Vet. Bil.Derg ,(2007), 23,1:37-40
sıcsxu«
STRESiNiN BROYLER PiLiçLERiN HUMORAL
BAGIŞIKLlKLARI
ÜZERiNE ETKisi
H. Hüseyin Hadimli!
@ Kü rşatKav
1Osman
Erganiş1T
he
Effee
t
of
H
eat S
tress On Humo
ral
Im
mnui ty in
B
royler C
hicke ns
Özet: Bu çalışmada, broyler piliçlerde Newcastle (ND) ve Enleksiyöz Bronşilis (IB) aşılamaları sonrası, bu aşı an -tijenlerinekarş ı oluşanhumoral bağışıklıküzerinesıcaklıkstrosininetkisibelirlendi.Toplam. 40 broyler civciv,çalışma
ve kontrol olmak üzere2 gruba bölündü.Broyler piliçler, NDve IBaşılarıile1.gün sprey ve 17. güniçme suyuileaşı landı lar. Çalışma grubu,15-30.,günlerde 38-39°Csıcaklıkstresinemaruzbırakıldı. Çalı ş ma gruplarından,her 10 g ün-lükaral ıkl arla kan örnekleri alınarak, aşılamalarsonrası Hemaglütinasyon-Inhibisyon (HI)testiile ND ve ELlSAile IB antikor titreleri ölçüldü. Kontrol grubuna göre sıcaklık stresine maruz bırakılan piliçlerde 40. günde ND ve IB a n-tijenlerinekarşı oluşanantikortitrelerinin dahadüşük bulunmasıistatistiksel olarak önemli bulundu.
Anaht arKelimel er: Sıcaklıkstresi, HumoralBağışıklık, BroylerPiliç
Summary :In thisstudy, the elfect ol heat stress on humoral immunityagainst Newcastle (ND) and Inleclious Bronc-hitis(IB)antigens was determinedin broilerchicken after vaccination ol ND and IB. Totally,40 broilerchickswered i-vided into 2 groups as experimentaland controL. The broilers were mucosally and orally vaccinatedwith ND and IB vaccinesat 1 and 17 days,respectively.Then theywere treated at 38-39°C ol heat stress between 15th and 30th days.Bloodsampleswere collected Irom experimentalgroupsat 10 days intervals, after vaccinalion.Thetitresol an-tibodieswere determined againstND by Haemagglutination-Inhibition(HI)test and IB by ELISA.Decreased titresof antibodiesagainst ND and IB antigensat 40 days samples were statisticallylound to be important in animalstreated heat stressthancontrols.
KeyWords:Heat stress,humoral immunity, broilerchicken
Gir iş
Kümeshayvanları ter bezleriolmadığından
v
ü
-cuııarındaki ısıyı, kanaııarını salarak ve hızlı s o-luyarak atmaya serinlemeye çalışırlar. Bu yüzden yüksek nemli ortamlardaki aşırı sıcağa oldukçadu-yarlıd ıriar. Vücut ısıiarı artarsa dirençleri kalmaz ve solunum,dolaşım ve elektrolit dengesizliğinden ko -layca ölürler. Tavuk kümesierinde serin/soğuktan ziyade yükseksıcaklıklarda kayıpdahafazladır
(Er-ganiş 2002).
Broyler yetiştiricil iğ inde, hayvanları minimum
masraf ve en az ölüm oranı ile kesim ağırlığına ulaştı rma k amaçlanır. Hayvanın genotipi, çevresel
faktörler ve besleme; karlılığı en çok etkileyen
ne-denlerdir (Karaton 2006). çevresel faktörler i
çe-risinden; nem, hava hareketi ve havanın
te-mizliğ inin yanıs ıra yüksek sıcaklık yada ani ısı de -ğişmeleri önemlidir(Ayhan ve ark 2002).Yükseksı cakl ı k gibi düşük ısı da hayvanlarda lenfoid
or-ganların involusyonuna ve immünolojik fo n ks iyonla rı n depresyonuna sebep olabilmektedir. Stres hormonları büyüme için yı kıcı etkide olup
immün sistemin çalışmasını da engelleyerek hay -van ları n hastalıklara karşı hassas hale gelmesine
neden olurlar (Donker ve ark 1990, Bartlett ve
Smith 2003, Khajavi ve ark 2003, Mashaly ve ark
2004, Lin ve ark 2006,Dönmezve ark 2007).
Ülkemiz genelolarak subtropik iklim özel
-liklerine sahiptir. Bu nedenle, bazı bölgelerimizde sıcaklık 40-45 °C'lere kadar yükselebilmektedir
(Altan ve ark 2002). Etlik piliçlerde 4. haftadan l ti-baren termonötral çevre sıcaklığı 20-24 "C ara
-sındadır. Nemin yüksekliği ve çevre sıcakl ı ğındaki Geliş Tari~i :23.02.2007 e-posta:hhadimli@ cleuk.edu.ır
HAOIMLI,KAV.ERGANIŞ
l°C'lik artış kanatlı vücudunda 1-2.5 "C'lik bir
ar-tışa neden olmaktadı r. Sıcaklık artışı sonucu en önde gelen fizyolojik tepki yem tüketiminin
azal-ması ve do{ıal olarak hayvanın verimine
yan-sımasıd ır (Ayhan ve ark 2000, Arslan ve Duru 2004). Buna ilave olarak. sıcak/ık artışı nda cr -ganizmadaki fizyolojik dengeler bozuldu{ıundan, hastalıklara karşıdirenç azalmakta veölümolayları artmaktadır (Erganiş 2002, Mashaly ve ark 2004). Bunun yanı sıra. sıcaklık stresindeantioksidansls
-temde baskılanma ve adrenal bezde bazı
de-{ıişimler gözlenmektedir. Nitekim sıcaklık stresine maruz kalan broylerlerde MDA, GSH vb. bazı an-tioksidan düzeylerinin azaldı{ıı. ACTH ve koruzer gibi stres hormonları düzeylerinin arttı{ıı, yine bazı
hematokljik (heterofiV lentcsit. hematokrit, he-moglobin,vb.)ve biyokimyasal parametrelerin
(ko-ıestercı. glikoz, total protein, vb) olumsuz
et-kilendi{ıl bildirilmektedir(Donker ve ark 1990.Altan ve ark. 2002, Şahin ve ark 2002, Küçük ve ark 2003, Kokc ve ark 2004, linve ark2006. Dönmez ve ark 2007).
Sıcaklık stresinin hayvanlann immün sistemini
baskılayarak çeşilli hastal ıklara karşı predispoze faktör oluşturduOu ilade edilmektedir (Barlen ve Smith 2003).Bu çal ı şmada, ticari broyler piliçlerde NDve IBaşılamaları sonrası aşı antijenlerine karşı oluşan humoral baO ış ık üzerine sıcaklık stresinin etkisinibelirlenmesiamaçlandı.
Materyal ve Metot Hayvan Materyali:
Çalışmaya , 40 adet ticari broyler elvelv (Avian Farms) ile başlandı.
Clvcivle
r
için uygun besleme v~ bakım koşu lları saOlandl. Civcivler.sıcaklıkstre-sıne maruz bırakılanlar ve kontrol olmak üzere 2 gruba bölündü. Civcivler fluresans lamba altında
ısmlduar ve 21. güne kadar ticari tıreyler başlama (mısır ve soya, 230 g protein, 13.80 MJ MElkg) ve 42günekadar (215g protein, 13.60 MJ MElkg) tl-cari broylerbüyütmeyemi ile besleneliler. Civcivlere yem vesu ad libitium olarakverildi.
SıcaklıkStresiOluşturma:
Sıcaklık stresi oluşturmak için; 15. günden iti· baren ortam ısısı 38·39"C'ye ayarland ıvebreyleder 30.güne kadar(15gün) sıcaklık stresinemaruz t n-rakıldı.
AşılamaveSerolojik Yoklama
Bütün civcivler 1. günde ND-1B aşıları (HB1 type strain, Massechu settes type , ltıtervet In-ternational B. V. Boxmeer. Holland) ile sprey aşı lama yapıldı. Daha sonra, 17. günde NO+IB aşısı (LaSota + H120strains, Massechusettestype, tn-tervet International, B. V. Boxmeer,Hotland) içme suyuile uygulandı. Her 10 günlükaralıklaı1aher bir gruptaki (8' 10 adet) broylerlerden tesadüfi ör-nek/eme ile kan örnekleri alındı. Serum örnekleri
ayrıldıvekullanılıncayakadar -20"C'desaklandı. Breylenerde ND virusuna karşı oluşan an-tikorlar Hemaglutinasyon-Inhibisyon Testi (HI) ve InfeksiyözBronşilis virusuna karşı oluşanantikonar ELlSA ile ölçüldü. HI antijeni olarak LaSola aşısı
kullanıldı ve HI testi Erganiş ve lstanbulluoğlu (2002)'nagöreyapıldı.IB antikorlanticariELlSAkltl (Biocheck, Goudo, Hotland) ölçüldü ve test pro-sedürüüreticifi nnanınbe lirtt i{ıi şeki ld e yapıld ı .
Bulgular
ND ve
LB
aşılamalan sonra sı oluşanantikor tit-reieriTablo 1'de verilmiştir. Yirminci ve 30. günde alinan kanomeklerinde;sıcaklık stresinemaruzbı rakılanpiliçleregörekontrolgrubundakihayvanlarınND virusuna karşı oluşan antikortitreleri daha yük·
Tablo1.Bray lerPiliçlerin Newcaslleve EnfekslyôzBronşilisTitrereri
Gün IsIStresi
Newcaslle Kontrol
Enf eks iyOzBronşi lis
IsıSıresi Kont rol
8.25±O.45 8.2510 .45 16621895 166 21 B95
10 6.751O.75a S.711O.42b 982±1103a 4nt788b 20 7.2510.41 7.40±0.31 2030t1367 19181673
30 7.3310.4 9 7.50±0.43 3609±2072 3790±997
40 6.00±0.41b 7.00±0.26a 2444121 OSb 294a±1168a
a,b:AnlikOflar yönUnden gruplararasındakilarkhhldar istatisti ksafolara kOnemlidi r(P<O.05) ••Broyler civcivlerin matemal antikortitreleri grupla raaynlmadan Onca (1.giinde)0Içü1dü.
SıukhkSlrn inin IIr o)'ltrl'i1içln in...
sek bulunmasına ra{ırnen istatistikselolarak
ö
ne
m-sizdi. Bununla birlikte, 40. günde kontrol grubuna
göre sıcaklı k stresine maruz kalan hayvanlann til '
reterindelog 2 tabanınagOre 1basamaklıkbiraza l-ma tespit edildi. ND antikor titreten arasındaki fa
rk-hlık istatisııkselolarakönemlibulundu (P<O.OS)_
iB virusuna karşı oluşan antikor titreleri
de-{ıerlendirildiOinde; 20. günde. kontrol grubuna göre
sıcaklık stresine maruz bırakılan hayvanlarınve30.
günde de, kontrol grubundaki hayvanların titreleri daha yüksek bulunmasına rağmen, istatistiksel ol a-rak önemslzdi.Bunun la birlikte,40. günde ,sıcaklık
stresine maruzbırakı lan piliçlere gOre kontrolgrubu
hayvanlarda belirlenen yüksek titreler istati stiksel olarak önemlibulundu(P<0.05 ).
Tartışmave So n uç
Hayvanlarda yüksek sıcekhğm olumsu z etkileri uzun yutardan beri bilinmektedi r (Karalon 2006).
Tavuklarda sıcaklık stresi; canlı aOırhk
ka
zancn n.
yumurtacısürülerdeyem tüketimini ve yumurtaüre
-timini
azalurken.
yumurta kabuQukırık oranı nı art-tırdlOI belirtilmektedir(Ayha n ve ark2000,Şahinveark 2002.Şeberve ark2002.Arslan ve Duru 2004, Özbey ve ark 2004). Aynı zamanda. yüksek sı
caklık. canlının gelişmesinde önemli fonksiyonları
olan T3 ve T4 aktivite lerini etkilemesi, plazmadaki konsantrasyonları azattması yanı sıra kcrtıkosteroid konsantrasyonu artırarak immün sistemi de ba
s-kılayabilmektedir (Allan ve ark 2002. Şahin ve ark
2002. Bartletl ve Smith 2003. Khajarive ark 2003. Mashalyve ark 2004).
Sıcaklık stresinin immün sistem üzerine
et-kilerini belirlemek için çeşitli çalışmalar yapılmıştır
(Donkerve ark 1990.Bartlett ve Smith 2003, xna -[avive ark 2003.Mashaly ve ark.2004).Donkerve
ark (1990). yüksek sıcaklık (42°C. 4 kez 30 da-kikalık periyotlarla) stresinemaruz kalantavuklarda
sıcaklık sıresinin antikor üretimi uzerine etkisi
cl-madlOI yada çok küçük bir etkisi ctabüeceğini be-lirtmişlerdir. Bartlett ve Smith (2003). yüksek sı
caklık uygulanan (23°C'den 35°C'ye) broylerlerd e,
peritoneal makrotapann insidens inde. fagesilik
ak-uviteferinde. total IgM.IgG. primerve sekonder
hu-moral baOışıkl ıkta ve lenloid organların aOır lık/arında belirgin olarak azalma tespit edildiOini
rapor etmişterdir. Sonuç olarak. breylerlerin immun
sisteminin çevresel faktörlerden etkilenebileceğini
ifadeetmişlerdir. Khajavi ve ark (2003). tica ribroy -lerle rde 35 günden 41.güne kadar7 gün boyunca uygu lanan yükseksıcaklığın(39±1oc)CD+4ve an-likor üretimini etkilemeğini ve CD+8 miktarını dü·
39
şürdüğünü belirtemtşterdlr.
Ö
zetikle.
hayatlarının ilkdönemlerinde sıcaklık stresine maruz kalan br
ov-ıenerde. sıcaklık stresinin negatif etkisinin daha
yüksek olduO'u bildirilmektedir. Mashaly ve ark (2004).3 1haftalıkticariyumurtacıtavuklara 5 hatta
boyunca uygulanan yüksek sıcaklıkve nemin yal -nız üretim pertcrmansrr u deOi/ aynı zamanda immün sistemin fonksiyonlarını da inhibe eıtiO'ini belirtmektedir. Bununla birlikte, antikor üretiminde
belirgin bir durma tespit edildiO'ini. sıcaklık uy
-gulamasından 1haftasonra Tve B lenfosillerin ak
-tiviıelerininnormal olduOuifade edilmiştir.
Buçalışmada. broylerpiliçterinuzun süre(
15-30.günlerarası ) sıcakl ıkstresinemaruzbırakılması
sonucu. 30. gün örneklerinde çalışma grubunun
NDveLS antikor titre leridahadüşük olmasınaraO'
-men istatis ttksekolarak önemsl zdt Ancak,40. gün
örneklerinde ND ve IB antiko r litreleri arasındaki
farklılıklar istatistikselola rakönemli bulundu. Konu
üzerinde çalışan diOer araştı rıcılar da (Donker ve ark 1990. Sartlen ve Smith 2003. Khajavi ve ark
2003. Mashaly ve ark. 2004), maruz kalınan sı
caklık stresinin şiddetine göre immün sistemi az
yada çok etkilediO'ini belirtmektedirler Bu
ça
-lışmada. sıcaklık stresinin aşılamalar ile oluşan ND ve LBantiko rtitrelerinin daha düşük olduğuor
-taya konmuştur. Bu çalı şma ve diğer araştırıcıların
çalışmala rında deO'işik metot ve uygutamalar ku
l-lanılmasına rağmen. sıcaklık stresinin az yada çok
immün sistem fonksiyonlannı etkileyebileceoi be· lirtilmektedi r.
Uzun süre sıcak/ı k stresine maruz kalan brcy -ler piliçlerde. aşılamalar sonrası ND ve LS antikor titrelerinin daha düşük belirle nmesi humoral ba -ğışıklığ'ın et kilendiğini göstermektedir. Hayat
sü-relerikısa olanbroyle r piliçlerdoyapılan buçalışma aynı zamanda özellikle yumurtac ı tavuklar için bir mod el teşkil etmelidir. Çünkü, özellik le yaz ay -larında küm es içi sıcaklığının yükselmesi sonucu
uzun süreli sıcaklık stresine maruz kalan hay
-vanların gelişim pertorrnanstannm yanı sıra hu
-moral baOIŞıklığ l da etkilenmektedi r. Sonuç olarak, kanatl ı/arda yapılan aşı lamalar sonrası şekillenen baQış ıklıQın daha düşük olabüeceğt ve hastalıklara karşı bir orecnspcze faktör oluşturabileceği
ka-naatinevanimıştır.
Kay n akl a r
Altan O., Papuçcuo{ılu A.• Man A.• Konyahoğlu S. ve Bayraktar H. (2002) Effect of heat sıress on oxidalive suess. lipidperoxidarionand scroe stressparametersin
HADIMll . KAV,ERGANIŞ
Arslan,A,Duru, M.(2004) KanaUı l arda sıcaklı kstresinin yönetilmesinde besleme açısı ndan alınacak önlemler, MKU ZiraatFak.Derg.,9(1·2); 93·100.
Ayhan, V., Açıkgöz, Z.,Ozkan, K.,Atları, O., Allan,A.,
Özkan,S.,Akbaş,Y.(2000) Far1d1düzeyde besinmadde
içeren değiş i k lormdaki karm a yemlerin yüksek yaz sı
caklarında etlik piliç performans ı ve karkas özellikle ri
üzerine etkileri,TurkJ.Vet.Anim.seı,24;297-306.
aartıeu.J.R.,Smith , M.O.(2003) Elfects ol dill erentl e-vels ofzinc on the performanceand immünocom petence ol brcuersunderheatstres. Poult.Sci.,82;1580-1588. Donker, R. A., Nieuwland, M. G., van der Zijpp , A.J.
(1990) Heet-stress influence son antibody producl ion in chicken jnes selected lor high and low immüne r es-ponsiven ess.Poult.ScL,69;599-607.
Dönmez, H. H., Yör(ık, M., Çınar, D. A., Dönme z, N.
(2007 )Elfec tsolvitaminC on ANAE positivity and blood
cens in ACTH inducad stress in etieken. Ind. Vel. J. (Baskıda)
Erganiş, O. (2002) kümee hayvanlarında bağışıklık ve
sıcakstresi, kanatlıla rda sıcaklık stresine karşıönlemler.
Kanall ıAR-GEyayınlan.No.6;3-12.
Erganiş, O. ve Istanbuııuoğlu, E. (2002) Sıvısal
Ba-ğışıklığın Olçüm Metodları, Immünoloji, S.Ü. vet. Fak.
Yayınları, sfno155-170 ,Konya, Türkiye.
Khajavi, M.,Rahimi, S., Hessan.Z. M., Kamali ,M.A., Mousavi, T.(2003) Elleet ol leed restrenon early in life
on humoralandcellulsriınmQnityof twocommercial br o-üer strains unde r heat stres condilions. Br. Pouıı. ScL,
44;490-497.
Koko, V., Djoıdjeviae , J., Cvijiae, G. ve Davidoviae, V.
(2004)Elleetolacuıeheat stresonratadrena l glan ds:a
40
morp hological and ste reologicalstudy.J. Exp.Biol.,207; 4225·4230.
Karatcn , M.N.(2006)Sıcaklıksıresininetkilerini önlemek
amacıyla ısı şoku uygulamasın ı nbroüe rperforma n sı
uze-rine etkisi. Mustala Kemal Üniversitesi , Sağlık Bilim leri Ensnfüsü,Doktora Tezi.
Küçük O., Şahin N. ve Şahin K. (2003) Supplemental zinc and vitamin Acan euevıate negaliveeuectsofheat stress in breller chickens. Blol. Trace Elem. Res., 94;
225-235.
lin, H., Decuypere, E., Buyse,J. (2006) Accıe heal
stress induces oxidalive stress in broiler chickens.
Comp.Bicchem. Physiol.,144;11-17.
Mash aJy,M.M.,Hendricks, G.L.,Kalama,M.A.,Gchad ,
A. E., Abbas, A. O., Pattersen P. H. (2004 ) Ellect of
heat stress on productio n pererneters and immüne r es-ponses ol ccmmercreılaying hens.Pcuıt. ScL, 83;
689-894.
Özbey,O., Erişir,Z., Asyöndü,M.H., Ozmen,Ö.(2004)
Theenecıol high temporatures on breeding an survival ol [apanese quails that are bred under dillerent tem-peratures.ını'J.Poullryset.3;463-467.
Şahin, K., Şahin, N.,
o
ne
ere.
M., Gürsu,F., Çıkım, G. (2002)Optimal dietaryconcentration ofchromium for al -levialingthe ettectof heat stress on growth, careassq u-atities,and some serum metabentes ol breller chickens. Sio!.TraceElem.Res.,89; 53·64.Şebe r, N., Mutal , S.,Birgül, B.(2002) Yüksek sıca klığın tavuklar üzerine etkileri ve alınması gereken önlemler.
