René Wellek, Austin Warren, Edebiyat Teorisi, çev. Ömer Faruk Huyugüzel, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2011, 360 s.
Prof. Dr. Ömer Faruk Huyugüzel’in ilk baskısı 1993 yılında Akademi Kitabevi (İzmir) tarafın-dan yapılan Edebiyat Teorisi isimli çeviri kitabı, 2011 yılında Dergâh Yayınları tarafından tekrar basılmıştır. René Wellek ve Austin Warren’in ilk baskısı 1949 yılında yapılan Theory of Lite-rature1 isimli eserleri, yayımlandığı günden bu zamana birçok kez basılmış ve edebiyat araştır-malarındaki sağlam yerini korumayı başarmış-tır. Northrop Frye’ın Anatomy of Criticism2 ve Jonathan Culler’ın Structuralist Poetics3 isimli eserleriyle birlikte edebiyat araştırmalarına yön veren üç temel eserden biri –hatta ilki– sayılan Edebiyat Teorisi, pozitivizmin ve bilimselliğin
yükselişiyle birlikte edebiyat sahasında ortaya çıkan krize bir cevap niteliği taşımaktadır.4 Ni-tekim kitabın ilk baskısının önsözüne bakıldığında Wellek ve Warren’ın neyi amaçladıkları açık-ça görülmektedir:
Bu kitaba ad vermek, her zamankinden daha fazla zorluk çıkarmıştır. “Edebiyat Teorisi ve Edebiyat İncelemesinin Me-todolojisi” gibi uygun görünen “kısa bir başlık” dahi ağır ve kullanışsız olacaktı. 19. yüzyıl öncesinde olsaydık, bu
proble-Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 5, Nisan 2012, s. 221-229
Bahar Dervişcemaloğlu
*THEORY OF LITERATURE
* Yrd. Doç. Dr., Ege Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü.
1 René Wellek ve Austin Warren, Theory of Literature, New York: Harcourt, Brace and Company, 1949. 2 Northrop Frye, Anatomy of Criticism, Princeton: Princeton UP, 1957.
3 Jonathan Culler, Structuralist Poetics, Ithaca: Cornell UP, 1975.
4 Edebiyat araştırmalarına yön veren bu üç temel eserle ilgili ayrıntılı bir değerlendirme için bk. Ross
W. Winterowd, “The Purifi cation of Literature and Rhetoric”, College English, vol. 49, no. 3, March, 1987, s. 257-273
mi çözmek kolaydı, çünkü o zamanlarda kitabın sırtına “Edebiyat” sözü yazılırken, içindekileri ifade eden uzun bir başlık ka-pağın tamamını kaplayabilirdi.
Bildiğimiz kadarıyla tam bir benzeri ol-mayan bir kitap yazdık. Bu, ne gençlerin edebî zevklerini geliştirmek amacıyla yazılmış bir ders kitabı ne de (Morize’ın Aims and Methods [Amaçlar ve Yöntem-ler] kitabı gibi) ilmî araştırmalarda kul-lanılan teknikler üzerine bir incelemedir. Bu kitabın; (Aristoteles’ten Hugh Blair, George Campbell ve Kames’a kadar ge-len) şiir sanatı ve retorik kitaplarının, yani edebiyat (belles-lettres) türleri ve üslûp bilgisine dair sistematik incele-melerin veya ‘Edebiyat Eleştirisinin İl-keleri’ diye adlandırılabilecek kitapların bir devamı olduğu söylenebilir. Ancak biz kitabımızda “edebiyat sanatı bilgisi” (veya edebiyat teorisi) ve “eleştiri” (edebî eserlerin değerlendirilmesi) ile “bilim”i (“araştırmalar”ı) ve “edebiyat tarihi”ni (teori ve eleştirideki “statiklik”e zıt olarak edebiyatın “dinamik taraf”ını) birleştir-menin peşinde olduk. (s. 9)
Edebiyat incelemesi ve eleştirisi açısından bü-yük önem arz eden bu kitabı etrafl ıca tanıtabil-mek için öncelikle kitabın yazarları olan René Wellek ve Austin Warren’la ilgili kısa bilgiler vereceğiz, daha sonra da sırasıyla “Edebiyat Te-orisi’nde Ele Alınan Konular”, “Edebiyat Teori-si’nin Yazıldığı Dönemdeki Yankıları ve Eleştiri-ler”, “Günümüzde Edebiyat Teorisi’nin Önemi” ve “Kitabın Türkçe Çevirisi Üzerine” başlıkları altında kitabı tanıtıp değerlendireceğiz.
René Wellek (1903-1995)
Çocukluk ve gençlik yıllarını Prag ve Viyana’da geçiren René Wellek, akademik çalışmaları-na Prag’da buluçalışmaları-nan Charles Üniversitesi’nde “Shakespeare” üzerine araştırmalar yaparak
başlamıştır. Aynı zamanda Prag Dilbilim Çevre-si’nin üyesi olan Wellek, bu çevrenin önde gelen isimlerinden olan Jan Mukarovski’nin fi kirlerin-den fazlasıyla etkilenmiştir. Nitekim gerek Prag Dilbilim Çevresi’nin gerekse Rus Biçimciliğinin etkisi, Wellek’in bundan sonraki çalışmalarında belirgin bir şekilde hissedilecektir. Akademik ça-lışmalarına ve yeni diller öğrenmeye büyük bir azimle devam eden Wellek, II. Dünya Savaşı’nın başlaması ve Alman işgaliyle birlikte, akademik çalışma ortamı verimsizleştiği için, Amerika’ya gitmek zorunda kalmıştır. Meslektaşlarının da desteğiyle Amerika’nın Iowa eyaletinde bulu-nan Iowa Üniversitesi’nde çalışmaya başlayan Wellek burada Yeni Eleştirmenlerle tanışmış ve Austin Warren’la işbirliği yaparak Edebiyat Teorisi’ni yazmaya başlamıştır. 1946 yılında Iowa’dan ayrılarak Slav dilleri ve karşılaştırmalı edebiyat profesörü olarak Yale Üniversitesi’nde göreve başlamış ve 1949 yılında, Warren’la birlikte yazdıkları Edebiyat Teorisi kitabını ta-mamlamıştır. Edebiyat Teorisi’nin tamamlan-masından sonra Wellek, alanında henüz aşılama-mış olan ve “şaheser” olarak nitelendirilen yedi ciltlik A History of Modern Criticism’i yazmaya başlamış, eserin son iki cildini hasta yatağından dikte ettirmek suretiyle tamamlamıştır.5
Austin Warren (1899-1986)
Amerikalı edebiyat eleştirmeni Austin War-ren, Wellek’in aksine bütün hayatını doğduğu topraklarda geçirmiştir. Genç yaşta Latinceye merak salan Warren, Wesleyan Üniversitesi’nin Latince ve İngilizce bölümünden mezun olmuş, daha sonra Harvard Üniversitesi’nde lisansüstü eğitimine başlamış ve “Romantizm” konusun-da bir çalışma yapmıştır. Warren, 1926 yılınkonusun-da “Pope as Literary Critic” başlıklı teziyle Prin-ceton Üniversitesi’nden doktora derecesiyle 5 Sarah Lawall, René Wellek and Modern Literary Criticism, Comparative Literature, vol. 40, no. 1,
Winter, 1988, s. 3, 4; René Wellek: Biographical Overview, http://www.the-rathouse.com/renewellek. html
mezun olmuştur. Dil ve edebiyat araştırması konusundaki yeteneği ve birikimi erken fark edilen Warren’in, 21 yaşından itibaren başta Kentucky Üniversitesi olmak üzere birçok üni-versitede hocalık yapmıştır. 1939 yılında Iowa Üniversitesi’nde göreve başlayan Warren, bu-rada, edebiyat incelemesi ve eleştirisi konusun-da kendisiyle neredeyse aynı fi kirleri paylaşan René Wellek’le tanışmış ve bu ikilinin ortaklı-ğı, Edebiyat Teorisi başlığını taşıyan kitapla ilk meyvesini vermiştir. Yukarıda da değindiğimiz gibi Wellek’in dil ve edebiyat anlayışında Rus Biçimciliğinin ve Prag Dilbilim Çevresi’nin et-kisi sezilirken, Warren’ınkinde de “Yeni Eleşti-ri” akımının etkileri sezilir.6
Edebiyat Teorisi’nde Ele Alınan Konular
Edebiyat Teorisi, dört ana kısımdan oluşmak-ta, bunlardan üçü alt bölümlere ayrılmaktadır. “Tanımlar ve Farklılıklar” başlığını taşıyan bi-rinci kısım, kendi içinde “Edebiyat ve Edebiyat İncelemesi”, “Edebiyatın Tabiatı”, “Edebiyatın İşlevi”, “Edebiyat Teorisi, Eleştirisi ve Tarihi”, “Genel, Karşılaştırmalı ve Millî Edebiyat” baş-lıklarını taşıyan beş bölüme ayrılmaktadır. Bu kısımda edebiyat, edebiyat incelemesi, ede-biyat teorisi, eleştirisi ve tarihiyle ilgili temel meselelere değinilmekte, konuya giriş niteliği taşıyan ayrımlara ve tanımlara yer verilmekte-dir. Bu kısım, konuyla ilgili fazla fi kri olmayan okuyucular ve özellikle de edebiyat öğrencileri için faydalı ve temel bilgilerin yanı sıra temel konular ve problemlerle ilgili tartışma ve teklif-leri de içermektedir.“İlk İşler” başlığını taşıyan ikinci kısım, “De-lillerin Düzenlenmesi ve Tespiti” başlıklı tek bir bölümden oluşmaktadır. Bu kısımda, edebî eserin eleştirel tahliline ve tarihî çerçeve içinde değerlendirilmesine olanak sağlayan hazırlayı-cı çalışmalara değinilmektedir. Bu çalışmalar “metnin derlenmesi ve hazırlanması” ve
“kro-noloji, metnin sahihliği, yazarının tespiti, ortak eser verme, düzeltmeler ve benzeri problem-ler” olmak üzere iki düzeyde incelenmekte ve bu çalışmaların aşamaları da çeşitli örneklerle gösterilmektedir. Bu kısım, tıpkı kitabın birinci kısmı gibi edebiyat incelemesi ve eleştirisiyle ilgili kapsamlı bilgi ve değerlendirmeler içer-mektedir.
“Edebiyat İncelemesinde Dış Yaklaşımlar” başlığını taşıyan üçüncü kısım, “Giriş”, “Ede-biyat ve Biyografi ”, “Ede“Ede-biyat ve Psikoloji”, “Edebiyat ve Toplum”, “Edebiyat ve Fikirler” ve “Edebiyat ve Diğer Sanatlar” başlıklarından oluşmaktadır. Bu kısımda, edebiyatın doğduğu ortam, çevre ve dış sebepleri üzerinde odak-lanan, edebiyatı sosyal bağlamı ve daha önce verilmiş eserler ışığında yorumlamayı tercih eden ve “sebeplerle” açıklamaya çalışan “dış yaklaşımlar” ele alınmaktadır. Kitabın yazar-ları, edebî bir eseri meydana getiren şartları inceleyen yaklaşımların yorumlama açısından vazgeçilmez bir değere sahip olduğunu belirt-mekte ancak yine de bu incelemelerin edebî sa-nat eseri gibi bir nesnenin tasviri, tahlili ve de-ğerlendirilmesi aşamasında yetersiz kalacağını vurgulamaktadırlar. Sonuç olarak, bu kısımda, edebî bir eser değerlendirilirken kullanılan dış yaklaşımlara –olumlu ve olumsuz yönleriy-le– tek tek değinilmiştir. Dolayısıyla bu kısım orijinal bir nitelik taşımaktan ziyade, o zama-na kadar kullanılagelen yaklaşımların özeti ve kritiğinden ibarettir. Ancak verilen özet bilgiler ve değerlendirmeler, bu konularla yeni ilgilen-meye başlayan okuyucular ve edebiyat öğren-cileri için çok faydalı olacaktır. Ayrıca kitabın bu kısımları dikkatle okunmadan, bir sonraki ve belki de kitabın en dikkate değer kısmı olan “Edebiyatın İçten İncelenmesi” başlıklı kısım tam olarak anlaşılamayacaktır.
Kitabın en esaslı ve orijinal kısmı olarak nite-lendirilebilecek dördüncü ve son kısmı “Ede-biyatın İçten İncelenmesi” başlığını taşımakta 6 “Austin Warren”, http://en.wikipedia.org/wiki/Austin_Warren, 2012.
ve kendi içinde “Edebî Sanat Eserinin Varoluş Tarzı”, “Ses Ahengi, Ritim ve Vezin”, “Üs-lûp ve Üs“Üs-lûp Bilgisi”, “İmaj, İstiare, Sembol, Mit”, “Hikâye Kurgusunun Tabiatı ve Tarzları”, “Edebî Türler”, “Değerlendirme” ve “Edebiyat Tarihi” başlıklarından oluşmaktadır. Kitabın yazarları bu kısımda temel tezlerini, yani edebi-yat bilimindeki çalışmalar için tabiî ve mantıklı başlangıç noktasının, edebî eserlerin kendisinin yorum ve tahlili olduğu fi krini savunmaktadır-lar. Wellek ve Warren’a göre,
Bizim bir yazarın hayatına, sosyal çevre-sine ve bütünüyle edebiyat sürecine olan bütün ilgimizi haklı gösteren şey, her şey-den önce sadece eserlerin kendisidir; fakat edebiyat tarihi, şaşılacak bir şekilde edebi-yat eserinin ortamıyla öncelikle ve o kadar çok meşgul olmuştur ki edebiyat tarihinin eserlerin kendisinin tahlili yolundaki giri-şimleri ortam incelemesine harcanan bü-yük emeğe kıyasla çok zayıf kalmıştır.7 İşte Wellek ve Warren, edebiyat incelemesin-deki bu zayıfl ığı telafi etmek için eserin içten incelenmesiyle ilgili bir metot önermekte ve bu metodun üstünlüğünü makul gerekçelerle açık-lamaktadırlar. Bu kısımda ele alınan her bir alt başlığın edebiyat teorisi, incelemesi ve eleştirisi açısından çok esaslı bilgiler içerdiği, bizzat edebî
eserin kendisine dönük bir metot sunduğu görül-mektedir. Kısaca kitabın bu son kısmı, edebiyat incelemesi ve eleştirisiyle uzaktan yakından il-gili herkesin ufkunu genişletecek mahiyettedir.
Edebiyat Teorisi’nin Yazıldığı
Dönem-deki Yankıları ve Eleştiriler
Wellek ve Warren’ın 1949 yılında son şeklini vererek yayımladıkları Edebiyat Teorisi8, döne-min dil ve edebiyat araştırmacıları tarafından ilgiyle karşılanmış, kitapla ilgili –olumlu ve olumsuz– birçok tanıtma ve eleştiri yazısı ya-zılmıştır.9 Eserin yazıldığı dönemdeki önemini ve yankılarını sunmak açısından 1949 ve 1950 yıllarında yazılmış tanıtma yazılarından bazıla-rına değinmek istiyoruz.
College English dergisine tanıtma yazısı yazan Amerikalı edebiyat araştırmacısı ve eleştirmeni Richard Harter Fogle’a göre Wellek ve Warren, edebiyat incelemesiyle ilgili neredeyse eksiksiz açıklamalar ve mantıklı gerekçeler sunmuş-lar ve netice itibarıyla başarılı bir eser ortaya koymuşlardır.10 Öncelikle temkinli ve kapsayı-cı tanımlar yaparak işe başlamışlar, daha sonra edebiyat incelemesindeki “dış” yaklaşımları tartışmışlardır. Eserin esas bölümünü oluştu-ran “Edebiyatın İçten İncelenmesi” başlıklı 7 René Wellek ve Austin Warren, Edebiyat Teorisi, çev. Ömer Faruk Huyugüzel, Dergâh Yayınları,
İstanbul, 2011, s. 159.
8 Kitabın 1955 yılında yapılan ikinci baskısında, 1949 yılındaki ilk baskıda yer alan “Lisansüstü
Eğitimde Edebiyat İncelemesi” başlıklı bölümün çıkartıldığını eklemekte fayda var. Wellek ve Warren bu duruma gerekçe olarak, kitabın 1946’daki ilk yayınını takip eden on yıl içerisinde teklif ettikleri reformların birçok yerde gerçekleştirilmesinden dolayı bölümün ilgi çekiciliğini kaybetmiş olmasını göstermektedir. Bk. İkinci Baskının Önsözü.
9 Bunlardan bazıları şunlardır: Herbert S. Benjamin, “Criticism in Reverse: Theory of Literature by
René Wellek; Austin Warren”, The Antioch Review, vol. 10, no. 1, Spring, 1950; Fogle, Richard Harter, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, College English, vol. 11, no. 1, Oct., 1949; Hatzfeld Helmut, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, Comparative Literature, vol. 40, no. 3, Summer, 1949; William Troy, “Limits of the Intrinsic: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The Hudson Review, vol. 2, no. 4, Winter, 1950; Eliseo Vivas, “Theorists without Theory: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The Kenyon Review, vol. 12, no. 1, Winter, 1950.
10 Richard Harter Fogle, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, College English, vol.
bölüm, yazarların esas tezini vurgulayan şu cümleyle başlamaktadır: “Edebiyat biliminde-ki çalışmalar için tabiî ve mantıklı başlangıç noktası, edebî eserlerin kendisinin yorum ve tahlilidir.” (s. 159) Fogle’a göre, kitabın ortaya çıkışıyla birlikte yapılan ilk değerlendirmeler, bu eserin “Yeni Eleştiri”nin manifestosu oldu-ğu yönündedir. Dolayısıyla eser, Yeni Eleştiri taraftarlarınca övgüyle, “Yeni Eleştiri” karşıtla-rınca da yergiyle karşılanmıştır. Ancak Fogle, bu değerlendirmelerin biraz aceleci ve toptan bir nitelik taşıdığını belirtmektedir. Ona göre, dikkatlice okunduğunda, Edebiyat Teorisi’nin “Yeni Eleştiri”nin savunduğu doktrinden bazı noktalarda ayrıldığı görülecektir. Fogle, benzer ve farklı noktaları şöyle sıralamaktadır:11
Wellek ve Warren, edebiyat araştırma-cısının temel işinin edebiyatın kendisini araştırmak olduğu konusunda Yeni Eleş-tirmenlerle hemfi kirdir. Bu görüşün doğ-ruluğu konusunda şüphe yoktur. Ancak Edebiyat Teorisi’nde sunulan teori, daha kapsamlı, daha mantıklı ve makul, hatta Yeni Eleştiri’nin benimsediği bakış açı-sından çok daha nesnel ve geneldir. Wel-lek ve Warren, eleştiri ve tarihsel araştır-maların sentezini önermekte ve bu açıdan Yeni Eleştiri’nin “mutlakçı” görüşünden ziyade “perspektivizm”i savunmaktadır-lar. Sonuç olarak Wellek ve Warren, Yeni Eleştirmenlerin aksine, genel ve özeli kaynaştırarak Aristo tarzı bir senteze ulaş-mayı başarmışlardır. Yeni Eleştirmenlerle Wellek ve Warren arasında vezin, imaj, istiare, edebî türler, edebiyat tarihi vb. konularında da farklı yorumlamalar söz konusudur. Mesela Yeni Eleştirmenle-re göEleştirmenle-re vezin sadece “ifade için geEleştirmenle-rekli olan” (expressive) bir araçtan ibarettir; Wellek ve Warren’a göre ise vezin, şiirde-ki topyekûn anlamdan ayrı düşünülemez ve buna uygun şekilde vezin, şiiri oluştu-ran diğer unsurlarla birlikte kendine has
bir rol üstlenir. İmaj ve istiare konusuna gelince, Yeni Eleştirmenlere göre bu iki unsur sanat eserinin ta kendisidir; Wellek ve Warren’a göre ise imaj ve istiare, eseri meydana getiren unsurlardan sadece iki-sidir ve pekâlâ “hiç imaj kullanılmadan yazılmış iyi şiirler” mevcuttur. Yine edebî türler konusunda da iki tarafın bazı nok-talarda ayrı düştüğü görülmektedir. Yeni Eleştiri, edebî türleri tek ve değişmez bir değerlendirme kriterinde toplamayı ter-cih eder, ancak Wellek ve Warren’a göre türler teorisi çok önemli ve aynı zamanda güçlüklerle dolu bir araştırma konusudur. Sonuç olarak Wellek ve Warren, temelde Yeni Eleştiri’yle aynı tezi savunmakla birlikte, daha tutarlı, mantıklı ve makul bir inceleme metodu ortaya koyarak, Yeni Eleştiri’nin başaramadığını başarmıştır. Fogle’a göre Wellek ve Warren’ın edebiyat teo-risi ve incelemesiyle ilgili bütün meseleleri ele aldığı ve bütün sorulara cevap verdiğini söyle-mek biraz abartılı olur; zaten kitabın yazarları da böyle bir iddia taşımadıklarını vurgulamış-lardır. Sonuç olarak Fogle, Edebiyat Teorisi’nin, bütün edebiyat öğrencilerinin ve hocalarının ellerinin altında bulunması gereken bir kılavuz kitap niteliği taşıdığını vurgulamaktadır.12 The Antioch Review yazarlarından Herbert S. Benjamin, Wellek ve Warren’ın Edebiyat Teo-risi eseri için özetle şunları söylemektedir (pa-rantez içindeki açıklamalar bana aittir):13
Kitap eleştirmenleri bu zamana kadar (1950 yılını kastediyor) Wellek ve War-ren’ın Edebiyat Teorisi’ni ve dolayısıyla Yeni Eleştiri’nin teorisini gözardı etmeyi tercih ettiler. Tabii ki söz konusu eser, edebiyat teorisi, edebiyat eleştirisi ve es-tetiğinin tarihi açısından olağanüstü ve yeniliklerle dolu bir eser niteliği taşımı-yor. Zaten yazarların niyeti de yeni bir şey ortaya koymak değil. Onlar, edebiyat 11 Fogle, agm., s. 52, 53.
12 Fogle, agm., s. 52, 53.
13 Herbert S. Benjamin, “Criticism in Reverse: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”,
eleştirisiyle ilgili bir sentez yapmak ve bir neticeye ulaşmak istiyorlar…. 25-30 yıl önce bir devrim olarak başlayan şey (Yeni Eleştiri’nin getirdiği ve bazı çev-relerin tepkiyle karşıladığı yeni yaklaşım kastediliyor), bugün kabul görmüş, zafer kazanmıştır. Bu yeni yöntemin ya da yak-laşımın zayıfl ıkları da, Wellek ve Warren tarafından telafi edilmiştir. Wellek ve Warren, neden burada olduklarını, buraya nasıl geldiklerini ve ne yapmak istedikle-rini son derece açık ve samimi bir şekilde söylüyorlar.
Benjamin ayrıca bu kitabın, konuyla ilgili ön bilgisi olmayan sıradan okuyucular için kavran-ması zor bir nitelik taşıdığını eklemekte ve do-layısıyla Edebiyat Teorisi’nin bu alanda biraz ilerlemiş, temel bilgilere ve meselelere vakıf okuyucular tarafından daha rahat kavranacağını vurgulamaktadır.14
İspanyol kökenli fi lolog ve üslûpbilimci Helmut Hatzfeld, 1949 yılında Comparative Literature dergisine yazdığı tanıtma yazısında, Wellek ve Warren’in Edebiyat Teorisi’ni radikal bir bakış açısına sahip, fi kir ve kaynakça bakımından zengin, sanat eserinin bizzat kendisini esas al-mayı savunan bir eser olarak nitelemektedir.15 Ancak Hatzfeld’e göre bir edebiyat öğrencisi-nin bu kitaptakileri anlaması için üniversite-deki edebiyat eğitiminin bütünüyle değişmesi gerekmektedir. Zira ritim, vezin, üslup, imaj, istiare, sembol, mit, edebî türler yani kısaca edebî eserin yapısını oluşturan unsurlarla ilgili sağlam bilgileri olmayan bir öğrencinin, Wellek ve Warren’ın ortaya attığı teoriyi kavraması ve eleştiriyle ilgili niteliklerini geliştirmesi müm-kün değildir. Hatzfeld, böyle bir şeyin gerekli
olup olmadığı konusunda da biraz şüpheci bir tavır takınmaktadır. Her ne kadar Wellek ve Warren’ın bu çalışmasını edebiyat araştırması sahasında bir dönüm noktası olarak nitelese de, klasik fi loloji ve tarih eğitiminden fazla uzakla-şılmaması gerektiğini savunmaktadır.16
Amerikalı edebiyat eleştirmeni William Troy, 1950 yılında The Hudson Review dergisine Edebiyat Teorisi’yle ilgili oldukça sert eleşti-riler içeren bir yazı yazmıştır.17 Troy her şey-den önce Wellek ve Warren’ı son derece nite-likli edebiyat araştırmacıları ve eleştirmenleri olarak nitelemekte, ancak yazdıkları kitabın fazlasıyla kapsamlı olduğunu ve bu açıdan stra-tejik amaçlara hizmet etmesinin zor olduğunu vurgulamaktadır. Troy’a göre, modern edebi-yat eleştirisinin ve üniversitelerdeki edebiedebi-yat eğitiminin durumunu neredeyse mükemmel bir biçimde inceleyen bu kitap, ele aldığı konunun etrafını saran bütün saçmalıklarla birlikte, yucuların sabrını zorlayacak derecede zor oku-nan bir kitaptır. Kitabın temel tezinin edebiyat araştırmasındaki “iç” ve “dış” yaklaşım ayrımı üzerine kurulduğunu belirleten Troy, Wellek ve Warren’ın konuyu karmaşık bir biçimde ele al-dıklarını ve gereksiz detaylarla doldurduklarını düşünmekte; bu kitabın kime hitap ettiğinin de pek açık olmadığını vurgulamaktadır:18
Kitap eğer eleştiri ve edebiyat teorisi konu-sunda bilgi sahibi olmak isteyen öğrencile-re ve okuyuculara hitap ediyorsa, bilimsel referanslarla aşırı derecede yüklenmiş ol-duğu ve ele alınan birçok konuda ön bilgi gerektirdiği için istenen amaca ulaşılama-yacaktır. Eğer profesyonel hocalara ya da eleştirmenlere hitap ediyorsa iki risk söz konusudur. Birincisi, Wellek ve Warren’la 14 Benjamin, agm., s. 147-148.
15 Hatzfeld Helmut, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, Comparative Literature,
vol. 40, no. 3, Summer, 1949, s. 277.
16 Ayrıntı için bk. Helmut, agm., s. 277-281.
17 William Troy, “Limits of the Intrinsic: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The
Hudson Review, vol. 2, no. 4, Winter, 1950.
aynı fi kirleri paylaşan edebiyat araştırma-cıları ve eleştirmenleri, sadece aynı fi kri savunmanın verdiği hazzı yaşayacaktır. İkincisi, Wellek ve Warren’ın savunduğu yaklaşıma karşı çıkanlar muhtemelen ki-tabı pek anlamayacaktır. Sonuç olarak iki taraf için de değişen bir şey olmayacaktır. Dolayısıyla Troy’a göre Wellek ve Warren, bir anlamda havanda su dövmektedir.
Yaşadığı dönemde revaçta olan görüşleri red-detmesiyle bilinen Amerikalı fi lozof Eliseo Vivas, tıpkı William Troy gibi Edebiyat Teori-si’ni birçok açıdan başarısız bir çalışma olarak nitelemektedir. Vivas, 1950 yılında The Kenyon Review’e yazdığı tanıtma yazısında, söz konusu eserin çok geniş bir kaynakçaya dayandığını ve edebiyat araştırmasına ve eleştirisine büyük bir katkı sağladığını belirtmekle birlikte, Wellek ve Warren’ın işe yarar ve tutarlı bir estetik anla-yışa sahip olmadığını ve dolayısıyla yaptıkları çalışmanın da başarılı bir çalışma sayılamaya-cağını vurgulamaktadır.19 Bu açıdan Wellek ve Warren’ı “teorisiz teorisyenler” olarak nitele-yen Vivas, kitabın bu sahada bir ilk olma özel-liği taşıdığını, bu açıdan çok önemli olduğunu, ancak burada ele alınan fi kirlerin sağlam bir yapı üzerine oturtulmadıkça işe yaramayacağı-nı belirtmektedir.20
Günümüzde Edebiyat Teorisi’nin Önemi
Günümüzde, edebiyat teorisi ve incelemesinde oldukça ileri bir noktaya gelindiği görülmek-tedir. Özellikle 1960’lı yıllarda anlatıbilimin kurulmasıyla birlikte edebiyat araştırmaları ar-tık anlatıbilimin şemsiyesi altında yürütülmeye başlanmış, 1980’lerden sonra ise anlatıbilimin kapsamı edebî anlatıların ötesine geçerek
ge-nişlemiş, disiplinlerarası bir nitelik kazanmıştır. Bütün bu gelişmeler göz önünde bulunduruldu-ğunda “Wellek ve Warren’ın Edebiyat Teorisi günümüzde hâlâ geçerli ve etkili midir?” sorusu akla gelebilir. Bu soruya en güzel cevabı, dün-yaca ünlü anlatıbilimci David Herman vermek-tedir. Herman, 2008 yılında yazdığı “Histories of Narrative Theory (I): A Genealogy of Early Developments”21 başlıklı makalesinde, anlatı teorisinin “soyağacı”nı (genealogy) çıkarmaya çalışmakta, teoriler arasında unutulan bağlantı-ları, açıklığa kavuşturulmamış ve teyit edilme-miş akrabalık ilişkilerini irdelemektedir. Her-man, günümüzdeki anlatı teorilerini karmaşık bir köken silsilesi ve tarihsel-kavramsal ilişkiler ağı içinde konumlandırmaya, bir yere yerleştir-meye çalışırken, Wellek ve Warren’ın Edebiyat Teorisi’ne ayrı bir önem atfetmektedir.
Herman’a göre Wellek ve Warren’ın Edebiyat Teorisi isimli çalışması, genel olarak biçimci (formalist) Anglo-Amerikan edebiyat teori-sinin biçimlenmesine ve gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Kitabın edebî eserin ince-lenmesiyle ilgili üçüncü ve dördüncü kısımla-rında, yazarların, edebiyat araştırmasına “dış” yaklaşımların tersine “içten” bir yaklaşım geliştirme amacı taşıdıkları görülmektedir; bu açıdan Wellek ve Warren, edebiyatı diğer disiplinlerde incelenen konulara tabi kılan “pozitivist” yöntemlerden uzak durmuşlardır. Bunun yerine bilhassa edebiyatın bizzat ken-disine odaklanan bir edebiyat teorisini savun-muşlardır. Herman’a göre Wellek ve Warren, kurgusal anlatının tabiatını özel bir inceleme nesnesi olarak değerlendirerek, daha sonraki anlatı kuramcıları için merkezî ilgi alanı olarak sürdürülecek birçok araştırma konusu sunmuş-lardır. Herman, bu açıdan Edebiyat Teorisi’nin günümüzdeki anlatı teorisine katkılarını ve öz-19 Eliseo Vivas, “Theorists without Theory: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The
Kenyon Review, vol. 12, no. 1, Winter, 1950, s. 162.
20 Vivas, agm.,, s. 165.
21 David Herman, “Histories of Narrative Theory (I): A Genealogy of Early Developments”, A
gün fi kirlerini şu şekilde sıralamaktadır:22 1. Romanları ve kısa öyküleri içeren kurgusal
anlatının, anlatı biçiminde düzenlenmiş söy-lemin özel/belirli bir alt türünü oluşturduğu fi kri.
2. Öykülerdeki nedensel ve zamansal mantığın birleşmesi/kaynaşması.
3. Bir anlatının öyküyle ilgili esaslarını ya da “fabula”sını biçimlendiren temel durumlar ve olaylarla, bu temel unsurların olay örgü-sü ya da “sujet” içerisinde düzenlenmesi, bir kompozisyon haline getirilmesi arasındaki ayrım yani kısaca Todorov ve Genette gibi Fransız yapısalcılarının verimli bir şekilde yararlandıkları “öykü” ve “söylem” ayrımı. 4. Kurgusal eserdeki karakterler açısından
top-lumsal ve antropolojik temelleri içeren ka-rakterizasyonun işleyişi ve süreçleri. 5. Bakış açısı.
6. Çerçeveli hikâyeler, “hikâye içinde hikâye”ler. 7. Kurgusal söylemde yazar ve anlatıcının
ör-tüşmemesi.
8. Konuşmanın yanı sıra karakterlerin bilincini sunma stratejileri.
9. Kurgusal anlatının “doğruluk”unun, onu oluş-turan unsurların kendi kendine yeterli bir “kozmos” oluşturmak için bir araya gelme-sinden kaynaklandığı fi kri.
Sonuç olarak hem İngiliz dili ve karşılaştırma-lı edebiyat uzmanı hem de Prag dilbilim eko-lünün bir üyesi olan René Wellek, “Edebiyat Teorisi”ni yazarken Avrupa ve Slav (Saussure dilbilimi de dahil) bilim geleneğinden de fi kir-ler almıştır. Anglo-Amerikan Yeni Eleştiri
akı-mı ve biçimcilik, Wellek ve Warren’ın yaklaşı-mını biçimlendirmiş ve aynı zamanda yapısalcı anlatıbilimin gelişimini de etkilemiştir. Özellik-le Viktor Shklovski, Boris Tomashevski, Vladi-mir Propp ve diğer biçimciler, hem Wellek ve Warren’ın 1949 yılında yazmış oldukları eserde ortaya koydukları söylemin oluşturulmasında etkili olmuş, hem de anlatıbilimin temellerine katkıda bulunmuşlardır.23
Kitabın Türkçe Çevirisi Üzerine
Ömer Faruk Huyugüzel’in, 1974 yılında Meh-met Kaplan’ın isteğiyle doktora ön çalışması olarak çevirmeye başladığı Edebiyat Teori-si’nin Akademi Kitabevi tarafından 1993 yı-lında yapılan baskısıyla, Dergâh Yayınları ta-rafından 2011 yılında yapılan baskısı arasında bazı farklar vardır.24 Huyugüzel’in de önsözde belirttiği gibi, kitabın Dergâh Yayınları tarafın-dan yapılan yeni baskısı, Huyugüzel’in konuyla ilgili verdiği derslerde edindiği tecrübelerin ışı-ğında baştan sona yeniden gözden geçirilmiş, daha açık, anlaşılır ve özellikle de terminoloji bakımından daha tutarlı bir hale getirilmeye ça-lışılmıştır. Ayrıca Batı edebiyatına aşina olma-yan okuyucular için bazı cümlelerde geçen ya-zar ve eser adlarının ve terimlerin başına veya sonuna açıklayıcı ifadeler eklenmiştir. Böylece metnin daha iyi kavranması sağlanmıştır. Buna ek olarak gerekli yerlerde, dipnotlar vasıtasıyla daha geniş açıklamalar da yapılmıştır. Huyu-güzel’in gerek Türkçeye ve konuya hakimiyeti gerekse anlaşılması zor kısımları sezerek açık-lamalar yapması, okuyucular için okunması son derece zor olan ve sabır gerektiren bu eserin 22 Herman, agm., s. 21-22, alıntılayan Bahar Dervişcemaloğlu, “Geçmişten Günümüze Anlatı Teorisi”,
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, S. 4, Ekim 2011, s. 52.
23 Ayrıntı için bk., Herman, agm., s. 19-36.
24 Kitabın Huyugüzel’den önce iki çevirisi daha yapılmış ve basılmıştır. Bunlardan ilki 1982 yılında
Yurdanur Salman ve Suat Karantay tarafından yapılmıştır. Bk. René Wellek ve Austin Warren, Yazın
Kuramı, çev. Yurdanur Salman ve Suat Karantay, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1982. İkincisi ise
Ahmet Edip Uysal tarafından 1983 yılında yapılmıştır. Bk. René Wellek ve Austin Warren, Edebiyat
daha rahat okunmasını ve anlaşılmasını sağla-mıştır. Daha 70’li yıllarda edebiyat araştırmala-rının hangi yöne gittiğini sezen ve öğrencisine bu kitabı çevirmesini öneren Mehmet Kaplan’ı da bu vesileyle saygıyla anmak gerekir. Ayrıca kitabın ancak 1978 yılında Rusçaya çevrildiğini eklemekte fayda var.
Kitabın özellikle üniversitelerin Türk Dili ve Edebiyatı, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmen-liği, Türkçe Eğitimi vb. bölümlerinde okuyan öğrencilere ve edebiyat araştırmacılarına hitap ettiğini ve bir anlamda da ders kitabı niteliği taşıdığını söyleyebiliriz. Sonraki baskılarda, kitabın sonuna terim ve şahıs dizini eklenmesi okuyucular için daha faydalı ve pratik olacaktır. Netice itibarıyla, Wellek ve Warren’ın edebiyat tarihinde kilometre taşı olarak nitelenen Edebi-yat Teorisi isimli eserinin Ömer Faruk Huyugü-zel’in yetkin çevirisiyle Türkçeye aktarılması, ülkemizdeki edebiyat araştırmaları açısından büyük bir kazanç olmuştur.
KAYNAKLAR
“Austin Warren”, http://en.wikipedia.org/wiki/ Austin_Warren, 2012.
Benjamin, Herbert S., “Criticism in Reverse: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The Antioch Review, vol. 10, no. 1, Spring, 1950.
Dervişcemaloğlu, Bahar, “Geçmişten
Günümü-ze Anlatı Teorisi”, Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, S. 4, Ekim, 2011.
Fogle, Richard Harter, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, College English, vol. 11, no. 1, Oct., 1949.
Gamburg, Haim, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The Slavic and East European Journal, vol. 24, no. 2, Summer, 1980.
Helmut, Hatzfeld, “Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, Comparative Li-terature, vol. 40, no. 3, Summer, 1949. Herman, David, “Histories of Narrative Theory (I): A Genealogy of Early Developments”, A Companion to Narrative Theory, Phelan James, Rabinowitz Peter (Ed.), Blackwell Publishing, 2008.
Lawall, Sarah, “René Wellek and Modern Li-terary Criticism”, Comparative Literature, vol. 40, no. 1, Winter, 1988.
René Wellek: Biographical Overview, http:// www.the-rathouse.com/renewellek.html, 2012. Troy, William, “Limits of the Intrinsic: Theory of Literature by René Wellek; Austin Warren”, The Hudson Review, vol. 2, no. 4, Winter, 1950. Vivas, Eliseo, “Theorists without Theory: The-ory of Literature by René Wellek; Austin War-ren”, The Kenyon Review, vol. 12, no. 1, Win-ter, 1950.
Winterowd, Ross W., “The Purifi cation of Lite-rature and Rhetoric”, College English, vol. 49, no. 3, March, 1987.
