Avrupa Konseyi Sözleşmeler Dizisi No: 194
SÖZLEŞME’NİN KONTROL SİSTEMİNİ
DEĞİŞTİREN, İNSAN HAKLARINI
VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİ KORUMAYA
DAİR SÖZLEŞME’YE
14 NO’LU EK PROTOKOL
Çev: Av. Alper Can AYKAÇ∗ Başlangıç
4 Kasım 1950 tarihinde Roma’da imzalanan İnsan Haklarını ve Te-mel Özgürlükleri Korumaya Dair Sözleşme’nin (bundan sonra
“Söz-leşme” diye anılır.) bu Protokol’ün imzacıları olan Avrupa Konseyi’nin
üye devletleri,
3 ve 4 Kasım 2000 tarihinde toplanan Avrupa Konseyi İnsan Hak-ları Bakanlar Konferansı’nda kabul edilen Deklarasyona ve 1 No.lu karara saygı göstererek,
Bakanlar Komitesi tarafından 8 Kasım 2001, 7 Kasım 2002 ve 15 Mayıs 2003 tarihlerinde, sırasıyla 109. 111. ve 112. oturumlarında ka-bul edilen Deklarasyonlara saygı göstererek,
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından 28 Nisan 2004 tarihinde kabul edilen 251 No’lu Tavsiyesi’ne saygı göstererek,
Kontrol sisteminin etkinliğini uzun vadeli olarak korumak ve ge-liştirmek amacıyla Sözleşme’nin belirli hükümlerinin değiştirilmesi gerekliliğini, temelde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’ndeki iş yükü artışının devam etmesi ekseninde göz önünde tutarak,
Özellikle Avrupa içinde insan haklarının korunmasındaki Mah keme’nin egemen rolünü oynamayı sürdürebilmesini emniyet altında
Aşağıdaki hususlarda anlaşmışlardır.
1. Madde
Sözleşme’nin 22. maddesinin 2. paragrafı kaldırılmıştır.
2. Madde
Sözleşme’nin 23. maddesi aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“23. Madde: Görev Süreleri ve Görevden Alınma
1. Yargıçlar dokuz yıllık süre için seçilirler. Yeniden seçilmeleri mümkün
değildir.
2. 70 yaşına vardıkları zaman yargıçların görev süreleri sona erer. 3. Yargıç, yerine başkası seçilinceye kadar görevinde kalır. Ancak
önce-den gözönce-den geçirmekte olduğu davalara bakmaya devam eder.
4. Diğer yargıçlar üçte iki çoğunlukla yargıcın aranan koşulları
sağlama-yı sürdürmediğine ilişkin karar vermedikleri sürece, hiçbir yargıç görevinden alınamaz.”
3. Madde
Sözleşme’nin 24. maddesi kaldırılmıştır.
4. Madde
Sözleşme’nin 25. maddesi, 24. madde olmuştur ve metni aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“24. Madde: Yazı İşleri ve Raportörler
1. Mahkeme’de görevleri ve kuruluşu Mahkeme İçtüzüğü’nde
düzenle-nen yazı işleri bulunur.
2. Tek yargıçlı oturumlarda, Mahkeme’ye Mahkeme Başkanının denetimi
altında görevli raportörler yardım ederler. Raportörler, Mahkeme’nin yazı iş-lerinin bir bölümünden oluşur.”
5. Madde
Sözleşme’nin 26. maddesi, 25. madde (“Mahkeme’nin Genel Kurul
Halinde Toplanması”) olmuştur ve metni aşağıdaki gibi değiştirilmiştir:
1. d. bendinin sonuna virgül yerine noktalı virgül getirilmiş ve
“ve” ibaresi kaldırılmıştır.
2. e. bendinin sonuna nokta yerine noktalı virgül getirilmiştir. 3. Yeni bir f. bendi aşağıda yazıldığı gibi eklenmiştir:
“f. 26. maddenin 2. paragrafı uyarınca herhangi bir talepte bulu-nur.”
6. Madde
Sözleşme’nin 27. maddesi, 26. madde olmuştur ve metni aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“26. Madde: Tek Yargıçlı Teşekkül, Komiteler, Daireler ve Büyük
Daire
1. Önüne gelen davaları incelemek üzere, Mahkeme tek yargıçlı teşekkül,
üç yargıçlı komiteler, yedi yargıçlı Daireler ve on yedi yargıçlı Büyük Daire halinde yerini alır. Mahkeme’nin Daireleri belirli süreler için komiteler oluş-tururlar.
2. Genel kurul halinde toplanan Mahkeme’nin talebi üzerine, Bakanlar
Komitesi, oybirliğiyle ve belirli bir süre için, Dairelerin yargıç sayısını beşe indirebilir.
3. Tek yargıçlı oturumlarda, seçilmiş olan yargıç, bağlı bulunduğu
Yük-sek Sözleşmeci Devlet aleyhine yapılan herhangi bir başvuruyu inceleyemez.
4. Başvuruya konu olan Yüksek Sözleşmeci Devlet adına seçilmiş yargıç,
görevi gereği Daire ve Büyük Daire üyesi olarak bulunur. Bu yargıcın yok-luğunda veya katılmasının mümkün olmadığı durumlarda, anılan Devletin önceden sunduğu liste içerisinden Mahkeme Başkanı tarafından seçilen bir kişi yargıç sıfatıyla yer alır.
5. Büyük Daire ayrıca Mahkeme Başkanı, Başkan Yardımcıları, Daire
Başkanları ve Mahkeme İçtüzüğü’ne göre seçilen diğer yargıçlardan oluşur. 43. madde uyarınca Büyük Daireye gönderilen bir dava sırasında, Mahkeme Başkanı ve ilgili olan Yüksek Sözleşmeci devlet adına yer alan yargıç dışında,
7. Madde
Yeni 26. maddenin ardından, yeni bir 27. madde Sözleşme içerisi-ne aşağıda yazıldığı gibi yerleştirilmiştir.
“27. Madde: Tek Yargıçların Yetkileri
1. Tek yargıç 34. madde uyarınca yapılan başvuruları, böyle bir kararın
alınabilmesi için ileriki incelemelere gerek kalmayan hallerde, kabul edilemez bulabilir veya Mahkeme’nin dava kayıtlarından düşürebilir.
2. Bu karar kesindir.
3. Eğer tek yargıç başvuruyu kabul edilemez bulmazsa veya kayıttan
dü-şürmezse ileriki incelemeler için komiteye veya Daireye gönderir.”
8. Madde
Sözleşme’nin 28. maddesi aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“28. Madde: Komitelerin Yetkileri
1. 34. madde uyarınca sunulan başvuruyla ilgili olarak, komite
oybirli-ğiyle,
a. Böyle bir kararın alınabilmesi için ileriki incelemelere gerek kalmayan
hallerde, kabul edilemez bulabilir veya Mahkeme’nin dava kayıtlarından dü-şürebilir ya da,
b. Kabul edilebilir bulabilir ve eğer davadaki Sözleşme’nin veya ek
pro-tokollerin yorumu ya da uygulanması ile ilgili öncelikli sorun, Mahkeme’nin içtihatlarıyla çözümlenmiş bir konuysa aynı zamanda esas hakkında hüküm verebilir,
2. 1. paragraf hükmündeki karar ve hükümler kesindir.
3. Eğer ilgili Yüksek Sözleşmeci Taraf adına seçilen yargıç komite üyesi
değilse, komite, yargılama usullerinin herhangi bir evresinde, anılan Tarafın 1. paragrafın b. bendi hükmündeki uygulamayla çekişmeli olup olmadığını içeren ilgili tüm etkenleri dikkate alarak, bu yargıcı komitenin bir üyesi olma-ya davet edebilir.”
9. Madde
Sözleşme’nin 29. maddesi aşağıdaki gibi değiştirilmiştir:
1. 1. paragraf aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir: “Eğer 27. veya
28. madde uyarınca bir karar alınmamışsa ya da 28. madde uyarınca hüküm verilmemişse, Daire 34. madde hükmündeki bireysel başvuru-nun kabul edilebilirliğine ve esası hakkında karar verir. Kabul edilebi-lirlik kararı ayrı olarak verilebilir.”
2. 2. paragrafın sonuna aşağıda yazıldığı gibi yeni bir cümle
eklen-miştir: “Mahkeme istisnaî hallerde aksine karar vermedikçe, kabul
edilebilir-lik kararı ayrı olarak verilebilir.”
3. 3. paragraf kaldırılmıştır. 10. Madde
Sözleşme’nin 31. maddesi aşağıdaki gibi değiştirilmiştir:
1. a. bendinin sonundaki “ve” ibaresi kaldırılmıştır
2. b. bendi, c. bendi olmuştur ve yeni bir b. bendi aşağıda yazıldığı
gibi eklenmiştir:
“b. 46. maddenin 4. paragrafının b. bendine göre Bakanlar Komitesi tara-fından gönderilen meseleleri karara bağlar; ve”
11. Madde
Sözleşme’nin 32. maddesi aşağıdaki gibi değiştirilmiştir:
1. paragrafın içindeki “34.” ibaresinin ardından bir virgül ve “46.” ibaresi eklenmiştir.
12. Madde
Sözleşme’nin 35. maddesinin 3. paragrafı aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“3. Eğer Mahkeme,
a. Başvurunun Sözleşme’nin ya da ek protokollerinin hükümleri ile
b. Başvurunun esasa ilişkin olarak incelenmesini öngören Sözleşme’de ve
ek protokollerde tanımlanan insan hakları ile ilgili durumlar dışında ve ülke-sel mahkemeler tarafından uygun olarak incelenmeyen hiçbir davanın redde-dilemeyeceği şartıyla, başvuru sahibinin önemli bir zarara uğramadığı, kanaatine varırsa 34. madde hükmündeki herhangi bir bireysel başvuruyu ka-bul edilemez ka-bulabilir,”
13. Madde
Sözleşme’nin 36. maddesinin sonuna yeni bir 3. paragraf aşağıda yazıldığı gibi eklenmiştir:
“3. Daire ve Büyük Daire önündeki tüm davalarda Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komisyoneri yazılı görüş sunabilir ve duruşmalarda bulunabilir.”
14. Madde
Sözleşme’nin 38. maddesi aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“38. Madde: Davanın İncelenmesi
Mahkeme, tarafların temsilcileriyle birlikte davayı inceler ve gerekirse gerekli tüm olanakları sağlayacak olan ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafların et-kinliği için bir soruşturma başlatır.”
15. Madde
Sözleşme’nin 39. maddesi aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“39. Madde: Dostane Çözümler
1. Yargılama usullerinin herhangi bir evresinde, Sözleşme ve ek
Protokol-lerde tanımlandığı kadarıyla insan haklarıyla ilgili sorunun dostane çözüm ile sonuçlanması için Mahkeme, ilgili tarafların tasarrufuna uyabilir.
2. 1. paragraf uyarınca yürütülen süreç gizlidir.
3. Dostane çözüm gerçekleştirilirse, Mahkeme olayların ve varılan
çözü-mün kısa bir açıklamasıyla sınırlı olan karar yoluyla davayı kendi kayıtların-dan düşürür.
4. Bu karar, kararda beyan edildiği gibi dostane çözümün şartlarının
ic-rasını denetleyecek olan Bakanlar Komite’sine gönderilir.”
16. Madde
Sözleşme’nin 46. maddesi aşağıda yazıldığı gibi değiştirilmiştir:
“46. Madde: Hükümlerin Bağlayıcılığı ve İcrası
1. Yüksek Sözleşmeci Taraflar, taraf oldukları davalarda Mahkeme’nin
kesinleşmiş hükümlerine uymayı yüklenirler.
2. Mahkeme’nin kesinleşmiş hükmü, hükmün icrasını denetleyecek olan
Bakanlar Komitesi’ne gönderilir.
3. Bakanlar Komitesi hükmün icrasının denetiminin hükümdeki bir
yo-rum sorunu tarafından engellendiğini düşünürse, yoyo-rum sorununun çözümü için konuyu Mahkeme’ye gönderebilir. Gönderme kararı Komitede görev alan yetkili temsilcilerin üçte iki çoğunluğunun oyunu gerektirir.
4. Bakanlar Komitesi Yüksek Sözleşmeci Tarafın, taraf olduğu bir dava
hükmüne uymaktan kaçındığını düşünürse, resmî uyarıyı anılan Tarafa bil-dirdikten sonra, Komitede görev alan yetkili temsilcilerin üçte iki çoğunluğu ile alınan karar doğrultusunda, anılan Tarafın 1. paragraf uyarınca yüküm-lülerini yerine getirip getirmediği sorununu Mahkeme’ye gönderilebilir.
5. Eğer Mahkeme 1. paragrafın ihlaline rastlarsa önlemlerin alınmasının
takdiri için davayı Bakanlar Komitesi’ne gönderir. Eğer Mahkeme 1. paragra-fın ihlaline rastlamazsa, davayı, kendi dava incelemesini sonlandıracak olan Bakanlar Komitesi’ne gönderir.”
17. Madde
Sözleşme’nin 59. maddesi aşağıdaki gibi değiştirilmiştir:
1. Yeni bir 2. paragraf aşağıda yazıldığı gibi eklenmiştir:
“2. Avrupa Birliği bu Sözleşme’ye katılabilir.”
2. 2., 3., ve 4. paragraflar sırasıyla 3., 4., ve 5. paragraf
18. Madde
1. Bu Protokol, Avrupa Konseyinin Sözleşme’yi imzalayan üye
devletlerinin imzalarına açıktır, üyeler kendi rızalarını
a. Çekincesiz olarak onaylama, benimseme veya kabullenme
im-zası; veya
b. Onaylama, benimseme veya kabullenme sonucu onaylama,
be-nimseme veya kabullenme imzası ile İfade edebilirler.
2. Onaylama, benimseme veya kabullenme belgeleri Avrupa
Kon-seyi Genel Sekreteri’ne verilir.
19. Madde
Bu Protokol, Avrupa Konseyi üyesi Sözleşme’nin tüm Taraflarının 18. madde hükümlerine uygun bir şekilde bu Protokol’e bağlı kalacak-larını beyan ettikleri tarihten sonra geçecek üç aylık dönemi izleyen ayın birinci günü yürürlüğe girer.
20. Madde
1. Protokolün yürürlüğe giriş tarihinden itibaren protokol hü-kümleri (provisions) Bakanlar Komitesi’nin denetimi altına icra edi-len, Mahkeme’nin verdiği hükümlerle (judgments) birlikte, Mahkeme önündeki başvuruların tümünde uygulanır.
2. Protokolün 12. maddesiyle Sözleşme’nin 35. maddesinin 3. pa-ragrafının b. Bendine eklenen yeni kabul edilebilirlik koşulu, Protoko-lün yürürlüğe girmesinden önce kabul edilebilir bulunan başvurulara uygulanmaz. Protokolün yürürlüğe girmesini izleyen iki yıl içerisinde Mahkeme’nin Daireleri ve Büyük Dairesinde yeni kabul edilebilirlik koşulu uygulanmayabilir.
21. Madde
Protokolün yürürlüğe giriş tarihinde ilk görev sürelerinde hizmet eden yargıçların görev süreleri kanunen (ipso iure) toplamda dokuz yıl
olmak üzere uzatılır. Diğer yargıçlar kanunen iki yıl uzatılan görev sürelerini tamamlarlar.
22. Madde
Avrupa Konseyi Genel Sekreteri
a. Her imzayı;
b. Her onaylama, kabul veya uygun bulma belgesinin verilişini; c. 19. madde uyarınca bu Protokolün her yürürlüğe giriş tarihini; d. Bu Protokole ilişkin başka her türlü işlem, ihbar veya bildirimi
Konsey üyesi devletlere bildirir.
Bu protokol imza yetkisini haiz kişilerce imzalanmıştır.
Avrupa Konseyi arşivlerinde saklanmak ve her iki metin de eşit derecede geçerli saymak üzere İngilizce ve Fransızcada tek nüsha ha-linde Strasbourg’ta 13 Mayıs 2005 tarihinde düzenlenmiştir. Genel Sekreter bunun onaylı örneklerini Avrupa Konseyi üyesi devletlerin her birine gönderecektir.
