MALAZGİRDİN SONRASI
ıııııııııi!iıııııııım imılllTl^lıııııınifi'TÎ!i!iııııi!i
“Haç,, la “Hilâl,, in cihan cengi
Yazan: İsmail Habib Seviik
Malazgirdin ilk büyük eseri•Anadolunun fethi»; bu fethin en heybetli eseri de «Haçlı seferleri» dir. Yalnız «Haçlı seferleri» ismi o hâdisenin hududsuz heybetini anlatmağa yeter değil. İki asra ya kın, 1095 ten 1270 e kadar tam 175 yılda Garbdan Şarka yalnız 8 Haçlı seferi yapılmış olmadı; o uzun za rtan içinde > o seferlerle iki. büyük din birbirile boğazlaşıp iki dünya birbipile çarpıştı. O tam manası lo bir «cihan cengi» dir.
Anp. scbcb:
Tarihçiler Haçlı seferleri için bir çok sebeb sayarlar: Kudüsün müs lümanlar eline geçmesinden dolayı kabaran din taassubu, Avrupanın o zamanki sefaleti yüzünden hal kın şarkta daha mesud yaşamak hülyasına düşmesi, asilzadelerle şövayelerin maceraperestliği... Bun lar hep büyük îııristiyan kütleleri ni harekete getirmek için propa ganda amilleridir, hiç biri ana se beb değil Bu seferlerin mahiyetile o seferlerdeki ana Eebebi en açık surette büyük İngiliz, tarihçisi Gibbon söyledi. O seferlerin ma hiyeti için şunu der: «Asya İslâm âlemi bu zamanda nurlar ve parıl tılar içindeyken Avrupayı baştan başa derin bir barbarlığın karanlığı örtüyordu.» (C - 2, S - 632) o se ferlerin ana sebebini de şöyle an latıyor: «Türkler tarafından Kudü sün zaptından yirmi yıl geçince Piyer Lermit isimli bir papaz, ar tık Bizans imparatorluğundan bü tün ümidini kesmiş, bütün Avrupa cengâveı-Ierini toplayıp harekete getirmeğe başlıyor.» (S - 639) Y a ni Gibbon iki şey söylüyor: Haçlı seferleri bir kere «karanlıkla ay dınlığın çengidir» ve o uzun cenk- ler hep «Bizans yüzünden çıktı.» Çünkü Türkler Bizans kartalının Anadolu kanadını kırdıktan baş ka iki boğazın kıyılarına da yer leştikleri için, onu kıskıvrak tehaid îdiyorlar. Bizans imparatorluğu uristiyanlığm serhad kalesidir. O cale düşünce sıra Avrupaya gele cek. Zaten Bizans imparatoru Pa
padan istimdad edip duruyor. Evet Haçlı cenkleri Malazgird zaferin den sonra Türklerin iki boğaz kı yısına yerleşmesinden çıktı. Ana sebeb Malazgirddir.
İlk mücahede:
Anadolu Selçuk devletini kuran Süleyman Şahin Antakya zaferi üzerine Musul ve Haleb Meliki Şerefüddevle Müslim ile arası a çılır. Yaptıkları harbde Müslim mağlûb ve maktul düştü. Süley man Halebi muhasara ediyor. Vali dessasın biri. Elaltmdan Suriye Sultam Tutuşa haber gönderir. O Alpaslamn kardeşi, yani Süleyma- mn amcası. Amca, yanında büyuK kumandan Artuk Bey de olduğu halde, yeğeninin üzerine yürür. Süleymanm ordusu dağılıverdi ve kendi maktul düştü. 1086. Sultan-ı A’zam Melikşah Süleymanm oğul larını da, Artuk Beyi de kendi ya nına çağırır. Altı sene sonra 1092 de Melikşah ölünce yerine geçen Berkizâruk Süleymanm oğullarını Anadoluya yolladı. En büyükleri Kılıcaslan Selçuk tahtına çıkar. Bir iki yıl içinde devletini babası nın zamanındaki hale yükseltti. Fakat 1095 te Piyer Lermit’in ha rekete geçirdiği milyonluk sürü Istanbula gelip Anadoluya geçer. Wells’in «Cihan tarihinin umumî hatları» nda (C - 3, S - 131) anla tıldığı gibi bunlar cahil, başıbozuk, kumandansız halk yığınlarıydı. Bizansı yağma etmesinler diye İm parator Aleksis onları gemilerle Üsküdara geçirdi. Selçuk hüküm darı Kılıcaslan bunların hepsini İzmit yarımadasında mahveder. Haçlılara karşı İslâmların ilk m ü- cahedesi budur. Kılıcaslan İslâm âleminde kutsileşivermişti.
İznik macerası:
Ertesi yıl, asıl muntazam Haçlı ordusu, altı yüz binlik. Bunlar üç büyük kol halinde İstanbuldan ha reket eder. İlk iş olarak izniği mu hasara ediyorlar. Kılıcaslan İznik müdafaasını Emirlerine bırakarak kendisi ordusile dağlara çekildi. O mütemadi baskınlarla Haçlılara a- ğır telefat verdirirken İznik şehri de harikalı bir müdafaa yapıyor. 1097 nin 6 mayısında başlıyan m u
hasara haftalanîır gitmek tedir. Jean Pozzi «Nicee» isimli e- serinde etraflı tafsilât verir: Haç lılar ikinci bir ordu daha getirdi ler. Gene nafile. Türkler İznik gö lü sayesinde yardım alıp duruyor lar. Haçlı kumandanları gölü ele geçirmeden şehri almağa imkân olmadığını anladılar. Gemlik k ör
fezindeki gemileri tekerlekli kı zaklar üzerinden yürüterek göle getiriyorlar. Artık müdafiler müş kül duruma girdi. Yedi haftadır o kadar üstün kuvvetlere dayanan Türk askerlerinin yiyecekleri yok. Son gün 26 haziran. Bizans ordusu Aleksi Komnenos zayıf bir kuv vetle Haçlıları takib ederek oraya gelmişti. Türklere haber gönderdi. İki taraf anlaşır. Artık mukavemete imkân kalmadığını gören Türkler gece gizlice Bizans askerlerini içe ri aldılar. Ertesi sabah Haçlılar, kale burçlarında Bizans bayrakla rının dalgalandığım görünce bu zengin avı ellerinden kaçırdıkları na kızarlar. Bizans onların mütte fikiydi. Bir şey yapamazlardı. Yedi hafta karadan ve denizden o kadar uğraşıp, hem kale müdafilerine, hem durmadan baskın yapan K ı- lıcaslan kuvvetlerine karşı o ka dar telefattan sonra İzniği Bizans lIlara bırakarak büyük macerala rına devam için yola revan oldu lar.
İki yıllık kanlı yol:
Ünlü İngiliz tarihçisi Gibbon (Gibin) bu birinci ve en haşmetli Haçlı ordusunun Büyük İskenderin yolunu takib ettiğini söyliyerek Konyada Türkleri «yenilmez bir halde bırakıp» geçtiklerini söyler. Ele avuca sığmıyan Kılıcaslan Konya geçişini onlara pek pahalı satmıştı. Haçlı ordusu Eskişehire vardığı zaman Kılıcaslan Sivas Meliki Ahmed Danişmendle birleş ti. İki Türk hükümdarı Eskişehirde yaman bir cenk verdiler. Torosla- rın meşhur Gülek boğazım geçiş. Çukurovada daimî baskınlar. Ni hayet Haçlı ordusu 20 eylül 1037 de Antakyaya geldi. Meğer en çe tin macerayı orada göreceklermiş. Kılıcaslamn ünlü kumandanı Yagi — Arkası Sa. 4, Su. 1 de —
IMALAZCIRDIN SONRASI I
“Haç,, la “Hilâl,, İn
cihan cengi
(İkinci s a h ild en devam )
Siyan akıllara sığmıyacak bir mü dafaa yapar. Muhasara bir sene sürüyor. Ondan sonra asıl hedef: Kudüs. Orası Şiî' Fatımilerin elin dedir. Godefroi (Godefrua) nm 50 binlik ordusuna ancak bir ay da yatabildi. W ells 15 temmuz 1099 da Kudüsü alan Haçlıların 70 bin müslümanı nasıl vahşiyane boğaz ladıklarını olduğu gibi anlatmak tan çekinmez: «Müslümanların toptan kath pek dehşetli olmuştu. Dökülen kanlar şehrin sokakların da s e l, gibi akıyor. O kadar ki sü variler dolaşırken atların ayakları altından etrafa kanlar fışkırmakta dır. Şövalyeler sevinçlerinin coş kunluğundan ağlaya ağlaya İsanm merkadenide kanlı ellerini kaldı rıp dua ediyorlar.« Sekiz Haçlı se ferinden bu birincisinin en kala balığının ve en çok iş göreninin Bilançosu: 1097 baharında 600 bin le Istanbuldan hareket ettilerdi, 1099 yazında Kudüse 50 binle gir diler.
Aslan ve çakal:
Bizans İmparatoru Aleksis Kom - nenos, «Anadolunun fethi» başlıklı yazıda görmüştük, 1074 te, Bizans generallerinin en genci ve en liya katlisi olarak, Anadolu ordusu ku mandanı olmuştu. Selçuk Sultanı Süleyman iki boğazın kıyısına yer leşince Aleksis Rumeli kuvvetleri tarafından imparator ilân edilip tahtı ele geçirdi. Çok kurnaz ve entrikacı. Bir taraftan Selçuk Sul tam Süleymanla dost, diğer taraf tan hıristiyanlık âlemini Türkleı aleyhine kışkırtmakla meşgul. 1082 de Normanlar Adriyatikteki Dracı muhasara edip Bizans imparator luğunu batıdan tehdid edince A - leksis Türk sultanından istimdad eder. Onun gönderdiği yardım sa yesinde tehlike atlatılır. Norman-
lann Tsalya istilâsında da Süley man Şahın yolladığı 7 binlik Türk kuvveti müstevlileri tardetti. Haçlı seferlerinde ilk mühim hâdise olan İznik muhasarasında D e-Guigne- nin dediği gibi bütün fedakârlığı Haçlılar gösterdiği halde İzniği ele geçirmek suretile en yağlı parsayı imparator topladı. Haçlı kuman danları imparatora sadakat yemini etmişlerdi, imparator da onlara yardım edecekti. Halbuki o sadece kendi çıkarma baktı. Birinci Haçlı ordusu iki yıllık kanlı yolda dövü şe dövüşe ve doğrana doğrana iler lerken İmparator boyuna, Kılıcas- lan tarafından boş bırakılan yerle ri almakla meşguldü.^ Gibbon gibi en ağırbaşlı bir müverrih impara torun Lâtinlerle yaptığı muahede den alçakça dönüşünü anlattıktan sonra şöyle der: «Eğer tarihe yakı şan üslûb vakarına ehemmiyet ver meseydim Aleksi’yi aslanın ardın dan giderek onun artıklarını yiyen çakala benzetirdim.» Evet Haçlı larla Türkler aslan cenkleri yapar ken çakal bütün garbî Anadoluyu Konya yakınlarına ve cenub h u- dudlarına kadar ele geçirmişti.
İJçüzlü cihad:
Kudüsü fetheden Godefroi erte si yıl 1100 de öldü: Kardeşi Birin ci Baudouin (Boduin) aynı yılın Noelinde Antakyadan Kudüse ha reketle Kudüs kralı oluyor. Gene bu yıl içinde Danişmend Gazi Ma la fa d a yaptığı bir baskın cengile Antakya Prensi Bohömond’u esir eder. Haçlı ordusundaki bu en kahraman şövalyenin esareti bü tün hırıstiyan âlemini dalgalandı ran bir felâket olmuştur. Ertesi yıl 1101 de bu felâketin de tesiriie Avrupadan mühim takviye kuv vetleri gönderilmeğe başladı. Bun ları Venedik ve Ceneviz gemileri durmadan taşıyordu. Garblı üç prens kumandasında ilerleyen üç ordudan mürekkeb bu takviye kuvvetleri Kıhcaslanla Ahmed Da- nişmendin müşterek taarruzları karşısında perişan edildiler. Bizans imparatoru Aleksis Haçlıların ün lü kahramanı Bohbmond’u kendine teslim edilmek üzere Ahmed Da- nişmende, De-Guignes’nin verdiği rakama göre, 260 bin altın teklif eder. Kılıcaslan, Haçlılara kar'i zaferleri hep müştereken kazan dıkları için, bu paranın yan hisse sini istedi. Danişmend hisse ver-' medikten başka Haçlıların yolladı ğı fidye ile Boh^mond'u serbest bırakıyor. Hiddetlenen Kılıcasıan1
derhal Danişmendin üzerine yürü yerek onu mağlûb etti 1104. M ük- rimin Halilin «İslâm Ansiklopedi si» ndeki «Danişmendiler» yazısına göre Ahmed Danişmend o yıl ve fat eder.
Ahmed Danişmendin ölümünden sonra yerine geçen Melik Gazi Kılıcaslajıla iyi geçinerek Haçlılara karşı babasının mesleğinde yürü yüp cihada devam ettiği gibi gene 1104 yılında mücahede sahnesine Artukoğullarının da atıldığını g ö rüyoruz. Fuad Köprülünün «İslâm Ansiklopedisi» ndeki «Artukoğul- ları» yazısında bildirdiği veçhile Artukoğlu Sokman 1104 te Mardini ele geçirdikten sonra Harran civa rındaki muharebede Haçlılara kar şı parlak bir ..afer kazanarak Urfa Kontu İkinci Baudouin ile kardeşi Joscelin’i esir etti. Sokman aynı yılda vefat eder. Kardeşi İlgazi ise Mardinden başka Halebi de ele ge çirerek Haçlıların amansız bir düş manı oldu. Selçuk Sultam Kılıcas- lanın 1110 da Haçlılara karşı gön derdiği orduya ilgazi de bütün kuvvetlerde iştirak etmişti.
Destanı bir kahraman:
Haçlı mücahidlerinin en destanı kahramanı da Artukoğulları ara sından çıktı. Sokmanla İlgazinin yeğeni Belek. Remé Grousset’ııin bütün frenkler gibi Balak l’Orto- gide dediği ve «Antakya Kontlu ğuna darbe- üstüne darbe indirdik ten sonra nihayet Kudüs kralile Antakya kuvvetini esir edip H ar- put kalesine gönderdi» diye yaz dığı «L’Emprire du Levant» ı (S - 219) şanlı kahraman. Mükrimin Halil «İslâm Ansiklopedisi» nde (C - 2, S - 468) Belek hakkında tam sekiz sütun malûmat verir: Suriye hükümdarı Tutuş Urfa ve havalisi Emirliğini Sokman’a ver diği zaman o da kendi ülkesindeki Şuruç Emirliğini yeğeni Belek’e vermişti. Urfa Kontu Birinci Bau douin, k i sonra . Kudüs kralı _ oldu, Suruç’u kendi Kontluğuna ilhak edince, 1098, emaretsiz kalan Be lek, amcaları Sokmanla İlgazinin maiyetlerinde, Haçlı cenklerine karışıp kahramanlığının ilk staj larını yaptıktan sonra talih kendi sine en beklenmedik bir emareti nasib etti:
Anadolu Selçuk Sultanı Kılıcas- lan vefat edince ülkesi oğulları a- rasmda taksim edilirken Elbistan ve Malatya emareti henüz sabi o- lan en küçük oğlu Tuğrul Aslana düşer. Çocuğa onası Ayşe Hatun vasilik etmektedir. Bu kadın cesa retine hayran olduğu Belekle ev lenir. Bu sayede küçük şehzadenin atabeyi oldu. Sağa sola yaptığı çe vik hareketlerle emaretini genişle tiyor. 1122 de amcası İlgazi hasta lanarak Halebden Mardine gidince Haçlı cenklerinin idaresini ona b ı raktı. Belek bu vazifeyi üzerine alır almaz aynı yılın eylülünde Urfa Kontu Jocelin ile Birecik Senyörünü mağlûb ve her ikisini esir ederek Harput kalesine hap seder. Kontun esareti Kudüstekl Frank krallığı için büyük darbey di. Kral İkinci Baudouin Beleke haddini bildirmek için 1123 te biz zat harekete geçti. Belek yıldırım süratile Haçlıların üzerine atılır. Ölümden kurtulabilenlerin hepsi, başta kral olmak üzere, esir düş tü. Kral ki Beleki tepeleyip mah- bus Kontu kurtaracaktı, şimdi kendi Beleke yenilip Harputta Kontun yanına gönderilip hapse atılır. Haçlıların İslâm ülkesine girdiklerindenberi en büyük hezi metleri budur. Belek artık bir des tan kahramanı. Selçuk Sultam Mahmud Haleb emaretini ona ver diği gibi Haçlılara karşı onu ser dar tayin etti. Diğer Emirler hep onun emrindedir. Cihan cengi ar tık iyice kızışmıştı.
İsm ail H abib S E V Ü K İNCİ GERDANLIK 16 Kasım Salı günü saat 1-2 arasında Tepebaşında Çar- daş lokantasından çıkıp K arl- man Pasajından geçerek G a- latasarayda Güney apartıma- nma giderken Kültür İnci sinden müteşekkil 90 incilik bir gerdanlık kaybedilmiştir. Bulup 83124 numaraya tele- fon edene iyi bir ikramiye verilecektir. W t t
