Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

....aA"'-.~tJ...T!.JU!!!r..!!kiu·Y~8twA~r,-!!8ıl!ştı!.!r.!!!m!!!.81~a~rl,-!E~D!:iICSt~itü:!!·s~llwD~e::.!.riio:gl.2.lsi-!S~a!.Lyı,-,ı,",7_E:.<orz~ur!...!u~m ...20l'.lO~ı

--=-133-YADGARABİDVE BAZIŞİİRLERİNDENÖRNEKLER

FilizKIRBAŞOGLU*

ir Yadgar Abid. 1940 yılında Taşkent yakınlarındaki Köktirek köyünde oğmuştur. Babası Oş vilayeti Nevkat şehrinden Abid Bey, annesi TaşkentliTacinisaHanım'dır.

Abid Bey, okumayazmasıolmayan bir deginnenci ustadır. 19i7 ihtilalinde korbaşıi Nedaminbey'in askerlerinden biri olarakBolşeviklere karşı çarpışır. Abid Bey, bu faaliyetlerindendolayıönceTaşkent'te,oradandaMirza Çöl'e sürgün edilir.

Annesi Tacinisa Hanım ise ögretmendir ve gazeller yazar. Yadgar Abid annesinin gazelleriyle büyür. Annesini de kUçük yaşta kaybettigi için gazellerini hatırlayamadıgını,sadece bir gazelinden,

"Özi aytib özi külgen küli goristan bolur,

Birav aytib birav külse güli gülistan bolur", beytinin kendisine miras kaldıgınısöyler.

Daha dört beş yaşlarındaönce babasını, sonra da annesini kaybeden Yadgar Abid için kimsesiz ve zor bir hayat başlamış olur. Ailenin tek çocugudur. Bir sUre dayılarının ve amcalarının yanında kalır. Yedi yaşından itibaren çeşitli işlerde çalışmaya başlar.Tarlalarda pamuk toplamak, atlara bakmak, boyacılık, kaynakçılık, marangozluk gibi çokçeşitli işlerde çalışmış,kendi ifadesiyle, otuzkırkhtlner sahibi olmuştur.

Yadgar Abid, ilk ögreniminiTaşkent'te,orta ögrenimini de yineTaşkent'tebir çeşitmeslek okulu olan "Sanat Okulu"nda yapar. Gtlndüz yün temizleyen bir fabrika olan kelisfabrikasında çalışıp, gece okuyarak 1957yılında girdigi "Sanat Okulu"nu 1959'da bitirir.

1959'da liseyi bitirdikten sonra askere gider, i960-62 yılları arasında askerligini tamamlar. Dönüşte üniversiteye gitmek ister, ancakparası olmadıgı için gidemez. Bu tarihe kadar yazdıgı şiirlerini Moskova'ya bir yarışmaya gönderir. "Sahilde", "Sohbet", "Ümit", "TaglarBerİİi Yüregİİiiz"gibişiirleri begenilir. Bunun üzerine kendisini Moskoca'yaçagırırlar.Böylece üniversitehayatı başlamışolur.

Yüksek ögrenimini 1975-81 yılları arasında Moskova'da Gorki Edebiyat Enstitüsü'nde yapar. Mezun olduktan sonra Taşkent'e döner. Yazarlar Birligi'nin Tercüme,Kırım-Tatar Edebiyatı,GençlerEdebiyatı,Folklor gibi şubelerinde çalışır.

• Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili veEdebiyatıBölümü. 1Bolşeviklere karşı teşkilatlanmışörgüt lideri.

-134-F.Kırbaşoğlu;Yadgar Abid veBazı Şiirlerinden Örnekler

Bu arada şiir kitapları da yayınlanmaya başlar. "Kirpiğinde Yıldızlar" (1975), "Akkuş Masalı" (Çocuklar için şiirler ve destanlar, 1975), "Ümit" (1980), "Iygır Cenknamesi" (1984), "Takdirim" (1985), "Sohbet" (1985).

Yadgar Abid kendini tanıtırken, sakin bir mizaca sahip olduğunu, kimseyi incitrnek istemedi,~ini, herkesin rahat bir hayat yaşamasını istediğini, bu yüzden küçüklüğündenberi halkınyoksulluk içindeyaşamasınınonudüşündürdüğünüve bu düşüncelerle büyüdüğünü söyler. Böylece şairliği yanında, siyasi faaliyetlerde de bulunmayabaşlar.

1985 yılında Rusya'daki cumhuriyetlerde halk hareketleri olur. Çeşitli yerlerde kalabalık mitingler düzenlenir. Yadgar Abid de bu mitinglerde saatlerce şiirlerokur. Buçalışmalarından dolayı Özbek YazarlarBirliği'ndenkendisine baskı yapılır ve Sibirya'ya gitmek zorunda kalır. Üç yılarada yaşar. Sibirya'da Türk milletinin Hondlar, Menziller, Şorlar,Namaylar gibi çeşitli boylarıyla karşılaşır. Bu üç yıl içinde Sibirya Türkleri'nin folkloru üzerinde çeşitli çalışmalar yapar. Özbekistan'da "Halk Cephesi"nin faaliyete başladığı haberi kendisine ulaşınca Taşkent'edöner vebirliğinkatibi olarak faaliyetlerine devam eder.

1992yılında yine siyasi baskılar yüzünden ikinci defa eşini ve çocuklarını Taşkent'te bırakarak Özbekistan'dan ayrılmak zorunda kalır. Zor bir yolculuktan sonra BakU'ye gelir, oradaki Azerbaycan Halk Cephesi faaliyetlerinekatılır.

Yadgar Abid,şiirlerininbirçoğunumilli konular üzerineyazmıştır.

TÜRKiSTAN

Boğzımge taşkebitqılgenarman, Keçmişifi, bugünınköripbağnmqan, Közlerimcavdırabsenden soreymen, Satılmagenkimifi qaldi Türkistan.

Başifie bulıtdeybelalaryağdi, Ganimler qanifinisardıyusağdi, Erler yüzağırdi, yağıge ağdi, Satılmagen kimınqaldi Türkistan.

Birifi u dedi birin bu dedi,

Kimge nan, kim üçiln can qaygu dedi, Ayb halqda, u gaflet, seruyqu dedi, Satılmagenkimin qaldi Türkistan.

Alimin ya1tag umirşebinqanhor, Yurtnıntekin nani közinqılgenkör, Ularge süyengen el menleyişor, Satılmagenkimin qaldi Türkistan.

----'"A~.J,ıÜ...T!..!ü!!.r.!!lki~ya!!!t...!JAu.ı.:~aş!!!tı!.!rm!!.!a!!!ıa!!!r~1 E!:<!di!!!Ş:!J.tit6~s!i!..!D6!!e~rgl'!i!!.si ....S!!!a.I.!Ylc"!ıc!...7...!Eıırz~uUr.!!ium!!.L.!ı~o!!.!oı!..-

-=-135-BülbüBikhafızinhali ne boldi, Köksige küy emes, neyrefiler toldi, Belayı-nefsüçüngururıöldi, Satılmagen kimınqaldi Türkistan.

Ayqırgen şairler sultanıqayde, Yalaqdanbaşüzmes... imkani qayde, Derd, niqab; din niqab; imani qayde, Satılmagenkimiil qaldi Türkistan.

Milletinaanıq çutırbir mel'un, Tacdarlikda'vasın qılmaqdabugün, Nayiblerşundanhemrızqizleb dilhun,

Satılmagenkimiil qaldi Türkistan.

Qara reng tuygular çunmaqda közge, Qanliyaşdag boldi bitilgen sözge, Cefakeşbirlikden,halqımdanözge,

Satılmagen kimınqaldi Türkistan.

TÜRKiSTAN

Bogazıma taşgibitakılanbir ukdedir,

Geçmişini,bugününü görünce içim kan, Hazin hazinbakıpsana soruyorum:

SatılmadıkkiminkaldıTürkistan.

Başınabulut gibi belalaryagdı,

Düşmanlar kanını,iligini emdi, Erler yüz çevirdidüşman safına,

SatılmadıkkiminkaldıTürkistan.

Kimi"şöyle",kimi "böyle" dedi, Kimi ekmek, kimi can korkusu dedi, Suç milIette, gaflet içinde uyuyor,

SatılınadıkkiminkaldıTürkistan.

Alimlerin yaltak, polisin zalim,

Yurdunbeleşekmegi köretmişgözlerini, Bunlara güvenen millet talihsiz,

-136-F.Kırbasollu:Yadgar Abid veBazı Şiirlerinden Örnekler

Bülbüle benzerozanların,bak ne oldu, Kalplerine nagme degil, titne fesat doldu, Netisbelabına şerefleriyok oldu, SatılmadıkkiminkaldıTürkistan.

Haykıran "Şairler Sultanı"nerede, Yaldan yalaktanbaş kaldırmaz,çaresiz, Derdi maske, dini maske,imanıyok, SatılmadıkkiminkaldıTürkistan.

Ne idügü belirsiz bir çopur mel'un, Hükümranlıkiddia ediyor bugün,

Milletvekilleri bundan da birşeykoparmak derdinde, SatılmadıkkiminkaldıTürkistan.

Kara kara duygular dolmakta gözlere, Kanlı yaşımleke olduyazdıgımsözlere, Cefakeşbirlikten,halkımdan başka, SatılmadıkkiminkaldıTürkistan.

Karabag'daki olaylar her Türk gibi, bir şairolan Yadgar Abid'i de derinden

üzmüştür.Karabag içinyazdıgı şiirdeTürk oglunaaglamamasını ö~t1er:

KARABAG DEFTERiNDEN

Men keldim, tapgenim derdli ah boldi, Karabag yollari qanli dag boldi, Gerçiağırboldi, köp sabaq boldi, Türkoglı yıglamas, yıglamaoglim.

Bizge babalardan merdlik merasdir, Yavge yav bolmaqlik erlerge hasdir, Nekiqılgenersetl, iman esasdir, Türkoglı yıglamas, yıglamaoglim.

Endi vatan sözi eange aylandi, Tuyguya aylandi, qange aylandi, Armanli her nefes, ange aylandi, Türk oghyıglamas, yıglamaoglim.

--"A...~Ü.:...T~Il~r.=kil.l.ya~t~A~r.!!:iaş~tl~rm!2;a!!!la!!.!r.!-1 .!<En!!ss~ti.!.!<tIl!2isll!!.,;D~e!<!.r.li<gi!2!siwS~al.l.yl!...!1!..!.7--,E!i<!rz~u2!r,-!!Uo!!imL2~O!!!OLl

....:-137-Muhabbet yetimdür, arzu yetimdür,

Qızolsa, qolida közgi yetimdür,

Yurtni ganim bassa, uyqu yetimdir, Türkoglı yıglamas, yıglamaoglim. Derdiftni derdim deb bililrmen bugün,

Qolimdan ne kelseqılurmenbugün,

Sen üçün özbağrimtilürmen bugün,

Türkoglı yıglamas yığlama oğlim. Ağrıqliqalbimden ün keler ahir, Kün keler, kün keler, kün keler ahir, Ei qalqar, ei qasas, hun keler ahir, Türkoglı yıglamas yıglama oğlim.

KARABAG DEFTERiNDEN

Gözündeyaşgördüm kalbimdağlandı,

Önünde ölüm,ardındaölüm var,

Biliyorum, kimsesizlikbağrında,ama,

Türkoğlu ağlamaz ağlama oğlum.

Ben geldim,bulduğumdertli ah oldu,

Karabağ yolları kanlı dağoldu,

Ağıroldu gerçi, ama iyi bir ders oldu,

Türkoğlu ağlamaz, ağlama oğlum. Yiğitlikbizeatalarımızdan mirastır, Düşmana düşmanolmak,yiğitlere hastır,

Yaptığınherşeydeimanesastır,

Türkoğlu ağlamaz, ağlama oğlum. Artık"vatan" sözü can oldu, Duyguya döndü, döndü kan oldu,

Ukdeli her nefes, döndüşuuroldu,

Türkoğlu ağlamaz, ağlama oğlum.

Muhabbet yetimdir, arzu yetimdir,

Kızise, elinde ayna yetimdir,

Vurdudüşman basmışsa,uyku yetimdir,

-138-F.Kırbasaltın:Yadear Abid veBazı Şiirlerinden Örnekler

Derdini derdim bilirim bugün, Elimden geleniyaparımbugün, Senin için kalbimiparçalarımbugün, Türkogıu ağlamaz, ağlama oğlum.

Acılıkalbimden bir ses gelir sonunda, Gün gelir,gün gelir,güngelir sonunda,

Millet kalkar, milletintikamdır,öçalırsonunda, Türkogıuaglamaz,ağlama ogıum.

1990'da, Rus askerlerininkorumasız,suçsuz insanlarakarşıolantavırlaniçin yazdıgıgazeldeşunlarısöyler:

Neçe arzu-naleqıldim, Nalem armange aylandi. Elge yarmen degenlemin

Söziyalğangeaylandi. Soldi güller, söndi saf

Gül kebi ümmid közi, Tın qaranlıqdabu alem

Bagri zindange aylandi. Qol çözip men ger semage

Saçsam ahim otlarim, Ortanib dag saldi kevkeb

Bari insange aylandi. Yürdilermınböyleyurtın

Bagrigebaşqoygeli, Unda yatlar oqlarige

Köksinişangeaylandi. Tupragıi'1her zerresiden

Yağdizaqqum,yağdizar Zarlarınheç kimge yetmes,

Közyaşummange aylandi. Negünahınbar edi kim,

Mazlum teni mecruh vatan, Gül kebi ferzendlerifl

Umri hazange aylandi. Ah çekürsen ne üçün

Behudage sen bul zaman Ahlarınahir zaman

Bogzide qange aylandi. Qayge yetdizarların

Şunçazarlangen bilen Kimge köfiil açgen ersen,

-,-,A,,-.u",,".wT...U....rki""·ı.oya....t...A""ras=tır...m,.,a,..,la....n"'-'E""n,."s""-tit."U""sü""'·D~e...rg,..i~si-'S~aı!Yı'-!ı'-'-7....!E~r~zu~r~um~2!:!!O:!!.Oı!o....-

-:._139-Etmeartık halqım,özifl. Yatge har, yavlarge zar. Başköter,birleş,fakat,

Küreşimkange aylandi.

Nice arzu, feryat ettim,

Feryadımukdeye döndü. Milleti seviyorum diyenlerin

Sözleri yalana döndü. Soldu güller, söndü ümidin

Temiz bir gül gibi gözü. Zifirikaranlıkta,budünyanın

Bagrızindana döndü. Elaçıp eğergöklere

Saçsamahımı, ateşimi Tutuşupkalbinidağladı yıldızlar

Hepsini insana döndü. Yürüdüler böyle bin yurdu

Bagrına taşkoymaya. Oradayabancıların oklarına,

Göğüsleri nişangaholdu. Toprağınher zerresinden

Çıktızakkum,çıktıferyat.

Feryadınkimselereulaşınaz,

Gözyaşlarınummana döndü. Ne suçunvardıki

Mazlum bedeniyaralıvatan. Gül gibiçocukların

Ömürleri hazana döndü. Ah çekiyorsun niçin

Boşunasen bugün.

Ahlarınsonunda

Boğazındakana döndü. Nereye gittişikayetin

Buncayakındıktansonra. Kime gönlünüaçtıysan

Hepsişeytanadöndü. Etmeartıkmilletim, kendini

Yadlara rezil,düşmanarUsva. Baş kaldır, birleş, yalnız,

Mücadeleimkanı doğdu.

Onu en çok üzen olaylardan biri de Özbekler'le Kırgızlar arasındaki çatışmadır. 1991 yılı baharında Özbekler'le Kırgızlar arasındaki savaşın sebebi

-140- F.Kırbasa!!lu:Yadgar Abid veBazıSiirlerinden Örnekler

Yadgar AbidIe göre KGB ve Moskova'dakilerdir. Onların Kırgızlar'ı kışkırtmasıyla

çatışma olmuşve pek çokkişi ölmüştür.

Özbek misen,Qırgız mısan,ya Qazak,

Yığla,atamekanitıdematemtut.

Birbirınniyedift bolibqırpiçaq,

Essiz ketgenyaşcanifte matemtut.

Dostiftkimu yavin kimdir bilmedin,

iniilkimu davift kimdir bilmediil,

Yollarifide gavift. kimdir bilmedin,

Qoldan ketgenİmkaniilematemtut.

Oqıraberikki közin qan bolib,

Ağaini herbiriii bir yan bolib,

Kette kiçik öz halifte han bolib, Harqılingenvicdanifte matemtut.

Geda boldift, gedaliginözitıden,

Eda boldif!., edaligin öziliden, Baryoğifidancüdaligiil özifiden,

Özligıne,imanifte matemtut.

Atanni soy, balanni soy anenni soy,

Birmen deme,yurtdaşif!.,hem haneli soy,

Baban gorin buzib, iniağafisoy,

Uyınküyib, veyranefte matemtut.

Qarğıştekken, huda urgen eldirsen, Özuruğiilbilmey yiligen eldirsen,

Yaviil quçib,ağafitörtgen eldirsen,

Harab bolgen Turanifte matemtut.

Qandey elgeoğılboldim menşorlik,

Elem yutib, qange toldim menşorlik,

Seni halqdey körmey öldim menşorlik,

Ölmey ölgenoğlanınematemtut.

Özbek misin,Kırgız mısın,yahut Kazak,

Ağla,ana yurdun için matemtut.

Birbirinizi yediniz,kanlı bıçaklıolup,

~A","."",Ü...T~U",r",ki..,·y-"-llt,-,A-",r,-"ll"",ştı",r-"m",a~ıa"",rı,-,E....n"",,ş,..titl1=şU,-,D...,e...r..,gi""şi'--'S"'Il..ıy.!..ıl'-'7'-""E....,rz'""u"-'ru!!.!.m...,2~OO~1L-

---=-141-Dostun kim,düşmanınkim bilmedin,

Küçügünü,büyüğilnübilmedin,

Yoluna engelolan kimdir bilmedin,

Eldenkaçırdığınimkan için matem tut.

Feryat et, iki gözün kan dolup,

Ağabey kardeş karşı karşıyaolup,

Büyük küçük kendibaşınabuyruk olup,

Ayaklaraltına alınannamusun için matem tut.

Sefil oldun, sefaletin kendi yüzünden,

Tükendin,tükenmişliğinkendi yüzilnden,

Varını yoğunuyitirmen kendi yüzünden,

Kişiliğin, imanıniçin matem tut.

Babanıkes,evladını, ananıkes,

Biz biriz deme,soydaşını,akrabam kes,

Dedeninmezarınıboz,kardeşini, ağabeyinikes,

Evinyanmış,viranen için matem tut.

Allah'ın küstüğü, lanetlenmişmilletsin sen, Öz soyunu, kökünü bilmeyen milletsin sen,

Düşmanım kucaklayıp, ağabeyinivuran milletsin sen,

'Harap olanTuran'ıniçin matem tut.

Nasılbir milleteoğuloldum, bahtsızben,

Elem çekip, kan yuttum,bahtsızben,

Seni kendi milletim gibi göremezoldum,bahtsızben,

Ölmeden ölenoğluniçin matem tut.

"Babur" adlı şiiri, şairinÖzbekistan'da resmi dilin Özbekçe olması gerektiği

düşüncesini yansıtır. Bu şiirinde Ruslara kendilerinin bir "Babur"ları olduğunu,

edebi bir dilleri de olduğuhalde neden Rusçakonuşmaları gerektiğinisorar:

BABUR Tenim tupraq, YÜTegimtaş Ruhtoğyan Ökinçlerimşamal, Armanlar quyun.

Nahdde hem tinç qoymadi bu zaman

-142-F.KırbasolUu:Yadgar Abid veBazı Şiirlerinden Örnekler

Taqdir hükmi bolsaşahlikne günah Beşyüzyılkin deştnamyagar qoymayin, Feryatge aylandi men yatgentuprağ

Qılıçimnikeltir oglim Hütnayun.

Mensıgmagenyurtniilhali ne boldi, Barib qaybir tilde köfiil sorayin, Nahad qaddiii bükmegen el bükildi,

Qılıçimnikeltir oglim Hütnayun.

Mezan bolib havalandi namus, ar, Yad tupraqda endi qandaq yatayin, Turannifi ne haddi veyahatıbar,

Qılıçimnikeltir oglim HÜlnayun.

A~ınerhattaki sergaygen süftek Cehennem otida, mayli küyeyin, Softiişanımge keltinneyinşek, Qılıçimnikeltir oglim Hütnayun.

BABUR

Mezarımdabile rahatbırakmadıbu zaman,

Kılıeımıgetir oglum Hümayun.

Kader benipadişah yaptıysa,bu suç mu? Beşyüzyıldır suçlanıyorumdunnadan. Feryat kesildiyattıgımtoprak,

Kılıeımıgetir oglum HÜlnayun.

Bana dar gelen buyurt ne halleredüşmüş, Gidip hangi dildehatır sorayım.

Boyun egmeyen bu milletnasıloluregilir, Kılıeımıgetir oglum Hümayun.

----!:.A~.~Ü.:...T~n~r~ki:!.l·Y:.2.at~A~r~a!2!şt!!.!lr..!!m~a~la~rl!..!E~n~s.u:titn~Sn!..1D~eo'!'rg.lô!i~si!""cS~a!.Iy.!...1ı~7~E~rz"l!u~ru!!.!m!!-'i2~OO!Uı"-- --=-ı

43-Terazi kefesi gibihavalandı namus, ar

Yabancı bir topraktaartık nasıl yatayım.

Turan'm nesmırı,neyazısıvar,

Kılıcımı getir oglu HÜInayun.

Kahrolursarannış birkagıtbile,

Cehennemateşinde, razıyım, yanayım,

Soninancıma şüphe düşmeden, Kılıcımı getir oglum HÜInayun.