1862 KARADA~~
ASKER~~ HAREKAT~~ VE SONUÇLAR~~
ZAFER GOLEN*
Giri~~
Karada~, Osmanl~~ Devleti için hemen hemen her dönem problemli bir bölge olmu~tur. Özellikle Danilo Petroviç Njego~~ (1697-1735)1 ile Karada~'da iktidar~~ ele geçiren Petroviç ailesi hiçbir zaman Osmanl~~ hakimiyetini kabul etmemi~tir2. Danilo Petroviç bu tavr~n~~ 1702 noelinde Karada~'da bulunan bütün Müslümanlan bir gece içinde katlederek göstermi~tir3. Bu kanl~~ olaya Karada~~ tarihinde "Karada~~ Ak~am Duas~" ad~~ verilmi~~ ve kutsanm~~t~r4. Petro-
* Doç. Dr. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, E~itim Fakültesi Tarih ö~retim Üyesi, zgo1enmehmetakif.edu.tr.
Resim: 3.
2 Osmanl~~ Devleti ile Karada~~ aras~ndaki hukuki ili~ki henüz ciddi bir ara~t~rma ile
ayd~nlat~-labilmi~~ de~ildir. Bu yüzden Karada~'~n Osmanl~~ Devleti içindeki statüsü hususunda ciddi soru i~aretleri mevcuttur. Fakat teorik durum bir yana, Karada~~ 1700'lerden sonra ba~~ms~z bir devlet gibi hareket etmi~tir. Osmanl~~ Devleti bu durumu kabul etmemesine ra~men mevcut bilgilere dayanarak ~unlar ifade edilebilir:
Osmanl~~ Devleti Karada~'~n iç idaresine ço~u zaman kar~~mam~~t~r.
Karada~~ bazen dini, bazen seçilmi~, bazen soya dayal~~ idareciler taraf~ndan idare edil-mi~; ancak bu idarecilerin hiçbiri ~stanbul taraf~ndan atanmam~~t~r.
Istanbul'un Karada~~ idarecileri ve halk~~ üzerinde otoritesini gösteren herhangi bir i~aret yoktur. Mesela, Osmanl~~ yarg~~ hukuku Karada~'da hiçbir zaman uyg-ulanmam~~t~r. Karada~~ d~~~ ili~kilerinde ba~~ms~z bir devlet gibi hareket etmi~, Osmanl~~ Devleti de bu duruma ses ç~karmam~~t~r. Bak~n~z, "Montenegro, The Herzegovine, and The Slavonic Populations of Turkey", Macmillan's Magazine, Volume: VI: August-I 862, Macmillan And Co., Cambridge, 1862, s. 348 (Bundan sonra Macmillan's olarak gösterilecektir.).
3 Francis Seymour Stevenson, A History of Montenegro, Elibron Classics Series, 2005, s.
123-125; Georges Castellan, Balkanlann Tarihi, Çeviren: Ay~egül Yaraman-Ba~bu~u, Milliyet Yay~nlar~, ~stanbul, 1992, s. 315; Elizabeth Roberts, Realm of the Black Mountain. A History of Montenegro, Hurst 8z Company, London, 2007, s. 132-136; BoZidar Jezernik, Vah~i Avrupa. Bat~'da Balkan Imaj~, Çeviren: Ha~im Koç, Küre Yay~nlar~, Istanbul, 2006, s. 121-122; Ruth Trouton, Peasant Renaissance in rugos-traria 1900-1950. A Study of the Development of Yugoslav Peasant Sociep, as Afficted by Education, Routledge, London, 1998, s. 43; Ferik Selami, Muhdrebe-i ~ark~yye Tarihi, Ankara: Milli Kütüphane, Yazma Demirba~~ No: 06 Mil Yz B 335/1, s. 30.
4 Castellan, a.g.e., s. 315; Andrew Archibald Paton, Researches on 77~e Danube and The Adriatic; or,
Contributions to The Modem History of Hungary and Transylvania, Dalmatia and Croatia, Senda and Bulgaria, Volume:I, Leipzig: F. A. Brockhaus, 1861, s. 190-191, 198-200.
viçler'in bu tutumuna kar~~~ Osmanl~~ Devleti, Karada~'a seferler yapm~~, fakat her defas~nda da zorlu co~rafya, Karada~hlann vah~etle örüntülü kahramanhk ve askerlik anlay~~lan5 nedeniyle, Karada~~ üzerinde bir türlü tam anlam~yla kontrol sa~layamam~~t~r. Karada~hlar ise 1870'lere kadar bölgede e~luyahk6 yaparak çevreye zarar vermi~ler, özellikle memleketlerindeki ekonomik yetersiz-li~i çevreye yapt~klar~~ "ya~ma akmlan" ile gidermeye çal~~m~~lar, ya~ma ve çapul-culu~u adeta bir geçim vas~tas~~ haline getirmi~lerdir7. Onlar~n bu hareketleri ~~kodra, Hersek ve Bosna'da oturan Osmanl~~ pa~alan tarafindan engellenmeye çal~~~lm~~~ ise de ba~ar~l~~ olunamam~~t~r.
Karada~hlann Osmanl~~ siyaset sahnesindeki yükseli~leri Ruslar ve Avru-pa'da geli~en romantik dini ve milliyetçi anlay~~~ sayesindedir. Ruslar daha I. Dani-lo Petroviç zaman~ndan beri Karada~~ ile ilgilenmeye ba~lam~~lard~r. Karada~~ sosyal olarak ldanlardaldne benzer hiyerar~ik bir düzene sahipti. Çetine'de8 otu-ran idareci sadece en büyük Ida= üyesi oldu~u için ülkeyi idare etme hakk~na sahipti. Vergi toplayam~yor, ülke ad~na yap~lan harcamalar~~ kendi cebinden veya Rusya'dan gelen yard~mlarla kar~~llyordu. Karada~hlar da bunun bilincinde ola-rak 300 y~l süren Osmanl~-Rus mücadelesinde kay~ts~z ~arts~z Ruslar'~~ desteklemi~-ler, her Türk-Rus sava~~nda Osmanl~~ Devleti'ne cephe alm~~larchr8.
Karada~h erkekler için yatakta ölmek büyük utança. Karada~h erkekler kendilerinin yer-yüzüne dü~manlanyla (Müslüman-Türkler) sava~mak için geldiklerine inan~rlard~. 10 ya~~nda silah ta~~maya ba~layan bir erkek ölene kadar ba~ka herhangi bir i~le me~gul olmazd~. Onlar~n tek gailesi hiç durmadan s~n~r boylanndaki di~er bölgelere sald~rmaku. Seferden dönen Karada~h erkekler ailelerine dü~manlann kellelerini, kulak, burun, dudak gibi uzuvlann~~ hediye olarak getirirlerdi. Bölgedeki co~rafi ~artlar nedeniyle ortaya ç~kan bu ya~am biçimi, (sava~a ve insan öldürmeye yükledilderi anlam bir yana b~raluhrsa) Karada~hlar'~~ gerçekten de becerikli sava~glar yapmaktay-d~. Onlar emir almalan halinde birkaç saat içinde sava~a haz~r hale geliyorlar, sava~~ kumanyalan olan bir parça ekmek ve peynir gibi yanda ta~~nabilir malzemeler hariç, sava~mak için ba~ka her-hangi bir malzemeye ihtiyaç duymuyorlar, uzun mesafeleri yiirüyebiliyor ve açl~~a çok uzun süre dayanabiliyorlard~. Bak~m, Paton, s. 201.
6 E~kiyal~k ya da yayg~n ad~~ ile "haydutluk" Karada~~ ve Balkanlar'da övünülecek bir husustu. Bölgedeki halk türkü ve öykülerinin büyük ço~unlu~u hayduilann kahramanl~klanyla ilgilidir. Bu konu hakk~nda k~sa bir de~erlendirme için balumz, Trouton, a.g.e., s. 19, 22, 47-49.
7 Karada~~ Vladikas~~ Nikola 1863'de kendisini ziyaret eden ~ngiliz Vikontes Strangford'a, ül-kesinde biraz tar~ma elveri~li bir bölge veya ticaret yapabilece~i bir limana sahip olsa Karada~h-lar'm kom~u ülkelere ak~n yapmaktan vazgeçecelderini ifade etmi~tir. Balumz, Emily Anne Bea-ufort Smythe Strangford, The Eastern Shores of The Adriyatic in 1863. With A Visit ta Montenegro, Ric-hard Bentley, London, 1864, s. 161-162.
8 Resim: 12.
9 Castellan, a.g.e., s. 320; Osman Karatay, "Osmanl~~ Hakimiyeünde Karada~", Balkanlar El Kitab~, Derleyenler: Osman Karatay-Bilgehan A. Gökda~, c. 1-Tarih, KaraM&Vadi 2006, s. 364-367; L. S. Stavrianos, The Balkans :ince 1453, Hurst & Company, London, 2002, s. 237.
1862 KARADAG ASKER~~ HAREKATI VE SONUÇLARI 505 XIX. yüzy~l ba~~nda Avrupa'da Yunanl~lara duyulan romantik hayranl~k yüzy~l~n orta1anndan itibaren Karada~hlara beslenmeye ba~lanm~~t~r. Avrupal~-lar Karada~hlan eski Yunan'daki Sparta ile özde~le~tiriyorAvrupal~-lard~. OnAvrupal~-lara göre Karada~hlar, çok küçük bir kuvvetle kendinden kat kat büyük ordulara kar~~~ boyun e~meyen özgürlük sava~ç~lan, kahramanl~~~n canl~~ temsilcileriydiler. Mesela 1875'de Çetine'ye giden ~ngiliz gazeteci Stillman, orada "Homer Ça~~'na
ait eski kahramanlan gördü~ünü, bu yal~n kahramanhic kar~~s~nda kendi benli~ini buldu~unu ve hiçbir ~ngiliz erke~in bu duruma kar~~~ koyamayaca~~n~" yazar"). Karada~~ ise Müslü-man fanatizminin hüküm sürdü~ü topraklarda H~ristiyanlar için kurtanlm~~~ bir adayd111. Karada~hlar, Bauhlan ileriki y~llarda da cezp etmeye devam etmi~tir. 1908'de bölgeyi gezen Hutchinson Karada~h askerlerden ve Çetine'deki ya-~amdan hayranl~kla bahsetmi~tir12. Yine bir süre Karada~'da bulunmu~~ olan William Sloane de "Karada~hlar ça~da~~ hareketlerle henüz yüz yüze gelemediklerinden pek
çok ilkel erdemle p~nldarlar" ifadelerini kullanarak Karada~~ toplumunu yüceltir43. Bat~lllann yan~nda kimi yerli yazarlar da Karada~hlara hayranl~ldann~~ dile ge-tirmekten çekinmezler. XIX. yüzy~l sonunda kaleme al~nan bir eserde Karada~~ ile ilgili hayranl~k dolu ifadeler mevcuttur. Yazar Karada~'a olan hayranl~~~n~,
"Pek az millet bulunur ki, Karada~hlar kadar vatanlanmn istiklâ4yeti u~runa can siperâne ve fedekârâne müdafaaya çal~~m~~~ olsun. Karada~l~lar vatan ittihaz idüb as~rlarca içinde ya~a-d~klan Karada~~ k~tas~n~n vaziyet-i tab4yye ve eczâ-y~~ terkibesinin haricden gelen dü~manlara mukâvemet hususunda velev ki mikdarlan katil olsa bile muâvenet-i tabiiyye-i fevIcalady sebeb müstakil olagelmekde olmas~..."14 sözleriyle dile getirerek Karada~'~~ över.
Karada~hlar, XIX. yüzy~lla birlikte ba~~ms~zl~k isteklerini daha çok dile ge-tirmeye ba~lad~lar. Yüzy~l~n hemen ba~~nda I. Petar Petrovic (1782-1830)15 III. Selim taraf~ndan kendisine verilen bölgeyi idare etme imtiyaz~m ba~~ms~zl~k olarak alg~lad~~ ve ba~~ms~z bir prens oldu~unu ilân ederek, ba~~ms~zl~~~n~n di~er devletler tarafindan tan~nmas~n~~ talep etti. Tabii olarak ~stanbul böyle bir fermân~n varl~~~n~~ hiçbir zaman kabul etmedi ve Petar'~n tüm taleplerini reddet-
10 William James Stillman, Herzegovina and the Lale Up~ising: The Causes of ille Latter and the
Reme-dies, fiom the JVotes and Letters of a Special Correspondent (1877), Longsmans, Green and Co. (Reprint: Kessinger Publishing), London, 1877, s. 26.
Jezernik, a.g.e., s. 115-120; Dennis P. Hupchick, The Ballcans From Constantinople to Commu-nism, Palgrave Macmillan, New York, 2004, s. 258.
12 Frances Kinsley Hutchinson, Oto~nobille ~lk Gezi Balkanlar 1908. Dalmaya, Karada~, Bosna ve
Hersek Tollannda, Çeviren: Gül Çagal~~ Güven, Aksoy Yay~nc~l~k, ~stanbul, 1999, s. 172-181.
13 William M. Sloane, Bir Tarih Laboratuvan Balkanlar, Çeviren: Sibel özbudun, Nesnel
Ya-y~nlan, ~stanbul, 2008, s. 57.
Ferik Selbmi, Muhdrebe-i Sarlayye Tarihi, s. 25.
ti. Ard~ndan Karada~hlar ba~~ms~zl~k elde etmek amac~yla, Ruslarla birlikte Napolyon ordulanna ve Türkler'e kar~~~ sava~t~lar, ancak bir sonuç alamad~lar16. Fakat II. Petar Petroviç'in~ 7 (1830-1851) vladika olmas~yla Karada~'da önemli bir zihniyet de~i~imi ya~and~. Petar, sadece silahl~~ mücadeleye de~il, ideolojik mücadeleye de önem verdi. "Da~~ Çelengi" adl~~ 1847'de Viyana'da bas~lan eserin-de, ~anl~~ Karada~~ tarihine vurgu yapt~~ ve Karada~hlann ebedi dü~manlan olarak Osmanl~lar'~~ ve Müsliimanlar'~~ gösterdi. Ona göre, Karada~~ mutlaka Osmanl~~ kontrolünden kurtulmallyd~. Bunun için de topyekün bir mücadele gerekmekteydi. Sonuçta o, Karada~~ toplumunu tüm yetersizlilderine ra~men bir sava~~ makinesine dönü~türmeyi ba~arch18.
II. Petar, Karada~~ toplumunu sava~~ makinesine dönü~türme çabas~mn meyvelerini kendi idaresi zaman~nda alamad~. Ancak kendisinden sonra idareyi ele alan ye~eni II. Danilo Petroviç (1851-1860)19 amcas~n~n haz~rlad~~~~ toplumu Osmanl~lar'a kar~~~ kullanmay~~ iyi bildi. Bu dönemde özellikle 1849-51 ve 1857-59 isyanlan s~ras~nda gerek asilere destek vererek gerekse do~rudan müdahale-lerle bölgedeki Osmanl~~ otoritesini yok etmek için elinden gelen her ~eyi yapt~. 1850'lerdeld faaliyetleri ancak 1853'de Ömer Lütfi Pa~a'n~n2° ba~anl~~ Karada~~ seferi sayesinde durdurulabildi. O iktidar~n~~ Rusya ve Avusturya-Macaristan'~n araya girmesi sayesinde ancak koruyabildi21. K~nm Sava~~~ s~ras~nda tarafs~z
16 Macmillan's, s. 346-347. 17 Resim: 5.
18 Edward Dennis Goy, The Sabre and Song. .Krjegos's The Mountain Wreath, Cambridge, s. 1-90; Petar II Petrovie Njegok "The Mountain Wreath", Discourses of Collective Identip~~ in Central and Southe-ast Europe (1770-1945) Texls and Commentaries, Edited By: Balazs Trencsenyi and Michal Kopeeek, Volume: II: National Romanticism, CEU Press, Budapest-New York, 2007, s. 428-435; Andrew B. Wachtel, "How to Use a Classic: Petar Petrovie Njego~~ in the Twentieth Century", Ideologies and National Identities. The Case of Twentieth-Centup, Southeastern Europe, Edited by: John R. Lampe and Mark Mazower, CEU Press, Budapest-New York, 2004, s. 131-153; Castellan, a.g.e., s. 320-321; Barbara Jelavich, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzy~llar, Çeviren: ~hsan Durdu, Ha~im-Gülçin Koç, Küre Yarnlan, ~stanbul, 2006, s. 275-278; Hupchick, a.g.e., s. 257-258; Dervla Murphy, Through 77~e Embers of Chaos. Balkan journeysiohn Murray, London, 2003, s. 311-313; Trouton, a.g.e., s. 43.
19 Resim: 6. 20 Resim: 1.
21 Benoit Brunswik, Recueil De Documents Diplomatiques Refah* fs Au Montbdgro Avec Une Introduc-tion, Chez M. S. H.-H. Weiss, Libraire A Pera, Constantinople, 1876, s. 45-63; Ferik Selâmi, Muhdrebe-i ~ark~yye Tarihi, s. 36-37; Karada~'~n Devlet-i ~sbdt-~~ Taallukuna Dair Fuad Pa~a Haz- retleri'nin Kaleme Ald~klar~~ Lay~ha, Ankara: Milli Kütüphane, Yazma Demirba~~ No: 06 Mil Yz B 117, s. 1-4; Ahmed Midhat, Ink~ldb, K~sm-~~ Etmek K~r~m Muhdrebesinden Ciilds-~~ Huma:Ana Kadar, Takvimhâne-i Âmire Matbaas~, ~stanbul, 1294, s. 298-309; Osman Karatay, "Karada~'~n Ba~~m-s~zl~k Mücadelesi", Balkanlar El Kitab~, Derleyenler: Osman Karatay-Bilgehan A. Gökda~, c. 1-Tarih, KaraM&Vadi 2006, s. 463; Jelavich, a.g.e., s. 278, 379; Murphy, a.g.e., s. 313-314.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKAT' VE SONUÇLAR' 507 kalan Danilo, bu kez 1856 Paris Ban~fnda istedi~i ba~~ms~zl~~~~ elde etmeye çah~t~, fakat orada da amac~na ula~amad~22. Anla~ma sonras~nda çok istedi~i ba~~ms~zl~~~~ kendisi gerçekle~tirmek için harekete geçti. Do~rudan Osmanl~~ Devleti ile kar~~la~may~~ göze alarak 1857'de yeniden sahneye ç~kt~. Ba~ar~l~~ ve iyi idare edilen bir süreç sonunda, 1858 May~s~nda amcas~~ Mirko23 komutas~ndaki Karada~~ birlikleri Grahova'da büyük bir Osmanl~~ ordusunu yok etmeyi ba~ard~. Bu ba~ar~~ ona Grahova bölgesini ve 1859 Osmanl~-Karada~~ s~n~r antla~mas~n~~ sa~lad~. ~lk kez Osmanl~~ Devleti ile Karada~~ aras~na s~n~r çekildi. Böylece Kara-da~l~~ idarecilerin "benim" diyebilecekleri topraklar~~ ortaya ç~kt~. Ancak Danilo 1860'da ~üpheli bir suikast sonucu hayat~n~~ kaybedince onun projeleri yar~m kald~.
Yerine geçen ye~eni Nikola Petroviç24, daha iktidar~~ ele al~r almaz tek he-definin "Hâld lcul olan S~rp topraklar~n~~ kurtarmak" oldu~unu ilan etti25. Fakat o amcas~mn radikal politikalar~n~~ b~rakarak, Osmanl~~ Devleti'ne kar~~~ daha sinsi bir politika izledi. Osmanl~~ Devleti'yle do~rudan mücadele yerine, Hersekli asileri desteldeyerek dolayl~~ mücadele stratejisini benimsedi26. Bu yüzden 1859'da gerilemeye ba~layan Bosna Hersek isyan~~ 1860 sonlannda Hersek'te yeniden alevlendi. Karada~'~n kendi ya~am sahas~~ olarak gördü~ü27 Hersek-Karada~~ s~n~nnda ~iddetli çat~~malar ya~and128. 1857'den beri asilerin ard~ndaki esas kuvvetin Karada~~ oldu~unun bilinmesine ra~men, Paris Bar~~~ Antla~ma-s~'mn yedinci ve dokuzuncu maddeleri gere~i Karada~'a kar~~~ bir türlü harekete geçilemedi29. Karada~~ bu koruma z~rh~n~n ard~ndan tahrik ve sald~nlanna de-vam etti. Osmanl~~ Devleti Karada~~ destekli sald~r~lar~~ öne sürerek Karada~'~n
22 Fosfro, Le Montenegro. Simple Question A Messieurs Les Plenipotentiaires Des JVouvelles Conferences
De Paris, Chez Tous Les Libraires, Paris, 1858, s. 1-16; Brunswik, a.g.e., s. 63-69; Macmillan's, s. 346-347; Karatay, Karada~'~n Ba~~ms~zl~k Mücadelesi, s. 463; Jelavich, a.g.e., s. 278.
23 Resim: 7.
24 Grahova'da Osmanl~~ ordusunu yenen ve kendisine "Karada~'~n K~l~c~" denilen Mirko'nun
o~lu. Resim: 8.
25 Stevenson, a.g.e., s. 189; George Arbuthnot, Herzegovine; or Omer Pacha and The Christian
Re-bels. With A Brief Account of SerMa, Its Social, Politica4 and Financial Condition, Longman, Gren, Long-man, Roberts, & Gren, London, 1862, s. 134-140.
26 Enver Ziya Karal, Osmanl~~ Tarihi, c. VII, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988, s. 6. 27 Handtke'nin haritas~nda, Karada~~ dahilinde ye~il çizgi ile belirtilen hat ile Karada~'~n
uluslararas~~ sm~rlan aras~nda kalan bölge. Balumz, Harita: 4; Macmillan's, s. 348.
28 Macn~illan's, s. 348-349.
29 Paris Bar~~~ Antla~mas~'mn yedinci maddesi gere~i, Osmanl~~ Devleti'nin toprak bütünlü~ü
Avrupa Devletleri'nin garantisi alt~na almmaktayd~. Dokuzuncu maddede ise, padi~ahm tek yanh olarak "H~ristiyan tebaaya iyi niyetini gösterece~i" yer almaktayd~. Baluruz, Mudheddt Mecm~ks~, c. IV, ~stanbul 1298-T~plubas~m Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2008, s. 248-249.
kontrol edilmesi için "sözde" müttefiklerini ikna etmeye çabalad~. Karada~'~n bitmek bilmeyen sald~nlan kar~~s~nda Bat~l~~ güçler iki taraf aras~nda kontrollü bir çat~~maya göz yt~mdular. Fakat mücadele ba~lad~~~nda Rusya, Fransa, ~ngil-tere, Avusturya-Macaristan ve Prusya'dan olu~an Bat~~ blo~u idarecilerinden hiç kimse Karada~'~n bu kadar k~sa sürede yenilece~ini tahmin etmemi~ti. Hatta Bat~l~~ politikac~lann ço~u Osmanl~~ ordulann~n Karada~~ batald~~~na saplan~p kalaca~~n~, kendilerinin araya girerek çat~~malara son vermek zorunda kalacak-lanru dahi dü~ünüyorlard~. Nihayet uzun süredir beklenen, ancak gecikmi~~ Ka-rada~~ askeri harekat~~ 1862 y~l~n~n yaz aylannda gerçelde~ecektir30.
A- Harekat Karar~n~n Al~nmas~~
1862 Karada~~ Askeri Harekat~, Osmanl~~ Devleti'nin XIX. yüzy~lda ald~~~~ en zor kararlardan biridir. Bunun bir tak~m nedenleri vard~r:
Harekat karan al~n~rken 1852-1853'te Karada~'a kar~~~ gerçekle~tirilen askeri harekat~n sonuçlan tekrar masaya yat~nlm~~t~r. O tarihte Osmanl~~ kuvvet-leri tarafindan çok ba~anl~~ bir harekât icra edilmesine ra~men, Bat~l~~ ülkeler Osmanl~~ kuvvetlerinin Çetine'ye girmesine müsaade etmemi~lerdi. Tam tersine Karada~~ lehine idari düzenlemeler yap~lm~~t~. Kendileriyle Karada~hlann ba~~ ba~a b~ralt~lmayaca~~n~~ bilen Osmanl~~ idarecileri, 1857'den beri zaman zaman gündeme gelen Karada~~ harekat~~ konusunda sürekli çekimser kalm~~lard~. Hatta 1858'de Grahova ovas~nda 10.000 ki~ilik bir Osmanl~~ ordusunun Karada~hlar taraf~ndan yok edilmesini dahi sessizce kabul etmi~lerdi3i.
Osmanl~~ Devleti'nin Paris Ban~~ Antla~mas~'na uymak istemesi Ülkedeki mali bunahm32
Karada~'~n zor co~rafyas~~
Istanbul'un Karada~~ kaynakh sorunlara uzun süre yerel asayi~~ proble-mi olarak yakla~mas~~
Bat~l~~ memleketleri operasyonun gereklili~ine ikna etmek33
Halbuki Bosna'da asilere kar~~~ yürütülen askeri mücadelelere bizzat kat~l-m~~~ ve uzun süre bölgede bulunmu~~ olan Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul,
3° Karatay, Karada~'~n Ba~~ms~zl~k Mücadelesi, s. 464-465; Murphy, a.g.e., s. 314. 31 Arbuthnot, a.g.e., s. 126-134.
32 Ingilizler, Karada~~ harekat~na kat~lan ordunun masraf~n~n ~ngiltere'den al~nan borçla fi-nanse edildi~ini ve söz konusu kredinin almma sürecinin harekata yön verdi~ini yazarlar. Balun~z, Macmillan's, s. 349.
33 Bu konuda ba~anl~~ olundu~unu iddia etmek güçtür. Harekât sürerken Ingiltere'de yay~n-lanan kimi dergilerde sert bir üslapla ele~tirilmi~tir. Ele~tirenlere göre harekat~n tek bir sonucu olacakt~r, o da "Huisüyanlann ölümüdür". Balumz, Macmillan's, s. 350; Karal, a.g.e., c. VII, s. 5.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKAT' VE SONUÇLAR' 509 1857'den beri isyanlardaki Karada~~ etkisine de~inerek Karada~~ devreden ç~ka-nlmadan Bosna topraklanna huzur gelmeyece~ini yazm~~~ ve bu görü~ünü her Karada~~ sald~ns~~ sonras~nda da tekrarlam~~t~r34. Ömer Lütfi Pa~a da Hersek'e geldikten sonra, "Bölgede asilerin arkas~nda Karada~'~n oldu~unu" vurgulam~~~ ve "mü-cadelenin iki cephede birden jüriitillrnesi" gerekti~ini ifade etmi~tir35.
1861 A~ustosunda kaleme al~nan bir tezkirede de Karada~'~n isyanda oy-nad~~~~ role de~inilmi~~ ve Karada~~ kontrol edilmeden isyan~n sona ermeyece~i aç~kça ifade edilmi~tir. Devletin ve Karada~'~n pozisyonu ~u cümlelerle dile getirilmi~tir:
"Reis-i mûmaileyhe (Karada~~ Vladikas~36) Düvel-i Fehime me'mürlan taraflar~ndan icra olunmu~~ olan nasihat ve tenbihât~n dahi bir semeresi görülemeyerek serke~âne virdi~i cevap ve mü~arünileyh Ömer Pa~a Hazretlerine yazub sureti gönderilmi~~ olan mektubu me'â'li adeta kendüsü-nü bir hükümet-i müstakile reisi makam~nda göstermi~~ ve murad-~~ aslisi ne idü~ünü meydana koymu~~ idü~iine binaen bidayet-i meseleden berü tezekkür olundu~u ve bu defa dahi encümen-i mahsüs-~~ me~veretin netice-i mütalaat~ndan bulundu~u üzere Karada~~ ahâlisinin tahrik ve i'ânesiyle hayli zamand~r âlem-i ifraz-~~ bagiyy ve isyan olan nevahi-i ma`lüm ahâlisi her dünü ~ekavet-i hebaseti icra eylemi§ ve pek çok kan dökmü~~ olduklar~~ halde Taraf-~~ Devlet-i Aliyye'den ~iddetle te'dib ve terbiyeleri yoluna gidilmeyerek ~imdiye kadar nesayih ve te'minat ile taht-~~ ita'ate al~nmalar~-na fevka'l-gaye çal~~m~~~ ve mü~arünileyh hazretleri canibinden dahi düvel-i mü~ariinileyh me'mürlann~n dahi me~hüd ve malürnlan olarak pek çok mesa`i maslahâta sarf olunmu~~ ise de kargir-i te'sir olmayl~p nihayet ernirde tevsi`-i memleket ve istihsal-i istildal maddesi meydana ç~km~~~ olmas~yla art~k kuvve-i kafiye ile Memâlik-i ~ahane'den olan mahalleri zabt ve idare alt~na almakdan ba~ka çare kalmam~~t~r..."37.
Tezkiredeki ifadelerden de anla~~laca~~~ gibi hükümet Karada~'~n isyandaki rolünün farkmdad~r. Fakat Karada~'a bir askeri harekât yap~lmas~n~n önünde uluslararas~~ kamuoyu ve mali s~k~nt~lan a~mak gibi çok ciddi engeller vard~. Bu nedenle Karada~~ operasyonu için bir y~l daha beklenmesi gerekmi~tir. Harekata 34 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muld~rebdtz Tarihçesi, ~stanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazma nr: 10071, varak: 50b, 51b.
35 B.O.A.,A.MKTUM, nr: 478/12.
36 Vladika: Karada~l~~ rahip idarecilere verilen ad. Bu sistem gere~i Karada~'da idareyi ele alan Njego~lar ayn~~ zamanda Çetine ba~~ piskoposlu~u görevini de icra ediyorlard~. Din adam~~ kirr~lilderi yüzünden evlenemedilderinden iktidar amcadan ye~ene geçiyordu.
kadar geçen bir y~ll~k sürede uluslararas~~ kamuoyu Karada~~ harekat~~ için haz~r-lanm~~, harekat için gerekli para borçlan~larak bulunmu~~ ve 1862'ye gelindi~in-de harekât~n önüngelindi~in-de herhangi bir engel kalmam~~t~r.
B- Harekat Haz~rl~~~~
Harekât~n ilk sinyalleri, 23 Nisan 1861'de Ömer Lütfi Pa~a'n~n Rumeli Ordu Komutanl~~~, Rumeli Valili~i ve Bosna Tefti~~ Komisyonu Ba~kanl~~~'na atanmas~yla gelmi~tir38. Ömer Lütfi Pa~a'n~n bu göreve getirilmesinde, 1849-51 Bosna ~syam'm bast~rm~~~ olmas~~ ve o tarihte probleme yol açan Karadag'~~ 1853'te dize getirmesi etkili olmu~tur. Pa~a, ald~~~~ emir gere~i 11 May~s'ta va-purla Istanbul'dan aynlm~~, 16 May~s'ta Hersek'e ula~m~~, 25 May~s'ta ise Sa-raybosna'ya varm~~, üç gün Saraybosna'da dinlendikten sonra isyan bölgesi Hersek Sanca~~'mn idare merkezi Mostar'a giderek çal~~malanna ba~lam~~t~r38. ~ngilizler, Pa~a'n~n bölgeye gönderilmesini tamamen Karada~~ harekât~~ ile ili~ki-lendirirler. Çünkü onlara göre Pa~a, "Hersek isyan~n~~ bast~rmak için bir ~D >yapmam~~,
tüm mesaisini Karada~~ s~n~n~n abluka alt~na almaya harcam~~, bu maksatla 30.000 ki~ilik bir orduyu Karada~~ sm~nna y '~~na~t~r."4°.
Harekat~n icras~na ait ilk somut geli~me ise 1862 Ocak ay~nda ya~anm~~t~r. Dr-~~ ~~:~râ-p Askeri Üyesi Miralay Osman Bey, 31 Ocak 1862'de Mostar'a gelerek Ömer Lütfi Pa~a ile muhtemel Karada~~ askeri harekât~m görü~mü~tür. Bu görü~mede Karada~~ harekat~~ için gerekli belge ve bilgiler Ömer Lütfi Pa-~a'ya iletilmi~tir. Bundan sonra gizlice sefer haz~rl~klanna ba~lan~lm~~, harekat için gerekli ia~e, cephane ve insan gücü eksikleri giderilmi~tir. Ordunun ana kuvvetleri Karada~~ harekat~~ için haz~rlan~rken, Haziran ay~na kadar Karada~~ ile mücadeleyi yürüten Hersek kuvvetleri oldukça ppranm~~t~r41.
38 B.O.A., A.M1tT.MHM, nr: 215/96, 12 ~evval 1277/23 Nisan 1861 tarihli ~smail Pa~a'ya gönderilen tezkire; Belge: 3; Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ MuluIrebdt~~ Tarihçesi, varak: 49a-4913, 50b-5 la; Ahmed Cevdet Pa~a, Mdl~kiit, Yay~na Haz~rlayan: Yusuf Halaço~lu, Ça~r~~ Yay~nlar~, Istanbul, 1980, s. 25, 45: Tayin, Ahmed Lütfi Efendi'nin ele~tirisine neden olmu~-tur. Ahmed Lütfi Efendi tayini, "Devlet-i Aliyye'nin tutar eli olan Rumeli iklim-i cesiminde y~lki' üç me'münyyet-i ~nu'tenii-bahdn~n evldd-~~ vatandan olmayan bir ~ne'~nürda birle~dirilmesi acaba kaht-z ncdlden vâhtld n~evcüdenin, Istanbul'un havdszndan aynlmamalanndan midir bilemem" sözleriyle k~nar. Bak~- n~z, Ahmed Lütfi Efendi, Vak'a-nüvis Ahmed Lütfl Efendi Tarihi, c. DC, Yay~nlayan: Münir Aktepe, ~stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay~nlar~, ~stanbul, 1984, s. 170; Karal, a.g.e., c.V11, s. 4.
38 Ali Suavi, A Propos de L'h2rzigovine. Montbdgro, Imprimerie Victor Goupy, Paris, 1876, s. 30. 48 Macmillan's, s. 349.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKÂTI VE SONUÇLARI 511 Tüm haz~rl~klar tamamland~ktan sonra ordunun sevk ve idaresini kolayla~-traca~~~ dü~ünülerek, Ömer Lfitfi Pa~a'n~n maiyetinde bulunan Rumeli Ord~l-y~~ Hümâyfinu Kurmay Ba~kan~~ Ferik Abdi (Abdülkerim) Pa~a'n~n rütbesi mü~irli-~e yükseltilerek ~~kodra Mutasarr~fl~~~'na ve ~~kodra UmC~m komutanl~~~na atanm~~t~r. Görevi devralan Abdi Pa~a i~kodra'ya gitti~inde bölgedeki Osmanl~~ kuvvetlerinin say~s~n~~ yeterli görmemi~, derhal haz~rl~klara ba~layarak asker mevcudunu art~rm~~t~r. Pa~a'n~n i~boz'a do~ru harekete geçti~i 30 May~s 1862'de yan~nda 14 tabur nizamiye ve 2.000 muvazzaf asker vard~~ 42.
Harekât esnas~nda komuta karga~as~~ ya~anmamas~~ için Bosna Ordu Ko-mutan~~ Dervi~~ Pa~a'nm43 rütbesi de mü~irli~e terfi ettirilerek Abdi Pa~a ile ayn~~ seviyeye yükseltilmi~tir. Ömer Lûtfi Pa~a ise ~~kodra ve Hersek ordular~~ aras~n-daki sevk ve idareyi sa~lamak üzere deniz yoluyla ~~kodra'ya gitmi~tir44.
Osmanl~~ harekât plan~na göre45:
Kuzey ordulan Nik~ik'ten Ostrog istihkâmlanna ilerleyecek.
Ostrog'da ba~ar~l~~ olunmas~~ durumunda Oryaluka'ya ilerlenilerek, o bölge kontrol alt~na al~nacak.
Kuzey ve güney ordular~~ 20 kilometrelik Nik~ik-~~boz hatt~n~~ ele geçire-rek, Brda bölgesi Karada~~ ana karas~~ olan Crnagora'dan ayr~lacak. ~ki ordu Plana Sahras~'nda birle~ecek. .
Jabyak-Riyeka üzerinden Cetine'ye ilerlenecek.
Plan, Dervi~~ Pa~a'run komutas~ndaki Hersek ordusunun iyi sevk ve idaresi sonucu ba~ar~yla icra edilmi~, tüm cephelerde Karada~~ direni~i lunlm~~t~r.
Karada~~ harekat~~ için haz~rl~klar~n~~ tamamlayan Bâb-~~ Ali, bundan sonra Karada~'dan silahs~zlanmas~, ilan edilen seferberli~in kald~r~lmas~~ ve askere alinanlann terhis edilmesini istemi~tir4-6. Tabii olarak tüm istelder Karada~~ tara-findan reddedilmi~tir. Talepleri kabul edilmeyen ~stanbul, Karada~~ harekât~~ için dü~-meye basm~~t~r. Bâb-~~ 'Ali Istanbul'daki büyük devletlerin elçilerine birer nota vererek, "Hersek'te ascgi~in sa~lanmas~~ ve Karada~'~n cezaland~nlmas~~ hususunda
gerekli tedbirleri alaca~~n~" bildirilmi~tir47. Bu s~rada Mehmed Emin Ali Pa~a yap~-
42 HRT 1994 D 1077. 43 Resim: 2.
44 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karark~~ Muhdrebdn Tari.hçesi, varak: 84a; Ahmed Cevdet Pa~a, Tezdkir 13-20, Yay~nlayan: Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991, s. 249-250.
43 Stevenson, a.g.e., s. 190-191; Harita: 1-2. 46 Arbuthnot, a.g.e., s. 138-140.
lacak harekat~n asayi~i temin etme amac~~ güdece~i ve Karada~'~n statüsünü de~i~tirmek niyetinde olunmad~~~na dair yabanc~~ ülkelerin elçilerine teminat vermi~tir. Avusturya ve ~ngiltere teminat~~ kabul ederek Osmanl~~ Devleti'ni des-teldemi~tir. Fransa ve Rusya ise harekat~~ engelleyemeyeceklerini anlay~nca sessiz kalmay~~ tercih etmi~lerdir".
Harekat konusunda günümüze kadar süren en önemli tart~~ma, iki taraf~n asker say~s~~ hakk~ndad~r. Ço~u birbirinin tekrar~~ olan bilgilere bak~ld~~~nda, Osmanl~~ taraf~n~n asker say~s~n~n 60.000, Karada~~ taraf~n~n ise 15.000 ki~i oldu-~u kabul görür". Verloop ise Osmanl~~ asker say~s~n~n 100.000, Karada~hlann 25.000 ki~i olduklar~n~~ yazar50. Bir ~ngiliz dergisi ise Osmanl~~ asker say~s~n~~ 45.000 olarak zikrederm.
Osmanl~~ asker say~s~~ hakk~nda bir de~erlendirme yap~lacak olursa, ~~kodra kuvvetlerinin 14 tabur nizamiye ve 2.000 muvazzaf; Hersek kuvvetlerinin ise 22 tabur nizamiye ve 1.000 muvazzaf askerden olu~tu~u görülür. Frans~z yazar Ubici'nin Osmanl~~ ordu te~kilatlanmas~na dair verdi~i bilgilere göre 1 tabur asker en fazla 816 ki~iden olu~maktayd~. Ubicini taburlann hiçbir zaman bu rakama ula~mad~~~n~~ ek bilgi olarak ifade eder. Zira 3.260 ki~i olmas~~ gereken 1 olaydaki nefer say~s~~ hiçbir zaman 2.800'ü geçmemi~tir52. Yine de 1 taburda 816 ki~i oldu~u farz edilirse, ~~kodra Ordusu'nun 13.424 ki~i, Hersek ordusunun ise 18.952 ki~i, toplam ordunun ise 32.376 ki~i oldu~u ortaya ç~kar. Ayn~~ askeri te~kilat kanunu53 gere~i her orduda 4 süvari, 1 topçu alay~~ bulunmahyd~. Süvari alaylan 6 bölükten, her bölük ise 161'er54 ki~iden olu~maktayd~. 1 süvari alay~~
" Arbuthnot, a.g.e., s. 32; Karal, a.g.e., c. VII, s. 5.
a.g.e., s. 24; Büyük Türk Askerleri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Ba~- kanl~~~-Büyük Türk Askerleri Serisi: 2, Ankara, 1981, s. 83.
5° M. C. Verloop, Le Royau~ne de Montiwigro, Berger-Levrault, Editeurs, Paris, 1911, s. 20. 5] Macmillan's, s. 349.
52 Abdolonyme Ubicini, El-Tanzimat. Organizacion de La Turquia Actual en Todos Sus Aspectos Economico, Relijioso, Militar, Literario, ek., Imprenta de Don Joso Trujillo, Hijo, Madrid, 1854, s. 220-222; Eserin Türkçe çevirisinde 1 taburun 815 ki~i oldu~u kapthdir. Türkçe çevirisinde 25 olmas~~ gereken mehter say~s~~ 24 olarak verilmi~tir. Balumz, A. Ubicini, Türkiye 1850, c. II, Türkçe-ye Çeviren: Cemal Karaa~açh, Terciiman 1001 Temel Eser, ~stanbul, Tarihsiz, s. 409-412.
53 1843 Askeri Te~kilât Kanunu. Balun~z, Ubicini, El-Tanzimat, s. 220; Ubicini, Türkiye 1850, c. II, s. 408; Xavier Heuschling, L'empire de Turquie. Ter~itoire, Population, Gouvernement, Finances, Indust-rie, Agricole, Manufactwibe et Commerciale Voies de Communication, Arncie, Culte, Ek., H. Tar~ier-Paris: Guillaumin et C., Bruxelles, 1860, s. 321-
54 Eserin hem Ispanyolca hem de Türkçe çevirilerinde 161 olmas~~ gereken toplam bölük gö-revlilerin say~s~~ (1 Birinci Yüzba~~, 1 Ikinci Yüzba~~, 1 Birinci Mülâz~m, 1 ~kinci Mülâz~m, 1 Nal-bant, 6 Ba~çavu~, 18 Onba~~, 12 Borazan, 110 Atl~~ asker, 10 Ats~z asker) Türkçe baslus~nda 153,
1862 KARADA~, ASKER~~ HAREKAT' VE SONUÇLAR' 513 966 ki~i, 4 alaym süvari toplam~~ ise 3.864 Id~iydi55. Topçu alaylan ise 1.300 ki~iden olu~maktayd~56. Sonuçta, mücadeleyi yürüten Rumeli Ordusu'nda bu-lunan tüm birliklerin tam kadro harekata kat~ld~~~n~~ kabul etsek dahi, nizami rakam ancak 37.540 ki~iye ula~maktad~r. Yukar~daki kaynaklardan elde edilen hesaplamalar sonucu bölgedeki Osmanl~~ kuvvetlerinin en fazla 40.000, fiili rekâta kanlanlann ise 30.000 oldu~u ortaya ç~kar. Zira Osmanl~~ Devleti ha-rekat~n an~s~na haz~rlatt~~~~ "Karada~~ Madalyas~"ndan da 30.000 adet
bast~rm~~-nr57. 40.000 ki~ilik genel toplama ise 20.98058 ki~ilik Rumeli Ordusu'nun tüm birimleri, Dersaadet ve Hassa Ordulan'ndan gönderilen takviye birlikler ve muvazzaflar eklendi~inde ancak ula~~l~r.
C- Askeri Mücadele 1- Ostrog Harekat~~
Osmanl~~ ve Karada~~ birlikleri aras~ndaki ilk fiili çat~~ma Nik~ik'e zahire ikmâli s~ras~nda ya~anm~~t~r. Osmanl~~ birlikleri Nik~ik sevluyat~nda Duga Bo~a-z~'m de~il, oraya göre daha k~sa ve geçilmesi kolay olan Kite giizergâh~n~~ tercih etmi~tir. Karada~l~lann Kite-Nik~ik aras~ndaki tüm savunma hatlar~n~~ çetin mücadeleler sonucu imha etmeyi ba~aran Osmanl~~ ordusu, 5 Haziran 1862'de Nik~ik'e ula~may~~ ba~arm~~t~r. Beraberlerinde getirdikleri zahire ve di~er mal-zemeleri kaleye teslim eden birlikler mutat oldu~u üzere geri dönmemi~ler, 6 Haziran günü Karada~~ içlerine yönelmi~lerdir. Ayn~~ gün Duga Bo~az~' n~n uzant~s~~ stratejik Ostrog Bo~az~'na ilerleyen Osmanl~~ kuvvetleri, buradaki Ka-rada~~ istihkâmlanna sald~rm~~lard~r. Bu sald~r~~ 1857'den beri geli~en süreçte Karada~~ topraldanna yap~lan ilk askeri harekât niteli~i ta~~maktad~r. Ostrog sald~r~s~~ ile uzun süredir gündemde olan Osmanl~-Karada~~ mücadelesi resmen ba~lam~~t~r. Sald~r~~ ba~ar~l~~ olmu~, Ostrog Bo~az~~ giri~indeki Karada~~ is-tihkâmlan tahrip edilmi~~ ve Karada~~ kuvvetleri Ostrog Manast~n'mn59 oldu~u
~spanyolca baslus~nda ise 151 verilmi~tir. Balun~z, Ubicini, El-Tanzimat, s. 221; Ubicini, Türkiye 1850, c. II, s. 411.
55 Ubicini süvari alaylann~n hiçbir zaman 966 say~s~na ula~amad~~~n~, en fazla 720 ki~i ol-duldarnu, 4 alay~n toplam nefer say~s~n~n ise 2.880 ki~i oldu~unu belirtir. Bak~m, Ubicini, El-Tanzimat, s. 221-222; Ubicini, Türldye 1850, c.II, s. 411-412; Onun bilgilerini di~er Frans~z ara~-t~rmac~lar da do~ru kabul ederler. Mesela, Xavier Heuschling de 1 alaydaki asker say~s~n~~ 2.880 olarak kabul eder. Balumz, Heuschling, a.g.e., s. 322.
56 Ubicini, El-Tanzimat, s. 222; Ubicini, Türkiye 1850, c.II, s. 411-412; Heuschling, s. 322. 57 hnp://www.turkishmedals.net.
58 Ubicini, El-Tanzimat, s. 222; Ubicini, Türkiye 1850, c. II, s. 412; Heuschling, a.g.e., s. 322. 59 Resim: 10.
kesime kadar itilmi~tir. Operasyon iki gün sürmü~, 8 Haziran'da tekrar Nik~ik'e dönülmü~tür. 8 Haziran'~~ dinlenerek geçiren Osmanl~~ ordusu, 9 Haziran'da yeniden Ostrog'ta toplanm~~~ Karada~~ kuvvetleri üzerine gitmi~tir. Bölgedeki Karada~~ kuvvetlerini da~~tan Osmanh birlikleri, 10 Haziran'da Rudine üzerin-den ana karargâh Bileke'ye dönmü~tür60.
Birinci Ostrog harekat~n~n, Karada~~ mukavemeti ve direncini ölçmeye yö-nelik oldu~u anla~~lmaktad~r ve bu haliyle hedefine ula~m~~t~r. Sald~n ayn~~ za-manda Karada~~ kuvvetlerinin tüm savunma planlar~n~~ bozmu~tur. Çünkü sald~-r~~ sonras~nda Osmanl~~ kuvvetlerinin çekildi~i bölgelere, ciddi kuvvet kayd~rmas~~ gerçekle~mi~, böylece ~~boz'da bulunan savunma hatlan zapflam~~t~r. Karada~~ kuvvetlerinin komutan~~ Mirko Petroviç61 kuvvetlerini Ostrog'a y~~arken, Os-manl~~ kuvvetlerinin Ostrog'u geçebilece~ini ve kendi topraklar~nda yenilebilece-~ini hiç hesaba katmam~~t~r. O, Karada~'~n co~rafi avantajlar~n~~ kullanarak her durumda Türlder'i yenebilece~ini dü~ünrhekteydi.
Biyelo Pavloviç Harekat~~
7 Haziran 1862'de ~~kodra ordusu Biyelo Pavloviç Nahiyesi'ne girmi~tir. Orada 6.000 ki~ilik bir Karada& grupla kar~~la~~lm~~t~r. Ç~kan çat~~mada Ka-rada~hlar da~~t~lm~~t~r. Ard~ndan çevre köyleri kontrol alt~na almak için ha-rekata devam edilmi~tir. Saha kontrolü s~ras~nda Karada~hlar yeniden askerlere sald~rm~~larsa da ba~ar~s~z olmu~lard~r. Çat~~malarda Osmanl~~ kuvvetleri 57 ~ehit, 136 yaral~; Karada~hlar ise 200 ölü, 200 yaral~~ vermi~lerdir. Asl~nda bu göstermelik harekat, Dervi~~ Pa~a kuvvetleri ile birle~meyi gizlemek için icra edilmi~tir. Bu yüzden s~radan bir saha kontrolü süsü verilmi~tir. Gerçekte ise ~~kodra kuvvetleri dolayl~~ olarak Karada~~ s~n~r~na y~~~nak yapm~~lard~r62.
Belgrad "Çukurçe~me" Olaylar~~
Osmanl~-Karada~~ çat~~mas~ndan kazançl~~ ç~kmay~~ uman S~rplar, iki taraf aras~ndaki çat~~may~~ firsat bilerek uzun zamand~r dü~ündülderi Türkleri Belg-rad'dan ç~karma plan~n~~ uygulamaya koymu~lard~r. S~rplar 1857'den beri Her-sek ve Bosna'daki isyanalan desteklemi~ler, bir Osmanl~-Karada~~ çat~~mas~~
ErOili Ahmed Hilmi Ilmi Resul, Osnu~nh-Karada~~ Muluirebâti Tarihosi, varak: 89a-89b.
61 Mirko Petrovi: Grahova'da Osmanh birlilderini yenen Karada~~ birliklerinin komutan~~ ve
mevcut Knez Nikola Petrovi'in babas~. 1867'de koleradan ölmü~tür. Bakma, G. Muir Macken-zie- A. P. Irby, Travels in 7-he Skrvonic Provinces of Turkty in Europe, Vol~nne: II, Daldy, Isbister & Co., London, 1877, s. 229; Resim: 7; Roberts, a.g.e., s. 231.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKÂTI VE SONUÇLARI 515 ç~kmas~~ için ellerinden geleni yapm~~lard~. Nihayet 6 Haziran'da Osmanl~-Karada~~ çat~~mas~~ kaç~n~lmaz olunca, hiç firsat kaybetmeden derhal harekete geçmi~ler ve 15 Haziran ak~am üzeri "Çukurçe~me" olaylar~~ patlak vermi~, Türk-ler ve S~rplar aras~nda çat~~malar ya~anmaya ba~lam~~t~r. Bu olay ayn~~ zamanda S~rp-Karada~~ ittifak~n~n da somut sonucudur. S~rplar, Karada~~ üzerindeki bas-k~r hafifletmek ve dikkatleri kendi üzerlerine çekmek için Belgrad'daki Osmanl~~ kuvvetlerini tahrik etmi~lerdir63.
S~rplara göre, Karada~~ ile me~gul olan Osmanl~~ kuvvetleri onlarla u~ra~a-mayacaklar, böylece onlar Belgrad'~~ Türkler'den annd~rma hedeflerine ula~a-caldard~. Olas~~ bir Osmanl~~ müdahalesi durumunda ise Bat~l~~ kuvvetlerin Bal-kanlar'da iki "ma~dur" Slav milletinin birden ezilmesine izin vermeyece~ini he-saplamaktayd~lar. Böyle bir durumda Bat~l~~ güçlerin kendilerini destekleyece~ini dü~ündüklerinden onlar çat~~madan karl~~ ç~kacaklar& Onlann ihtimale katt~k-lan di~er bir seçenek ise, Osmanl~~ Devleti hem Karada~~ hem S~rbistan ile ba~a ç~kamayacak, mücadeleden yenik aynlacakt~. Fakat, bu son seçenekte S~rbis-tan'~n da t~pk~~ Karada~~ gibi mücadeleye dahil olmas~~ gerekmekteydi. Oysa bu husus oldukça riskli idi. Çünkü Paris Ban~~ Antla~mas~'n~n 28. ve 29. maddeleri ile S~ rbistan "Bat~l~~ devletlerin korumas~~ alt~nda" kabul edilmi~ti64. Bu nedenle S~rp-lar kendi ba~lanna hareket edemezlerdi. Bat~l~~ devletlerin ise ayn~~ antla~ma ile toprak bütünlü~ünü garanti ettikleri Osmanl~~ Devleti ile S~rplar aras~nda ç~ka-cak bir çat~~maya s~ç~ka-cak yakla~ma ihtimalleri azd~. S~rplar'~n en fazla güvendik-leri seçenek ise, Osmanl~-Karada~~ mücadelesinin aylarca sürecek olmas~yd~. S~rplar'a göre, Bosna Hersek'teki isyan~~ be~~ y~ld~r bir türlü kontrol alt~na alama-yan Osmanl~~ Devleti'nin, cesur sava~ç~lar toplulu~u Karada~~ kar~~s~nda ba~an ~ans~, hele k~sa sürede galip gelme ~ans~~ hiç yoktu. S~rplar'~n Karada~~ harekat~-na dair tahminleri tutmam~~, ancak çat~~madan kazançl~~ ç~kma stratejileri ba~a-nyla uygulamaya konulmu~tur. Zira 17 Haziran'da, S~rp sald~nna kar~~~ koymak isteyen Belgrad Kalesi'ndeki Türk kuvvetleri Belgrad'~n S~rp mahallerini 56 topla, saat 08:00-13:00 aras~nda be~~ saat boyunca bombard~man etmi~ler, bu
63 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanh-Karada~~ Mul~iirebdt~~ Tarihçesi, varak:89b-93a. 64 Mudheddt Meem~las~, c.IV , s. 256; Nihat Erim, Devletleraras~~ Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, c.
I, Türk Tarih Kurumu Bas~mevi, Ankara, 1953, s. 351; J. A. R. Marriott, The Eastern Question An Historical Study in European Diploma9~, At The Clarendon Press, Oxford, 1918, s. 277; Fuat And~ç-Süphan And~ç, K~r~m Sava~~~ Al~~ Pa~a ve Paris Antla~mas~, Eren Yay~ nevi, ~stanbul, 2002, s. 74; Enver Ziya Karal, Osmanl~~ Tarihi, c. VI, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988, s. 67; Stavrianos, a.g.e., s. 255, 337.
olay Bat~~ kamuoyunda tam bir ~ok etkisi yaratm~~t~r65. Bir anda tüm gözler Belgrad'a çevrilmi~, S~rplar "ma~dur" rolü ile S~rbistan'daki Osmanl~~ varl~~~n~n me~ruiyetini tart~~mal~~ hale getirmi~lerdir. Süreç 1867'de S~rbistan'daki ka1eler-den Türk askeri varl~~~n~n ç~kar~lmas~~ ile sonuçlanm~~t~r66.
4- Grahova-Benan Harekat~~
Hersek Ordu Komutan~~ Dervi~~ Pa~a, 16 Haziran 1861'de 21 tabur niza-miye ve 800 ki~ilik Bo~nak ve Arnavut muvazzaf askeri ile yeni bir operasyon ba~latm~~ur. Bu operasyon tamamen Karada~~ kuvvetlerini ~a~~rtmaya yönelik bir harekât olarak icra edilmi~tir. Harekâta Nik~ik'e zahire sevki süsü verilmi~, ba~lang~çta Bileke-Kite istikametine do~ru ilerlenmi~, önceden planland~~~~ gibi Gonine Gomile Da~lar~~ civannda Karada~~ kuvvetleri ile kar~~la~~lm~~t~r. Fakat Karada~hlar ile bir mücadeleye giri~ilmemi~, ani bir hareketle Grahova bölgesi-ne girilmi~tir. Karada~hlar Kite civar~ndaki askerlerini Grahova'ya sevk etmi~-ler, Kite üzerindeki bask~~ haf~flemi~tir. Ordu Grahova üzerinden Benan'a gel-mi~, Benan ve çevresi asilerden temizlengel-mi~, böylece Hersek'in güneydo~u =u-lan kontrol alt~na almm~~t~r67.
Anla~~laca~~~ gibi Osmanl~~ komutanlan, taktik hamlelerle hem Karada~~ kuvvetlerinin direnç merkezlerini tespit etmi~ler, hem de onlar~n kuvvet kayd~r-malanna yol açarak harekât planlar~n~~ bozmay~~ hedeflemi~lerdir. Buna kar~~~ tüm stratejilerini derin vadi ve bo~azlarda Osmanl~~ ordusunu durdurma üzerine kuran Karada~hlar, alan savunmas~~ yaparak Osmanl~~ ordusunu oyalamay~, bu süre içerisinde zaman kazanarak Bat~~ deste~ini elde etmeyi amaçlam~~lard~r. Bu nedenle Osmanl~~ ordusunun her hamlesine an~nda kar~~l~k vermi~ler, Osmanl~~ ordusu ile hemen hemen her noktada çat~~maya girmi~ler, ba~ar~l~~ da olmu~lar-d~r. Çünkü Osmanl~-Karada~~ sava~~nda güney ordusu (~~kodra) 45 kilometrelik
65 Olaylann görgü tan~~~~ ~ngiliz seyyah Denton Belgrad bombard~mannu "Do~u barbarl~~~= tipi* sonucu" olarak görür. Ayr~nt~l~~ bilgi için balun~z, William Denton, Seroia and The Servians, Bell and Daldy, London, 1862, s. 250-278.
66 Ayr~nt~l~~ bilgi için bakma, Yusuf Hamzao~lu, S~rbistan Türklü~ü, LogosA, Üsküp, 2004, s. 355-381; Un Serbe, La Serbie ApMs Le Bombardement De Bek~rade, Paris:Librairie A. Franck-Leipzig:A. Franck'sche Verlangshandlung, 1862, s. 1-31; A Serb, The Case of Se~vW, Bell and Daldy, London, 1863, s. 1-16; Ph. Christitch, A Few Remarks on the Speech of Mr. Layard Delivered in the House of Com-mons, Conceming Sema. On Friday May 290, 1863, Printed By C. W. Reynell, London, 1863, s. 1-15.
1862 KARADA~~ ASKERI HAREKAT' VE SONUÇLAR' 517 Podgoriçe-Çetine yolunu, kuzey (Hersek) ordusu ise 47 kilometrelik Nik~ik-Çetine yolunu iki ayda zor a~m~~t~r68.
Kite (Kita) Çat~~mas~~
Grahova-Benan operasyonundan dönen Hersek ordusu Bleke'de birkaç gün dinlendikten sonra, Karada~~ içlerine do~ru ilerlemek üzere Hersek Ordu Komutan~~ Dervi~~ Pa~a komutas~nda 20 Haziran'da Bileke'den harekete geçmi~-tir. Harekata 22 tabur nizamiye ve 1.000 ki~ilik muvazzaf kuvvet i~tirak etmi~geçmi~-tir. Ayn~~ gün Gonine Gomile da~lar~na ula~~lm~~, orada bir gece konakland~ktan sonra ertesi gün Kite mevkiine gelinmi~tir. Kite'ye gelindi~i s~rada bölgede üst-lenmi~~ olan Karada~hlarla kar~~la~~lm~~t~r. Alt~~ saat süren çat~~ma sonras~nda Karada~hlar geri çekilmek zorunda kalm~~lard~r. Ard~ndan harekat için getirilen cephane, Nik~ik'ten önceki toplanma merkezi Islano'ya ula~t~nlm~~t~r. Ancak Karada~hlann cephaneyi ele geçirmek maksad~yla yapt~ldan sald~r~lar gün boyu devam etmi~, Islano'yu Nik~ik'e ba~layan yol güzergahl üzerinde ~iddetli çat~~-malar meydana gelmi~tir. Çat~~may~~ takip eden gece Karada~lilann cephaneyi ele geçirmek amac~yla yapt~ldan sald~r~lar sabaha kadar sürmü~tür. Fakat yerin-de al~nan tedbirlerle Karada~hlann sald~nlan sonuçsuz kalm~~, cephane eksiksiz olarak Nik~ik'e ula~t~nlm~~t~r. Osmanl~~ ordusu çat~~malarda alt~~ ~ehit, 22 yaral~~ vermi~tir69.
Kite çat~~mas~n~n ard~ndan külli miktarda cephaneyi Nik~ik'e ula~t~ran Dervi~~ Pa~a, Nik~ik'te bir gece kald~ktan sonra Karada~~ içlerine yönelmi~tir.
Ostrog Muharebeleri
Karada~'daki ilk hedef Çetine yolu üzerindeki Ostrog Bo~az~~ istihkamlan-n~n temizlenmesi olmu~tur. Karada~lilar bo~az~~ kontrol için dört a~amal~~ bir savunma hatt~~ in~a ederek, yeterli miktarda askeri burada konu~land~rm~~lard~r. Karada~~ Vladikas~~ Nikola bölgeye gelmi~, yo~un tezahürat alt~nda askerlerine cesaret verici bir konu~ma yapm~~~ ve ard~ndan Çetine'ye dönmü~tür. Karada~l~-lar stratejik üstünlü~ün kendi ellerinde oldu~una güvenerek bölgede Osmanl~~ askerlerini beklemeye ba~lam~~lard~r70.
88 Yol mesafeleri Ahmed Tevfik'ten al~nmad~n Baluruz, Ahmed Tevfik (Tercüme Eden), Ka-rada~~ Co~raftas~, Mahmud Bey Matbaas~, Dersaadet, 1329, s. 54.
89 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muhdrebât~~ Tarihçesi, varak: 95a-97a. 70 Mackenzie-Irby, a.g.e., Volume:II, s.206.
Osmanl~~ sald~r~s~n~n ilk gününde birkaç stratejik noktan~n ele geçirilmesi için çaba sarfedilmi~~ ve ba~ar~l~~ olunmu~tur. Ele geçirilen istihkâmlara yeterli kuvvet b~rakan Osmanl~~ birlikleri, geceyi geçirmek üzere tekrar Nik~ik sahras~na çekilmi~tir. Gece Karada~hlarm Osmanl~~ kuvvetlerini bölgeden atmaya yönelik taarruzlan ba~ar~s~z olmu~, Osmanl~~ birlikleri yerlerinden sökülememi~tir. Os-manl~~ birlikleri sabaha kar~~~ 06.00'da Ostrog Bo~az~'m ele geçirmek için hareke-te geçmi~tir. Aym anda yo~un top ahareke-te~iyle de harekata deshareke-tek verilmi~tir. Top ate~i sonucu Karada~hlar istihkâmlardan d~~ar~~ ç~kamam~~, bu s~rada Osmanl~~ askerleri istihkâmlann etraf~na yerle~mi~tir. Daha sonra yap~lan genel sald~r~~ ile istihkâmlar tamamen ele geçirilmi~tir. Çat~~malarda 20 Osmanl~~ askeri ~ehit olmu~, 30'u da yaralanm~~t~r Çat~~ma s~ras~nda Karada~hlann yar~s~~ hayat~n~~ kaybetmi~, bir k~sm~~ ise kaçarak can~n~~ zor kurtarm~~t~r. Kaçan Karada~hlar Ostrog Manast~n'na kadar takip edilmi~tir71.
Bo~az~n kontrolünü tamamen ele geçiren Osmanl~~ birlikleri, 10 Tem-muz'da çevre köyleri kontrol etmek üzere harekata geçmi~tir. ~lk olarak Ostrog Vadisi'nde bulunan Buviya Köyü kontrol alt~na al~nm~~t~r. Fakat bu s~rada Çe-tine'den destek birlikleri gelmi~, bu kez Ostrog Manast~n civar~nda yeni bir muharebe daha yap~lm~~t~r. Muharebede, Karada~hlar çembere al~narak bü-yük bölümü yok edilmi~, sa~~ kalanlar ise kaçarak canlar~n~~ zor kurtarm~~t~r. Ömer Liitfi Pa~a, Ostrog muharebeleri ile ilgili merkeze yazd~~~~ telgrafta,
"Kara-da~~ olal~dan beri Karada~h bir vakit böyle dayak yernip ve hatta Ostrog'da asalcir-i ~ahane hücumundan firar edenler cay-~~ selâmet bulamay~p amudi yüksek bir kayadan kendilerini a~a~iya atarak yedi sekizyüz kadan telef olmu~tur." sözleriyle Karada~hlann u~rad~~~~
hezimetin büyüklü~ünü anlatm~~t~r". Böylece bölgede Osmanl~~ askerlerine kar~~~ koyacak bir güç kalmam~~t~r. Ayn~~ gün ~~kodra ordusu da Karada~~ içlerine do~ru ilerlemeye ba~lam~~, iki kuvvet uzaktan birbirlerinin hareketlerini izleme-ye ba~lam~~t~r. Hersek kuvvetleri kendi görev bölgesindeki sahalar~~ ele geçirerek ~~kodra ordusu ile birle~mek üzere ~~boz'a do~ru ilerlemi~tir73.
71 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanh-Karada~~ Muhdrebdt~~ Tarihçesi, varak:97a-98a;
Ah-med Cevdet Pa~a, Tezdkir 13-20, 5.251.
72 Ahmed Cevdet Pa~a, Tezdkir 13-20, s. 252; ~. Halil Sedes, 1875-1876 Bosna Hersek ve
Buka-ristan B~lildlle~i ve Slyasi Olaylar: Ba~lang~ç, I. K~s~m, II. Bask~~ Çituri Biraderler Bas~mevi, ~stanbul, 1946,s. 51.
73 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ MuluIrebed~~ Tarihçesi, varak:98a-98b;
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKÂTI VE SONUÇLARI 519 7- ~~boz (Spuz) Yürüyü~ü
Ostrog Bo~az~'m ele geçiren Hersek ordusu, yol üzerindeki Biyelo Pavloviç Nahiyesi'ne girmi~tir. Nahiye kontrol alt~na al~nd~ktan sonra, Oryaluka (Ora-jaluka) Köyü'ne ula~~lm~~t~r. Köyde bulunan Karada~~ Vladikas~'mn kona~~~
kar~~s~na ordugâh kurularak 10 Temmuz gecesi burada konaldanm~~t~r. Bu s~rada Karada~~ kuvvetleri de ordugâh~n kar~~s~na y~~~nak yapm~~t~r. 11 Tem-muz sabaha kar~~~ saat 04.00'de Karada~hlann top ate~i ile çat~~ma yeniden ba~lam~~t~r. Karada~hlar etkili top ate~i ile ordu düzenini bozmak istemi~ler, hatta Dervi~~ Pa~a'n~n çad~nn~n bulundu~u karargâh~~ dahi bombard~man etmi~-lerdir. Ancak kar~~~ ate~~ ile Karada~~ toplan susturulmu~tur. 11 Temmuz'da bölgeyi kontrol alt~na alan Osmanl~~ ordusu 12 Temmuz'da ~~boz'a gitmek üzere harekete geçmi~tir. Ayn~~ gün i~boz'a ula~~larak ~~kodra Ordusu ile birle~ilmi~-tir74. Ömer Ltitfi Pa~a, ~~boz yürüyü~ü ile ilgili Istanbul'a gönderdi~i raporunda harekât~~ ~öyle özetlemi~tir.
"Cumartesi (12 Temmuz) günü Hersek F~rka-i Askeriyesi Ostrog'tan ve ~~kodra firkas~~ Plava'dan ilerleyerek Oryaluka'da birle~ip Dervi~~ Pa~a bir taraftan ve Abdi Pa~a bir taraftan tekmil Karada~~ köyleri yak~l~p y~-k~lm~~t~r. ~imdiki halde dü~man na-bedid olarak meydanda yoktur. ~ki gün Asakir-i ~ahane istirahat ve aram ve cephane ve malzemeleri itmam olunarak do~ruca dört saat ileride bulunan Çetine'ye hareket lahnacakt~r. ~n~aallahu taâla teveccühat~~ Kudsiye-i Hazreti ~ehin~alii yümnü himerni Celile-i daverileri an-katip onun fethini dahi teb~ire muvaffak olurum. ~u üç be~~ gün içinde Karada~h'n~n 3.000'den fazla telefan olup Asakir-i Muntazama ve Muvazzafadan bu harekette pek cüzi ~ehit ve mecruh vu-kubulmu~tur. Karada~l~~ Asakir-i ~ahane'nin hucumuna tahammül ede-meyip tamamiyle gözleri korkmu~~ oldu~undan uzaktan uza~a tüfenk at~-yorlar efendim."75.
Karada~hlara kar~~~ al~nan galibiyet Istanbul'u da oldukça memnun etmi~~ ve Sultan Abdülaziz 14 Temmuzda Ömer Pa~a'ya bir tebrik telgrafi göndermi~-tir. Abdülaziz telgrafinda memnuniyetini ~u cümlelerle dile getirmi~tir: "Hersek ve
i~kodra kollan birle~erek asâlcirimizin yiOtlikleri eseri olarak kazand~klar~~ flitühât-~~ azf~ne ma`lümum old~. Sizi ve kumandan Pa~alan ve bil-cümle ülnerâ ve zâbitân ve nfferât~~ tebrik ve hepinize selâm iderim. Cü~nleniz ber-hürdâr olas~z. Din ü vatan hizmetinizi unutmaytz."
74 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanh-Karada~~ Muhdrebeit~~ Tarihçesi, varak:986-99a;
Ah-med Cevdet Pa~a, Tezeikir 13-20, s. 251; HRT 1994 D 1077.
75 Ahmed Cevdet Pa~a, Tezeikir 13-20, s. 252; Sedes, a.g.e., s. 51; Mackenzie-Irby de
Kara-da~~ kay~plar~n~n 2.000-3.000 aras~nda oldu~unu ifade etmektedir. Bak~n~z, Mackenzie-Irby, a.g.e., Volume: II, s. 207.
Abdülaziz Karada~'daki ba~anlara o kadar sevinmi~tir ki, görüldü~ü gibi Os-manl~~ Padi~ahlann~n geleneksel tebrik kal~plann d~~~na ç~karak, samimi ve içten bir ifade ile galibiyeti kutlam~~ur. Telgraf tüm orduya okunmu~~ ve galibiyeti kutlamak için 21 pare top at~~~~ yap~lm~~t~r78.
Ayn~~ gün Ömer Lûtfi Pa~a da Dervi~~ ve Abdülkerim Pa~alara hitaben or-duya bir kutlama mesaj~~ göndermi~tir. Pa~a, elde edilen ba~ar~y~~ övrnü~~ ve aske-rin gösterdi~i cesareti ve kahramanl~~~~ takdir etmi~tir77. Buna kar~~~ Papa, Bat~~ kamuoyuna bir ça~r~~ yaparak H~ristiyan dünyay~, özellilde bölgede ya~ayan Katolik Arnavutlan Karada~'a yard~ma davet etmi~tir78.
Za~irçe Çat~~mas~~
~ki gün I~boz'da konaldayan Osmanl~~ ordusu Yeniköy ilerisinde konu~lan-m~~~ olan Karada~hlar üzerine gitmi~tir. Harekât s~ras~nda ~iddetli çat~~malar ya~annu~t~r. Ancak bu çat~~malarda harekâta son noktan~n konuldu~u yer Za~irçe olmu~tur. Za~irçe'ye su almaya giden birlikler burada ev ve bahçelere saklanm~~~ Karada~hlar ile çat~~maya girmi~tir. Mevkilerini bir türlü terk etmek istemeyen Karada~hlar, ancak Mirliva Muhibbi Pa~a'n~n birlikleri taraf~ndan ba~lat~lan kati bir sald~nc~~ sonucu da~u~lm~~lard~r. Za~irçe Nahiyesi kontrol alt~na al~nd~ktan sonra çevrede bulunan be~~ köyün üzerine gidilmi~~ ve buralar da Karada~hlardan temizlenmi~tir. Bölgenin kontrol alt~na al~nmas~n~n ard~n-dan, civardaki da~larda üstlenmi~~ olan Karada~hlar sava~man~n kendilerine bir yarar getirmeyece~ini görmü~ler ve bulunduklar~~ mevzileri terk ederek geri çekilmi~lerdir79.
II. Biyelo Pavloviç Çat~~mas~~
Osmanl~~ ordusunun ilerlemesini firsat bilen Karada~~ kuvvetleri, ~~boz'da bulunan Osmanl~~ birliklerinin Nik~ilde ba~lant~sm~~ kesmek amac~yla yeniden Biyelo Pavloviç mevkiinde toplanm~~lard~r. Bunun üzerine 2 Temmuz 1862'de bölgeye gelen Osmanl~~ birlikleri ile Karada~~ kuvvetleri aras~nda çat~~ma ç~km~~-t~r. Çat~~ma nahiye merkezinden ziyade, civardaki da~larda gerçekle~mi~, Ka-rada~hlar Osmanl~~ ordusunun ate~~ gücü kar~~s~nda dayanamayarak geri çekil-mek zorunda kalm~~lard~r. Biyelo Pavloviç'den çekilen Karada~~ birlilderi yeni-
76 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanh-Karada~~ Muhdrebât~~ Tanhçesi, varak: 99b-100a; Ahmed Cevdet Pa~a, Tezdkir 13-20, s. 252; Suavi, a.g.e., s. 31.
77 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muhdrebdft Tanhçesi, varak:1006-101a. 78 Suavi, a.g.e., s. 31-32; Strangford, a.g.e., s. 213; Karal, a.g.e., c. VII, s. 5.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKATI VE SONUÇLARI 521 den Oryaluka mevkiinde toplanm~~lard~r. Bunun üzerine bölgeye ilerlenmi~~ ve Oryaluka yolu üzerinde bulunan köyler ele geçirilmi~, Glaviçe Köyü'nde bulu-nan kilise civar~nda küçük bir direni~le kar~~la~~lm~~, ancak sak ~n bertaraf edil-mi~tir. Çevre kontrol alt~na al~nd~ktan sonra 24 Temmuz ak~am~~ Glaviçe Kilise-si civar~nda konaklanm~~t~r".
Oryaluka Çat~~mas~~
Osmanl~~ ordusu 25 Temmuz'da Oryaluka'da toplanm~~~ Karada~~ birlikle-rini bölgeden atmaya yönelik nihai bir sald~r~~ ba~latm~~t~r. Etraflanm çevirerek savunma tertibat~~ alan Oryaluka'daki Karada~~ kuvvetleri yo~un top ate~i kar-~~nda dayânamam~~lar, Osmanl~~ askerleri köye girmeyi ba~arm~~t~r. Muharebe sonucu köyde toplanm~~~ 8.000 ki~ilik Karada~~ kuvvetlerini da~~tan Osmanl~~ ordusu karargâhlan Plana'ya gitmek üzere bölgeyi bo~altm~~t~r. Bu s~rada Os-manl~~ kuvvetlerinin daha önce bo~altt~~~~ bölgelere yerle~en Karada~hlar Glaviçe Köyü civar~nda yeniden Osmanl~~ ordusuna sald~rm~~lar, fakat bir ba~ar~~ elde edemeyerek geri çekilmi~lerdir. Buradaki Karada~~ kuvvetlerini de da~~tan Os-manl~~ ordusu 26 Temmuz'da Plana'ya dönmü~türm.
Kokot Çat~~mas~~
~~boz'da iki gün eksiklerini tamamlayan ve dinlenen ordu 28 Temmuz'da yeniden harekete geçmi~tir. ~lk olarak Kokot Köyü civar~nda bir çat~~ma mey-dana gelmi~tir. ~iddetli geçen çat~~ma sonucu, Karada~lilar da~~t~lm~~t~r. Kara-da~hlar, bozgun sonras~nda Osmanl~~ ordusunun yerle~mesini önlemek amac~yla kendi istihkâm ve köylerini y~k~p yakarak Çetine'ye do~ru geri çekilmeye ba~la-m~~lard~r82.
Karuç Çat~~mas~~
Kokot ve civanm kontrol eden Osmanl~~ ordusu ertesi gün (29 Temmuz) Karuç Nahiyesi'nde Karada~hlarla kar~~la~m~~t~r. ~iddetli mücadelelerden son-ra Kason-rada~~ istihkâmlan ele geçirilerek, nahiye ve civar~nda kontrol sa~lanm~~t~r. Bölgeden kaçan Karada~hlar Riyeka'da toplanm~~lard~r 83.
80 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ M~thârebâtz Tarihçesi, varak: 100a.
81 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanh-Karada~~ Muhârebât~~ Ta~ihçesi, varak: 100a-100b. 82 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muhârebâtz Tarihçesi, varak: 101a-101b.
Poliçe Çat~~mas~~
Karuç'tan sonra Riyeka önündeki son engel Poliçe Köyü'ne gelmi~tir. Ev-vela bölgenin ke~fi için Erkân-~~ Harbiye Binba~~lanndan Hakk~~ ve Hüseyin Beyler bölgeye gönderilmi~, onlar~n raporu do~rultusunda harekâta ba~lanm~~-t~r. Harekât~~ Rumeli Ordusu Mirlivalanndan Dilaver Pa~a komutas~ndaki bir birlik üsdenmi~tir. Yo~un top ate~i ile Karada~~ mevzileri imha edilerek köye sald~ rdm~~~ ve ele geçirilmi~tir. Poliçe'nin ele geçirilmesiyle Çetine'den önceki son savunma hatlar~~ olan Riyeka'ya ula~~lm~~t~r84.
Karada~~ direni~i takdiri ~ayan bir hadise olarak geli~mi~tir ve gerçekten de övgilyü hak etmektedir. Çünkü Karada~hlar tutunabildikleri her noktada mü-cadele etmi~ler, ard~ndan geri çeldlmi~ler, daha sonra toplanarak yeniden sa-va~m~~lard~r. Kar~~lar~ndaki ordunun gücü ve üstünlü~ü kar~~s~nda asla y~lma-m~~lar, her kar~~~ topra~~~ direnebildikleri son ana kadar sav~~nmu~lard~r. Co~rafi imkânlardan da istifade eden Karada~hlar tam bir sat~h mücadelesi vermi~ler-dir. Tüm güçleriyle çat~~a çau~a Çetine'ye do~ru geri çekilmi~lervermi~ler-dir. Bölgedeki her köyde irili ufakh onlarca çat~~ma meydana gelmi~, bu nedenle Osmanl~~ ordusunun ilerleyi~i yava~~ seyretmi~tir.
Riyeka (Rieka-Rjeka) Muharebesi
Ömer Lütfi Pa~a harekât~n stratejisine ba~l~~ kalarak, "Karada~'~~ i~gal ve
tah-npten zyade, Karada~h idarecilerin yapt~klar~~ hatay~~ anlayarak, bir daha Osmanl~~ toprakla-r~na salchrmamalan ve isyanc~lara destek vermemelerini temin için" hareket etmi~tir".
Çünkü Karada~hlann askerlere uygulad~~~~ vah~et nedeniyle intikam hisleriyle dolu ordunun ya~ma ve tahrip eylemlerinin önüne geçmek için de yo~un çaba harcanm~~ur. Hatta bir talimatnâme yaymlanarak "mücadele esnas~nda insani lcaide
ve kurallardan aynl~nmamas~~ gerekti~i" askerlere hat~rlat~lm~~t~r86.
Riyeka, Çetine'nin kap~s~~ say~labilecek kadar yak~n bir mevki olup87, Kara-da~hlann Osmanl~~ kuvvetlerini durdurmak amac~yla son bir gayretle mücadele ettikleri yerdir. Bu nedenle 10.000 ki~ilik bir gücü bu bölgeye y~~m~~lard~. Kara-da~hlar tüm savunmalar~n~~ Grab Da~~~ mevkiinde yo~unla~t~rm~~lard~. Fakat moral üstünlü~üne, daha iyi donan~ma ve top ate~i deste~ine sahip Osmanl~~
" Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muhârebâtz Tarillyesi, varak: 103b-104a. 85 Arbuthnot, a.g.e., s. 31-32.
88 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muhârebâtz Tard~ fesi, varak: 101a-104a. Askerin gayri nizami harekette bulunmamas~~ maksad~yla yay~nlanan emirnâme için baluruz, varak: 1016-102a.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKATI VE SONUÇLARI 523 kuvvetleri fazla zorlanmadan 25 A~ustos'da Karada~~ mevzilerine girmeyi ba-~arm~~t~r88. Riyeka'daki muharebe o kadar ~iddetli olmu~tur ki, 1863'de bölgeyi gezen Strangford, çat~~man~n ~iddetine dair izlerin apaç~k ortada oldu~unu ve çat~~mada hayat~m kaybeden kimselere ait cesetlerin hâlâ kaya üzerlerinde veya diplerinde görüldü~ünü yazar89.
Galibiyet Nik~ik kap~lar~n~~ Osmanl~~ askerine açm~~t~r. Riyeka muharebesi-nin kazandmas~~ Istanbul'da büyük sevince sebep olmu~tur. 29 A~ustos 1862'de Ömer Lûtfi Pa~a'ya Sultan Abdülaziz, Sadrazam Mehmed Fuad Pa~a di~er üst düzey yetkililerden kutlama ve te~ekkür telgraflan gönderilmi~tir. Ilave olarak çat~~malarda üstün ba~ar~~ gösteren askerlere verilmek üzere 500 Mecidi Ni~am9° gönderilmi~tir. Bu ni~anlarm 10'u üçüncü rütbe91, 52'si dördüncü rütbe92, 285'i be~inci rütbeden93 olmak üzere toplam 347 adedi askerlere da~~t~lm~~t~r. Komu-tanlara ise daha sonra bizzat Sultan Abdülaziz'in huzurunda yap~lan bir törenle çe~itli derecelerde ni~an ve madalyalar takdim edilmi~tir94. Hatta Osmanl~~ Dev-leti 1863 y~l~nda ise Karada~~ Harekât~~ an~s~na 30.000 adet özel bir "Karada~~
Madal:yas~" bast~nlarak harekâta kaulanlara verilmi~tir". Galibiyet halk aras~nda
da büyük sevinç yaratm~~, galibiyeti öven ~iirler yaz~lm~~ur96.
Riyeka galibiyeti Çetine kap~lar~n~~ Türlder'e açarken, baz~~ ~ngiliz gazeteci-ler ayn~~ kanaatte de~ildir. Stillman, Ömer Lûtfi Pa~a'n~n Çetine kap~lar~n~~ zor-
" Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Muldirebdt~~ Tanhçesi, varak:104a-105b; Ahmed Cevdet Pa~a, Tezdkir 13-20, s. 253; Suavi, a.g.e., s. 32; ~smail Hâmi Dani~mend, izahh Osmanl~~ Tarihi Kronokisi, c. IV, Türkiye Yay~nevi, ~stanbul, 1972, s. 201; Karal, a.g.e., c. VII, s. 5.
89 Strangford, a.g.e., s. 172.
Mecidi ni~anlan hakk~nda ayr~nt~l~~ bilgi için balun~z, Edhem Eldem, ~ftihar ve 1mhyaz. Os-manl~~ Ni~an ve Mada!yalan Tarihi, OsOs-manl~~ Bankas~~ Ar~iv ve Ara~t~rma Merkezi, ~stanbul, 2004, s. 176-201.
91 Eldem, a.g.e., s. 194; Resim: 13. 92 Eldem, a.g.e., s. 194; Resim: 14. 93 Eldem, a.g.e., s. 194; Resim: 15.
" Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanl~-Karada~~ Mul~drebdtt Tarihçesi, varak: 104b-105b; Ahmed Lûtfi Efendi, Vak'a-nüvis Ahmed 14 Efendi Tarihi, Yay~na Haz~rlayan: M. Münir Aktepe, c. X, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988, s. 90, 94; Dani~mend, a.g.e., c. IV, s. 201.
95 Madalya hattat Abdülfettah Efendi ve halckük James Robertson taraf~ndan haz~rlanm~~t~r. Gümü~~ olarak bas~lm~~, 36.9 milimetre çap~nda ve 23.68 gram a~~rl~~~ndad~r. On yüzünde "El-müstenid bi-tevfikâti'r-Rebbd~nyye Meliki'd-Devletil-Osmdniyye Abdülazfz Hdn (Allah'~n rehberli~ine dayanan Osmanl~~ Devleti Hükümdan Abdülaziz Hdn)" ibaresi yer al~r. Arka yüzünde ise "Karada~~ 1279" ibaresi üzerinde Osmanl~~ bayra~~n~n dalgaland~~~~ Karada~~ ve top tasviri yer al~r. Balurnz, Eldem, a.g.e., s. 247; Darphane ve Damga Matbaas~~ Genel Müdürlü~ü, Nadir Osmanl~~ Madalya ve Ni~anlar Katalo~u, Bas~m Yeri ve Tarihi Belirtilmemi~, s. 29; http://www.tsk.mil.tr/askerimuze/madalyalar.htm; http://www.turkishmedals.net; Resim: 16-17.
lad~~~na dair ~stanbul'a gönderdi~i raporlann sahte oldu~unu yazar. Ona göre, Osmanl~~ ordusu hiçbir zaman Çetine'ye yakla~mam~~ti. Hatta Ömer Lûtfi Pa-~a'n~n onun arkada~lar~ndan birine, "E~er Prens bize kar~~~ 5.000 yeni adam daha göndermi~~ olsayd~, ben ona o kadar etkili bir anla~ma sunamazd~m ve fetih durmak zorunda kal~rd~" dedi~ini iddia eder97. Stillman'~n iddias~~ do~ru olsa dahi sadece bir
var-say~md~r. Gerçek olan Osmanl~~ ordusu Riyeka ve civann~~ kontrol etmi~, bu harekat Nikola'y~~ bar~~a zorlam~~t~r.
15- Çetine'de Durum
Türk ilerleyi~i Çetine'de hüzün, ~a~k~nl~k ve kahramanl~k duygular~n~~ can-land~ran bir his yaratm~~t~r98. Sa~k~nli~~n ilk nedeni, Karada~l~~ idareciler Os-manl~lar'~n Bat~~ tepkisinden çekinece~ini için kesinlikle Karada~'a kar~~~ bir tav~r alamayaca~~n~~ dü~ünmeleridir. Bu nedenle Hersek'teki isyanc~lara her türlü deste~i vermi~ler, dahas~~ bizzat Hersek topraldanna sald~rm~~lar ve yüzlerce sivil ve askerin ölümüne yol açm~~lard~. Karada& idarecilerin ~a~k~nl~ldarm~n ikinci nedeni ise Osmanl~lar kendilerine sald~rsa dahi Rusya'n~n bir ~ekilde kendilerine yard~m edece~ine olan inançlanyd~. Hatta onlann dü~üncesine göre, 1861'den beri yürüttükleri "~anl~~ mücadeleleri"99 sonunda Rus Çan Nikola onlar~~ kurtarma-ya gelecekti. Çünkü onlar Türlder'e kar~~~ Slavlar'~, Müslümanlar'a kar~~~ H~risti-yanlar'~, Do~u'ya kar~~~ Bat~'y~~ temsil ettilderine inanmaktaychlari" Fakat Os-manh ordusu Çetine'ye dört saatlik mesafeye yakla~~nca tüm bu dü~ünceler alt üst olmu~tu.
Riyeka Bozgunu'ndan sonra geli~en kahramanlik seremonisine gelince, Vladika Danilo'ya yap~lan suikasttan beri indirilmi~~ olan Karada~~ bayra~~~ Çeti-ne Saray~'mn gönderme yeniden çekilmi~tir. Ak~am oldu~unda Vladika Nikola Çetine meydan~nda büyük bir a~ac~n alt~na gelmi~, insanlar da onun etraf~n~~
97 Stillman, a.g.e., s. 5.
99 1862 seferi Karada~~ tarihinde çok önemli bir yer tutar. Zira Karada~hlar bu seferin an~s~-na "1862 Cesaret Mada!yast" ad~~ alt~nda gümü~~ bir madalya bast~rnu~lard~r. Madalya= ön yüzünde Vladika Nikola'run resmi ve "Karada~~ Prensi L JVikola" yaz~s~, arka yüzünde ise "Kahramanhk için-1862" yaz~s~~ yer almaktad~r. Bak~ruz, Mehmed Subhi, Karada~~ ve Ordusu, Kitaphâne-i islam ve Askeri, Konstantiniyye, 1317, s. 80, 91, Levha 5; Resim: 18-19.
99 Gerçekten de Karada~hlar Osmanl~~ ordusuna kar~~~ ciddi bir direni~~ sergilemi~lerdir. Os-manh askeri harekat~~ esnas~nda say~s~~ net olmamakla birlikte, Karada~~ taraf~ndan 6.000 ki~inin hayat~m kaybetti~i tahmin edilmektedir. Bak~n~z, Roberts, a.g.e., s. 233.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKAT~~ VE SONUÇLAR~~ 525 sarm~~~ bir ~ekilde kahramanl~k türküleri söylenmi~, moraller yüksek tutulmaya çal~~~lm~~t~r .
Çetine'de endi~eli bekleyi~~ sürerken Nikola, 25 Safer 1279/22 A~ustos 1862'de "Osmanhlar'~n her türlü ~art~n~~ kabul etme haz~r oldu~una" dair telgrafi Ömer Lütfi Pa~a'ya göndermi~tir102. Telgraf~n Osmanl~~ yetkililerinin eline geç-mesi ve Bat~l~~ devletlerin araya girgeç-mesiyle Osmanl~~ harekat~~ durmu~tur. Bu s~rada Ömer Lûtfi Pa~a'n~n Nikola'ya bar~~~ ~artlar~n~~ bildiren telgrafi gelmi~tir. Telgraf Ç etineliler'i rahatlatm~~t~rl°3.
D- ~~kodra Antla~mas~~
1- Bar~~~ Görü~melerinin Ba~lamas~~
Istanbul'daki ~ngiltere, Fransa, Avusturya, Rusya, Prusya ve Italya konso-loslan Osmanl~~ ordusunun Çetine kap~lar~na dayanmas~~ üzerine 15 A~ustos 1862'de birle~ik bir muht~ra vererek Osmanl~~ Devleti'nden Karada~~ harekat~n' sona erdirmesini istemi~lerdir. Konsoloslar Paris Ban~~'m kastederek Osmanl~~ Devleti'nin harekat~~ sona erdirdi~i takdirde Avrupa'ya kar~~~ samimiyetini ispat edece~ini, devletin Karada~'dan istedi~ini ald~~~n~, seferin bundan sonras~n~n insani olmayaca~~n~~ belirtmi~lerdirl". Muht~raya kar~~~ Osmanl~~ Hariciyesi'nden verilen cevapta ~öyle denmi~tirl°5;
Devlet-i Aliyye Karada~'da devam eden harbin Karada~'~n tahri-bine yönelik oldu~una dair iddialar~~ külliyen reddeder.
Devlet Karada~~ konusunda ne kadar itidalli davranm~~sa Karada~~ tam aksi istikâmette davranm~~ur ve harekat~n ba~l~ca müsebbibi Kara-da~'d~r.
Özellikle Hersek'te uzun süredir devam eden isyan~n ba~l~ca amili Karada~hlard~r. Karada~hlar Hersek'te asileri desteklemi~ler, asileri ko-rumu~lar, konsoloslann ima etti~inin aksine çevrede insanlan katletmi~ler, masum halk~n evlerini yakm~~lard~r.
Mackenzie-Irby, a.g.e., Volume: II, s. 232-234; Resim:9.
102 Ergirili Ahmed Hilmi ~bni Resul, Osmanh-Karada~~ Muhârebiit~~ Tarihçesi, varak: 106a. 103 Mackenzie-Irby, a.g.e., Volume: II, s. 232-234.
104 B.O.A., LH., nr: 21424, Lefil, 15 A~ustos 1862 tarihli Istanbul'daki Bat~l~~ devlet
konso-loslann~n verdi~i takrir; Belge:!; Tophaneli Kamil Kapudan, a.g.e., s. 45; Karal, a.g.e., c. VII, s. 5. los B.O.A., LH., nr: 21424, Lef: 2, Osmanl~~ Devleti'nin konsoloslara verdi~i takrir sureti; Belge: 2.
4- Osmanl~~ Devleti'nin Karada~~ harekat~ndan maksad~, Karada~hla-nn ~slah edilmesi ve bir daha kendi imtiyazlan d~~~nda di~er bölgelere ta-sallutunu önlemektir. Bu sebeple Karada~hlardan bu yönde gelecek her türlü teklife haz~rd~r. Böyle bir teklif geldi~i takdirde ~artlar bölgedeki Osmanl~~ komutan~~ ile müzakere edilecek ve gerekti~inde harekata son ve-rilecektir.
Osmanl~~ Devleti bu cevap ile aç~kça Karada~~ taraf~ndan bir teklif bekledi-~ini dile getirmi~tir. Ard~ndan konu Meclis-i Mahsüs-~~ Vükelâ'da görü~ülmü~~ ve
12 maddelik bir anla~ma tasla~~~ haz~rlanm~~t~r. Bu maddelerin tamam~~ daha sonra imzalanacak olan nihai antla~maya girmi~tir".
Istanbul'da konsoloslar ile Osmanl~~ Hariciyesi aras~nda gerçekle~en yo~un görü~meler sonucu, Nikola 25 Safer 1279/22 A~ustos 1862'de Osmanhlar'~n her türlü ~art~m kabul etmeye haz~r oldu~una dair telgrafi Ömer Lûtfi Pa~a'ya göndermi~tir. Ömer Lûtfi Pa~a ilgili telgrafi Istanbul'a göndermi~, ~stanbul bu haberi al~r almaz konuyu müzakere etmek üzere Pa~a'n~n ~~kodra Postahane-si'ne gitmesini istemi~tir. Istanbul'da ise Sadrazam Mehmed Fuad Pa~a, Seras-ker Mehmed Rü~di Pa~a ve Vakanüvis Ahmed Cevdet Pa~a Ömer LiZtli Pa~a ile müzakereleri yürütmü~tür. istanbufla yap~lan görü~meler esnas~nda Ömer Li~tfi Pa~a;
S~n~rlar~n kesin tayini
Karada~~ idaresinin tespiti (Osmanl~~ metbulu~unun kabulü ve tasdiki) Kabul edilen ~artlar~n uygulanmas~~
Antla~ma ~artlar~n~n uygulanmamas~~ halinde yapt~r~mlar
Karada~~ dahilinde asker bulundurulmas~~ konular~na dikkat edilmesini özellilde istemi~tir.
Pa~a, yukar~daki maddelerin antla~ma içerinde yer almas~~ için kendisinin müzakereci olarak tayin edilmesini istemi~tir. Fakat konu daha önce Meclis-i Vükelâ'da görü~ülüp karara ba~land~~~~ için Mehmed Fuad Pa~a bu iste~i red-detmi~tir. Ömer Lûtfi Pa~a'n~n üzerinde durdu~u bir ba~ka konu ise Riyeka'n~n mutlaka Osmanl~~ kuvvetlerinin elinde bulundurulmas~~ hususu olmu~, fakat bu iste~i de kabul görmemi~tir. O gün bitirilemeyen görü~meler ertesi güne sarkm~~~ ve 23 A~ustos'ta daha evvel ana hadan Istanbul taraf~ndan ~ekillenen anla~ma maddeleri kesinle~mi~tir. Antla~ma tasla~~~ Ömer Lûtfi Pa~a'mn Frans~z Doktoru Mösyö Kuçine tarafindan Frans~zca'ya çevrilip Nikola'ya gönderilmi~tir. Niko- 106 B.O.A., LH., nr: 21424, Lef: 3, Anla~ma tasla~~; Ay~n irâds, 23 Safer 1279/20 A~ustos 1862 tarihli arz tezkiresi, 24 Safer 1279/21 A~ustos 1862 tarihli irade; Belge: 3.
1862 KARADA~~ ASKER~~ HAREKÂTI VE SONUÇLARI 527 la, Kuçine ile yapt~~~~ görü~mede, "Tecrübesizli~im hasebiyle Rusyalulara ve S~rplara
aldand~m ve Devlet-i A4ye ile askerinin bu kadar kuvvetini bilmezdim. Az müddet içinde Karadaf~~ bu hale koyan askere S~rbistan hiç dayanmaz. In~allah anlann üzerine dahi gider ve bende bak~p gülerim"I07 sözleriyle Osmanl~~ gücü kar~~s~nda yenildi~ini kabul
etmi~-tir. Ancak antla~ma metnini senato azalan ile görü~mesi gerekti~ini belirterek, onlan toplamak ve görü~lerini almak üzere Osmanl~~ yetkililerinden 6 Eylül'e kadar zaman istemi~, bu sürede de Osmanl~~ askeri harekat~n~n durdurulmas~n~~ talep etmi~tir. Nikola'n~n talebi Ömer Lütfi Pa~a taraf~ndan uygun görülmü~~ ve harekât durdurulmu~tur. Pa~a, Karada~~ halk~na hitaben bir beyanname yay~n-layarak, Karada~hlara dostluk elini uzatm~~t~r. Beyannâmede,
Ey Karada~hlar, içinizden baz~~ kendüyü bilmezlerin sözlerine alda-mp hükümeti me~ruan~z olan Devlet-i Aliyye'ye kar~~~ durma~a kalk~~m~~~ oldu~unuzdan kah~r ve gazab~~ kendinize davet eylediniz. ~imdi Asaldr-i ~ahanenin kuvvetini gördünüz ve Devlet-i Aliyye'ye kar~~~ durulamayaca-~~n~z~~ anlad~n~z. Cümleniz hem~ehrilerimiz oldu~unuzdan bir katre kan~-n~z~n dökülmesini istemez idik. Lakin sizin hareketiniz haldon~zda bu ~id-detli muameleye sebep oldu. Erbab-~~ isyan haldannda Devlet-i Aliyye'nin kah~r ve gazab~~ ne kadar büyük ise velinimet Padi~ah~= Efendimiz Haz-retlerinin merhamet ve ~efkati mülükâneleri olmertebe âzim oldu~undan mukavemete iktidanmz olmad~~~n~~ anlad~~~m günde her bir tarafta terk-i muharebe olunmas~n~~ tenbih eyledim.1°8.
Fakat harekat~n durdurulmas~~ ~stanbul tarafindan ho~~ kar~~lanmam~~hr. Özellikle yabanc~~ devletlerin harekat~n sona erdirilmesine dair bask~dan, Niko-la'mn Bat~l~~ devletlerden bir son dakika müdahalesi beklemesi nedeniyle i~i a~~r-dan almas~~ Istanbul'u daha da luzd~rm~~t~r. ~stanbul daha ban~~ görü~meleri ba~-lamadan Karada~hlann takti~inin 20-30 günlük bir ate~kes elde ederek, bu süre içinde kendilerini toplamak ve zaman kazanmak olaca~~n~~ tahmin etmi~ti".
Istanbul'un tahminleri görü~meler s~ras~nda do~rulanm~~, sürecin t~kanma noktas~na gelmesi üzerine Pa~a'ya "Bir an evvel Çetine:ye girmesi" emredilmi~tir. Ancak Ömer Lütfi Pa~a Çetine'ye girmemek için bir y~~~n bahane üretmi~tir. Pa~a, bir taraftan Çetine'yi alman~n bir an meselesi oldu~unu yazarken, öte yandan merkezin en zay~f yan~na seslenerek Çetine için daha fazla askere, zahi-re ve cephaneye ihtiyac~~ oldu~unu belirtmi~tir. K~saca Pa~a Istanbul'a "Bu i~~ size
çok pahalo~a patlar mesaj~" göndermi~tir. Çünkü Pa~a, mali s~k~nt~larla bo~u~an
1 °7 Ahmed Cevdet Pa~a, Tezdkir 13-20, s. 253-254. 1°8 Karal, a.g.e., c. V11, s. 6.
