nden onur ödülü alm~~~ bulunan Prof. Mori Türk-Japon dostlu~unun 100. y~l~~ dolay~s~yla alt~n madalyaya lay~k görüldü. Bu çal~~malar~~ ile büyük takdir toplayan Prof. Mori, imparatorluk ni~an~~ ile de taltif edildi.
Prof. Mori, Türkçe ba~ta olmak üzere ~ngilizce, Almanca, Frans~zca, Rusça, Mo~olca, Çince, Farsça dillerini bilmekteydi.
PROF.DR. MASAO MOR~'N~ N ANISINA 615
Prof. Mori iyi bir bilimadam~, geni~~ görü~lü ve aç~k kalpli bir hoca idi. Do~u'yu daha iyi tan~mak için ö~rencilerini daima te~vik etmi~, birçok bilim adam~~ yeti~tirmi~tir. Türk kültür tarihinin erken ça~lar~~ hakk~nda ula~amad~-~~ m~z Çin kaynaklar~ nula~amad~-~~ kullanarak daima orijinal yay~ nlar yapmula~amad~-~~ t~ r. Onun Türk tarihinin erken devirlerine ait katk~s~~ say~lamayacak kadar çoktur. Türk milleti yay~nlar~ndan dolay~~ ona minnettard~r. Prof. Mori'nin iki o~lu bir k~z~~ bulunmaktad~r.
Prof. Dr. Masao Mori'nin Japonya'da yay~nlanm~~~ makale ve kitaplar~~ için bak~labilecek eserler:
Haya~i Touru- Umemura Hiro~i, 'Japonya'da Göktürkler ve Uygurlarla ilgili Olarak Japonca Yay~nlanan Ara~t~rmalar~n Bibliyografyas~", Türk Dili Ara~t~rmalar~~ Y~ll~~~, Belleten, 1985, Ankara 1989, 210-254, Prof. MOR~'nin yay~nlar~~ için bk. s. 225-229.
Bibliography of Central Asian St~~ides ini-apa]] 1879-March 1987, Tokyo 1988, s. 613-621.
Prof. Dr. Masao Mori'nin Türkiye'de yay~nlanm~~~ baz~~ makaleleri: "Ch ~-Min Hakan'~n Bir Çin ~mparatoru'na gönderdi~i Mektubun Üslübu Üzerine" Re~id Rahmeti Arat ~çin, Ankara 1966 (Türk Kültürü Ara~~rma Enstitüsü), 363-371.
"SiCi ve SSÛ-CHIH", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co~rafya Fakültesi Tarih Ara~t~rmalar~~ Dergisi 1968, c. VI, Say~~ 10-11, Ankara 1972, s. 217-223.
"A-shih-te Yüan-Chen ve Tonyuquq" ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fa-kültesi Islâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, c. V, 1-4, ~stanbul 1973, s. 87-93.
"Kuzey Asya'daki Eski Bozk~r Devletlerinin Te~kilâtt", ~stanbul Üniversi-tesi Edebiyat FakülÜniversi-tesi, Tarih Enstitüsü Dergisi, say~~ 9, ~stanbul 1978, s. 209-226.
"Çin Kaynaklar~ndaki Türk ve Türük Adlar~" ~stanbul Üniversitesi Edebi-yat Fakültesi Türk Kültürü El-Kitab~, seri II, cilt 1 /b, Türk Kültür Tarihinin Erken Ça~lar! Üzerine Ara~t~rmalar, ~stanbul 1978, III-XV.
"So~dlar~n Orta Asya'daki Faaliyetleri", Belleten, XLVII/185, Ankara 1983 (Türk Tarih Kurumu), s. 339-352.
(Sachihiro Omura ile), "1988 K~r~ehir, Yozgat ve Nev~ehir illeri Yüzey Ara~t~rmalar~", VII. Ara~t~rma Sonuçlar~~ Toplant~s~, Antalya 1989, s. 295-310.
