Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

KIZILELMA'NIN TÜRKLÜK içiN ANLAMı VE CENGiZ

AYTMATOV'UN KızıL ELMA HiKAYESi

Yrd.Doç.Dr.BanuçiçekKIRZıOÖLU· BÖLÜM i

İlgili hikayeyi incelemeden önce, kavram alanı yoğun olan Kızılelma ifadesinin sözlükanlamını tespit edip sonra dasiyası, tarihıve edebi bir gösterge olarak irdeleyelim.

Türkçe Sözlük, ilgili kavrama, "Exkiden Roma ve Moskova kentlerini anışllranbu deyimsonraları"Türkçüliik ülküsü"anlamında kullanılmıştır." şeklinde açıldıkgetirirken; MeydanLarousse'uı ı

,

"Kızılelma, cihan hakimiyeti ülküsüne bağlı olarak halk kiılelerine ve askerlere, adıve efwnesiyleyayıldı. Osmanltıada birlikıeortayaÇıkıt. Ayasofya'nın önünde dikili bir sütun üzerindeaıüstünde buLurum .Iustinianus heykelinin elinde kmL bir küre, veyaalımdanbüyük bir elma vardı. Imparatorun dünyayıelindelutıuğunu

gösteren bu küre, ciluın hakimiyeliltlsımının yaztlarını taşırdı. XIV.yy. da heykelin ve kürenin(klZtelma) düşmesi, birçok ülkelerin Türkler ıarafından feıhine ve imparatorluğun çökü.şüne birişareı sayıldı.Gerçekten diiJJya hakimiyetini temsil eden bu heykelin AJuuiLJlu'yugösterdiği; imparator JÜstinimı.JJ.s'un" Beni yıkacakkimse buradan gelecektir" dediği haldClndıı bir söylenıi vardır. Evliya Çelebi, Hz. Muhammed' in doğumunda Ayasofya'nın klJ.hbesiyle birlikıl' kıztlelmanın da

düştüğünüyazar.

Bizans'ın devamıiçinuğurlubirtılsım sayılanbu küre. TürklerinkızıleIması olarak Istanbul' u ele geçirme ülküsünü doğurdu. Kızılelma efwnesi yeniçeriler arasındada çokyaygındı: "Tesıiye kurşun alarız;keçeyekılıççaLar; kmLelmaya dek gideriz" sözü,onlarınbu ülküsünügösıerir."

Öte yandan,"Türklerinreıihülküsü " olarak sembolizeedilmi.şolanKız.ılelma 'nın siyası, tarihi ve edebi açıdan akseuirdiği anlamları tespit için de önceden yaptığımızbiraraşıırma2 yı kısallarakbumyaahnayı uygun gördük:.

"Doğu- Anadolu ileAzerbaycanlıTürklerarasındaki yaygın inanışlaragöre: Dağıstan kuzeyindeki eski Hazar Türkleri başkentinde Miladi 9Z0 yıLLnda Ilm-Fadlan'ın da görüp anlattığı kağanın ipek atağının tepesindeki" Altm Top" un

bulunduğuyer,Kafkasların güneyinde ve Önasyadaki Türkler' in fetih ülküsü olarak" Kıztl -alma"(Altın -Elma/Topjadıyla sembo/feştirilmişlir.XVIII.yy.'da yazılan"Dağıstan Akvamı" hakkındakirisalede de, ŞamkıZaila" ın gerçekıen Kumuk

* Alatürk Oniv. KK. Eğı. Fak. Türk Dili ve Ed.Eğiıimi Bölm.Oğr. Üye. 1 Cilt 7.5.287.

2 Kırı.ıoğlu. Banıçiçek:Kars Ili ve Çevresindekilere Göre KI/.ılalnıa,Türk Folklor Araşıırmaları Derg. ,Sel\'uklu-Kars O/.el Sayısı, AğustoslliM. Isı. s.3501-3502. Daha geniş bilgi için bk/.. "KIZILALMA ÜZERINE", M. Fahreııin Çelik. Çmaraltı Derg. ili42,Ocak-Marl Sayıları.

ile Avar hakimi olarakDağistan'a hükmedebilmeleri için, tahtaçıkmadanönce,Şinid adlıköydeki" Kızıl-Alma"denilen kutluAlıın-Top'un törenini yapma mecburiyelinin bildirilmesi de , burada köklü ve kUllu hir Kızıl-alma geleneğinin yaşadığını bildirmekte.

Okuskavmıhükümdan Kasan Han'w Dağıstan Tatarlarıile Hz. Muhammet

çağında savaştıj!ını bildiren Sirvan- Oğuznamesi"rivayeti, Kızıi-eima duy!{u ve geleneğinin ilkgelişmeyerini bizegösıermektedirOğuzların"Fetih ülküsü sembolü" olarakyaşayan" düşmanın başkentimalma" ülkiisünün AnadoluSelçukluları, ıznik'i merkez edindikleriyıllarda!1082 -} (97) Kadıköyü kıyıiarındanAyasofya' nın ıepesinden

görünen Altın -haÇ'ın dibindeki Allln -top' u ele geçirme biçiminde yaşadığı anlaşılmaktadır."AyasofyaKızıl -alması' nı ele geçiren Osmanlllar, bu sefer Macar

başken/indeki"BudinKızılaması'fil ülkü edindiler ve1529'da bunu da ele geçirdiler. Bundan sonraOsmanlı kaynaklarında"Rim -Papa da denilen" Dib-i Firengistan' daki Roma'nınSen-Piyer Kilisesi' ndeki Alttn- Top'w sembolleşen"Roma -Kızıla/ması'na da göz koydular.

Kızı/alma sembolünün Türkler için tarihi ve siyasianlamıyafllnda bir Je edebiyattaki konumuna kısacadeRinilecek olunursa:AşıkKurbani(l692-/8(}()) bir

kocaklamasında şöyle diyor:

"Paşamız sağolsun,düşman yoğolsun Ginearttı şöhre/ .şanlarbizimdir. Askerimizvardı Sağ-Gürcistan' a Ezelki ö/ke/er, eller /'-izimdir. Seraskeryönelmiş yolda gelmede

Muradı: Şinan'ı, Şah'ialmada. Eskinişammız Kızılalma'da OaJılmaz dağlar,bel/er bizimdir.

AfşarlıNadirŞah'tn Dağisıan se/erineçıkışına AşıkSafi' nin koş/uğudes/an,aşağıdaki mısra/ada başlar:

"Şahniyet eyledi K mlalma' ya Yanısıra niçe hanlar yerisin. Çeksindüşmanlara eğri-kıilCl

Su yerinekızılkan/ar yeri,lin."

Yusufelili Aii HuZllri Co,~kuıı clıı bir Jiazelinde '{ürklerin Kızdelmaülküsünü

şubeyi/leanlacır:

'Türk ordusufeıheıme)'e kiiyuııhedereımiş.

Ey ka' be-i maksüd Kızı/alıııanesin sen"

Ayrıca, Ziya Gökalp'in Oğuz Türklerine ait milli destan parçalarından faydalanarakyazdığı,içinde Turan~iiriııjndebulunduğu birçok manzumesinin Kızd­ Elma(1914)adlı birkitapuı topladığını kitabınilk şiirininde Kızılelmamanzumesi olduğunu hatırlayalım.Burada Ziya Gökalp,Kızılelma'nın ,

"Zemini mefkure,semasıhayal... Bir gün gerçekJakalşimdilikmasal ..."

mısralarıyla anlamınısezdirirken,Iıikfıyede,Kızılelma,Ay Hanım'ın "ısviçredebir Türk köyü, birşehir

Yapalım,.oradan yeni bir nehir,

Bırirfanırmağıaksll1 'j'umna"

sözlerinde 'somut bir görünüme kavuşur. Gerçekte Ziya Gökalp için de Kızılelma, TürkıÜğünmefkuresianlamında kullanılmıştır..

Ömer Seyfettin'in, altında "Koca Sekmanbaşı" adı bulunan " ...f/emen göstersünler, kalkılıçolur, düşmanı harap ederiz ve kralın tahtını başına geçürüb Kızılelma'yadek gideriz" eümlasiylebaşlayan "Kızılelma"Neresiadlıhikayesinde de

aynı sembolün kuııanıldığıdikkat çeker. İlgili hikayede, sefer kararının alınması üzerine ordunun"Kızılelma'ya!"naralarında anlamıyakalanmayaçalışılan Kızılelma "Devrin Süleymanı tarafındanne olduğu .mnki bilinen fakat söylenilemeyen , tabiatın, ilmin irfanın ötesinde ancak sezi/ebi/en bir hakikat" şeklinde tespit edilirken, genç birpostacıilePadişah arasındageçenkonuşma sembolünanlamını açardurumdadır:

"-Kızı/e/maneresi?

-Atınızın giltiği yer ..{liıdişahım! -Orasıneresi'1

- Neresi uldugunu oneokfIadişalumbiiir..."

Evet orası ne Hinl , ne Sint, Ne Çin , ne Maçin, Ne Viyana ne de Roma'ydl. .... "Kmlelma" benim giımek isıediğim yer, işıe... flakkm ue"i göndereceğiyer."3

BÖLÜM II

Cengiz Aytmatav' da Kızıl Elma· siyasi, tarihi anlamlarından farklı bir bağlamda kullanılmıştır. Adlandırmaöykününmuhtevasıiledenkleşir.Bu sembolün o'nda ifade ettiği anlam az da olsa Ademde Havakıssasındaki paylaşılanmasal yemişi'ninanlam ve mahiyetiniçağnşlJnl'.

Hikaye, Türk-Kırgızkültüründe milsel bir obje olan, bağın sOITgiirlüğfi Kızılelma'nınsembolik değeri üzerine kurgulanmışgörüflmekte. Sembol~elma bağının bozumundan sonra, bağın gözden kaçmış.görülmcmiş ,alabildiğince olgunlaşmış, kızarmış,"parlakince luıbuğu güneşiiyi<;e emmiş sulu.eı(lir baş döndürücü kokusuyla, en son biricik, tekehnasımn şanseseri bulunllp'koparılması ve bu elmanın sevilen biri ile paylaşılması, mutluluğun paylaşılması,. anlamı yüklenmiştir.Kırgızkültürünün kızı'elmayayüklediği diğerbiranlamda bEiylebir elmanın bulunuşunun "uğur"diye yorumJanmasıdır.Bu durumda KLZılelmatle Aytmatov mutluluğatelmih etmektedir. Nitekim tükaye'nin akışıiçerisinde baba İsabiekov'un, kızıAnaratarafındanböylehİ{ elmanın bulunma.~ıÜLerine,

"-Biliyor musun Anara, bu bir mutlulk habercisi, mutluluk :rimgesidir...Bu elmayıyiyecek insan çok mutlu olacak demektir." (l6}~cklindeki değerImdirEşİ,bu yorumu doğrulamaktadır.

iki vak'anın iç içe girdiği hikayede, ilgili motif kendisine yüklenen anlamlarıylabirlikte iki dcfa görünür. Biri geçmişte diğeri haldeoluşaniki durumun ÇaklŞtığlnokta, biri dünün,diğeribugünün sonbahannda olmak üzereaynımekanda, benzer durumlarda birer Kızılelma'nın bulunuşudur.Seçilen mevsim Kızılclma(kış elması}'nın bulunuşunaortam hazırlarken;öykü kategorilerinden en öncmlisini de hikayede laid (tey} motif diye kullanılanbu objcye ilişkin boyuııcşkileder. Ve bu

3 Ömer Seyfeltin,Topuz, (Kahramanlar) Kızılelma Nercsi'! Erdcm Yay. Ist.1994.s.89-97.

* Burada"Kızı\elma" hikaycdeki yazımına uygun olarak yazılmıştır.

nesneye ilişkin eylemin işlevsel bir yanı vardır. İki anlatıda da bize Türk- Kırgız kültürü hakkındabilgi veren ilgili nesne ile şans eseri karşılaşılır. Zaten Cengiz Ayunatov hikayesini bu nesne çevresinde şekillendirmiş; fıdetanesneyi hikayesinde bir figür gibi kulanmıştır. O'nun metinde var oluş sebebi, objelerin işlevselliğini yansıtmakta. Elmanın mİlsel yanını düşünecek olursak, çağdaş kadınla, erkeğin Adem ile Havvabazında algılandıkları yargısına ulaşabiliriz.Zaten Kızılelma da sevgi üzerinekurulmuşbir hikayedir. İnsanlarınsevdiklerini eldeetmeğe çalışacakları gibi; kendilerini sevenleri de sevmeyeçalışmalarının gerekliliğisöz konusu.

Geçmişte öğrencisi olduğu TarımEnstitüsü'nde halıhazırda öğretmenolan İsabiekov,görünürde tezini vermek için; gerçekte ise ayrılmak kararı ile Moskova'da bulunan eşi Sabira'ya kızları Anma'nın kimin yanında kalacağına dair seçimini bildirmek üzere bir mektup yazmayı tasarlarken, kendisini, eşini ve evliliklerini sorgulayanbirtakımsorular sorar ve sonuçta evliliklerinin dengedeolmayışsebebini, "mizaç uyuşmazlığı"na bağlarken, kızı Anma'nın odasınagirer. Anara uyukudadır. Baba o anda gündüz olanları düşünür. Böylece yakm bir geriye dönüşle gündüz yaşananlar anlatıma katılır. Baba İsabiekov, kızına annesiyle ayrılmak üzere olduklarını,kimin yanında kalacağına dair kararını kendisine bildirmesi i~:in onu arabasıyla şehir dışına, kıra, götürür. Yolculuk sırasındaRoberto'nun yorumladığı Ave Maria Melodisi* 'nin arabanınradyosundaçalınışıve kız'ın da şarkıcıya eşlik edişi, babanın konuyu kızına açmasınaengel olduğundan, konuşımıertelenir. Bir elma bahçesine gelinir. Kız heyecanla bahçeye d.ılm ve biraz sonra elinde bir Kızılelmaile geri döner.Baba'nın ısrarlarımı rağmen kız elmayı yemez. Bu anda baba İsabiekov, uzakgeçmişte yaşadığı birolayıhaletaşır:

"Savaş yılları"nda İsabiekov Ayii köyüden şehre gelmiş birTarım Enstitüsü öğrencisidir. Bir kolhoz dönüşü, arkadaşlarıyla elma bağına yayılıp, birkaç elma bulmayaçalışırlar;bulur vepaylaşırıar. Fakat isabiekovbah~:enin derinliklerine dalar ve bir Kızılelma bulur ve o'nu arkadaşlarıyla değilde, platonik biraşkla bağlandığı, adını bile bilmediği kız'a vermeyi lasmlayarak, astarını söktüğü ceketinin eteğine atar.Yine dearkadaşlarına elmanın varlığındansöz etmekten de uzak kalmaz.Öğrenci yurduna döndüklerinde onu sevgiliye vermek için vakit geçolduğundan yatakhanedeki çekmesinin gözüne kor. Gecerüyasında elmayı arkadaşı SırıkAziz'inçaldığınıgörür, heyecanla uyanır;çekmeyekoşarama, elma çekmededir. Ertesi gün dersanedeSırık Aziz'in dersteolmadığınıfarkeder. İzin alıpderstençıkar,çekmeye bakar,elmanın yine yerinde olduğunu görür, arkadaşının günahını aldığı için üzüıür. O günün akşamı, dizindekağıda sarılı elma'sıyla sevgilinin her zaman olduğugibi Belediye Kütüphanesi'ne gelişini bekler, Cakat o gelmez. Ertesi gün yine akşam saatlerinde kütüphaneye gider. Bu kez de sevdiği kız geçikir ama, yine de gelir. Uzun süre kitaplarla, notlarla meşgulolur veçıkar, İsabiekov, hayalinde diyaloglaroluşturup, Kızılelma'yı sunuş şeklini tasarladığıiçinrahatlıkla kalkar vekızın arkasından gider; seslenerek o'na Kızılelma'sınısunmak ister; fakat kaba birşekildereddedilir; öfke ve hüzne kapılan delikanlı elmasını karanlığa fırlatır; sevgili 'nin dişlemesi tahayyül edilen elma, duvar'd çarparken sert bir sesçıkanr.

Mutluluğu paylaşma, hatta birçeşitevlilik teklifi anlamlarını yüklenmiş olan bu Kızılelma vevak'ası delikanlının ruhunda derin izlerbırakır;dahasonraları başka

*

92

kızlarla böyle bit elma'yı paylaşmak istemediği gibi, paylaşmak isteyen de çıkmamışurama,yıllarcakendisine birKızilelmasunmak, onu kendisiylepaylaşmak isteyen bir kadınla, eşi Sabira ile, birlikte tek taratlı sevgisiz bir beraberliği sürdünnüştür.Sabira ileİsabiekov'undurumu,geçmişteki durum ilebenzeşir. Bu kez reddedilen Sabira'dır. Bu noktada evliliklerindeki gölgenin sebebinin de mizaç uyuşmazlığındanya da sınıf farklılığından kaynaklanmadığı, İsabiekov'iun öğrencilik. yıllarında sevgisinin reddedilişindenkaynaklanan bir mizaç değişmesiyüzünden olduğu sonucuna ulaşılabilir.Hikayede İsabiekov'ungençlik aşkı Aytmaıov'un romantizmine has bir üslupla ele alınmıştır. İsabiekov, kızının şanseseribulduğu Kızılelma'yı annesiyle paylaşmak isteyişindensonra ilk aşkmdan hale taşıdığı melaldenkurtulmuş; evliliğininbozulan dengesini yeniden kurmaya kararvermiştir. Böyleceayrılmaküzere olduğu eşindegerçek sevgiyi bulacağını anlamış, geçmişin hüznünü haldeyaşamanın anlamsızlığınıfark etmiştir. Eldeedemediği bir sevgi için çektiği ıztırabıveyapıığı fedakarlığı,eldeettiğifakatkoruması için yeterlifedakarhğı yapmadığı eşini hatırlamışvekızıylabirlikteeşinin yanınagitmeye kararvermiştİr.

İsabiekov'un eşinemektup yazmak isteyişi sırasındakendi kemhnesorduğu sorular, Anara'nın yatağı başındaiken kızınadairdüşüncelerive annesiyleaynımak üzereolduğunusöylemenin çocuk ruhundayapacağı tahribatıdikkatealmasıyla bu nokta birlikte değerlendirilince,hikaye psikolojik bir boyut kazanır.Öte yandan "Savaş yılları"ifadesi ile kolhosa dair ibareler hikayeye sosyal birçizgi de ekler.

Kıztl Elma hikayesinde hikayeyi oluşturankategoriler düzenli bir şekilde birbirinebağlanırken;süreklilik ya daakışkesintiye uğnımaz.Hüzünlü, tedirgin bir hava içindebaşlayanhikaye küçük kız tarafındanbulunan elma ile mutlu bir sona doğrukurgulanmayabaşlar.

KızılElma hikayesi, birbirinden üç yıl<lızla ayrılan VII bölümden teşekkül etmiştir:

ı.Durumun dikkatleresunulduğubu bölümde, Moskova'da tezini vermek için bulunaneşSabira'ya mektupyazmayıtasarlayan isabiekov'un sorularla dolu zihininin sergilenişi ve sorularda evliliklerinin sorgulanıp irdelenişi söz konu..,;udur. İlgili sorular Sabira'nın Moskova'da bulunuşunun asıl sebebinin eşlcr arasınadaki bir kırgınlıklan kaynaklandığınaişareteder.

II.ı ."Karısı yolda yürürken, gelip geçenlerin dikkati onun üzerine çevrilince, Isabiekov bundan memnun oluyordu. Albenili, güzel, çok zeki buluyordu karıslnı."(8)ibarelerindekieşeyönelik dikkatler veAnara'nınkiminyanında kalacağım bildiren karar mektubunu yazmaktaki ikirciklitavır;

2. Penceredendışarı bakış, İsabiekov'unkendiruh haline uygun görüntüleridış dünyadayakalayışve bu görüntülerin:

"Kom,m evlerden bir gençkızve birdelikanlı,birkaç kezyaklaştılaravLutruff girişine. Sonra gine gilliler, yine geldiler. Çocuk bahçesindeki çocuklar giiJi birbirlerinin elini hiçbırakmıyorlardı. Isabiekov onlara hiç imrenmedi. Ama yine de o davranışların güzel biryanı, heyecanlıbiryanı olduğunukabil ediyor. ve bu da onu üzüyordu. Çünkü çok iyi biliyordu od(ıvranı,~larıve oçağı."(9-/0)

cümleleriyleanlatımbulan, ruhundauyandırdığı çağrışımlar.

3.Anara'nın odasında babanınuyuyankızını scyretınesive buseyrediş sırasında yakınbir geriyedönüşlegündüz olanlandüşünmesive,

"Böyle rahaı uyuman büyük bir şansyavrum, ileride, büyüdügün zaman, uykusuzgeçireceğingünlerde olacak...Ouykusuz geceler herkesinbaşınagelir, kimse

kurtulamaz, Ama daha vakit var o günlere. Şimdi uyu, rahat uyu yavrum, güzel rüyfılar gör."(ıo)dikkatleriylehayata dairdüşüncelerürelITIesi;

4. Anara ileyapılan kırgezisi ve,

"Kızına.annesinin Moskova' da sadece tezini vermekiçinbulunmadığmı,artık ayrı yaşamalarmmdahaiyiolacağınakarar verdiklerini, kiminyanında kalacağma

Anara' nm kararvereceğinisöyleyecekti. Isabiekov çocukiçinbukonuşmanınpekacı,

pek korkunç olduğunu düşünerek,konuyu evde değil, kır gezisinde açmayı uygun bulmuştu."(ıo-ıı)tespitinde degörüldüğüüzere gezinin mana ve mahiyetinin ifadesi; 5. Kırdaelma bahçesinedoğruaraba ile yapılanyolculuk ve babanın kızını gözlemlemesi ve,"Büyükler çok defa çocuklarınherşeyisezdiklerini, hisselliklerini unuturlar."(11-12)cümlesiyle çocuk psikolojisine dair dikkatlerin tcspiti;

6. Arabanınradyosundan çevreyeyayılanAve Mariya Mel(xlisi ve bu melodiye dairbaba-kızın konuşmaları,gezininasılscbebininunutulması;

7.Yolculuğunbir elma bahçesindebitişi, kll.ınbahçeyedalışı;

8. Çocuktarafındanbirkızıl elmanın bulunuşu; . 9._{İsabiekov'un başka}hir_{Kızılelma'yı hatırlayışı;}

III. BirAşk Hikfıyesi

1. İsabiekov'un öğrencilik yıllarında hulduğu bir Kızılelma'yı adını bile

bilmediği kızavermeyitasarlaması;

2. Romans türünde biraşk hikfıyesinin anlatıma girişi; 3.Elma'nın kızaverilmemacerası;

4. lsabiekov tarafından kızla kendisi arasında muhayycl bir diyalogun

tasarlanması;

IV.ı. Ilan-ı aşkve evlilik teklifinin elmaya yüklenerekdüşlenmesi;

2.Kızılelma'nın SınkAziztarafından çalındığınıifadc edenrüyfmıngörülmesi; 3. Sabah dersteİsabiekov'unyinc benzer bir durumuyaşaması;

V. LEImanın kıza sunuluşu; 2.Elmanın reddedilişi;

Vi. Aradan geçen uzunyıllarve zamanda belirsizlik; 1.Elma bekleyenka<lınınSabiraolduğununtespiti; 2.Hatıralardan uzaklaşma,haledönüş;

3.Baba-kızdiyalogu vekız'ın cımay.nnnesinevereceğinisöylemesi;

VII. Son bölüm: Baba-kız'ın onaklaşa yazdıkları,karar ve haberi içeren,"Sabira biz geliyoruz. Anne bizi karşılamayagel. sana bir kızılelma getiriyoruz. "(28)

telgraf'ı.

Tertipten izlenebildiği üzere metin, iç içe girmiş iki hikayeden meydana

gelmiştir.Her hikaye kendi arasındabir bütünlük arzederken, ikisinin birleşimide bütün bir Kızılelmn hikfıyesini şekillendirmiştir. Asıl hikaye dört bölümden

oluşurken;üç bölüm ihtiva edenhatıra, asıl hikayeye boyutkazandırmıştır.Olay ve

akış bakımındanbir birikimi, yoğunlaşmayıve düğümü ifadc eden ilk hikayeye kıyasla ıl. hikaye bir çözülüş,hatta bir rahatlama ve gerçek bir bitiştir. Bu bitiş evlilikte bir denge kurmayıarzu eden, sevgiye açık, mutluluğu paylaşmayamüsait olan birkişininsonunda olumlu bir kararvcrişinede uygundüşer.

Metni A ve B diye iki hölümeayıracakolursak: A'da:İsabiekov'unöğrencilik

yıllarındabir kıza sunduğu Kızılclma'nın reddedilişi;B 'de: İsabiekov'un reddediliş

olayından yıllarsonra böyle birelmayıkendisiylepayınşmakisteyen birkadınlaevli olduğuhalde bu kez de kendisininpaylaşmayıkahuletmeyişisebebiyle evliliklerinin

gölgelenişiveayrılmaküzereoluşları sırasında kızları Anara'nınböyle bir elma bulup

anne ilepaylaşmak isteyişi ve paylaşmaya geç olsa bile babanın katılmaya karar verişi;böylece gölgelenen evlilk ilişkisinin karşılıklıbir sevgi ilişkisine dönüşmesi. Sonuçta metnin bütünü, A(BirAşkHikayesi)+B(Evlilik) sentezidir.

Hikaye, bireyi çıkış noktası alıp, sevgi ve evlilik temalarını işlemiştir. Konusu, "sevgiyi paylaşarak mutluluğu yakalama" diye tespit edilebilir. Kızıl Elma'nınsembolik manasına ulaşabilmekiçin aşk, evlilikte mutluluk, evlilikte mutsuzluk bir yololarak seçilir.. Hikayenin özünü de Kızılelma'yayüklenen sembolik anlam vermekte. Elma, gösterme yöntemi ile dikkatlere sunulurken; İsabiekov'unve kızı Anara'nın bakış açılarından aşağıdaki şekilde gösterilip yorumlanır.Her ikişahsınyorumunda da manavardır.

"Isabiekov dün gibihaıırlıyorduo günü. Bahçede.arkadaşlarına yelişmekiçin koşarken. birden birparıllı ilişii gözüne.Aynı yöne bir daha bakıı ama hiçbirşey göremedi. Hayalgördüğünüsanarak devameııiyoluna. Birkaçadım gillikıensonra yine döndü. Büyük elmaağaçları arasında sıkışıp kalmışküçük birağacın yanına gelip durdu. Bu ağacın öıekilerden farkı, kızarmış, yanmış çok güzel görünen yapraklarını henüzdökmemiş olmasıydı. Solgunyaprakları güneş ışığında pırtlpml

parlıyordu.Bir kibril çaksanız ağaç hemen yanacak gibikurumuşıu. Işle böyle bir ağaçla oelmayıgördü.şaşıp kaldı. Ve,

-Vay canına' diye mınldandı. Iki yumruk büyüklüğünde,parlak, kızıl bir elmaydı.Bu körpeağaçbelki lek buelmayı vermişli. Yaprakları arasına gömülmüş, ince dalını eğmiş. öylece pml pml duruyordu. Birkaç dokika o harika güzelliği seyrelli. Ve sonraayaklarınınucunaba.wrak,uzandı, koparıp aldı()ağır. kızıllOpu. Elmanın güzel kokusu başını döndürdü bir anda ..Parlak, incekabuğu güneşiiyice

emmişsulu elini degösıeriyordu. Insanınhemendişleyesigeliyordu bu nefiselmayı." Alımıda da görüldüğügibi, isabiekov' önce elmanın bulunuşu ilc ilgili imtiyazlı anı,elma ağacını;sonra daelmanınkendisini gösterip anlatır. Işık, renk, şekil,kokuduyumlarıylagösterilenelmanınbugösterilişindefenomonolojik-duyusal temelli- biralgılamasö,: konusudur.

Anara'nın Kızıllmailekarşılaşması diğerbirimtiyazlı anınifadeedilişidir:

"Baba. baba! Bak ne buldum! diyordu Anara.

Dönüp bakmadı.Onun soluk soluğa kendine doğru koşıuğunu duyuyordu. Anara gelip boynunasarıldıve ona iri birkızılelmagösıerdi.

-Bir elmamıbuldun?

-Bu kurnaz elma yapraklararasına gizlenmiş kalmış.oradasaklanıyordu.. ama onu buldumişıe!Küçük bir fener gihiparlıyorduyapraklararasında.Bahçede kalan son ve en güzel elma bu. Başka yok. Bak ne kadar güzel. mis gibi de kokuyor ...Bir güneşgibi ."

Bu noktadababanınelma ilc ilgilideğerlendirişi anlatımagirer:

" ...bu birmuılulukhabercisi, mU/luluk simgesidir... .Buelmayı yiyecek insan çokmuılu olacakıır."

ibarelerde de tespitedildiğiüzere,baba-kızın bakış açıları benzeşir. Anara'nın elması, isabiekov'un evliliğineyönelik kararınıolumlu yönde etkilerken adeta bu kararı Anara'nın elmayı yemeyip de."Anneme sakladım"sözü vermiştir.Hikaye'de ası\ olay da Kızılelma'daki mananın biçimlendirilişiclir;bu da, ilgili iki elmanın bulunuşuve bu elmalarlaçakış,ın baba-kızın ı..wırları ilebağlantılıdır.

Kızılelma'da anlatıcının konumu, her şeyi bilen, gören sezen bir mevkiide bulunuşudur. Ancak söz konusu anlalıcının bakış açısının yanı sıra baba ve çocuğunun da bakış açılarına veı vr.rilmiştir. Böylece okuyucu eserin itibarı

dünyasını içten ve dıştan olmak üzere çift yönlü tanıma imkanına kavuşmuş olmaktadır,Hatta yazaranlatıcı kimliğindekibuanlatıcının, zaman zaman İsabiekov ile özdeşleşmesi de söz konusudur. Gerçekte, babanın bilmediği, görmediği, sezmediğihiçbir şeydensöz edilmez, Baba dış dünyayı algılarken hep güzellikleri, uyumu, sevgiyi görür.

Anlatcı İsabiekov'un hayatından iki kesiti alıp bize sunar. Bu sunuşta; anlatma, gösterme, telgrar, sembol, diyalog, iç çözümleme, rüyfı, sanrı, sembol yöntemlerinden yararlanılmıştır. Aynı mesajın benzer iki vak'a ile anlatılması, elma'nın sembolikanlamını güçlendirmiştir. Telgnıf aracılığı ile evlilikte dengenin kurulacağısezdirilir. Dil malzemesinin kullanımındada, kahramana soru sordurma tarzızihinmekanizmasınıharekete geçirir.

AnlatıcıöykUnündışındaama, ne denlidışında kalırsa kalsın,

"Jsabiekov mektubu yazmamışıı. Sabahleyin o henüz uyurken, Anarcı babasının çalışma masasındaMoskova' ya çekilmek üzereyazılmışbirtelgırafgördü. Sabira biz geliyoruz" diyordu telgrafla. Küçük kız kalemi eline aldı ve ince bir

yazıyla şunlarıekledi:" Anne bizikarşılamayagel sana birkızılelma getiriyoruz."(28) ibaresinde de görüldüğü üzere, öyküde bir yerlerde bir gözlemci olarak varlığınıhissettirir.

Hikfıye'dezaman kategorisi, rerılin hayatınıvermek için kullanılmıştır. ilgili zaman iki düzlemoluşturur.iikinde zaman, "geç saatlere kadar","sonlxıhar akşamımn karanlığı", "gecenin koyu karanııgı", "gündüz" ," her sonbahar olduğu gibi" ," dün" ," günün ortasındaydılar"," eve geç döndüler" ,"karanlık çabuk basıtrdı."," sabahleyin" gibi söz ve söz öbeklcriyle ifade edilir. Belli bir kronolojik tarih, ya da sosyal ve tarihıhadiselcrin cereyanettiği bir döneme deişaretedilmez, Yazılmak istenen sonra vaz geçilen mektup ve onun yerini alan telgral'ta günün tarihine de rastlanmaz. Bu düzlemde anlatma zamanı, İsabiekov'un, eşi Sabira'ya mektup yazma tereddütünü ifade eden cümlelerle başhımaktadır.Bu daİsabiakov' ilc Sabira'nın ayrılmaya karar verdikleri yılla çakışır ki bu yıl da kızları Anara çocukluktan kurtulduğu döneme rastlar. Yıl yaklaşık çiftin evliliklerinin on, onbeşinci yılı olabilir. Bu anlatımı zamanı,"akşamın karanlığı" "gecenin koyu

karanlığı",ifadelerinden de anlaşıldığı ü/.ere, günbatımından sonra başlar, yazılıp masayabırakılmışolantelgral'ın salıahleyin Anmatmarındangörülüp,

"Anne bizi karşılamayagel, .lana bir kml elmageliriyoruz,"ilavesiyle yakiıi geleceği işareteder.Sıraile; "ak,wfr/", "gecc", "sahahlcyin" , sonra "gündüz", yakın bir geriye dönüşü ifade ederken ortaya yirmi dört saatlik bir süreçıkar. Anara'nın bulduğu Kızılclma'nınbaba'ciauyandırdığı hatıralarilc zamangenişler. İlgili hatıra uzak birgeçmişi, İsabiekov'un öğrencilik yıllarında yaşadığı bir aşk hikfıyesini -romans- i haletaşır. Böyleceanlatımı zamanı uzak bir geriyedönüşlebirden boyut

kazanır ve zamanda ikinci bir düzlem belirir:

"Savaştansonra,şimdi öğretmenlik yapıığıTartm Enstitüsü' nde okumak için şehre gelmişli."(17)

cümlesiyle tespit edilen bu tarihi zaman, II. Dünya savaşı yıllarıdır; bu yıllarda yaşanan ekonomik ve sosyal sıkıntılara atıf vardır. Tarım Enstitüsü öğrencilerinin bütün bir gün kolhozela çalışmaları, açlıklarını kara ekmekle ve bozulmuşelma hahçesindebulelukları birkaç elma ile gidermeleri husavaş yıllarının teı..ahürüdür.

"Bir sabah","yine böyle bir sabahw","bütün gün","o gün","o akşam, "sabahleyin," dün" ," "akşam üzeri"," ertesi gün", gihi söz ve söz öbekleri, bu

II.düzlemde yeralırlar. İsabiekov'un bir kolhozdönüşü akşamüzeri elmayı buluşu, gece onu çekmesinde saklayışı,ertesi günün akşamı elmasıyla beraber Belediye Kütüphanesi'nesevdiği kız'avermek üzere gidişi, kız'ınoakşam gelmeyişi,ertesi gününakşamıtekrarBelediye Kütüphanesi'negidişi, kız sokağa çıktığında elmayıona vermekisıeyişivereddedilişigibi kücük metin parçalarıdikkatealınıncabura ifade edilenzamanınüç günolduğugörülür.

"Jsabiekov daha sonrabaşka kızlarladatanıştı.amaonlarınhiç birine birkızıl

elma sunmak geçmedi içiden.

Bununla beraber,hayatıboyunca, birkadınondan urarla. inatla ve içinden gelerek birkızılelmaistemiş durmuştu. Bu onunkarısıSabira idi.."

ifadeleri uzakgeçmişteki belirli üç güne eklenen belirsiz bir ...amanı sergiler. Bu zaman da"hayatıboyunca" söz grubuylaanlatılmışolur. İsabiekov'ıınsevgilisine sunduğu elma'nın reddedilişindensonra aradan geçen uzun "YLll"r boyunca"

mutluluğu yakalayamayışen genişzaman dilimini meydamıgetirir. Belirsizı.aman diliminin muhtevası,özetlerne yoluyla anlatılmıştır. Bu da İsabiekov'un ~ka kızlarla tanışmasına rağmen onlara bir kızılelma sunmayı içinden geçirmemesi; hayatı boyunca bir kadının , eşi Sabira'nın kendisinden bir kızılelma isteyip durmasıdır. Her iki düzlemde de daha öncealıntılarlatespitettiğimiz gibİ ınmriyle çakışaniki imtiyazlı anvardır. Bu anlar baba ve kızının .ıyrı ayrızamanlarda, ama aynımekanda birerKızılelma buldukları andır.

Neticede yirmi dört saatlik anlatma zamanıgeriye dönüşleric genişler. Bu geriyedönüşlerüç ayrı çizgioluşturur:Birincide gündüz yaşanan vak'cı, bitişimutlu bir sonahazırlarken;u.zakgeriyedönüşte anlatılan vak'anın İsabiekov'unyıliarsonm gerçekleştirdiğievliliğiniolumsuz yönde etkiler. Buradakahramanın hayat hikayesi esasalınmıştır. İkincisisoyut bir çizgidir, belirsizlik ifade eder.

Hikayede vak'azamanı ba~lıcaiki daireden oluşur. İkincidaireyaklaşıküç gündür; birinci daire yaklaşıkyirmi dört saati içinealır.Her iki daire de iç içedir. İlk daire zaman çemberinin odaknoktasıdır.Hikaye, hahdegdeceğjdeetkisi altınaalan bu üç gün içerisinde cereyan eden olaydan oluşmuştur. Bu zaman dairesinde İsabiekov'un yaşadığı güçlü aşk vardır. Bu aşkın fert planındaki yansıması: İsabieJcov'un hayatıboyunca gönlünüaşka kapatışıdır.

Kızılelma'nınzaman boyutunda geçmiş, halıhazırve gelecek birliktedir. İsabiekov'un öğrencilik yıllarınd" yaşadığıbiraşk vak'ası buvak'anın daha sonraki yıllarıolumsuz yöndeetkileyişi;bu etkinin halde sürdürülmesi ve bem.eri vak'anın haldeyaşanması geleı:eğibelirler.Öğretmen İsabiakov'un halıha:mdadengedeolmayan evliliği, delikanlılıkdönemindeyaşadıklarıyla bağlantılı kılınır; geçmişte yaşananbir aşk olayı sanatın dünyasında türün imkanları dahilinde dikkatlere sunulurken: bugünün insanındanhareketedilmiş;bugün dün ile izahaçalışılmıştır.Metinde dün, bugün veyakıngelecek vardır.

Hikaye'nin mekfm kategorisi deaşağıdakidizinioluşturur: A-Hatıra Mekanları

LTarım Enstitüsü

2.Öğrenci Yurdu-Yatakhane-Ders Salonu

3. Belediye Kütüphanesi -Okuma Salonu - Kütüphane ileBağlantılıYol Ve

Kaldırım - Kütüphane Yolu Üzerindeki Ev- Yol Üzerindeki Park C- isabiakov'un Evi - Oda-Anara'nın Odası-Avlu

ç-

E-AdıVerilmeyen Mekan

KızılelmaHikayesi 'nde olay örgusunun şekillenmesindeetkin olan asıl mekanlar, başta kütüphane olmak üzere, bir ev, Enstitü, kırvekırla bağlantılıelma bahçesidir.Açıkmekanlar realist ve izlenimci birtavırlatasvir edilip gösterilirlerken; yer yer tasvir gösterme veanlatmanın birlikteliğinede rastlanır. Kapalı mekanların

fiziki tanımlarınayer verilmemiş; yalnızcabu yerler, vak'a ve vak'a parçalarının sahnesi olarakanlatıma girmişlerdir.

Mazi ve halin ortak mektını olan Tarım Enstitiüsü'nde isabiekov geçmişte öğrenciyken halıhazırda öğretmendir; karşılık görmeyen ilk aşkını bu Enstitü 'de

yaşamıştır.

Öğrenciyurdu ve ders salonu benzeşenbirer küçükolayıncereyan ettiğiiki mahaldir. Bunlarınilki: isabiekov'un, çekmesinesakladığı Kızılelma'sının,arkadaşı

SırıkAziztarafından çalındığını gördüğü rüyi'ı;ikincisi ise yineİsabiekov'un,birden Aziz'in ders salonundaolmadığınıfarkederek elmanın çalınmış olmasıkorkusuyla, koşupçekmesinebakmasıve ordaolduğunugörünce sevinmesidir.

Okuma Salonu ile, hikayeninhatıra mekanlarıiçinde konumunu alan Beleeliye Kütüphanesi, her zaman sevgili ile karşılaşılankutsal bir yerdir. Kütüphane ile

bağlantılı kaldırımve yol, sevgiliye sunulan Kızılelma'nın reddedildiğive bu yüzden

elmanın karanlık boşluğa atılışı olayının yaşandığı tirajik bir anlam ifadc ederken,yolun devamındayer alan ev, aşık olunan kızın her gece kütüphaneçıkışı, İsabiekov tarafındanwkip edilmesi sebebiylehikfıyenin mekrınkategorisinegirmiştir. Yine kütüphane yolu üzerindeki diğerbir ıııahal, delikanlılarlagen\ kızlarındans ettikleri bir parktır.Bu parktan her geçişinde İsabiekov,en güzel çifti seçer; kızın

yerine, sevdiği kızı, kavalyesinin yerine de kendisini koyar. Kendisini bu hayfıle

oyle kaptırırki, dans edenin sevgilisi, kavalyenin de kendisiolduğunu düşünmekle

kalmaz, onunlakonuşmaya başlar:

" -Biliyor musunuz, ben kütüphaneye yalmz sizin için geliyorum. - Evet biliyorum. Orada bütün gün benibeklediğinizide biliyorum.. - Bütün gün sizidüşünüyorum....

- Çok tuhaf arasıraben de sizidüşünüyorum." (21)

alınLıdadaizlenebilindiği üzere, bu yerİsabiakoviçin, birdüşkurma,başkabir

deyişıebirsamı mekanıdır.

KızıAnara ile birlikte yaşadığı İsabiekov'unevinin varlıksebebi, uzun yıllar kendisiyle birkızılclına'yı bölüşmekisteyen eşSabira ve kızları Ananıilcyaşadıkları evolmasıdır. Halıhazırda baba-kız bu evde hayatlarınısünlürürler.Mektuptan vaz geçilip yerine bir telgraf yazıldığı oda, telgrafın üzerine konduğu masa ve

İsabiekov'un dışdünyaya baktığıpenceresiyleanlatımagirer; İsabiekov,Sabira'ya, birlikte ya daayrıolmakararını bildireceğibir mektup yazma tereddütiinü, ilgili evde bir geceyarısı yaşarken,penceredendışarıbakar; gördükleri İsabiekov'unruh haline uygundur. Yakından başlayarakuzaklaradoğrutasvir edilen peysaj niteliğindekibu görüntü; muhtevasındakipencereden görünen "akşamın karanlığında", dağların tepesinedoğru, ta uzakta, elektrik santralinin gerisinde, kımııdayanbir yıldız gibi

ışıldayanküçük birateş,bir çoban ateşi,uzaklarda yeni birKızılelma'ya işareteder gibidir.

Anma'ın odası, babanın şevkatıl' kızın üze.rini açıp açmadığını kontrol için uğradığı, bu sırada hayata dair düşünceler ürettiği, bunları iyi dilekler halinde fısıldadığımahaldir: Evin avlıısııise babanın, kararınıbildirmek üzere kızına kıra götürmeyi teklifettiğiyerdir.

Baba-kız Volga marka arabalarıyla şehirden,bir gezinti mahalli olan kıra doğruseyrederlerkenkır,pcysaj ~eklindedikkatlere sunulur. Arabanınradyosundan etrafayayılanAve Maria Melodisi yolculuğunfon müziğini teşkileder. Şehirle kırı birbirinebağlayanasvalt yol, ara mekanniteliğindedir. Yolculuğun noktalandığıelma bahçesi, hildyedemerkezımekanözelliğini yüklenmiştir. İki anlatıdada var olan bu ortak mekan,anlatı kişilerinin hayatınıetkileyen iki Kızılelma'nın tesadüfen veşans eseribulunduğuyerdir. Hikayenin olay örgüsünü de buKızılcimalar şekillendirmiştir. Elma bahçesi ve bu bahçeye giden asvalt yol, peysaj olarak tablolaşunlırkenen çok anlatılan açıkmekan dagüzelliği yansıtanbu elma bahçesidir.

Moskova,Sabira'nıntezini vermek içinbulunduğu yerioluştururken; Taşkent, ayrılık kararı alınırsa, Anara'nın annesiyle kalacağı ~ehirdir.Ayii ise, isal>iekov'un doğup büyüdüğüköydür.

İsabickov ile kızının yaşadıkları şehrin adr hikayede verilmemiştir;Tartm Enstitüsü'nün bulunduğubu mahal hem geçmişin hem de halin ortak mekfını konumundadır.

Olayınsahnesi olan bu mekanlarda görünen kişilerise, İsabiekov, eşSabira, kızlarıAnara, gençkız, İsabickov'un arkadaşlarıve Sınk Aziz 'denoluşmakta.

Tematik güç konumundaki İsabiekov geçmişte, Aylin köyünden Tarım Enstitüsü'ne okumayagelmişbir köylüçocuğudur;elbise vedavranışlarıyla mahalli rengi, mensubu olduğu toplum katmanını akscnircn bir delikanlı ınizacıyla hikayeninkişiler dünyasındayerinialırkenözellikleri kendi bakış açısındansergileITir. " ...ayakLarında askerhaıinLeri,üzerinde wka alfaheyiden kalma hircekeı. ayağlfJ.da asker ayakkabısı.bir de asker çanıası"(20) ; O, kıza elmayı n<ısıl sunacağını düşünürken özleminin:"Ah hir de güzel eLbisesi, ,~ehir ayakkahısı oLsaydı ne iyi olurdu! Bu askerboılarıylaonunyemıda oıurrruıkhiçyaiclŞık almazdı doğrusu"(23) sözleriyle dilegetirilişionun sosyal konumuna açıldık kazandırırkcn, sevdiği kız onunkarşısındakent soyluyu temsil edcr. Kendisineelmanın sunulacağıgece kızın üzerindekısabir malüvardır. Kızın'fiziğiise,Ya/.at'anlaucı tarafından delikanlının bakış açısınayüklenerek verilir: " ..yanık. saf. pürÜSSiiZ yÜZÜM. ilina ile taranmış saçLarına, düşünceye dalmışcasınainen kirpikierine. defıerine hızLı hızLı noılaralan zarif eline hakıyor ve ona güLümseyişini. "Ne kadar oriinaL"i d~yişini hayaL

ediyordu."(25)

Hikayeninakı~ıiçerisinde gençkızın,"Nekadar oriinal" sözü, onun mensubu olduğu(Oplumkatrnunının bir ifade~ekliolarak dikkatlere sunulur. Kız, görünüşve tavırlarının aksine, scvgikarşısında duyarsızvekabadır. Bu durumda yazar, hikiyenin kişileri açısından İsabickov'un yanındagörünür.

İsabiekov halde düne nazaran kişilik değişimine uğramışnr.ÖğrenciIik yıllarında dışa dönük, iyimser, aşka açık bir ınizaca sahipkcn aşkına karşılık görmeyişi sebebiyle, dünden halihazını içe dönük bir kişilik. taşımıştırama, evliliğindebozulan dengeyi sağlamakiçin,yaşadığı aşkhikayesinden öncekimizacına dönmeye karar vermiştir.Sonuçtakişilik değişiınvegelişimine uğrayan İsabiekov; öğretmen kimliğiilebağdaşan düşünen insan, kendini sorgulayan insan, kendinden başkalarınagiden, başkalarındankendine gelen yapısıyla, bir psikolog kimliği gösterir.

İsabiekov'un arkadaşlarındanbiri olan SırıkAziz, haylaz, şakacı biröğrenci

yapısıyla isabiakov'un çevrcsinde yer alırken,o'nun yüreğini hoplatan iki küçük vak'anın kahramanı konumundadır.

EşSabira,İsabiakof tarafındanalbenisi olan birkadınolaraktanıtllır.O'nun:

"Ben.sevdiğim erkeğinbeni sevmesiniaçıkcagöstermesinden korkmamasmıisterim. Başkatürlüdavranışı aşağılayıcıbuluyorum."(8) şeklindekisitem dolu sözleri aynı zamanda gururlu birkadın olduğunadaişaretederken,kentliliğinideaçıklamaktadır; nitekim evliliğinibu gurur yüzünden bozmaya kararvermiştir.

Anara, müziği seven duyarlı bir ruha sahip "ince örgülü kara saçlı, iri kahverengi gözlü "güzel birkız çocuğudur.Her çocuk gibi o da anne vebabasıyla birlikte olmayıister. Gizemlidavranışve sözleriyle bunubaşarmıştırda. Öğretmen İsabiakof'unbireğitimcive bir baba olarak çocuk psikolojisine yönelikdüşünceleri bukızsebebiyle gündemegetirilmiştir.

Folklorik bir malzeme olarak Kızılelma'nın hikfıyede işlevsel bir obje şeklinde kullanılışı, "milli romantik duyuş tarzl,-4 nı da gündeme getirirken; gençlik yıllarında yaşananbiraşkınhaletaşınmasıve buaşkın yaşanma biçimide hikfıyeye, "romantik bir duyuş tarzı"ekler. Bu durumda AytmalOv, Kızılelma'ya Türk-Kırgız halkının yüklediği anlamı gününün insanına ustaca ve şartlara uygun düşecek biçimdeuygulamıştır.

Cengiz Aytmatov'un bu uzun hikfıyesionun gençlik yıllarını hatırlatmaktadır. Aytmatov'un TarımEnstitüsü'nde okuduğunu düşünürsek: İsabiekovile yazar'ın kimliklerinin çakıştığıgörülür. Yazar, bu durumda geçmişlegelecek arasındabir noktadadır.O, düzenlenmi~,gözden geçirilmişbilinç- akımı ile dünkü zamanıhale taşırken, geleceğide geçmişve hal üzerinde kurar. Milli romantik duyuş tarzı ile sana'atın itibari dünyasına taşınan Kızılelmasembolü, Hikaye'de Türklük için yüklendiği"fetih ülküsü" anlamını da sezdirir gibidir. ilgili motirin kullanılışı miııiyetögesinin bir tezahürşeklide olabilir: Anne-baba-çocuk üçgen inde noluşmuş çekirdek ailenin yerineTürklüğü düşünecekolursak,hikfıye'den Türklüğün geleceğine yönelik bir mesajçıkarılabilir.

Kızıl Elma Hikayesi5 ,Cengiz Aymatov'un san'auı dair:

"Birdüşünceyegöre san' almutluluğu, sevinci.iyimserfiği çağırmalıdırDoğru.

Ama san'atinsanıderin derin düşüncelere de sürürlemeli.insanı sanmalı,insanda

acıma duygusu uyandırmalı, kötülüğü protesto eııidmeli, insanı üzmelidir.ayrıca

hayatm ayaklar altmaalınan.yok edilen. küçük düşürülenendeğerliyönlerini yeni

baştankurmak, korumak ve kurtarmakisıeğini uyandırmalıdır." şeklindeki düşüncevegörüşleriyle dcnkleşmekıedir.

4 Cengiz Aytmatov' da bu duyu~ tarzı için bkz.Ali ıhsan KOLCU,Milli Romantik Duyu~ TarzıVe Cengiz Aytmatov'un Eserlerinde MilliyetUnsurları,AlalÜrk Üni.Fen-Ed. FakTürk Dili ve Ed.BitirmeTezi,Danışman,Doç. Dr.Şerif AKTAŞ. \987.

5 Cengiz AYTMATOV,Kıztl Elma.Oğulla Buluşma.Beyaz Yağmur,Asker çocuğu,Deve Gözü, Hikayeler, çev. Refik ()zdek.Ötükcn Ne~riyat A.Ş.,1.Bsm.Istanbul 1992.

Kızıl ElmaHikayesi,Kırgızistan'ınTürkiye Elçisi tarafından filme çekilnıişve TRT.'de de gösterilmi~tir.

Daha sonra yurdu olan Ijartzm'e döndü. Devnn hükümdarı.

AtslZ'dan iltifat gördü ve yazd:ıgı M~addimetü'l-Edebadlıeseriniona

Uhaf etti. Arefe gecesi 9 Zilhicce 538 (14 Haziran 1 144)'de Ürgenç

(Gurgenc, Curcciniyye)'de vefat ettl4 .Tefsir,hadis,fıkıh,

dilbtlg1st,

ve edebiyat sahalarında eşine az rastlanırlardan olan Zemabşerl

itikadda Mu'tezile mezhebindendi5. Keşşafadlı tefsiri pek meşhurdur.

Prof. Dr. SüleymanTÜLÜCÜ·

NUR! YÜCE: Ebu'l-Kasım Camllah Mahmud bin~Oınar bin

MuJ}ammed bin

Al;ımed ez-Zamabşarfel-Ijvanmıf,

Mu!Cadimmetü'Z-Edeb, Hvarizm Türkçesi ne Tercümeli Şuşter Nüshası, Giriş, Dil

Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara 1988. Türk Dil Kurumu Yayınlan:

535, V1+229 s., 2.baskı.Ankara1993.

101

Atatürk ÜniversitesiılahiyatFakültesi Ögretlm Üyesi.

Bu alimlerden bazılaniçin bk. Vaııütel-l1amevi, Mu·cemii'ı- Üdefıa~, nşr.A. Ferid Rifa&i, Kahire 1355/1936, XIX, 127;Süyüıi. BuiJyetü1-Vu-aat, nşr. M. Ebü'I-FadI ıbrahim, Beyrut, ts.,

n,

Zemahşeri (Hayatı ve ~rleri),Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

n1rkDUi

ve

ıbnIjallikan, Vefeyatü'I-A"yan, nşr. ttısancAbbas, Beyrut 1397/ 1977, V,169,

&Abdü1\ffidir el-Bagdadi, Şô.şiye 'allı Şer1;ıiBanet Sucad, nşr. Nazif M. Hoca, Beyrut, 1400/1980, I, 108; ıbrahim Kafesogıu, Harezmşahlar Devleti Tarihi,Ankara 1992, s. 292.

ıbnIjallikan, a.g.e.,V, 173.

~hebi,SiyeruA"!ô.mi'n-Nübellı),nşr. Şu'ayb el-Arna'üt v. b. , 3.baskı, Beyrut 1406/1986, XX, 156; Davüdi, Tab~iitü'I-Müfessirin,Beyrut, ts., 11,315.

Ebü'l-~sımCanıIlahMalpnüd b. 'Omer b. Al}.medez-ZematJşeri

el-Ijarizmi, 27 Receb 467 (8 Mart 1075) Çarşambagünü ljartzm

ilçelerinden Zemagşer'dedogdu. İlktahsilini Ijcirizm'deyaptı.Birkaç

defa Bagdad'a gitti ve orada çeşitli

ilim

dersler aldıl.Sonra Mekke'ye gidip orada 5 yıl kadar kaldı.Bundan

dolayı Carullah (Tanrı'nın komşusu) lakabı ile anıldı2. Ayrıca

eserlerinin kendisine kazandırdıgıbüyük şöhretten dolayıda F*-i

Hcirizm (Hcirizm'in övüncesi)_ w lakabıiletanındı3.

1

•