Epidermal Büyüme Faktörü Ve Çene Cerrahisindeki Yeri

EPİDERMAL BÜYÜME FAKTÖRÜ VE ÇENE CERRAHİSİNDEKİ YERİ

*Dr.Dt.Barış ŞİMŞEK

ÖZET

Bu makalede Epidermal Büyüme Faktörü hakkında teme bilgiler verilmiş ve çene cerrahisindeki yeri ve kullanımı hakkında bilgiler tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Epidermal Büyüme Faktörü, Çene Cerrahisi.

SUMMARY

In this article basic concepts of the Epidermal Growth Factor were mentioned and the using prosedure and the taking part in the maxillofacial surgery were discussed.

Key Words: Epidermal Growth Factor, Maxillofacial Surgery.

Epidermal Büyüme Faktörü ilk kez 1962

yılın-da Dr. Stanley Cohen tarafınyılın-dan erkek fare

sub-mandibuler tükürük bezinden izole edilmiştir.

11

Cohen, erkek fare submandibuler tükürük

be-zinde sinir büyüme faktörü (NGF) izole etmeye

ça-lışırken, bu bezlerden elde ettiği ekstrenin yeni

do-ğan farelere enjekte edildiğinde erken göz kapağı

açılışına ve erken diş sürmesine neden olduğunu

gözleyerek etken maddeyi izole etmiş ve epidermis

gelişimini hızlandırıcı etkisi nedeni ile bu maddeye

Epidermal Growth Factor (Epitermal Büyüme'

Faktörü-EGF) adını vermiştir.

11,12,13

EGF bir çok memeli türünün değişik doku ve

vücut sıvılarında bulunan,53 aminoasitten oluşmuş

mitojenik bir polipeptitdir. Subkutan yolla enjekte

edildiğinde 48 aminoasitli şekle dönüşmekte ve

et-ken hale gelmektedir.

16,19,32,34

EGF, fare submandibuler tükürük bezinde

sen-tezlenerek tübüler kanal hücrelerinde depo

edil-mektedir. Ancak farelerde submandibular tükürük

bezinin çıkarılması sonrasında plazma EGF

düze-yinde herhangi bir değişikliğin olmaması EGF' nin

organizmada başka bir yerde de sentezlendiğini

düşündürmektedir.

6,7

EGF reseptörleri insan vücudunda idrar ve

tü-kürüğe ek olarak mide, pankreas sıvısı,

serebrospi-nal sıvı, semiserebrospi-nal sıvı, prostat sıvısı, süt ve kanda

bulunmaktadır. EGF ayrıca birçok dokuda, özellikle

karaciğer ve plasenta hücrelerinde bulunmakta ve

epitelial ve mezotelial kökenli hücrelerde

mito-jenik özelliğe sahiptir.

19,23

Pek çok hücre kültürü ortamında tanımlanan

EGF reseptörleri nonepidermal orijinli

olabilmek-tedir. Hücreye etkisini ise reseptörlerine

bağlana-rak gerçekleştirmektedir. Reseptörler

fibroplastlar-da, kornea ve lenste, ince bağırsak epitelinde, glia

hücrelerinde, epitelial karsinoma hücrelerinde

gös-terilmiştir.

6,19,32

Hücre dışında EGF reseptörleri ile birleşmekte-

*G.Ü. Diş Hek. Fak. Ağız. Diş, Çene Hast. ve Cer. ABD.Arş. Gör

.

dir. Reseptörleri ile birleşmesi ile quanizintrifosfat

bağlanarak adelilatsiklaz ve tirozin kinazlar aktif

hale gelir ve bu olay sonrasında hücre çoğalması

hızlanır.

6,7,11,13,27

Pek çok mezodermal ve ektodermal hücre için

EGF mitojenik özelliktedir. Korneal endotel

hücre-ler, fibroblastlar ve sinir sistemi destek dokusu

hücreleri üzerinde mitojenik aktiviteye sahip olan

EGF en fazla mezodermal hücreler tarafından

sal-gılanır.

6,7,11,13,27

EGF endojen olarak insan submandibuler

tükü-rük bezinden salgılanmaktadır.

10

Gregory ve arkadaşları insan idrarının

köpek-lerde mide asit salgısını inhibe ettiğini

göstermiş-ler ve izole ettikgöstermiş-leri etken maddenin adını

Urogast-rone koymuşlardır. İzole edilen bu maddenin fare

EGF'sine benzerlik göstermesi üzerine

Urogastro-ne'na (URO) insan EGF'si denilmiştir.

23

EGF-URO insanda tükürük bezleri ve Brunner

bezlerin-de tesbit edilmiştir.

7,14

URO insan tükürüğünde 6-17 ngr/ml, sütte

80gr/ml, idrarda 29-272 ngr/ml ve bilinmeyen

mik-tarda da amniyotik sıvıda tesbit edilmiştir. İnsanda

diğer dokularda gram başına düşen URO miktarları

ise, submandibuler tükürük bezinde 1.3 ngr/gr,

pankreasta 2.8ngr/gr, duodenumda 2.3 mgr/gr,

je-jenumda 4.8 ngr/gr, tiroid bezinde 5.5 ngr/gr ve

böbrekte 5.5ngr/gr olarak bulunmuştur.

7,14,23

EGF, embriyogenezis, anjiyogenezis, doku ve

vasküler sistemlerin onarımında büyük rol

oyna-maktadır.

28

EGF'nin bol miktarda bulunduğu

submandibu-lar bez ekstrelerinin yara iyileşmesi üzerinde

hız-landırıcı etkisi olduğu bir çok çalışmada deneysel

olarak gösterilmiştir.

Erbaş ve arkadaşları EGF' nin yara

iyileşmesin-deki hızlandırıcı etkilerini gösterdikleri

çalışmala-rında EGF'nin serum çinko düzeyini artırdığını

20

Türker ve arkadaşları ise EGF' nin karaciğer

toglandin E

2

düzeylerini artırırken, beyin

prostog-landin E

2

düzeylerine herhangi bir etkide

bulunma-dığını bildirmişlerdir.

45

_{Aral EGF'nin deri}

allog-reftleri üzerine olan etkisi araştırdığı çalışmada deri

allogreftlerinin rejeksiyonunu önlemediğini

be-lirtmiştir.

1

EGF, normal büyüme etkisi, neoplastik

büyü-medeki rolü ve yara iyileşme sindeki etkisi olmak

üzere üç başlıkta değerlendirilebilir.

37

_{EGF' nin}

ya-ra iyileşmesindeki etkisi, enflamatuar safha (0-3

gün), fibroblastik safha (3-12 gün) ve remodelling

safhası olmak üzere birinin içinde öbürünün

geliş-tiği üç süreçten geçmektedir.

17,30

Mitojenik bir polipeptid olan EGF, yara

iyileş-mesine enflamasyon fazının bitiminde etki etmeye

başlamakta ve fibroblastik oluşumunu indüklediği

ve bunun yanı sıra granülasyon dokusunun

oluşu-mu ve epitelizasyonu uyardığı

bilinmekte-dir.

8,12,20,21,22,26,36,39,43,46

Son zamanlarda gerek genel tıp alanında

gerek-se ağız cerrahisinde yapılan çalışmalarda EGF'nin

yara iyileşmesi üzerinde olumlu etkilerinin olduğu

gösterilmiştir.

5,17,18,22,44,50

Genel tıp alanında EGF özellikle yanık

tedavi-lerinde ve korneal yaralanmalarda

kullanılmakta-dır. Araştırmacılar deride oluşan yarıklarda ve

kor-neal yaralanmalarda EGF'nin kullanıldığı

durum-larda yara iyileşmesi üzerinde olumlu etkisinin

ol-duğunu göstermişlerdir. Topikal formda ilaç

uygu-lamalarının tıp alanında kullanılmasına

başlandık-tan sonra oluşan yaralanmalarda topikal olarak

so-lüsyonların ve biyoadesif taşıyıcı sistemlerin

uy-gulanması yara iyileşmesinde olumlu bir etki

sağ-lamış, oluşan deri yaralanmalarında, korneal

yara-lanmalarda, yanıklarda ve gastrointestinal sistem

yaralanmalarda olumlu etkisi

gösterilmiş-tir.

4,9,15,16,29,34,38,47,48,51

Ağız cerrahisinde, ağız içinde oluşan

yaralan-malarda iyileşme sürecinin hızlı olarak

gerçekleş-tirilmesinin oldukça önemli olduğu bilinmektedir.

Oluşan yaralanmalarda, cerrahi işlemlerden sonra

ve oral mukoza ülserlerinin tedavilerinde EGF' nin

olumlu etkisinin olduğu bildirilmiştir. Farklı

form-larda özellikle biyoadesif taşıyıcı sistemlerle

bir-likte kullanıldığında EGF, yara iyileşmesini

hız-landırmaktadır,

24,33,41,43,44,49

Arıcıoğlu ve arkadaşlarının EGF ve lazerin

fa-relerde bisturi ile oluşturulan insizyon yaralarını

iyileştirilmesinde lipid peroksidasyon üzerine

etki-lerinin incelenmesi adlı çalışmalarının sonucunda

yara iyileşmesinde 1. ve 3. günlerde anlamlı bir

fark olduğunu bildirmişlerdir.

3

Yılmaz, diyabetik ratlarda oluşturulan

elektro-koter yaralarında EGF ve lazerin lipid

peroksidas-yon isimli çalışmasında EGF ve lazerin yara

iyileş-mesi üzerinde olumlu etkilerinin olduğunu

bul-muştur.

50

EGF'nin sistemik yoldan uygulanması ile ilgili

yapılan çalışmalarda EGF' nin epitelizasyonu ve

granulasyon dokusu oluşumu ve de yeni damar

oluşumunu uyarak yara iyileşmişini

hızlandırdığı-nı bildirmiştir.

1,2,5,21,25,29,31,36,38,41,48,49,51

Son zamanlarda farklı dozaj şekillerinde farklı

veriliş yolundan EGF uygulamasının

karşılaştırıl-dığı çalışmalarda topikal olarak biyoadesif formda

uygulanan EGF

1

_{nin diğer uygulanış yollarına göre}

yara İyileşmesini daha fazla uyardığı,

epitelizas-yonu hızlandırdığı ve yara gerilimini artırdığı

bil-dirilmiştir.

Girdler ve arkadaşlarının EGF' yi oral ağız

gar-garası olarak oral ülserlerin tedavisinde

kullandık-ları çalışmakullandık-larında EGF'nin tedaviyi hızlandırdığı

sonucuna varmışlardır.

24

Çelebi ve arkadaşlarının fareler üzerinde yara

gerilimi üzerine yaptıkları çalışmalarında EGF'nin

yara gerilimi üzerine olumlu etkisinin olduğunu

belirtmişlerdir.

15

Türkyılmaz ve arkadaşları

46

_{ve Memişoğlu ve}

arkadaşları

33

_{yapmış oldukları çalışmalarda}

EGF'nin topik uygulamasının yara iyileşmesini

hızlandırdığı sonucuna varmışlardır.

Babül ve arkadaşlarının yapmış oldukları

çalış-malar sonucunda EGF'nin yara iyileşmesini

hız-landırdığını bildirmişlerdir.

4

Şimşek'in farklı formlardaki EGF'nin yara

iyi-leşmesi üzerine yapmış olduğu araştırmalarında

topikal olarak biyoadesif jeller ile birlikte

nan EGF'nin sistemik ve çözelti formda

uygula-malara göre yara iyileşmesni hızlandırdığım

bildir-miştir.

43

Sonuç olarak ağız içinde oluşan yaralanmalarda

veya cerrahi işlemlerden sonra yara İyileşmesinin

hızlandırılması için sistemik veya topik olarak

EGF kullanılmasının etkin olacağı ve hem hasta

açısından hem de doktor açısından rahatlıkla

kulla-nılabileceği söylenebilir. Büyüme faktörlerinin

ağız cerrahisinde kullanım alanının açılması ile

EGF'nin daha önemli bir rol alacağı

görülmekte-dir.

KAYNAKLAR:

1- Aral, İ. L.: Epidermal Büyüme Faktörü (EGF)'nin Deri Allog- reftleri üzerine olan Etkilerinin Histopatolojik Olarak araştırılması. Doktora Tezi, Gazi Üniv. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ağız, Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilimdalı, Ankara, (1993).

2- Aral. İ. L., Güngör, N., Oygür, T.,Cinel, L.: Epidermal Büyüme Faktörü (EGF)"nin Deri Allogrefleri Üzerine Olan Etkilerinin Histo patolojik Olarak Araştırılması. G.Ü. Diş. Hek. Fak. Der. 12. Cilt. Sa yı 1. sayfa 47-53, 1995.

3- Arıcıoğlu, A., Aral, İ.L., Öztürk, M., Erbaş, D., Yılmaz, D.: EGF ve Lazerin Farelerde Oluşturulan İnsizyon Yaralarının İyileşme sinde Lipid Peroksidasyon Üzerine Etkilerinin İncelenmesi. T. Klin. Yayınevi Diş. Hek. Bilimleri Dergisi Cilt 1, Sayı 1, Kasını 1995 say fa 25-28

4- Babül, A., Gönül, B., Özoğul, C, Dinçer, S., Erdoğan, D., Pınar. L., Çelebi, N.: EGF Accelerates Mice Skin Wound Healing, Proceed. 8th inler. Pharm. Technol. Symp. (IPTS-96), Sept. 9 - 1 1 , 1996,Ankara-TURKEY

5- Bhora, F. Y, Dunkin, B. J., Batzri, S., Aly, H. M., Bass, B. L., Sıdawy, A. N., Harmon, J. W.: Effect of Growth Factors on Celi Pro- liferation and Epithelization in Human Skin, J. Res. Surg. 59 (2) p 236-244(1995).

6- Byyny, R. L., Ortlı, D. N., Cohen, S.: Radioimmunoassay of Epıdermal Growth Factor. Endo. 90 (5) pp: 1261-1266(1972).

7- Carpenter, G., Cohen, S.; Epidermal Growth Factor. Ann. Rev. Biochem. 68 pp : 194-216 (1979).

8- Carpenter, G.: Epidermal Growth Factor Handbook Ex. Phar- mac. 57 pp: 89-123 (1981).

9- Cellİni, M., Baldi. A., Camarazza, N., Defellici, G. P.. Gazzaniga, A.; Epidermal Growth Factor in the Topical Treatmeni of Herpetic Corneal Ulcers. Ophlhalmological. 208, 37-40 (1994).

10- Chen. J. D., Kim. J. P., Zhang, K., Sarret, Y, Wynn, K. C, Kramer. R. H., Woodley, D. T.: Epidermal Growth Factor (EGF) Pro- motes Human Keratinocyte Locomotion on Collagen by Increasing the Alpha 2 Integrin Subunit, Exp. Celi. Res., 209 (2) p 216-223 (1993).

11- Cohen, S.: The Epidermal Growth Factor (EGF), Cancer, 51 1787-1791 (1983).

13- Cohen, S.: The Stimulation Of Epidermal Proliferaton by a Spesific Protein (EGF) Dev. Biol. 12 pp : 394-407 (1965).

14- Costrini, N. V.. Beck, R.: Epidermal Growth Factor Urogast- rone Reccptors in Normal Human Liver and Primary Hepatoma. Can- cer51 pp : 2191-2196 (1983).

15-Çelebi, N., Erden, N., Gönül, B., Koz, M. : Effects of Epider-mal Growth Factor Dosage Forms on DerEpider-mal Wound Strength in Mi-ce. J Pharm. Pharmacol. 46: 386-387 (1994).

16-Dibiase,M. D., Rhodes, C. T.: The Designof Analytical Met-hods for Use in Topical Epidennal Growth Factor Pruduct Develop-meni. J. Pharm. Pharmacol. 43, 553-558 (1991).

17- Dijke, P, Iwata, K. K.: Growth Factors For Wound Healing. Biotecnology, 7, 793-798 (1989)

18- Ekmekçi, A., Erbaş. D.: Kanserin Molcküler Mekanizması. Onkojenlerve Büyüme Faktörleri, 72 TDFD ANKARA (1991).

19- Erbaş, D.: Epidermal Growth Factor , Gazi. Üniv. Tıp Fak. Der. I pp: 30-34(1990).

20- Erbaş, D., Oygür, T, Anıl. A.: SubmandibulerBez Ekstresinin Yara İyileşmesine Olan Etkisi, Gazi Ün. Diş. Hek. Fak. Der. 5(2) pp: 139-147(1988}.

21- Palanga, V., Eagstein, W.H.H., Bucalo, B., Harris, B., Carson, P.: Topical Usc of Human Recombinant Epidermal Growth Factor (h- EGF) in VenouK Ulcers. J. Dermatol. Surg. Oncol. 18 (7) p 604-606 (1992).

22- Fisher , D.A., Lakshmanan, J.: Metabolısm And Effects of Epidermal Growth Factor and Related Growth Factors in Mammals. Endocr. Rev., 11 (3, 418-442 (1990).

23- Gregory. H.: Isolation and Structure of Urogastrone and İts Relationship to Epidermal Growth Factor. Nature 257 pp : 325-327 (1975).

24- Girdler, N. M.. MC Gurk M., Aqual, S., Princc; M.: The Ef- fect of Epidermal Growth Factor Mouthwash on Cytotoxic-lnduced Oral Ulceration. Am. J. Clın. Oncol. 18 (5) pp. 403-406 (1995).

25- Guglietta, A., Sullivan, P. B.: Clinical Applications of Epider mal Growth Factor, Eur. J. Gastroenterol. Hepatol. 7(10) pp. 945-950, (1995).

26- Hom, D. B., Maisel, R. H.: Angiogenic Growth Factors: The- ir Effects and Potential in Soft Tissue Wound Healing. Ann. Otol. Rhi- nol. Larygol. 101 (4) p 349 54 (1992).

27- Klegerman, M. E.. Plotnikoff. N. R: Proteins as Biological Response Modifiers, in Klegerman. M. E., Grovers, M. J., (EDS),

Pharmaceutıcal Biotechnology, Interpharm Press, USA, (1992). 28- Konturec, R C, Konturecs. J., Brzozowski, T., Ernst. H.: Epi dermal Growth Factor and Transforming Growth Factor-alpha: Role in Protection and Healing of Gastric Mucosal Lesions, Eur. J. Gastro- enterot. Hepatol. 7 (10) pp. 933-937, (1995).

29- Lenz, G. R., Mansson, P. E.: Growth Factors as Pharmace- utics. Pharm. Technol., January, 34-42,(1991).

30- Malcherek, P, Schultz, G., Wingren, U., Franzen, L.: Forma- tion of Healing Tissue and Angiogenesis in Rcpair of Conncctive Tis- sue Stimulalcd by Epidermal Growth Factor, Scand. J. Plast. Recons. Surg. Hand Surg. 28 (1) p 1-7(1994).

31- Marti, U., Jo Bunven, S., Jones, A. L.: Biological Effects of Epidermal Growth Factor, with Emphasis on the Gastrointestinal Tract and Liver: An update. Hepatology, 9 (1) 126-138 (1989).

32- Memişoğlu, E., Öner, F, Ayhan. A.. Başaran. L Kaş, H. S.. Hıncal, A. A.: Wound Healing Effectiveness of Chitosan Gel Prepara- tions With and Without EGF in Rabbit Model. Proceed. 8™ inler. Pharm. Technol. Symp. (IPTS). Sept. 9-i 1, 1996, -Ankara-TURKEY.

33- Menegatti, E., Scalia S., Bortolotti, F., Ascenzi, P. De Marco. A.: Controlled Proteolysis of Mouse Epidermal Growth Factor. Int. J. Peptide Protein Res., 34 161-165 (1989).

34- Miller, C. A., Debas, H. T: Epidermal Growth Factor Stimu- lates the Restitution of Rat Gastric Mucosa in vitro, Exp. Physiol. 870 (6)pp. 1009-1018,(1995).

35- Nanney, L. B.: Epidermal and Dermal Effects of Epidermal Growth Factor During Wound .Repair. The Journal Of Investigative Dermatology 94 (5) pp: 624-629 (1990).

36- Patt, L. M., Houck, J. C: Role of Polypeptide Growth Factors in Normal and Abnormal Growth. Kidney Jnt , 23, 6f)5 610 (1990).

37- Roesel, J. F, Nanney L. B.: Assesment of Differential Cyto kine Effects on Angiogenesis Using an in Vivo Model of Culanous Wound Repair , J. Surg. Res. 58 (5) p 449-459 (1995)

38- Rothe, M., Falanga, V.: Growth Factor, Arch. Dermatol. 125 pp 1390-1398(1989).

39- Rudkin, G. H., Miller, T. A.: Growth Factors in Surgery, Plast. Reconstr. Surg. 97 (2) pp 469-476 (1996).

40- Scardovi, O, De Felice, G. P, Gazzaniga, A.: Epidermal Growth Factor in the Topical Treatment of Traumatic Corneal Ulcers. Ophthalmologica 206 (3) p 119-124 (1993)

41- Steenfos, H. H.: Growth Factors and Wound Healing, Scand. J. Recons. Surg. Hand Surg. 28 (2) pp 95-105 (1994).

42- Sturrock-BuckJey, A., Woodward, S. C. Senior. R. M., Grifing, L. G., Klaugsburn. M. L., Davidson, J. M.: Differential Stimulation of Collagenese and Chemotactic Activity in Fibrobtasts Derived from Rat Wound Repair Tissue and Human Skin by Growth Factors, Journal of Cellular Physiology, 138, 70-78 (1989).

43- Şimşek, M. B.: Farklı formlardaki Epidermci Büyüme Fak törünün Yara İyileşmesi Üzerine Etkisinin Histopatolojik Olarak Araştırılması, Doktora Tezi, G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ağız. Diş, Çene Hastalıkları ve Cerrahisi Anabilim Dalı, 1998.

44- Tao, W., Liou, G. I., Wu, X., Reinach, PS.:ETB and Epidcr mal Growth Growth Factor Receptor Stimulation of Wound Closure in Bovine Corneal Epithelial Cells, Invest Ophthalmol. Vis. Sci. 36(13) pp 2614-2622 (1995),

45- Türken M.. ERBAŞ, D., YILMAZ, D.: SMG Ekstresinin Sub- mandıbuler Bezi ve Kan PG Seviyelerine Etkileri, G.Ü. Tıp. Fak. Der gisi, 5(1) pp? 109-115(1989).

46-Türyılmaz,A.,Çelebi, N., Gönül. B.: Epidermal Büyüme Fak-törü (EGF))nün Yara İyileşmesindeki Rolü. FABAD J. Pharm. Sci., 21,61-69(1996).

47- Usuki, Y., Kalakami, C, Yamamoto, M.: The effect of Epider mal Growth Factor on Keratocytes During Healing of Corneal Penel- rating Incision, Nippon Ganka Gakkai Zasshi 99 (11) pp 1208-1213 (1995).

48- Wingren, U., Franzen. L., Larson, G. M.. Malcherek, P, Schultz, G.S.: Epidermal Growth Factor Accelerates Connective Tis sue Wound Healing in the Perforaled Rat Mesentary, J. Surg. Res. 53(l)p48-54(1992).

49- Yerushalmı, N., Arad, A., Margalit, R.: Molecular and Cel lular Studies of Hyaluronic Acid-Modified Liposomes as Bioadhesıve Carriers for Topical Drug Delivery in Wound Healing, Arch. Bioc- hem. Biophys. 313 (2) p 267-273 (1994).

50- Yılmaz, D.: Diabetik Kobaylarda Oluşturulan Elektrokoter Yaralarında EGF ve Laser'in Lipid Peroksidasyon Üzerine Etkileri. G.Ü. Diş, Hek. Fak. Der. Supplement: 2, Cilt 13, Ocak 1995 Sayı 1.

51- Yu, J.,Nail, J. OJ, Lanzafame, RJ.Expression of Growth Fac tors in Early Wound Healing in Rat Skin, Lasers Surg. Med. 15 (3) p 2X1-289(1994).