T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME BİLİM DALI
KAMU HİZMETLERİNDE ETKİNLİĞİN VE
VERİMLİLİĞİN ARTTIRILMASINDA E-DEVLETİN ROLÜ
VE BİR E-DEVLET UYGULAMASI: KİMLİK PAYLAŞIM
SİSTEMİ (KPS)
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN Prof. Dr. Orhan GÖKÇE
HAZIRLAYAN Şükrü YILDIRIM
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER………...………i KISALTMALAR LİSTESİ……….………...vi TABLOLAR LİSTESİ……….… x GRAFİKLER LİSTESİ………...………..…..xi ŞEKİLLER LİSTESİ………..…….xviii GİRİŞ ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM... 7KÜRESELLEŞMESÜRECİNDEDEVLETİNYAPISALVEİŞLEVSELDÖNÜŞÜMÜ... 7
1.1. Küreselleşme Süreci ve Boyutları ... 9
1.1.1. Küreselleşme Olgusu ... 9
1.2. Küreselleşmenin Ortaya Çıkışı ... 12
1.3. Küreselleşmenin Boyutları ve Ulusal Yapılar Üzerindeki Etkileri ... 15
1.3.1. Siyasal Boyutları... 15
1.3.2. Ekonomik Boyutları... 18
1.3.3. Sosyal ve Kültürel Boyutları... 20
1.3.4. Evrensel Değerler ve Küreselleşme ... 23
1.3.5. Küreselleşmenin Özellikleri... 24
1.4. Küreselleşmenin Ulus-Devlet ve Kamu Yönetimi Üzerindeki Etkileri ... 26
1.4.1. Küreselleşme Sürecinde Ulus Devletin Dönüşümü... 27
1.4.1.1. Küreselleşme ve Ulus-Devletin Çatışması... 27
1.4.1.2. Devleti Değişime Zorlayan Baskılar... 30
1.4.1.3. Ulus Devletin Niteliksel Dönüşümü ... 32
1.4.1.4. Küreselleşmenin Yerelleşme Boyutu ve Ulus-Devleti Aşındırması ... 34
1.4.1.5. Yerelin Evrenselleşmesi Karşısında Ulus-Devlet ... 39
1.5. Ulusal Yönetimden Küresel Yönetişime... 40
1.5.1. Ulus-Devletten Küresel Sivil Topluma... 40
1.5.2. Ulusal Devletten Küresel Devlete Geçiş Senaryoları... 42
1.6. Kamu Yönetimindeki Gelişmeler ... 43
1.6.1. Kamu Yönetimi Düşüncesinin Gelişimi... 44
1.6.1.1. Yönetim Kavramı ... 45
1.6.1.2. Yönetim Bilimi ... 46
1.6.1.3. Kamu Yönetimi ... 46
1.6.1.4. Kamu Yönetiminin Elemanları ... 49
1.6.1.5. Kamu Yönetiminin İşlevleri ... 50
1.6.1.6. Kamu Yönetimi ve Siyaset ...Hata! Yer işareti tanımlanmamış.51 1.6.1.7. Kamu Yönetimi Düşüncesinin Gelişimi ... 53
1.8. Postmodern Kamu Yönetimine Geçiş Sürecinde Zayıflayan Değerler, Yükselen Yeni
Kavramlar ve Kurumlar... 58
1.9. Kamu Yönetiminde Daralma ve Deregülasyon... 60
1.10. Kamunun Yönetiminin Demokratikleştirilmesi ve Şeffaflık... 62
1.11. Küreselleşme ve Demokrasi... 63
1.11.1. Demokrasinin Küresel Yükselişi... 63
1.11.2. Egemenlik, Self-Determinasyon ve Küreselleşme ... 64
İKİNCİ BÖLÜM ... 70
KAMUYÖNETİMİNDEYENİYAKLAŞIMLAR ... 70
2.1. Giriş... 70
2.2. Toplam Kalite Yönetimi (TKY) ... 70
2.2.1. Kalite Kavramı... 74
2.2.2. Toplam Kalite Yönetiminin Ortaya Çıkışı ... 78
2.2.3. Toplam Kalite Yönetiminin Tanımı... 79
2.2.4. Kamu Yönetimi ve Toplam Kalite Yönetimi ... 81
2.2.4.1. Kamu Hizmeti ve Kalite ... 82
2.2.4.2. Toplam Kalite Yönetiminin Kamu Yönetiminde Uygulanmasında Karşılaşılacak Sorunlar84 2.2.4.3. Toplam Kalite Yönetiminin Kamu Yönetiminde Uygulanması... 86
2.3. Yönetişim–İyi Yönetişim... 90
2.3.1. Yönetişim Kavramının Açılımı... 90
2.3.2. Yönetişim Kavramının Önerileri, Boyutları ve Özellikleri ... 93
2.3.3. Mekânsal Ölçekler Bağlamında Yönetişim Kavramı... 97
2.3.3.1. Çok Uluslu/Ortaklı Yönetime Doğru: Küresel Yönetişim ... 97
2.3.3.2. Kamu Yönetimi ve Yönetişim: Ulusal Boyut ... 98
2.3.3.3. Yerel Siyaset ve Yönetişim: Yerel Boyut ... 99
2.3.4. Türkiye’de Yönetişim Modelinin Uygulanabilirliği ... 102
2.3.5. Türkiye’de Yerel Yönetişim Uygulamaları... 105
2.4. Yeni Kamu Yönetimi (NPM) ... 110
2.4.1. Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Ortaya Çıkışı ... 111
2.4.2. Yeni Kamu Yönetimi Anlayışının Tanımı ve Kuramsal Temelleri... 120
2.4.3. Yeni Kamu Yönetiminin Özellikleri... 124
2.4.4. Yeni Kamu Yönetiminin Temel Unsurları ve İlkeleri... 128
2.4.5. Ülke Uygulamalarında Yeni Kamu Yönetimi... 134
2.4.5.1. Amerika Birleşik Devletleri... 134
2.4.5.2. Britanya ... 136
2.4.5.3. Yeni Zelanda... 138
2.4.5.4. Avustralya... 140
2.4.5.5. Kanada... 142
2.4.6. Yeni Kamu Yönetimine Yöneltilen Eleştiriler... 143
2.5. Performans Odaklı Yönetim ... 148
2.5.1. Performans Yönetiminin Tanımı... 149
2.5.4. Performans Yönetiminin Amaçları ... 155
2.5.5. Performans Yönetiminin Getireceği Yararlar ... 156
2.5.6. Performans Yönetimini Süreci... 157
2.5.7. Performans Yönetimi ve İnsan Kaynağının Yönetimi ... 159
2.5.8. Performans Yönetimi Felsefesi ... 160
2.5.9. Kamu Performans Yönetimi ... 161
2.5.9.1. Kamu Performans Yönetimi İlkeleri... 164
2.5.9.2. Kamu Performans Yönetimi Süreci ... 164
2.5.9.3. Kamu Performans Yönetimi Çeşitleri... 166
2.5.9.3.1. Kurumsal Performans... 166
2.5.9.3.2. Takım Performansı ... 166
2.5.9.3.3. Bireysel Performans ... 167
2.6. Stratejik Yönetim Modeli ... 168
2.6.1. Stratejik Yönetim Açısından Önemli Kavramlar ... 169
2.6.2. Stratejik Yönetimin Gelişimi ... 173
2.6.3. Stratejik Yönetim... 174
2.6.4. Stratejik Yönetimin Özellikleri... 176
2.6.5. Stratejik Yönetim Süreci... 178
2.6.6. Kamu Yönetimi ve Stratejik Yönetim... 182
2.6.7. Stratejik Yönetimin Türk Kamu Sektöründe Uygulanabilirliği ve Karşılaşılacak Sorunlar... 185
2.7. Özelleştirme... 189
2.7.1. Özelleştirme Kavramının Ortaya Çıkışı, Gelişimi ve Tanımı……….……….190
2.7.2. Özelleştirmenin Amaçları ... 193
2.7.3. Özelleştirme İlkeleri... 195
2.7.4. Özelleştirme Yöntemleri... 197
2.7.5. Türkiye’de Özelleştirme ... 198
2.7.6. Özelleştirmenin Kamu Yönetimi Uygulamalarına Etkileri ... 199
2.8. E-Devlet... 202
2.8.1. Kavram Olarak E-Devlet ... 208
2.8.2. E-Devletin Boyutları... 214
2.8.3. E-Devletin Amaçları ... 215
2.8.4. Vatandaş, İşletme ve Devletin Etkileşim Alanları ve Kazanımları ... 218
2.8.4.1. Devlet - Vatandaş Etkileşimleri (Government – Citizen Interaction) ... 220
2.8.4.2. Devlet - İşletme Etkileşimleri ... 222
2.8.4.3. Kamu Kurumları Arasındaki Etkileşimler ... 223
2.8.4.4. Devlet - Çalışanları Arasındaki Etkileşimler ... 224
2.8.5. E-Devlet Yardımıyla Sunulan Hizmetler ve Devletin Göz Önünde Bulundurması Gereken İlkeleri ... 226
2.8.6. E-Devlet Dönüşüm Süreci ... 229
2.8.6.1. E-Devletin Alt Yapısının Oluşturulması... 230
2.8.6.2. Elektronik Servisler ... 230
2.8.6.3. Operasyonel Yeterlilik... 235
2.8.7.2. Hizmet Sunumunda Maliyet Etkinliğinin Sağlanması ... 240
2.8.7.3. Devlet İşlerinde Saydamlığın Sağlanması ... 241
2.8.7.4. Katılımcı Demokrasinin Geliştirilmesi ... 242
2.8.7.5. Devletin Hızlı ve Etkin İşleyişi... 243
2.8.7.6. Toplumsal ve Bireysel Refahın Yükselmesi ... 244
2.8.8. E-Devlet Gelişimini Teşvik Eden Faktörler... 248
2.8.8.1. Bilgi Ekonomisi Liderliğine Soyunmak ... 248
2.8.8.2. Toplumsal Talebin Baskısı ... 249
2.8.8.3. Yaygın Coğrafi Ortamdaki Vatandaşlara Erişim ... 249
2.8.8.4. Şeffaflık ve Katılım ... 249
2.8.8.5. Hizmet Yeterliliğinin Artması ve Harcamaların Azalması ... 250
2.8.9. E-Devletin Yapılandırılmasına İlişkin Sorunlar... 250
2.8.9.1. E-Devletin Hukuksal Yapısı ... 252
2.8.9.1.1. E-İmza (Sayısal İmza) ... 253
2.8.9.1.1.1. Gizli anahtar metodu ... 254
2.8.9.1.1.2. Açık anahtar metodu ... 254
2.8.9.1.1.3. İleti dergisi (Message digest) ... 255
2.8.9.2. E-Devletin Finansmanı (Maliyet) ... 257
2.8.9.3. Lider İnisiyatifi ... 258
2.8.9.4. E-Devlette Standartlar ... 259
2.8.9.5. Eğitim/Yetenek Geliştirme/Adaptasyon ... 260
2.8.9.6. Bilginin Gizliliğin ve Güvenliliğin Doğruluğun Sağlanması... 261
2.8.9.7. E-Devletin Teknik Alt Yapısı ... 265
2.8.9.8. İstihdam /Yeni İş Meydana Getirme / Mevcut İşlerin Kaybedilmesi... 266
2.8.9.9. Seçicilik ya da Gizlilik Sınıflandırması ... 267
2.8.9.10. Elektronik Kamu Hizmetlerinin Fiyatlandırılması... 268
2.8.9.11. Sosyal Bir Sorun: Dijital Uçurum... 268
2.8.9.12. E-Devlet’e Geçerken Altyapısal Öncelikli Adımlar ... 269
2.8.10. Avrupa Birliği Yolunda Bilgi Toplumu ve Türkiye... 270
2.8.10.1. e-Avrupa, e-Avrupa+... 270
2.8.10.2. e-Avrupa Eylem Planı... 272
2.8.10.3. e-Avrupa + Sonuçlarının Ülkemize Kazandıracakları ... 273
2.8.10.4. e-Avrupa Yolunda Kamu Hizmetleri... 274
2.8.10.5. e-Türkiye-Avrupa Birliği Uyum Süreci... 276
2.8.10.6. e-Türkiye’nin Kısa Dönem Eylem Planı... 278
2.8.10.6.1. Bilgi Toplumu Stratejisi ... 279
2.8.10.6.2. Teknik Altyapı ve Bilgi Güvenliği ... 279
2.8.10.6.3. Eğitim ve İnsan Kaynakları ... 279
2.8.10.6.4. Hukuki Altyapı ... 280
2.8.10.6.5. Standartlar ... 280
2.8.10.6.6. e-Devlet ... 280
2.8.10.6.7. e-Sağlık... 280
2.8.10.6.8. e-Ticaret ... 280
2.11. Dünyada E-Devlet ... 284
2.12. E-Devletin Geleceği... 287
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ... 294
ETKİNDEVLETİNKURAMSALTEMELLERİ... 294
3.1. Etkinlik ve Verimlilik Kavramları... 294
3.2. Kamu Hizmetinin Tanımı ve Niteliği ... 297
3.2.1. Kamu Hizmetinin Unsurları... 299
3.2.1.1. Kamu Yararı ... 299
3.2.1.2. Kamu Tüzel Kişiliği ... 300
3.2.1.3. Özel Hukuki Rejim... 300
3.2.2. Kamu Hizmetinin Genel İlkeleri... 301
3.2.3. Kamu Hizmetlerinde Etkinlik ... 303
3.3. Devlet ve Yönetim Anlayışında Meydana Gelen Değişimler ... 304
3.3.1. Devletin Tanımı ve Öğeleri... 304
3.3.2. Devlete Olan İhtiyaç ve Devletin Rolüne Ait Gelişmeler ... 312
3.3.2.1. Devlete Olan İhtiyaç ... 312
3.3.2.2. Devletin Rolüne Ait Gelişmeler... 313
3.3.3. Devletin Büyüklüğü... 318
3.3.3.1. Devletin Büyümesinin Nedenleri... 320
3.3.3.2. Devletin Aşırı Büyümesinin Ortaya Çıkardığı Ekonomik Sonuçlar ... 323
3.3.3.3. Devletin Aşırı Büyümesinin Ortaya Çıkardığı Siyasal Sonuçlar ... 324
3.3.4. Teknoloji ile Dönüşen Devlet ... 327
3.3.4.1. Dönüşüm Hızı... 329
3.3.4.2. Dönüşümün Evrensel İlkeleri ... 329
3.3.4.2.1. Dinamizm: Değişken koşullara uygun yanıtlar oluşturma... 329
3.3.4.2.2. Esneklik: Değişken koşullara kendisini uyarlayabilme ... 330
3.3.4.2.3. Asıl İşine Odaklanma: Bildiği işi en iyi yapma ... 331
3.3.4.2.4. Dayanıklılık: Güçlü bağışıklık sistemi geliştirme... 332
3.4. Etkin Devlet ... 333
3.4.1. Etkinlik ve Etkin Devlet Yaklaşımı ... 333
3.4.2. Etkin Devletin Felsefesi... 336
3.4.3. Etkin Devlet Felsefesinin Ana Bileşenleri ... 337
3.3.4. Etkin Devlet ve Yeniden Yapılanma... 339
3.4.5. Vatandaş Odaklı Yönetim... 341
3.4.6. Etkin Devlet Anlayışının Çerçevesi ... 343
3.4.7. Devletin Küçültülerek Etkinleştirilmesi... 344
3.4.8. Devletin Kapasitesinin Güçlendirilmesi... 345
3.4.9. Türkiye’de Devletin Etkinleştirilmesi İçin Öneriler... 346
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ... 351
TÜRKİYE’DEDEVLETİVEKAMUYÖNETİMİNİETKİNLEŞTİRMESÜRECİ... 351
4.2.1. Türk Kamu Yönetiminin Yapısını Etkileyen Temel İlke ve Kavramlar... 355
4.2.2. Türk Kamu Yönetiminin Kuruluş ve İşleyişi ... 362
4.2.3. Türkiye’de Kamu Yönetiminin Yapısal Özellikleri ... 385
4.3. Kamu Yönetiminde Reform Çalışmaları ... 396
4.3.1. Tanım... 397
4.3.2. Türk Kamu Yönetiminde İdari Reformu Gerekli Kılan Nedenler... 398
4.3.3. Türkiye’de İdari reform Hareketlerinin Gelişimi ... 401
4.3.4. Türk Kamu Yönetiminde İdari Reform Çalışmalarında Ulaşılan Sonuçlar... 416
4.3.5. Kamu Yönetimimde Yeni Arayışlar ve Türk Kamu Yönetimine Yansımaları... 418
4.4. Yeniden Yapılanmayı Gerekli Kılan Nedenler... 420
4.5. Yeniden Yapılanmayı ve Değişimi Engelleyen Faktörler... 426
BEŞİNCİ BÖLÜM ... 439
TÜRKİYE’DEE-DEVLETUYGULAMALARINDAMERNİSPROJESİVEMERNİS PROJESİNEDAYALIKİMLİKPAYLAŞIMSİSTEMİPROJESİ(KPS) ... 439
5.1. MERNİS Projesi ... 439
5.1.1. Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS) Projesinin Tanımı ve Kapsamı ... 440
5.1.2. MERNİS Projesinin Tarihçesi………..443
5.1.3. MERNİS Projesinin Amaçları... 446
5.1.4. MERNİS Projesinin Hedefleri ... 447
5.4.5. MERNİS Projesinin Getireceği Yenilikler………...………407
5.1.5.1. Nüfus İdareleri Yönünden Ülkemize Sağladığı Yenilikler ... 448
5.1.5.2. Vatandaş Yönünden Ülkemize Sağladığı Yenilikler... 4498
5.1.5.3. Kamu Kuruluşları Yönünden Ülkemize Sağladığı Yenilikler... 449
5.2. Kimlik Paylaşımı Sistemi Projesi (KPS)... 451
5.2.1. Kimlik Paylaşım Sistemi Projsesinin Amacı ve Kapsamı... 451
5.2.2. KPS Sürecinin Kuruma, Vatandaşa ve Kamu Hizmeti Katkıları ... 459
5.2.2.1. Kuruma Katkıları... 459
5.2.2.2. Vatandaşa Katkıları ... 461
5.2.2.3. Kurumlara Katkıları... 463
5.2.3. KPS Projesinin Uuygulanmasına İlişkin Olarak Yürütülen Faaliyetler ... 467
5.2.3.1. Eşleştirme Çalışmaları ... 468
5.2.3.2.Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünün Hizmet Kalitesinin Belgelenmesi ... 468
2.3.3. Kurumların Bilgilendirmesi ... 468
5.2.3.4. KPS Sistemine Yönelik Kurumlarla Yapılan Test Çalışmaları ve Bağlantılar... 468
5.2.3.5. KPS Sisteminin Kamuoyuna Tanıtımı... 469
5.2.3.6. Eğitim Faaliyetleri ... 469
5.2.3.7. KPS İş Süreçlerinin Tanımlanması... 469
5.2.3.8. KPS Uygulama Yönetmeliği’nin Hazırlanması ... 470
2.3.9. Protokol Çalışmaları ... 470
ALTINCI BÖLÜM... 472
“KİMLİKPAYLAŞIMSİSTEMİ”NDENYARARLANANKAMUKURUMLARIBİLGİİŞLEM MERKEZİYÖNETİCİLERİNİNE-DEVLETUYGULAMALARINAİLİŞKİNTUTUMLARININ BELİRLENMESİ ... 472
6.1. Araştırmanın Amacı ve Varsayımları ... 472
6.1.1. Araştırmanın Amacı... 472
6.1.2. Araştırmanın Varsayımları... 473
6.2. Araştırmanın Yöntemi... 474
6.2.1. Araştırmaya Dâhil Edilen Kurumların Seçilmesi... 475
6.2.2. Anket Formunun Hazırlanması ... 476
6.2.3. Veri Toplama Aracının Güvenirlik ve Geçerliliği... 476
6.2.3.1. Veri Toplama Aracının Güvenirliliği... 477
6.2.3.2. Veri Toplama Aracının Geçerliliği ... 478
6.2.4. Verilerin Kodlanması, Düzenlenmesi ve Analizi... 478
6.3. Araştırma Bulgularının Değerlendirilmesi... 479
6.3.1. Araştırmaya Katılan Kurumlar ve Anketi Cevaplayanlara İlişkin Demografik Bilgiler ... 479
6.3.2. Araştırmaya Katılanların e-Devlet Uygulamalarına İlişkin Değerlendirmeleri... 485
6.3.3.Araştırma Sonuçlarına Göre Hipotezlerin Değerlendirilmesi… ……… 545
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ... 538 KAYNAKÇA ... 540 EKLER... 602 EK – 1 619 EK - 2……….………594 EK - 3………..…………..………… …597 EK - 4………..…...……….603
KISALTMALAR LİSTESİ
a.g.k.: adı geçen kaynak AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri
A.Ü.SBF: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AREM: Araştırma ve Etütler Merkezi
BDDK: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BİM: Bilgi İşlem Merkezi
BM: Birleşmiş Milletler BT: Bilişim Teknolojileri Çev: Çeviren
Der: Derleyen
DPT: Devlet Plânlama Teşkilatı Ed: Editör
E-Devlet: Elektronik Devlet EFT: Elektronik Fon Transferi
EPDK: Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu GSMH: Gayri Safi Milli Hâsıla
GPS: Global Position Systems
HTML: Hyper Text Markup Language HTTP: Hyper Text Transfer Protocol
IBRD: Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
IMF: International Monetary Fund – Uluslar arası Para Fonu İ.R.R.R.: İdari Reform ve Reorganizasyon Hakkında Ön Rapor İYD: İdarenin Yeniden Düzenlenmesi
KAYA: Kamu Yönetimi Araştırması KDEP: Kısa Dönem Eylem Planı KİK: Kamu İhale Kurumu KİT: Kamu İktisadi Yeşebbüsleri KPS: Kimlik Paylaşımı Sistemi
KYTK: Kamu Yönetimi Temel Kanunu
MEHTAP: Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi MERNİS: Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi
MPM: Milli Prodüktivite Merkezi
MÜSİAD: Müstakil Sanayiciler ve İş Adamları Derneği
NGO: Non-Governmental Organizations – Hükümet Dışı Örgütler NPM: New Public Management – Yeni Kamu Yönetimi
OECD: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü OKS: Ortaöğretim Kurumlar Sınavı
ÖİB: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı PC: Personal Computer - Kişisel Bilgisayar RTÜK: Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SPK: Sermaye Piyasası Kurulu
s.: sayfa ss.: sayfa sayısı
T.C.: Türkiye Cumhuriyeti TCK: Türk Ceza Kanunu TKY: Toplam Kalite Yönetimi
TODAİE: Türkiye Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
TÜSİAD: Türkiye Sanayiciler ve İş Adamları Derneği vb: ve benzeri
vd: ve diğerleri Vol: Volume
WB: World Bank – Dünya Bankası Web: İnternet ağı
WTO: World Trade Organization – Dünya Ticaret Örgütü www: world wide web
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 2.1. Klasik Devlet ile E-Devlet Arasındaki Kavramsal Farklılıklar ... 206
Tablo 2.2. Servis Örnekleri... 2288
Tablo 2.3. Türkiye’nin Dönüşümü İçin Öncelikleri... 282
Tablo 3.1. Devletin Büyümesine Yol Açan Faktörler... 322
Tablo 5.1. İşlem Sayıları... 46060.
Tablo 5.2. İşgücü Verimlilik Analizi ... 460
Tablo 5.3. Milli Gelire Katkı Analizi... 461
Tablo 5.4. Birim Maliyet Analizi... 461
Tablo 5.5. KPS’nin Kurumumuz Açısından Fayda Maliyet Analizi ... 461
Tablo 5.6. Toplam Parasal Katkı Tablosu ... 467
Tablo 6.1. Araştırmada Kullanılan Temel Ölçeklerin Güvenirlilik Tablosu ... 477
Tablo 6.2. Araştırmaya Katılan Kurumların Statüleri... 479
Tablo 6.3. Araştırma Anketini Cevaplayanların Eğitim Durumları... 480
Tablo 6.4.Araştırma Anketini Cevaplayanların Cinsiyetleri... 480
Tablo 6.5. Araştırma Anketini Cevaplayanların Yaşları... 4811
Tablo 6.6. Araştırma Anketini Cevaplayanların Görevleri... 482
Tablo 6.7. Araştırma Anketini Cevaplayanların Bulundukları Kurumda Çalışma Süreleri... 483
Tablo 6.8. Araştırma Anketini Cevaplayanların En Son Mezun Oldukları Alan... 484
Tablo 6.9. Araştırma Anketini Cevaplayanların Bilgisayar ve Bilişim Sistemleri Okur-Yazarlık Durumları ... 485
Tablo 6.10. Araştırmaya Katılan Kurumlardaki Bilişim Teknolojileri Kullanım Durumu... 487
Tablo 6.11. Araştırmaya Katılan Kurumların e-Devlet Uygulamalarından Beklentileri ... 488
Tablo 6.12. Araştırmaya Katılan Kurumların e-Devlet Uygulaması İçin Yeterli Düzeyde Teknik Alt Yapıya Sahip Olma Durumları... 489
Tablo 6.13. Araştırmaya Katılan Kurumların Elektronik Ortamda Sundukları Hizmetler ... 489
Tablo 6.14. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Teknik Sorunlar ... 490
Tablo 6.15. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Mali Kaynak Yetersizliği... 491
Tablo 6.16. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Yönetsel Sorunlar ... 492
Tablo 6.17. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Ortak Çalışma ve İşbirliğinin Olmaması... 493
Tablo 6.18. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Bilgi Yönetimi Sorunları... 494
Tablo 6.19. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Lider Desteğinin Eksikliği ... 495
Tablo 6.21. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem
Derecesi-Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar... 497
Tablo 6.22. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başlama Süreleri ... 498 Tablo 6.23. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS Veri Tabanından Aldıkları Yıllık Bilgi Miktarı... 499 Tablo 6.24. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS Veri Tabanından Sağladıkları Verilerin İçeriğine İlişkin
Memnuniyet Düzeyleri ... 500
Tablo 6.25. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS Veri Tabanından Sağladıkları Verilerin Doğruluğuna
İlişkin Memnuniyet Düzeyleri ... 501
Tablo 6.26. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Vatandaşa Sunulan
Hizmetin Etkinlik Durumundaki Değişim ... 502
Tablo 6.27. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların Yaptığı
İşlem Miktarındaki Değişim ... 503
Tablo 6.28. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların
Personel Sayısındaki Değişim... 504
Tablo 6.29 Araştırmaya Katılan Kurumların KPS'den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların
Maliyetlerindeki Değişim………..505
Tablo 6.30. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların İşlem
Sürelerindeki Değişim ... 506
Tablo 6.31. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların Hizmet
Kalitesindeki Değişim... 507
Tablo 6.32. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların İş
Yükündeki Değişim ... 508
Tablo 6.33. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların İş Gücü
Verimliliğindeki Değişim ... 509
Tablo 6.34. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Sağladığı Katkılara İlişkin
Değerlendirmeleri ... 510
Tablo 6.35. E-Devlet Uygulamalarının Etkilerine Yönelik Hipotezler... 512 Tablo 6.36. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Genel Olarak Devletin İşleyiş Tarzı
Üzerindeki Etkilerine İlişkin Değerlendirmeleri... 512
Tablo 6.37. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Vatandaşın kritik konularda daha hızlı birbirleriyle iletişim kurmasını sağlar ... 513
Tablo 6.38. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Vatandaşın sorunlarını resmi makamlara hızlı iletmesini ve ihtiyaç duydukları bilgiye ulaşmasını sağlar ... 514
Tablo 6.39. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Halkın devletin politika ve siyasal kararları hakkında daha fazla ve daha çabuk bilgi sahibi olmasına katkı sağlar ... 515
Tablo 6.40. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Seçmenlerin, adaylar hakkında daha sağlıklı bilgi sahibi olmasını sağlar ... 516
Tablo 6.41. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Devletin tedarik, alım-satım ve ihalelerinin on-line yapılması ve sonuçların düzenli Internet’ten yayımlanması arzu edilen saydamlığı büyük ölçüde sağlar... 517
Tablo 6.42. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Vatandaşın devlete yapmış olduğu
müracaatın gidişatını Internet’ten takip edebilmesi ve sonucunu hızlı alabilmesi saydamlıktır ... 518
Tablo 6.43. Araştırmaya Katılanlara Göre Kurumun Internet Sitesinde Birinci Önceliğe Sahip Olması
Gereken Konu ... 520
Tablo 6.44. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Ödenek
yetersizliği... 521
Tablo 6.45. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Güvenlik
ve bilgisayar korsanları sorunu ... 522
Tablo 6.46. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Daha
öncelikli sorunların (e-devletten daha önemli) baskısı ... 523
Tablo 6.47. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Kalifiye
teknik elemanların istihdam edilmemesi... 524
Tablo 6.48. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Yerleşik
bürokratik alışkanlıkların terk edilemeyişi... 525
Tablo 6.49. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Kamu
yöneticilerinin e-devlete sıcak bakmamaları (liderlik desteğinin yokluğu) ... 526
Tablo 6.50. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Hukuki
düzenlemelerin eksikliği ... 527
Tablo 6.51. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Teknik
alt yapı yetersizliği... 528
Tablo 6.52. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Kamusal bilgilere daha rahat ulaşma ... 529
Tablo 6.53. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Kamu hizmetlerinden daha kolay ve rahat faydalanma ... 530
Tablo 6.54. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Daha etkin ve ucuz devlet hizmeti ... 531
Tablo 6.55. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Vatandaşlarına karşı daha sorumlu ve hesap verebilen bir devlet.... 532
Tablo 6.56. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Yolsuzlukların daha azaldığı saydam bir kamu yönetimi ... 533
Tablo 6.57. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Tablo 6.58. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin
Önem Dereceleri- Bilgisayar korsanları kamu bilgisayarlarına girerek kamu bilgilerine zarar
verebilirler... 536
Tablo 6.59. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin Önem Dereceleri- Özel hayata devletin müdahalesi artar... 537
Tablo 6.60. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin Önem Dereceleri- Internet’e bağlanma imkânı (parasal ve fiziksel) olmayanlar bu hizmetten faydalanamazlar ... 538
Tablo 6.61. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin Önem Dereceleri- Kamu görevlileri elde ettikleri kişisel bilgileri suiistimal ederler ... 539
Tablo 6.62. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin Önem Dereceleri- Devlet mekanikleşir, insan ilişkilerinin yerini ruhsuz bilgisayarlar alır ... 540
Tablo 6.63. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin Önem Dereceleri - Bilgisayarlaşma problemlerin çözümünü daha karmaşık hale getirir... 541
Tablo 6.64. Araştırmaya Katılanların Kurumlarda Yürütülen e-Devlet Çalışmalarına İlişkin Değerlendirmeler ... 542
Tablo 6.65. Araştırmaya Katılanların Kurumlarda Yürütülen e-Devlet Çalışmalarına İlişkin Hipotezler... 544
Tablo 1. Araştırmaya Katılan Kurumlar ... 619
Tablo 1. Resmi Başvuru Formlarının (Pasaport, Ruhsat, Öğrenci Bursu, İşyeri Açma, Ehliyet) Kolayca Elde Edilmesi, Doldurulması Ve Sunulması ... 620
Tablo 2. Devletin Vatandaşı Bilgilendirme İmkânları (Kamu Politikaları Veya Bireysel İhtiyaçlar) Konusunda, ... 620
Tablo 3. Halkın Seçtiği Temsilcilerle (Milletvekili, Belediye Başkanı, Muhtar) İletişim Kurma Fırsatını,. 620 Tablo 4. Devletin Yerel Yönetimler İle Merkezi Hükümet Ve Taşra Yöneticileri Arasındaki Koordinasyon Sağlama Potansiyelini... 621
Tablo 5. Kurumunuzun KPS’den Sağladığı Veriler Hizmetlerinizi Daha Ucuza Mal Etme ve Kaynakları Daha Etkin Ve Verimli Kullanma Kapasitenizi... 621
Tablo 6. Kurumunuzun KPS’den Sağladığı Veriler Hizmetlerinizin Kalitesini ve Etkinliğini ... 621
Tablo 7. Devletin Vatandaşa Karşı Sorumluluk ve Mali Anlamda Hesap Verme Bilincini ... 621
Tablo 8. Devletin Vatandaşın Özel Hayatı İle İlgili Bilgileri Güvenli Bir Şekilde Muhafaza Edebilmesi Kapasitesini... 622
Tablo 9. E-Devlet Yönetimde Etkinlik Sağlar ... 622
Tablo 10. E-Devlet Yönetimde Şeffaflık Sağlar... 622
Tablo 11. E-Devlet Kamusal Denetim Mekanizmalarının Daha Etkin Çalışmasını Sağlar... 622
Tablo 12 E-Devlet Vatandaş-Kurum Arasındaki İşlevselliği Arttırır ... 623
Tablo 13 E-Devlet Yönetimde Verimliliği Arttırır ... 623
Tablo 14. E-Devlet İş Süreçlerinde İyileşme Sağlar... 623
Tablo 15 E-Devlet İstihdam Olanaklarını Arttırır... 623
Tablo 18. E-Devlet İle Vatandaş Memnuniyeti Artar... 624
Tablo 19. E-Devlet Siyasetin Yönetime Müdahalesini Ortadan Kaldırır ... 624
Tablo 20. E-Devlet İle Yönetimin Takdir Hakkı Ortadan Kalkar... 625
Tablo 21. E-Devlet İle Eşgüdüm Sorun Olmaktan Çıkar ... 625
Tablo 22. E-Devlet Planlama İşlevinde Etkinlik Sağlar ... 625
Tablo 23. E-Devlet Çalışanları Motive Etmez... 625
Tablo 24. E-Devlet Vatandaşa Daha İyi Hizmet Sunulmasını Sağlar... 626
Tablo 25. E-Devlet Kamu Hizmetlerine Erişimde Eşitlik Sağlar ... 626
Tablo 26. E-Devlet Vatandaşın Yönetime Katılımına Ortam Sağlar... 626
Tablo 27. E-Devlet İşbaşında Gözetlemeye Neden Olur ... 626
Tablo 28. E-Devlet Bilgiye Dayalı Karar Almayı Teşvik Eder ... 627
Tablo 29. E-Devlet Bilgi Kaynaklarının Yönetimini Etkili Kılar... 627
Tablo 30. E-Devlet Bilişim Alanında Etik (İş Ahlakı) İlkelerinin Geliştirilmesini ve Bu İlkelere Uyulmasını Zorunlu Kılar ... 627
Tablo 31. E-Devlet İçin Kurumun Teknik Alt Yapısı Yeterlidir ... 627
Tablo 32. E-Devlet Yönetimde Nesnellik Sağlamaz ... 628
Tablo 33. E-Devlet Kırtasiyeciliği Ortadan Kaldırır... 628
Tablo 34. E-Devlet Katı Bürokratik Yapıyı Ortadan Kaldırır ... 628
Tablo 35. E-Devlet Daha Nitelikli Personelin İstihdamını Gerektirir... 628
Tablo 36. E-Devlet’e Yöneticiler Direnç Gösterir... 629
Tablo 37 E-Devlet’e Çalışanlar Direnç Gösterir... 629
Tablo 38. E-Devlet Çalışanlara Yeni Ek Yükler Getirir ... 629
Tablo 39. E-Devlet Kaliteli Mal Ve Hizmet Üretim Maliyetini Arttırır ... 629
Tablo 40. Kurum Yöneticileri Bilgi ve Beceri Açısından E-Devlet’e Hazır Değildir ... 630
Tablo 41. Kurum Çalışanları (Yönetici Olmayanlar) Bilgi Ve Beceri Açısından E-Devlet’e Hazır Değildir ... 630
Tablo 42. Kurum Yöneticileri Zihniyet Olarak E-Devlet’e Hazır Değildir ... 630
Tablo 43. Kurum Çalışanları (Yönetici Olmayanlar) Zihniyet Olarak E-Devlet’e Hazır Değildir... 631
Tablo 44. E-Devlet Bilgilerin Güvenliğini Tehlikeye Düşürür... 631
Tablo 45. Karar Sürecinin İzlenmesi Beni Rahatsız Eder... 631
Tablo 46. Ülkemizde Mevcut Mevzuat E-Devlet’e Dönüşümü Kapsayacak Özeliktedir... 631
Tablo 47 Kamuda İş Süreçlerinde E-Devlet’e Dönüşüm Çok Zordur ... 632
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 6.1. Araştırmaya Katılan Kurumların Statüleri ... 479
Grafik 6.2. Araştırma Anketini Cevaplayanların Eğitim Durumları ... 480
Grafik 6.3. Araştırma Anketini Cevaplayanların Cinsiyetleri ... 481
Grafik 6.4. Araştırma Anketini Cevaplayanların Yaşları ... 482
Grafik 6.5. Araştırma Anketini Cevaplayanların Görevleri ... 483
Grafik 6.6. Araştırma Anketini Cevaplayanların Bulundukları Kurumda Çalışma Süreleri ... 484
Grafik 6.7. Araştırma Anketini Cevaplayanların En Son Mezun Oldukları Alan ... 485
Grafik 6.8. Araştırma Anketini Cevaplayanların Bilgisayar Okur-Yazarlık Durumları... 486
Grafik 6.9. Araştırma Anketini Cevaplayanların Bilişim Sistemleri Okur-Yazarlık Durumları ... 486
Grafik 6.10. Araştırmaya Katılan Kurumlardaki Bilişim Teknolojileri Kullanım Durumu ... 487
Grafik 6.11. Araştırmaya Katılan Kurumların e-Devlet Uygulamalarından Beklentileri... 488
Grafik 6.12. Araştırmaya Katılan Kurumların e-Devlet Uygulaması İçin Yeterli Düzeyde Teknik Alt Yapıya Sahip Olma Durumları... 489
Grafik 6.13. Araştırmaya Katılan Kurumların Elektronik Ortamda Sundukları Hizmetler... 490
Grafik 6.14. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Teknik Sorunlar ... 490
Grafik 6.15. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Mali Kaynak Yetersizliği... 491
Grafik 6.16. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Yönetsel Sorunlar ... 492
Grafik 6.17. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Ortak Çalışma ve İşbirliğinin Olmaması... 493
Grafik 6.18. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Bilgi Yönetimi Sorunları... 494
Grafik 6.19. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Lider Desteğinin Eksikliği ... 495
Grafik 6.20. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Değişime Direnç ... 496
Grafik 6.21. Araştırmaya Katılan Kurumlarda e-Devlet Uygulaması Önündeki Engellerin Önem Derecesi-Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar... 497
Grafik 6.22. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başlama Süreleri... 499
Grafik 6.23. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS Veri Tabanından Aldıkları Yıllık Bilgi Miktarı ... 500
Grafik 6.24. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS Veri Tabanından Sağladıkları Verilerin İçeriğine İlişkin Memnuniyet Düzeyleri ... 501
Grafik 6.25. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS Veri Tabanından Sağladıkları Verilerin Doğruluğuna İlişkin Memnuniyet Düzeyleri ... 502
Grafik 6.26. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Vatandaşa Sunulan Hizmetin Etkinlik Durumundaki Değişim ... 503
Grafik 6.27. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların Yaptığı
İşlem Miktarındaki Değişim ... 504
Grafik 6.28. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların
Personel Sayısındaki Değişim... 505
Grafik 6.29. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların
Maliyetlerindeki Değişim ... 506
Grafik 6.30. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların İşlem
Sürelerindeki Değişim ... 507
Grafik 6.31. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların Hizmet
Kalitesindeki Değişim... 507
Grafik 6.32. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların İş
Yükündeki Değişim ... 508
Grafik 6.33. Araştırmaya Katılan Kurumların KPS’den Yararlanmaya Başladıktan Sonra Kurumların İş
Gücü Verimliliğindeki Değişim... 509
Grafik 6.34. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Sağladığı Katkılara İlişkin
Değerlendirmeleri ... 511
Grafik 6.35. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Genel Olarak Devletin İşleyiş Tarzı
Üzerindeki Etkilerine İlişkin Değerlendirmeleri... 513
Grafik 6.36. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Vatandaşın kritik konularda daha hızlı birbirleriyle iletişim kurmasını sağlar ... 514
Grafik 6.37. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Vatandaşın sorunlarını resmi makamlara hızlı iletmesini ve ihtiyaç duydukları bilgiye ulaşmasını sağlar ... 515
Grafik 6.38. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Halkın devletin politika ve siyasal kararları hakkında daha fazla ve daha çabuk bilgi sahibi olmasına katkı sağlar ... 516
Grafik 6.39. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Seçmenlerin, adaylar hakkında daha sağlıklı bilgi sahibi olmasını sağlar ... 517
Grafik 6.40. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Devletin tedarik, alım-satım ve ihalelerinin on-line yapılması ve sonuçların düzenli Internet’ten yayımlanması arzu edilen saydamlığı büyük ölçüde sağlar... 518
Grafik 6.41. Araştırmaya Katılanların E-Devlet Uygulamalarının Devletin Saydamlığı ve Halka Karşı
Sorumluluk Düzeyine İlişkin Öncelik Değerlendirmeleri- Vatandaşın devlete yapmış olduğu
müracaatın gidişatını Internet’ten takip edebilmesi ve sonucunu hızlı alabilmesi saydamlıktır ... 519
Grafik 6.42. Araştırmaya Katılanlara Göre Kurumun Internet Sitesinde Birinci Önceliğe Sahip Olması
Grafik 6.43. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Ödenek
yetersizliği... 521
Grafik 6.44. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi-
Güvenlik ve bilgisayar korsanları sorunu ... 522
Grafik 6.45. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Daha
öncelikli sorunların (e-devletten daha önemli) baskısı ... 523
Grafik 6.46. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Kalifiye
teknik elemanların istihdam edilmemesi... 524
Grafik 6.47. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Yerleşik
bürokratik alışkanlıkların terk edilemeyişi... 525
Grafik 6.48. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Kamu
yöneticilerinin e-devlete sıcak bakmamaları (liderlik desteğinin yokluğu) ... 526
Grafik 6.49. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Hukuki
düzenlemelerin eksikliği ... 527
Grafik 6.50. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamalarındaki Engellerin Önem Derecesi- Teknik
alt yapı yetersizliği... 528
Grafik 6.51. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Kamusal bilgilere daha rahat ulaşma ... 530
Grafik 6.52. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Kamu hizmetlerinden daha kolay ve rahat faydalanma ... 531
Grafik 6.53. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Daha etkin ve ucuz devlet hizmeti ... 532
Grafik 6.54. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Vatandaşlarına karşı daha sorumlu ve hesap verebilen bir devlet... 533
Grafik 6.55. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Yolsuzlukların daha azaldığı saydam bir kamu yönetimi ... 534
Grafik 6.56. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Sağlanması Beklenen Pozitif
Gelişmelerin Önem Dereceleri- Milli güvenlik ve asayiş hizmetlerini daha iyi sunabilen devlet ... 535
Grafik 6.57. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin
Önem Dereceleri- Bilgisayar korsanları kamu bilgisayarlarına girerek kamu bilgilerine zarar
verebilirler... 536
Grafik 6.58. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin
Önem Dereceleri- Özel hayata devletin müdahalesi artar... 537
Grafik 6.59. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin
Önem Dereceleri- Internet’e bağlanma imkânı (parasal ve fiziksel) olmayanlar bu hizmetten
faydalanamazlar ... 538
Grafik 6.60. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin
Önem Dereceleri- Kamu görevlileri elde ettikleri kişisel bilgileri suiistimal ederler ... 539
Grafik 6.62. Araştırmaya Katılanlara Göre e-Devlet Uygulamaları İle Oluşabilecek Negatif Gelişmelerin
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2.1: Kalite Ve Müşteri Tatmini... 77
Şekil 2.2. Sorun Çözme ve Kalite Yaklaşımı ... 86
Şekil 2.3. Kamu Performans Ölçütleri Şeması... 165
Şekil 2.4. Geleneksel Devlet Anlayışı ile Elektronik Devlet Anlayışı Arasındaki Fark ... 218
Şekil 2.5. Elektronik Ortamda Devlet (Kamu)-Vatandaş-İşletme Etkileşimleri ... 220
Şekil 2.6. Vatandaşın Devletle Ömürboyu İlişkisi ... 221
Şekil 2.7. E-Devlet Uygulamasının Oluşturulmasında İzlenebilecek Yazılım Mimarisi ... 233
Şekil 2.8. Elektronik Devlet Uygulamasının Sağladığı Yararlar... 237
GİRİŞ
Son çeyrek asrın en belirgin özelliklerinden biri, çok hızlı bir değişimin yaşanıyor olmasıdır. Bu hızlı değişim, sosyolojiden ekonomiye, siyasetten kültüre, bireyden topluma, kamu yönetiminden işletme yönetimine kadar hemen hemen her alanı kapsamaktadır. Değişimin doğasının karmaşık bir hal aldığı günümüzün rekabetçi ve dinamik iş ortamı, değişim süreçlerinin etkilerinin toplumlar ve organizasyonlar üzerinde daha da etkili olduğunu göstermektedir.
20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan ekonomik krizler, devletin küçültülmesine yönelik yapılan çalışmalar, artan rekabet koşulları, haberleşme, ulaşım ve bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan ilerlemeler, kamu hizmetlerinin kaliteli ve şeffaf biçimde yerine getirilmesine yönelik beklentilerin artması, tüm dünyada yönetim anlayışının değişmesine neden olmuştur.
İki kutuplu dünya düzeninin çökmesiyle ivme kazanan değişim süreci; siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda “domino etkisi”yle devam etmektedir. Birbirleriyle organik bağları bulunan sektörlerin her birinde yaşanan değişim, bir diğerini de etkilemektedir. Son yıllarda dünya genelinde yaşanan siyasal ve toplumsal değişim süreçleri, devlet ve fonksiyonları etrafında yoğunlaşan canlı bir tartışma ortamı meydana getirmektedir. Bu gelişmelere paralel olarak, kamu politikalarının oluşumunda kamuoyu
daha fazla söz hakkı istemekte ve yönetimlerden daha iyi hizmetler beklemektedir.1
Küreselleşme ve bilgi çağı, her alandaki politikaların birbirine bağımlılığını arttırmasının yanında ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda da belirleyici olmaya başlamış bulunmaktadır. Bilişim ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler sonucunda talebin küreselleşmesi, dünya genelinde insanların tercihleri ve yaşam biçimleri arasında
benzerlikler oluşturmaktadır.2 Liberal değerlerin küreselleştiği, dünyanın tek boyutlu bir
zihinsel evren üzerinde temellendiği iddia edilmektedir. Dünya genelinde insan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasinin, ortak değerler olarak önemi artmaktadır.
1
Nevzat Saygılıoğlu, Selçuk Arı; Etkin Devlet: Kurumsal Bir Tasarı ve Politika Önerisi, Sabancı Üniversitesi, 1. Basım: İstanbul, 2002, s. 1-2
Küresel rekabetin baskısının gelecek yıllarda demokratik toplum düzenlerini
temelinden sarsabileceği ileri sürülmektedir.3 Küreselleşme ile devletin ekonomideki
rolünün azalacağı, hatta ulusal ölçekteki devletin küçük çaplı (yerel) ve büyük çaplı (küresel) sorunların çözümünde etkisiz kalacağı, bu yüzden de işlevini yitireceği yönünde tezler öne sürülmektedir.
Bilim ve teknolojideki hızlı gelişmeler, bilgi ve iletişim teknolojilerinin düşünce sınırlarını zorlayan günlük yaşama getirdikleri kolaylıklar dengeleri tamamen alt üst etmiştir. Eflatun ile kuramsal anlamda başlayan, J.J.Russo’nun “Toplum sözleşmesi” ile devam eden “devlet” kavramı yeni bir nitelik kazanmıştır: Verimli çalışan, değişime açık, şeffaf, katılımcı, üretken ve vatandaş odaklı devlet anlayışı.
Diğer bir ifade ile 20. yüzyılın son çeyreğinde uluslar arası çevre koşullarının değişmesiyle birlikte, yaklaşık iki yüzyıldır devam edegelen geleneksel endüstri ilişkileri sistemi, yeni bir gelişim trendi içerisine girmiştir. 1970’li yılların ikinci yarısından sonra, küreselleşme sürecinin hız kazanmasıyla, iş piyasasının yapısında ve bu yapı içinde bulunan devletin rolünde önemli değişimler yaşanmaya başlamıştır.
Bu süreç 1980’lerin ortasından itibaren kamu sektörünün geliştiği ülkelerde yönetim sisteminde önemli değişimlere neden olmuş, bunun sonucu olarak da döneme hâkim olan kamu yönetiminin katı hiyerarşik ve bürokratik yapısı, esnek ve piyasa tabanlı kamu yönetimine dönüşmeye başlamıştır.Bu durum kamu yönetiminde, çabuk hareket etme, hızlı karar alma, yönetime esnek ve daha dinamik bir yapı kazandırma ve değişen ve gelişen şartların ortaya çıkardığı toplumsal taleplerin karşılanması amacına yönelik bir yapı
oluşturma gibi süreçleri gündeme getirmiştir.4
Kısacası dünya bu gelişmeler ışığında bir çeyrek yüzyıl boyunca kamu sektörünün rasyonalizasyonu kavramından başlayıp devletin küçültülmesi kavramına ve daha sonra
3 Uğur Eser, “Anayasal İktisat ya da Yeni Liberal Siyasal İktisat’ın Ekonomik Anayasa Önerisi Üzerine”, Ekonomide Durum – TÜRK-İŞ, Bahar 1997, s. 132
4M. Akif Özer, Yeni Kamu Yönetimi: Teoriden Uygulamaya, Platin Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2005, s. 8
yönetişim kavramına uzanan sürekli ve kapsamlı yeniden yapılanma politikalarına tanık
olmuştur.5
Yeniden yapılanma ile birlikte geleneksel yönetim yapısının meydana getirdiği memnuniyetsizliğin giderilmesi ve verimsizlikle etkinsizliğin ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır. Çünkü etkin bir yönetimin kurulması için ciddi bir yönetim reformu gereklidir. Yönetim yapısı yeniden gözden geçirilirken, mevcut kurumların amaçlarını gerçekleştirecek bir biçimde olması için etkin çalışmalar sağlanmalı, gereksiz kurumlar hemen tespit edilip çıkarılmalı ve ihtiyaç duyulan yeni kurumlar da hiç zaman
kaybetmeden oluşturulmalıdır.6
Sanayi çağından bilgi çağına geçişle birlikte bu ihtiyaç, kendini daha çok hissettirmiştir. Özellikle toplumsal beklentilerin değiştiği, bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştiği bu süreçte yönetim de değişmeye başlamıştır. 1980’lerden günümüze gelinceye değin özel sektör kuruluşları örgütsel yapılarını, personel politikalarını ve yönetim anlayışlarını değiştirerek siyasal ve toplumsal alanlarda öncü rolünü üstlenmişlerdir. Aynı dönemde kamu yönetimleri ise değişimi anlamaya ve yorumlamay çalışmışlardır. Çünkü kamu harcamalarının artması, kaynakların sınırlı olması, faaliyetlerin şeffaf olmaması, vatandaş ve devlet arasındaki ilişkilerin yetersiz oluşu, personel sorunlarının giderek artması, vergilerin ağırlaşması ancak karşılığında kamu hizmetlerinde aynı artışın olmaması kamu yönetimlerinin yetersizlikleri ve eleştirildikleri yönleridir.
Başka bir deyimle .bugün devamlı olarak büyüyen ve her geçen gün sınırlarını genişleten devlete ve kamu yönetimine karşı tüm dünyada önemli eleştiriler yapılmaktadır. Devletin sınırlandırılması, küçültülmesi, yönetişim, yerelleşme, performans odaklı yönetim, stratejik yönetim, toplam kalite yönetimi ve özelleştirme gibi kavramlarla ifade edilen bu eleştiriler, güçlü hükümetlerin olduğu istikrarlı ülkelerde, teoriden uygulamaya
geçirilerek kamu yönetiminin şekillendirilmesi sonucunu doğurmaktadır.7
5 Birgül Ayman Güler, Devlette Reform Yazıları: Dünya’da ve Türkiye’de Ekonomik Liberalizasyondan Siyasi – İdari Liberazisyona, Paragraf Yayınevi: 1. Baskı: Ankara, 2005, s. 7
6Ömer Demir, Küresel Rekabette Etkin Devlet: Türkiye İçin Etkin Bir Devlet Oluşturma İmkânı, Nobel
Yayın Dağıtım, 1. Baskı, Ankara, 2003, s. 143
Devletin aşırı büyümesi, kamu yönetiminin hantallaşması ve ekonomik krizler yeni anlayışların kamu yönetimine hâkim kılınmasını gündeme getirmektedir. Bu süreçte, devletin aşırı büyüme ve merkezileşme eğilimini durdurmak acilen yerine getirilmesi gereken bir koşul durumundadır. Artık, etkin ve verimli devlet projesinin hayata geçirilmesi ve devletin sosyal hayatın çoğu alanından çekilip, diğer alanlarda da radikal bir değişikliği sağlayacak politikaların benimsenmesi günümüzde vazgeçilmez bir zorunluluk olarak karşımızda durmaktadır. Bu anlamda devletin görevi; oyunun kurallarını koymak ve onlara uyulmasını sağlamak, başka bir ifade ile hakemlik yapmaktır.
Kamu yönetimini beklentilere cevap verebilecek bir yapıya kavuşturabilmek için, toplam kalite yönetimi, özelleştirme, yönetişim, performans yönetimi, stratejik yönetim, e-devlet, amaçlara göre yönetim, öğrenen organizasyon, dış kaynaklardan yararlanma, yalın yönetim, süreç yenileme, hizmet karşılaştırması ve personel güçlendirme gibi modern işletme yönetim yaklaşımları kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle 1990’lı yıllardan sonra uluslar arası kullanımda “Yeni Kamu Yönetimi” (NPM – New Public Management) olarak yaygınlık kazanan yaklaşım, farklı isimlerle anılmaya ve kamu yönetiminin içinde bulunduğu krizden çıkarılması için reformlara ışık tutmaya başlamıştır.
Bu gelişmeler ışığında şekillenen çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Küreselleşme sürecinde devletin yapısal ve işlevsel dönüşümü başlığını taşıyan birinci bölüm; kamu yönetimini ve devleti değişime zorlayan küreselleşme süreci ve boyutları, küreselleşmenin ulusal yapılar üzerindeki etkileri, küreselleşmenin ulus-devlet ve kamu yönetimi üzerindeki etkileri, devletin niteliksel dönüşümü, küreselleşmenin yerelleşme boyutu ve ulus-devleti aşındırması, küreselleşme ve demokrasi hususları üzerinde durulmaktadır. Yine bu bölümde yönetim yaklaşımlarında yaşanan bu geçiş süreçlerinin özelde kamu yönetimi üzerindeki etkileri ve kamu yönetimindeki gelişmeler değerlendirilmektedir. Bu bağlamda kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması üzerinde durulmaktadır. Küreselleşme ve bilgi toplumuna geçiş süreci ile birlikte başlayan yeniden yapılanmanın kamu yönetiminin nasıl etkilediği, ekonomik, siyasi, toplumsal ve teknolojik faktörlerle birlikte ele alınmakta; postmodern kamu yönetimi anlayışı ve kamu yönetimine yansıması, kamu yönetiminde daralma ve regülasyon, kamu yönetiminin demokratikleştirilmesi ve şeffaflık üzerinde durulmaktadır.
Çalışmanın ikinci bölümünde ise kamu yönetiminde yeni yaklaşımlar adını taşımaktadır. Bu çerçevede yeniden yapılanma hareketleri içerisinde ortaya çıkan yeni
geleneksel kamu yönetiminin eleştirilen ve yetersiz görülen yönlerinin giderilebilmesi için önerilen yeni yönetim modellerinin uygulanabilirliği tartışılmaktadır. İşletme yönetiminde uygulanan ve başarılı sonuçlar alınan yeni yönetim modellerinin kamu yönetiminde ne kadar etkin ve verimli olacağı irdelenmektedir. Bu bağlamda özellikle işletme yönetiminde etkin olan yeni yönetim modellerinin kamu yönetiminde uygulanmasını öngören yeni kamu yönetimi anlayışı, toplam kalite yönetimi, yönetişim, performans odaklı yönetim, stratejik yönetim, özelleştirme ve e-devlet üzerinde durulmaktadır.
Bu bölümde kalite kavramı, toplam kalite yönetiminin ortaya çıkışı, toplam kalite yönetiminin kamu yönetimi üzerinde durulmaktadır. Yeni yönetim modellerinden “yönetişim” kavramının açılımı, yönetişim kavramının özellikleri ve boyutları, mekansal ölçekler bağlamında yönetişim kavramı, Türkiye’de yönetişim modelinin uygulanabilirliği ve Türkiye’de yerel yönetişim uygulamaları üzerinde durulmaktadır.yine bu bölümde yeni kamu yönetimi anlayışının ortaya çıkışı, kuramsal temelleri ve özellikleri üzerinde durularak yeni kamu yönetiminin dünyadaki örneklerine değinilmekte ve Türkiye’de uygulanabilirliği tartışılmaktadır. Ayrıca performans odaklı yönetimin özelliklerine, amaçlarına, getireceği yararlara kamu performans yönetiminde değinilmekte; stratejik yönetim modelinin gelişimine, özelliklerine ve stratejik yönetimin Türk kamu sektöründe uygulanabilirliğine temas edilmekte ve özelleştirmenin amaçları, özellikleri, özelleştirme yöntemleri, Türkiye’de özelleştirme ve özelleştirmenin kamu yönetimi uygulamalarına etkileri üzerinde durulmaktadır.
Yine bu bölümde klasik kamu yönetimi ile yeni kamu yönetimi karşılaştırıldığında ön plana çıkan ve bugün kamu yönetiminde yeniden yapılanmada en önemli belirleyicilerden olan ulaşım ve bilgi ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemeler sonucunda ortaya çıkan elektronik devlet (e-devlet) modelinden bahsedilmektedir. E-devletin amaçları, boyutları, yararları ve özellikleri bağlamında kamu yönetiminde ve devlet anlayışında geleneksel modelden nasıl bir yeni yönetim anlayışına geçildiği gösterilmektedir. Bu geçiş dünyadan verilen ülke örnekleri ve ülkemizdeki kamu kurumları uygulamaları ile zenginleştirilmektedir.Özellikle vatandaş,işletme ve devletin etkileşim alanları ve kazanımları, e-devlet yardımıyla sunulan hizmetler ve devletin göz önünde bulundurması gereken ilkeler, e-devletin dönüşüm süreci, e-devlet uygulamasının sağladığı yararlar, e-devlet gelişimini teşvik eden faktörler, e-devletin yapılandırılmasına ilişkin sorunlar ve Avrupa Birliği yolunda bilgi toplumu ve Türkiye konuları üzerinde durulmaktadır.
Etkin devletin kuramsal temelleri ismini taşıyan çalışmanın üçüncü bölümünde önce devlet kuramsal çerçevde incelenmiş ve daha sonra bölümün konusu olan etkinlik ve verimlilik kavramları, kamu hizmeti kavramı, etkin devlet ve devlet ve yönetim anlayışında meydana gelen değişimler konuları ele alınmıştır. Bu bölümde dünyadaki yeni değişim dinamikleri ele alındıktan sonra mevcut değişim trendi karşısında devletin değişen rolü, devlet aygıtının etkinleştirilmesi, etkin bir devlet yapısının ve işlevlerinin nasıl olması gerektiği, etkin devlet anlayışının çerçevesi, devletin etkinleştirilmesi, devletin kapasitesinin güçlendirilmesi, vatandaş odaklı yönetim ve devlette yeniden yapılanma konuları üzerinde durulmuştur.
Çalışmanın dördüncü bölümü Türkiye’de devleti ve kamu yönetimini etkinleştirme süreci adını taşımakta ve bu bölümde Türkiye’de kamu yönetiminin oluşumu ve yapısal özellikleri, kamu yönetiminde reform çalışmaları, yeniden yapılanmayı gerekli kılan nedenler, yeniden yapılanmayı ve değişimi engelleyen faktörler ile kamu yönetiminin kuruluş ve işleyişinde yeni bir yapılanma olan “bağımsız idari otoriteler” üzerinde durulmaktadır. Diğer yandan bu bölümde dünyada ulaşım ve bilişim teknolojilerinin baş döndürücü bir şekilde gelişmesi ve değişim rüzgarlarının estiği bir zaman diliminde, devletin rolünün, görev ve fonksiyonlarının yeniden tanımlanması gerektiği ve bu çerçevede ülkemizde devletin ve kamu yönetiminin yeniden yapılanması gerektiği konusu işlenmiştir.
Türkiye’de e-devlet uygulamalarında MERNİS Projesi ve MERNİS Projesine dayalı Kimlik Paylaşım Sistemi Projesi ismini alan beşinci bölümde e-devlet projelerinin temelini oluşturan MERNİS Projesi ve bu Projeye dayalı Kimlik Paylaşım Sistemi Projesi hakkında kuramsal ve işlevsel bilgiler verilmektedir.
Çalışmanın “Kimlik Paylaşım Sistemi”nden yararlanan kamu kurumları bilgi işlem merkezi yöneticilerinin e-devlet uygulamalarına ilişkin tutumlarının belirlenmesi isimli son bölümde Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ile Kimlik Paylaşım Sistemi Projesinden yararlanmak üzere sözleşme yapan kamu kurumları bilgi işlem merkezi birim amirlerine yapılan uygulama yer almaktadır. Bu uygulama sonucunda, belirlenen varsayımlarla birlikte kamu hizmetlerinde etkinliğin ve verimliliğin arttırılmasında e-devletin rolü değerlendirilmektedir.
BİRİNCİ BÖLÜM
KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE DEVLETİN YAPISAL VE İŞLEVSEL DÖNÜŞÜMÜ
Dünya geride bıraktığımız yüzyılın son çeyreğinde ve günümüzde hemen her alanda büyük değişimler yaşamakta, insanlığın yüzyıllardan bugünlere getirdiği birikimler önemli ölçüde değişime uğramakta ve bunların üzerine çok hızlı bir biçimde yeni yapılar ve süreçler eklemlenmektedir. 20. yüzyılın sonlarında ve yeni yüzyılda çağa damgasını vuran çok yönlü küresel değişimlerle karakterize edilen küreselleşme olgusu, farklı boyutlardaki değişimin yönünü, derinliğini ve etkilerini belirlemekte ve bu etki halesi ulusal ve uluslar arası kuram ve uygulamalara da dalga dalga yayılarak kavramları, kuralları ve kurumları kuşatmaktadır.
Başka bir ifade ile uluslar arası sistem hızlı bir değişim süreci geçirmektedir. Bu belirsiz ortamda oluşan yeni dünya ekonomi düzeni; yeni eğilimlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bunlar arasında en belirgin olanı küreselleşme, bütünleşme veya tek dünya düzeni olarak adlandırılan eğilimdir. Günümüz dünyasının temel niteliğini yansıtan küreselleşme olgusu, ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel alanlarda son
dönemlerde yaşanan hızlı bütünleşme ve benzeşme sürecini tanımlamaktadır.8
Bu süreçte dünya ölçeğinde hızlı esen değişim rüzgârları, diğer alanlarda olduğu gibi siyasal yapılarda da köklü bir dönüşümü beraberinde getirmiş, bu dönüşüm gerek uluslar arası sistemde ve gerek ulusal ve ulus-altı düzeylerde yeni yönetişim modellerini kaçınılmaz kılarak, ulus-devletin geleneksel yapısında ve yetki ve işlevlerinde bir farklılaşmaya yol açmıştır.
Küreselleşmeyle birlikte demokrasi, insan hakları, özgürlük, çevrenin korunması gibi temel değerler evrensel nitelik kazanırken, her düzeydeki yönetim aygıtında olduğu gibi ulus devlet de demokratikleşme, yerelleşme, saydamlık, katılım, esneklik, hesap verebilirlik gibi güçlü eğilimlerin yoğun baskısı altında yeniden yapılanmaya zorlanmaktadır. Bu çerçevede devletin küçülmesi, deregülasyon, özelleştirme, siyasal
8Ömer Köse, “Küreselleşme Sürecinde Devletin Yapısal ve İşlevsel Dönüşümü”, Sayıştay Dergisi, Sayı: 49, 2003, s. 3
reformlar, sosyo-ekonomik politikaların dönüşümü gibi stratejiler, ülkelerin ana politikaları haline gelmiştir9.
Küreselleşen dünyada ulus-devlet, en çok konuşulan ve tartışılan konseptlerden biri olmuştur. Küreselleşmenin, ulus-devlet döneminin bittiği ve küreselleşmiş ekonomik ve sosyal süreçler karşısında ulusal yönetimlerin etkisiz kaldığını iddia etmesi, bu tartışmaların çıkış noktası olarak görülmektedir. Modernitenin toplumsal, siyasi ve kültürel alanlardaki etkisini yitirmesi ve hemen her alanda post-modern yeni bir sürecin başlamasıyla, devlet olgusunun da yeni içerikler kazanması ve yeniden
yorumlanması gündeme gelmiştir10.
Bunun yanında küreselleşme sürecinde ulus-devletin geleneksel politika araçları giderek zayıflamakta, dünyada hemen her alanda entegrasyonun derinleşmesi ile siyasal iktidarın küresel kurumlara ve yerelleşme eğiliminin güçlenmesi ile yerel parçalara doğru dağıtılması sonucu ulus-devlet iki yönlü bir baskının kıskacına girmektedir. Bu kıskaç karşısında bariz bir şekilde geri çekilen devletin yeniden yapılanması da kaçınılmaz olmaktadır. Bu süreçte, özellikle küreselleşmenin temel dinamiğini oluşturan teknolojik devrim, kurulu devlet hiyerarşileri, örgütsel yapıları, yönetim süreçleri ve hizmet sunma biçimleri üzerinde büyük baskılar oluşturmaktadır. Kuşkusuz bu gelişmeler, kamu yönetimini de etkilemektedir. Bu süreçte kamu yönetiminde daralmanın yanı sıra, kamunun yönetim anlayışındaki değişme, yönetimin
demokratikleşmesi ve şeffaflaşma öne çıkan temel eğilimlerdir11.
Bu bölümde kamu yönetiminin yapısal ve işlevsel dönüşümüne katkı sağlayan, bu dönüşümü hızlandıran küreselleşme süreci ve boyutlarına, özelliklerine, ulusal yapılar ve devletler üzerindeki etkilerine, kamu yönetimindeki ve yönetim bilimindeki gelişmelere, post-modern kamu yönetimi anlayışına, küreselleşme demokrasi ilişkisine ana hatları ile değinilecektir.
9 Köse, a.g.k., s. 3
10 Bekir Parlak, “Küreselleşme Sürecinde Modern Ulus-Devlet ve Kamu Yönetimi”, Muhittin Acar, Hüseyin Özgür (Ed.), Çağdaş Kamu Yönetimi I: Konular, Kuramlar, Kavramlar, Nobel Yayın Dağıtım, 1. Baskı, Ankara, 2003, s. 347
1.1. Küreselleşme Süreci ve Boyutları 1.1.1. Küreselleşme Olgusu
Son yıllarda üzerinde en çok tartışılan, çok farklı anlam ve değerler yüklenen, çok farklı tanımlamalara konu olan kavramların başında küreselleşme gelmektedir. Üzerinde herkesin hem fikir olduğu bir tarifi yoktur. Bu durum, kavramın hem mevcut durumu hem de belli bir süreci ifade etme iddiasından kaynaklanmaktadır. İki kutuplu dünyanın baş aktörlerinden birinin sahneyi terk etmesiyle başlayan dünya çapındaki değişim süreci küreselleşme olarak adlandırılmaktadır. Ulus-devletlerin etkinliğinin azalması ve başta sermaye hareketleri olmak üzere ekonomik faaliyetlerin ve karşılıklı ekonomik bağımlılığın artması, küreselleşmenin en belirgin iki özelliğidir. Bu yüzden ekonomik serbestleşme ile ulus-devlet ilişkisinin seyri, küreselleşmenin ana ekseninin sınırlarını çizmektedir12.
Kavramsal olarak küreselleşme günümüzde ekonomiden siyasete, siyasetten yönetime, toplumsal ve kültürel alanlara kadar etki edebilen geniş kapsamlı bir olgudur. Küreselleşme bir anlamda maddi ve manevi değerlerin ulusal sınırları aşarak dünya
çapında yayılması anlamına gelmektedir13. Küreselleşme; ülke ekonomilerinin dünya
ekonomisiyle entegrasyonu; diğer bir deyişle, dünyanın tek bir pazarda bütünleşmesi
olarak tanımlanabilir14. Kısaca, “dünyada tek bir mekân olarak algılanabilecek ölçüde
sıkışıp küçülmesi anlamına gelen bir süreci”15 ifade eden küreselleşme, ekonomik,
siyasal, sosyal ve kültürel değerlerin ve bu değerler çerçevesinde oluşmuş birikimlerin
ulusal sınırlar dışına taşarak dünya geneline yayılması16 olarak tanımlanmakta ve hedefi
12 Ömer Demir, Küresel Rekabette Etkin Devlet: Türkiye İçin Etkin Bir Devlet Oluşturma İmkânı,
Nobel Yayın Dağıtım, 1. Baskı, Ankara, 2003, s. 1
13 Demokaan Demirel, “Küresel Eksende Devletin Yeni Kimliği: ‘Etkin Devlet’”, Sayıştay Dergisi,
Sayı:60, 2006, s. 106
14 Erol Kutlu, “Küreselleşme ve Etkileri”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: XIV, Sayı: 1–2, 1998, s. 366
15 Köse, a.g.k., s. 4
16 Yusuf Erbay “Kavram Olarak Küreselleşme”, Yeni Türkiye: 21. Yüzyıl Özel Sayısı I, Yıl: 4, Sayı: 19,
ise, ulus-devlet anlayışının üstünde, uluslar üstü işletme kanalları aracılığı ile zenginliklerin yeniden değerlendirildiği, üretildiği, dağıtıldığı ve tüketildiği tam rekabet
esasına dayalı bir sistem17 olarak değerlendirilmektedir.
Giddens18 küreselleşmenin uluslararasılaşma ile aynı anlama gelmediğinin altının
çizilmesi gerektiğini, küreselleşmenin sadece uluslar arasındaki bağların yakınlaşması değil, aynı zamanda ulusların sınırlarını aşan küresel sivil toplumun çıkışı gibi süreçleri de içerdiğini, küreselleşmeyle birlikte devletlerin düşmanlardan ziyade risklerle ve tehlikelerle yüz yüze kaldıklarını ifade eder. Küreselleşmeyi, başka bir ifade ile yeni dünya düzenini, kapitalizmin seçeneksiz bir sistem olarak üstünlüğünü kabul ettirmesi
şeklinde değerlendirmek de mümkündür19. OECD’nin küreselleşme ile ilgili önerdiği
tanım üç faktörden oluşmaktadır20: 1. Ulus-aşırı şirketler gibi güçlü yeni aktörlerin
sahneye girişi; 2. Bilgisayar teknolojisinin iletişim ve enformasyon alanındaki hızlı yayılımı ve 3. Çoğu ülkede deregülasyon politikasının benimsenmesi.
Küreselleşme; uluslararasılaşma sürecinin tamamlanıp, tüm delokolize (bölgesel olmayan) üretim dokularının, üretim ve tüketimin dünya ölçeğinde planlandığı, serbest rekabet ve piyasa tüketiminin uluslar üstü kuruluşlarca denetlendiği, kuralların uluslar üstü anlayışla çalıştığı bir sistemdir. Bu kavram, siyasi ve kültürel alanlar için olabileceği gibi daha çok ekonomik alanlar için kullanılır ve sınır tanımama anlamına gelir. Sınır tanımama ile kastedilen ticaret bloklarının ve koruma duvarlarının kalkması sonucunda oluşacak bir dünya pazar sürecidir. Diğer bir ifade ile küreselleşme, ülke
17 Yusuf Erbay, “Küreselleşmenin Motoru Çok Uluslu Şirketler: Uluslar arası Pazarlara Açılma
Yöntemleri ve Karşılaştıkları Zorlayıcı Faktörler”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 70, Sayı: 418, 1998, s. 46
18 Demirel, a.g.k., s. 107
19 Gencay Şaylan, Değişim, Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, İmge Kitabevi, 2. Baskı, Ankara,
2003, s. 207
20 H. Emre Bağçe, “Küreselleşme, Devlet ve Demokrasi”, Amme İdaresi Dergisi, TODAİE, Cilt: 32/4,