Jeoloji Mühendisliği s. 40, 63-72, 1992 Geological Engineering, n. 40, 63-72, 1992
# # • ••
HÜKÜMET PROGRAMLARINDA MADENCİLİĞİN
YERİ
Ahmet KARTALKANAT MTA Genel Müdürlüğü, Maden Etüd Dairesi, ANKARA
Cumbuiiy&ttn Uamndan günümüze kadar 49 Cumhu-riyet hükümeti kurulmuştur. Hükümet programları ince-lendiğinde görülecektir-ki» genellikle ille 15 yıl içinde Cumhuriyetin kurulması, devrimlerin yapılması ve bu devrimlerin oturması için verilecek uğraşlarla zirai konu-lara oldukça geniş yer verilmiştir.
Madencilik konusuna, ilk defa. Cumhuriyetin ilanından önce yönetimde bulunan İcra. Vekilleri Heye-ti'nin programında, değinilmiştir (14.8.1923).
Cumhuriyet, döneminde; bazı hükümetler bir prog-ram, getkmezken, bazı. hükümetler programlarında ma-dencilik konusuna değinmemiş» genel ekonomik konular arasında geçiştirmiş.» bazı hükümetler de madenciliğe oldukça ayrıntılı bir şekilde yer vermişlerdir., 1.11.1937 "de kurulan Celal Bayer Programı ekonomik konular ve madencilik balonundan ayrıntılı bir program, olup, daha sonra, göreve .gelen hükümetlerin programlarında ise ma-dencilik açısından farklı, yaklaşımlarda bulunulmuştur.
Madencilik alanında görülen kamu-özel sektör kav-gasının yansımasını hükümet, programlarında da görmek. mümkündür. Bunun en ilginç örneği 1. ve 2. Erim Hilktimeûerimn programlarında bulunmaktadır.
1. Erim. Hükümetinin programında. "Linyit üretimi ve dağıtımı devlet eliyle yapılacaktır.. Buradaki gibi stratejik madenler yurt ekonomisindeki önemi ve yerine .göre devleşteştirilecek ve her halde: madenlerimiz yabancı etkilerden kurtarılacaktır" sekinde yaklaşımda bulunur-ken, hemen ondan sonra kurulan 2. Erim Hükümetinin pf ogramında madencilikle ilgili böyle ibarelere yer veril-mediğini, .sadece •"' boraks ve benzeri stratejik ma-denler konusunda milli menfaatlere aykırı durumun düzeltilmesi için geıekli çalışmalar yapılacaktır.11
den-mek suretiyle sorunun geçiştirildiğim gülüyoruz. (1) Cımtariyetin kuruluşundan günümüze kadar, prog-ramlarında madenciliğe yer veren hiiMtmeflerie madenci-likle ilgili yaklaşımları aşağıdadır. Bir karşılaştırma yap-mak amacıyla» doğal kaynaklardan madenlerimize değinen ve bu alanda neler yapabileceklerini ifade eden tiirn hükümet programları buraya alınmıştır. Bunlardan ilki, 14.8.1923'te programı okunao. Ali Fethi Bey (Okyar) hükümetidir.
1,1, tera Vekilleri Heyeti (14.8.1923)
îlk defa genel anlamda b:ir hükümet programı,, mecli-se sunulmuştur. Ali Fethi Okyar tarafından okunan programın madencilikle ilgili kısmında; "Madenlerimi-zin en mühimi ve memleketin feyyaz bir membası ser-veti olan Zonguldak Kömür Madenlerinde istihsali temin edecek, bir kanun teklif olunacaktır. Kömür ve diğer madenlerin fazla işletilmesi, ve harice ihracı için mevcut Maden. Nizamnamesinin tadili suretiyle ve seve-ri saire ile azami teshilat gösteseve-rilecektir" denilmekledir. 1.2. Üçüncü
(22-11.1.924) Cumhuriyet Hükümeti
TTBMMde Başbakan Ali Fethi Okyar tarafından oku-nan programnı ticaret bölümünde; "'Vatanın mebzul ve tabii servetlerini işleteıek .iktisadiyatımızı inkişaf ettir-mek cümleyi amalimizdendir"1 ifadesine yer verilmiştir.
1.3- Y e d i n c i (4.5.1931)
Cumhur! ye t H ü k ü m et i
VI. İnönü Hükümeti olarakta adlandırılan, bu hükümetin Başbakan İsmet leöno tarafından okunan programının son kısımlarında '"Maden Kanunu la-hiyasını Büyük Meclise takdim için hazırlıyoruz,.. Esas fikir maden işletmesine mani görülen eski usullerin ve resimlerin İslahıdır"1 ibareleri yer- almaktadır,..
1...4, . Dokuzuncu Cumhuriyet Hükümeti (1.11.1937)
I. Bayar Hükümetinin programı ilk defa madenciliğe ayrıntılı ve geniş yer-vereo Mr programdır., Celal Bayar' tarafından Büyük Millet, Meclisi'nde okunan programla madencilikle ilgili kısımları aynen .aşağıdadır:
"Maden istihsali programımıza göre- seneden seneye artacak, olao situn ve 'travers ihtiyaçlarım daha emniyetle karşılayabilmek için elverişli bölgelerde yeniden oka-liptüs ormanları yetiştirmeye ve diğer bazı lüzumlu
lente de ağaçlıklar vücuda getirmeye çalışacağız.11
Ekonomik, faaliyetler1 kısmında, radikal bir maden.
politikası takip edileceğinden söz edilerek devamla.; "Şimdi şefin işaret ettiği MADEN' POLİTİKAMIZA ge-liyorum, Şef (Atatürk) diyorki : "Türkiye'de DEVLET MADENCİLİĞİ milli kalkınma harekatıyla yakından alakalı mühim mevzulardan biridir.
Umumi endüstrileşme telakkimizden başka maden arama ve işletme işine her şeyden önce harici tediye vasıtalarımızı döviz gelirimizi artırabilmek için devama ve hususi bir ehemmiyet vermeye mecburuz.
Maden Tetkik ve. Arama Dairesinin çalışmalarına azami inkişaf vermesini ve "bulunacak madenlerin muta-bilité hesaplan yapıldıktan sonra» planlı şekilde hemen işletmeye konulmasını temin etmemiz lazımdır. Elde 'bulunan madenlerin en mühimleri, için üç yıllık, bir plan yapılmalıdır.
Arkadaşlar; Tetkikata ve vesaike dayanarak vardığımız kanaat, Türkiye'nin bu günün en mühim maden sanayiini tesise' imkan verecek ham maddelere ve sioai ihtiyaçlarımız için ve aynı zamanda dış ticaretimiz için mühim toprak altı. servetine malik olduğudur. Şefin, emrettiği üç senelik plan derhal yapılacak ve yine bu kürsüden emrettikleri kömür istihsalimizin iç- senelik ' plan devresinde en az bir :misli arttırılması ve Divrikf de
bulunmuş olan yüksek tenörlü demir madeninin Karabük planı haricinde kalacak miktarlarının ihracı işine başlanacaktır.
Türkiye'yi saha. saha. ve bir plan dahilinde aramak, va-zifesiyle Maden Tetkik ve Arama. Enstitüsünü ve bula-cağı madenlerden rantabilite hesapları müsait alanları' işletmek vazifesiyle Etibank1! teşkil buyurmuştunuz.
Bunların mesailerinin,. Şefin irşat ve işareti istikame-tinde ilerleyiş tarzımı muhtasanan arzetmeme müsaade edeceğinizi, ümit ederim.,
Memleketimizde mevcut maden servetleri hakkında her .gün bir gün evvele nazaran daha etraflı malumata malik bulunuyoruz.
Bu suretle, geçmiş olan kısa. müddet zarfında Gele-manda, bulduğumuz enternasyonal ölçüde kıymete: .haiz krom madeni ile kuvarshane Bakır madenïoï ve ehem-miyeti herkesçe malûm olan Ereğli Kömürleri işletmesini ele aldık. Senelerden beri muattal, duran Er-ganideki zengin Bakır madenlerimizin tesisatını ikmal için ciddi faaliyete geçtik.
Elde edilmiş neticeler, arama, tetkik ve işletme işlerimize yepyeni hız vermemizi teşvik edecek -mahiyet-tedir. Bu hızıda verdik ve vereceğiz;,
Şef, elde: bulunan, madenlerin en mühimleri için üç yıllık bir plan işareti verdiler,..
Şüphe y ot ki kömür» Türkiye'nle çeşitli bakımlardan bu maksatla gözönüne alacağı madenlerin başındadır.
Ereğli kömür havzamızın taşkömürü istihsalinin, T,C, teessüs! 'tarihinden, itibaren 418.000 too. yıkanmış kömürden başlıyarak 1936 senesinde 1.588.000 tona baliğ olduğunu bilirsiniz..
Bu devamlı artma» bizi memnun edecek bir netice ol-makla beraber memleketin günden güne artan sanayii, .nakliyat ve ev mahrukatı ihtiyaçlarını önlemek ve yine dış piyasalardan, gittikçe .artan talepleri karşılamak mak-sadıyle kömür istihsalimizi daha geniş bir mikyasta arttırmak lüzumu aşikardır,
Esasen kömür madenlerimizin devamlı istihsal, im-kanlarını korumak için kömür havzamıza rasyonel istih-sal, usullerinin sokulmasıda bu günkü dünya tekniğinin kati icaplanndaodır.
Bunun için iptidai bir halde kalmış olan maden teçhizatımızı yenilemek, ve maden işlerimize daha mükemmel çalışma, ve yaşama şeraiti, temin etmek, on-lara, madenciliği sevdirmek lazım, gelmektedir.
Programımıza ,g;öre büyük kömür amillerimizin is-tihsali 1936 senesine nazaran,
1938 senesinde % 55 1.939 " % 75
1940 " % 110 artmış olacaktır. 1941 '" bu artış % 120ryi bulacaktır. «
Bunun rakam halinde ifadesi 2.700.000 ton yıkanmış kömürdür.
Biz küçük amillere: de yer vereceğiz, mamafih küçük amillerin istihsalleri bu müddet içinde aynen baki kaldığı taktirde bile umumi istihsalimiz; 3,000.000' toe. yıkanmış kömüre çıkmış bulu.oacak.tır,..
Bugünkü iç ve dış piyasaların vaziyeti aynen baki kalmak şartıyle isühsalatımızla mütenasip olarak artacak olan. ihracatımızın memleketimize temin edeceği fazla, döviz miktarı ise 1938 senesinde 2,5 milyon liradan başlayarak 1941 senesinde 5,5 milyon liraya yükselmiş olacaktır:.
istihsali artıracak elemanlar .arasında işçi iskanı işine büyük ehemmiyet vermek istiyoruz.
Havzanın kömür tahmilatını kolaylaştırmak ve bil-hassa kış mevsimindeki müşkilatın önüne geçmek için Zongöldak'a. varmış olan demiryolu haltımızı 4 km... lik. bir kısımla mühim bir istihsal merkezi, olan Kozlu'ya kadar temlit etmeyi çok. muvaffık görmekteyiz.
Kömür mevsimi münasebetiyle memleketimizin muhtelif mahallerindeki linyit, zuhuratının işletilmesine bir mukaddime teşkil etmek üzere Kütahya vilayetindeki bazı linyitleri ele almak tasavvurunda olduğumuzu arze-derim.
Kömürden soma, mevzulunuzda bakır, ikinci mühim yeri tutar;.
Ergani bakırının, tesisat ve inşaatına başladığımızı ar-zetmiştim.
Senede 7.500 ile 10.000 ton saf balar çıkaracak, olan bo müessese gelecek sene nihayetinde istihsalata başlamış olacaktır.
Ele aldığımız ve işletmeye koyduğumuz Kuvarshane bakır madeni de bize senede 2.000 ile 2,500' ton saf bakır verecektir.
MTA Enstitüsü 'tarafından yapılan tetkikata göre .Art-vin vilayetinde Murgul bakır madeni de bu günün şartları içinde işletmeye müsait görülmüştür.
Bu madenide 8.000 ile 10.000 too saf bakır alınacak veçhile istetmeye- karar verdik.
Murgul senede 400 ile 500.000 toe ham bakır cevhe-ri işleyeceği için-memleketimizin mühim maden mer-kezlerinden biri olacaktır.
Bakır madenlerimizin tesisatı ikmal edilip hepsi işletmeye geçmiş olacağı tarihte yani üç sene sonra se-nevi istihsalimiz 20.000 ton saf bakırı bulacaktır. Bunun ihraç kıymeti bugünkü piyasalarda cari vasatı fıata nazaran senede 6.000.000 TL. dır.
•Şef, Divriki demir yatağının bir an evvel işletilmesi lüzumunu ehemmiyette işaret buyurdular.
Divriki mıntıkasında MTA Enstitüsü tarafından keşfedilerek tetkikatı yapılan demir yatağının sathında 15.000,000 ton demir cevheri, mevcut criduğu tespit edil-miştir, Cevher' yatağının daha derinlere'kadar imtidad et-mesi umulmaktadır.
isveç ve: UraTın meşhur mağnatitleri ayarında olan bu cevherin vasati demir tenoru. % 65 raddesindedir.
Aynı mıntıkada ve Hasan Çelebf civarında jeolojik tetkik devam etmektedir. Yakım bir atide işletmeye başlanacak olan Karabük Demir-Çelik fabrikalarımızın ihtiyacı da. derpiş edilerek bu madenin sırf ihraç mak-sadıyla, şimdiden, işletmeye alınmasını programımıza ithal edeceğiz.
Senede şimdilik 500.000 ton demir cevheri. İhracı esasına, göre ayarlamayı düşündüğümüz bu madenin ihraç kıymeti senede 2 ila 2,5 milyon lira raddesinde ola-caktır.
Yine bu mevzuu ile alakalı olarak size bahsedeceğim. simli kurşun ve altın istihsalatı vardır.
MTA Enstitüsü iki üç seneden beri memleketimizin muhtelif mahallerinde tesadüf edilen ehemmiyetli simli kurşun zuhuratı üzerinde tetkikat yapmaktadır.
Bu. müddet zarfında yapılan yer hafriyat, ve- ihzarat, Bulgardağ ve Keban, madenlerimizin işletmeye müsait olduğunu ispat etmiş bölünüyor.
Bıı. iki madene el atıp ısı istih.sala.ta geçmek arzusun-dayız.
Keban, madeninde iyi evsafta, ve işletmeyi muhik kılacak miktarda simli kurşun» Bulgar dağ madeninde ise .altın, ve simli kurşun cevheri, mevcuttur.
Yapılan projelere göre bu .madenlerde lüzumu, olan tasfiye tesisatı vücuda, getirilmek, suretiyle senede 1.000.000 TL. kıymetinde Kuşun Altın ve Gümüş is-tihsali kabil olacaktır,..
Yukarıda bahsolunan bütün madenlerin tam randımanla çalışmaya başladıkları zaman döviz, mem-bamıza 14.000.000 TL. lave edilmiş olacak ve memle-kette iş hacmi de bu nispet fevkinde artmış olacaktır.
işletmeye tanıtması tekaırur eden. yukarıdaki maden-lerin-tesisine geçmekle beraber bununla, muvazi bir su-rette yürüyecek ve müstakbel programlar için yeni. yeni işletme mevzuları temin, edecek olan. .arama, işlerini sis-tem dahlin.de- devam ettirmek istiyoruz.
Arama, hafriyatına ve ihzar ameliyatına tabi. tutul-ması, muvafık görülen daha muhtelif maden, yataklarımız mevcuttur.
Kurşutı zuhuratından Denek, Prajman, Gümüşhane gibi.
Bakır zuhuratından Espiye, İliç gibi.
--An.timi.an zuhuratından Turhal ve Göynük gibi. Krom zuhuratından Dalaman ve Elaziz gibi,
Bu.nl.an. ve memleketin henüz meçhul bulunan diğer yeraltı servetlerini jeolojik bakımdan birer birer tetkik vazifesini üç senelik maden programı meyamnda MTA Enstitüsüne •verdik.; çalışacaklardır. Mesut, sürprizler te-menni ederiz, "
1.5. Onb i r i n ci C u m h u ri yet Hüküm eti (.25.1,1939)
Başbakan Refik Saydam tarafından 27,. 1.1939 tari-hinde okunan hükümet programında madenciliğe çok az yer .verilmiştir. "Toprak altı. servetlerinin istismarını ik-tisadi kalkınma, planımızın bilhassa tediye muvazenesi bakımından hazineye kuvvet verici ehemmiyetli bir mevzu olarak telakki, etmekteyiz™ denilmiştir...
1.6. Ondördüncü Cumhuriyet Hükümeti (8,3.1943)
II. Saraçoğlu .Hükümeti olarakta adlandırılan bu hükümet programı Mecliste Başbakan. Şükrü Saraçoğlu tarafından oko.nmi.stur,. Programın madencilikle ilgili bölümünde:; "Eski dertlerimizden biride kömürdür,., Çünkü kömür istihsali, artan ihtiyaçla muvazi' olarak .artmıyor... Bundan maada geçen sene iki ay kadar çalışılamadı. Bu iki sebepten memleketin, her tarafından kömür ihtiyacı tatmin edilemedi.
Kömürün en yüksek, iki istihsal, senesinden biri, 1941'dir. O sene istihsal 3.000.000 tonu biraz geçmiştir. 1942'de bu miktar arz ettiğim sebebe binaen 2,5 milyon tona. düşmüştür.. Fakat yapılan gayretler ne-ticesinde geçen senenin son. aylarındaki günlük kömür istiksali daima 8.000 tonun üstünde kalmıştır. Bundan maada içinde bulunduğumuz senenin ilk ayı içinde yapılan, istihsaf çok ümit vericidir. Belki de en. yüksek rakam bu senenin istihsali olacaktır.
Bundan başka, bir ihtiyaç ve yardımcı tedbir olarak Garp Linyitlerinde daha esaslı, daha cezri işletme için tedbirler .alıyoruz, ve bu iş için ieabeden. parayı bütçeye koyduk..1' demektedir,.
1.7. Onbeşfnci Cumhuriyet Hükümeti (5.8.1946)
Başbakan Reoşp Pfcker tarafından, TBMM'de okunan hükümet programında,,, madencilikle ilgili kısımda; Ye-raltı servetlerimizi ve su. mahsullerimizin değerlendirme konusundaki çalışmaları .arttıracağız. Memleketin türlü bölgelerindeki kömür kaynaklarımızı işleterek mahrukat ihtiyacını karşılamaya» büyük enerji santraîlan inşa programımızı biran evvel tahakkuk ettirmeğe hususi bir dikkat göstereceğiz" denmektedir.,
1.8. O n a l t ı n c ı C u m h u r i y e t H ü k ü m e t i (9.9.1947)
• Başbakan Hasan Saka tarafından 13.10... 1947 tarihin-de Tilkiye Büyük Millet Meclisintarihin-de okunan hükümet programında ; "Sn kuvvetinden ve linyitlerden elektrik enerjisi elde etmekle milli, endüstrinin en verimli şekilde üerüyebiieceğine inanıyoruz. Bu suretle» hem. maliyet fiyatlarını indirmek kabil olacak» hemde geniş ölçüde yakıt ve bilhassa ulaştırma tasarrufu elde edilecektir. Bu işi önemle takip edeceğiz..,
İstihsali .artana bahsinde: madenlimizin milli servet, ve ihracat bakımından çok. ehemmiyetli mevkiini gözönünde bulundurarak en modern şekilde •makineleşmiş rasyonel bir işletmeye kavuşmasını ön plana alacağız.
Bu sahada memleketin istikbalde büyük bir servet kaynağı olmaya namzet kömür havzamızı en başta düşünmekteyiz.., İstihsal seviyesini çok. yakın bir zaman-da yükseltmek kararınzaman-da olduğumuz havzanın, bu gayeye erişmesi için bütün lüzumlu vasıtalarla teçhiz edilmesi-ne çalışmak kararındayız." ifadeleriedilmesi-ne yer verilmiştir. 1.9. • Onsekîzinci C u m h u r i y e t
(16.1.1949)
Hükümeti
Hükümet programı Başbakan Şemsettin Günaltay tarafından IBMNTde okunmuştur, '"Devlet sermayesi ile girişilen teşebbüslerde- mali imkanlarımızın müsadesi nispetinde başta kömür havzası olmak üzere» madenleri-mizi modem, teknik vasıtalarla mücehhez, rasyonel çalışır ve istikrarlı bîr döviz kaynağı teşkil eder hale getir-mek için planlı .olmak kararındayız. Yurdumuzun yakıt ihtiyacını mümkün olduğu kadar linyit kömürleri ile kar-şılayarak maden kömirlerimizi önemü istihsal faaliyetle-rinin hain. maddesi ve döviz kaynağı olarak kıymet-lendirmek amacunızdadır" şeklindeki ifadeler Günaltay hükümetinin madencilikle ilgili görüşlerim yansıtır. 1.10, YirmiDci " C u m h u r i y e t h ü k ü m e t i (9.3.1951) '
30.3.1951 tarihinde Başbakan Adnan Menderes tarafından okunan II. Menderes Hükümeti'Mn prog-ramında» madenciliğe değişik, yerlerde kısa olarak değinilmiştir,.,
Genel olarak, "Hükümetimizin başlıca gayelerinden biride» sanayi» MADEN ve su mahsûlleri gibi istihsal, sobelerini azami verime kavuştunnaktır11 denilmektedir.
Programın bir diğer yerinde "yakıt ve petrol işlerimizin de yeni hükümetin müspet bir neticeye bağlayacağı mevzular arasında yer alacağım bilhassa te-barüz ettirmek isteriz11 denilmektedir.
1.11. Yirmibirinci Cumhuriyet Hükümeti (14.5.1954)
24.5.1954 tarihinde Başbakan Adnan Menderes •tarafından, TBMM de okunan HL Menderes hükümetinin
programında.; kalkınma için yerli, ve yabancı sermaye ve kredilere olan. ihtiyaçlar belirtilmiş ve "Yabancı ser-mayeyi teşvik kanonu ile petrollerimizin işletilmesi mevzuundaki tedbirlerimizde gayrete kararlıyız" ifadele-rinden, sonra, devamla "Memleketin sanayileşmesinde» zengin tabii kaynaklarımızın ve petrollerimizin bir1 an.
önce işletmeye açılmasında ve milletimizin, hizmetine arzında yabancı sermaye ve teknik, bil.gi.nie. teşriki me-saisine •verdiğimiz ehemmiyet, her' türlü menfi neşriyat, ve propagandalara rağmen, milletimizin tam. tasvibine mazhar olmuş boiunm.aktad.iir.11 görüşlerine yer
veril-miştir.
Aynı programda yabancı sennayenin önemi üzerinde durulmuş ve sonunda; "Bu vadideki faaliyetlerimize: ve yabana sermayenin memleketimize almasını temin hu-susundaki gayfeüerimize hızla devam edeceği" ifade edil-miştir.
İ.12, Yirmiüçüncü Cumhuriyet Hükümeti (1.11.1957)
V. Menderes hükümeti olarakta adlandırılan 23. Cumhuriyet Hükümetinin, 4., 12.1957 tarihinde Başbakan Adnan Menderes tarafından okunan programında» iktisadi devlet teşebbüsleri ile özel teşebbüse verilen imkanlardan genel olarak bahsedilmekte» özelikle; "Kömürden, krom ve petrole kadar yeraltı servetlerimizin modern, metotlarla .aranması, istihracı, kıymetlendirilmesi, velhasır rasyonel usullerle: istismarı, için maddi, ve hukuki tedbirler' alınmıştır'11'
denilmiştir.
1.13. Yirmialtıncı Cumhuriyet (20.11.1961)
Hükümeti 27.11.1961 tarihinde okunan 8. İnönü Hükümetinin Sanayii ile ilgili bölümünde; '"yeraltı servetlerimizin kıymeaendirilme&inde hususi bir dikkatle çalışacağız,
Enerji kaynaklarımızdan azami ölçüde ve en verimli •farzda faydalanmayı mümkün kılacak teknik, ve idari ted-birler alınacaktır1'1 ibareleri yer almaktadır,..
1 • 14. Yirmiye d inci Cumhuriyet H â k i m e ti (27.6.1962) .. " * .
TBMM'de Başbakan ismet İnönü tarafından 2,7.1962 tarihinde okunan programda; "Yüksek meclise sunulmuş oiari Kalkınma ve Yatırım Bankalan tasänsimn kanun-laşması, sanayi, maden,, turizm ve ulaştırma sektörlerinde, özel teşebbüse yatırım ve işletme ser-mayesi finansmanını tatminkar ve gerekli şartlar ile sağlayacaktır.,1" ifadesini kullanmıştır.
Programın başka, bir yerinde de; "Yeraltı servetleri-mizin aranıp bulunması ve işletilmesi11 hususunda
ko-laylık ve sürat temin etmek üzere:,, Maden Kanununda lüzumlu tadillerin yapılması için hazırlanan tasarı,, yüksek meclis'e kısa zamanda sunulacaktır..Bir taraftan da Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü daha. geniş ve ve-JEOLOJİ MÜHENDtSLİÖt-MAYIS 1992
m
rimli faaliyet gösterebilecek şekilde tevzi ve ıslah, edile-çektir." şeklinde: görüş, belirtilmektedir.
1.15. Yirmidokuzuncu Camhııriyet Hükümeti (23.2.1965)
26.2.1965 tarihinde Başbakan Suat Hayıi Ürgüplü tarafından okunan programda, madencilikle ilgili olarak. şu görüşlere yer verilmiştir. '"Memleketimizin, yeraltı ve yerüstü, kaymaklarının korunması ve rasyonal şekilde işletilmesi başlıca hedefimizdir. Bu gayeye ulaşmak için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının en kısa zamanda organize edilmesini lüzumlu batmaktayız.
Çalışmalarımızı, maden, rezervlerimizin üstün kapa-site ile dünya piyasasında yer alabilmesini sağlamak yo-lunda, teksif edeceğiz.11
1.16. Otuzuncu. Cumhuriyet Hükümeti (27.10.19S5)
Genel .anlamda madenciliğe genişçe 'değinilen I De-mirel hükümetinin 3.11,1965 'tarihinde okunan prog-ramında, madencilikle: ilgili şu görüşlere yer verilmiştir
"Memleketimizin yer yer, değişik formasyonlar dolayısıyla birçok, maden bölgelerini ve çok çeşitli ma-denleri ihtiva etmektedir. Maden rezervi bakımından. geniş imkanlarımız mevcuttur.
Madenciliğimizin inkişafı her şeyden önce mevzuatın mükemmelliği ve'tatbikatın, pürüzsüzlüğüne bağlıdır,. Maden ihtilafları madenciliğimizin gelişmesinde son de-rece menfi rol oynamaktadır,.. Aynı zamanda teknik bilgi. noksanı» finansman kıyafetsizliği ve nakliye zorlukları da* büyük engel teşkil etmektedir. Bu sebeple, maden, mevzuatımızı ve tatbikatını asrımızın, hukuk» iktisat, işletmecilik» ticaret ve sanayi anlayışına, uygun hale ge-tirmek şarttır. Bunun için, yeni. maden kanunu böyle bir anlayış içinde en kısa zamanda huzurunuza getirilecektir. Yeni kanunla maden kaynaklarımızın kısa zamanda ve verimli bir şekilde işletilebilmesi için; maden sahasında sürat; emniyet, ve: serbest rekabet sağlanarak» devamlılık,, çeşitli yardım ve kolaylıklar temin edilecek, ve: ilgililere her türlü bilgi hazırlanacaktır.,
Dünya konjonktürü yakından takip edilerek bu şartlara süratle intibak edilmesi için maden haklarının verilme şekillerinde değişiklikler yapılacak ve teşkilat bana gifte ıslah edilecektir.
Hanı cevher yerine» mamul veya yan mamul cevher ihracı imkanları hazırlanarak ve gerekli tedbirler alınacaktır.
îç ulaştırmada, malzeme ve makina. tedarikinde sürat, kolaylık ve ucuzluk teinin edilecektir.
Uzun vadeli ve: düşik faizli maden kredisi meselesi, bütün yönleriyle ele alınıp, kısa zamanda halledilebile-cektir, Bu maksatla bir Maden Bankası kurulacaktır.
Maden rezervlerimizin tespiti için, gerekli betin yatırımlar gerçekleştirilecek ve lüzumlu geniş teşkilat süratle kurula.cak.tir,.,
Kömür meselesi özellikle ele alınarak» kötü
işletmecilik, önlenecek,,, yetersiz, küçük işletmeler' yerine, yüksek randımanlı, ve kapasiteli modern işletmeler ikame edilecektir.
Linyit konusu, çeşitli yönleriyle incelenip,, yatak-ların işletilmesi ve istihsalin kullanılmasında yeni esas-lar ve teknikler .getirilecektir.,
Çeşitli bakımlardan büyük zararlara sebep olan, odun ve tezek gibi yakıtların yerine kömür ve petrol .artıkları gibi» ticari yakıtların ikame edilebilmesi için, yakıt cin-sinden kollanma şekillerine, kollanma cihazından fiyat durumuna kadar' meseleyi etraflı bir şekilde ele alan» uzun vadeli bir program yapılacaktır. Büyük. şehirlerimizin dumansız yakıt ihtiyacı üzerinde önemle durulacaktır.11
1.17. Otuzbirinci Cumhuriyet Hükümeti 7.11.1969 tarihinde Başbakan Süleyman Demire! tarafından okunan. II. Demire! hükümetinin programında, madencilikle ilgili, olarak; "Memleketimizin .zengin, maden kaynaklarının aranıp bulunması ve memleketimi-zin Mr an. önce istifadesine arzı hususuna önem vermek-teyiz., Madenlerimizin iyi işletilmesi ve daha da çok. is-tihsal yapılmasının memleketin ihtiyacının karşılanması ve ihracının geliştirilmesi yönünden değeri büyüktür,., Yapılacak ihracatın cevher şeklinde değil, mamul, veya yarı mamul maden şeklinde olması için sarfedilen gay-retlere hız, verilecektir,. Bakır, alüminyum.» boraks ve demir madenlerinin, istihsalini arttırmak için kurulmakta olan tesislere yenileri ilave edilecektir,.
Madenciliğimizin inkişafı için lüzumlu olan mev-zuat değişikliğinin bir an önce uygulama'sahasına ko-nulmasına çalışılacaktır. Memleket, madenciliğinin inkişafını önleyen, çeşitli engeller ve ihtilaflar ortadan, kaldırılacak, uygulamada açıklık ve kolaylık sağlanacaktır.
Madenlerimizin arama ve işletme haklarının, ikti-sabında kamu sektörü ile özel sektör .arasında hukuk eşitliği prensibi muhafaza edilecektir.,
Ekonomik kalkınmamızda, dış ticaret dengesinin sağlanmasında-beylik yeri. olan. madenlerimizi, hem dev-let .tıemde özel sektör eliyle veya hüzumu haHn.de: karma teşebbüsler kurarak işletmeyi, milli ekonomimiz bakımından faydalı ve zaruri görmekteyiz... Maden, sahasında» ekonomimize katkıda bulunacak her teşebbüs» yaıdım ve teşvik görecektir.. Bu. maksatla, kamu kesimi-özel kesime gereken teknik yardımda bulunacaktır. Maden işletmeciliğinin ihtiyacı olan makina, malzeme ve teçhizatın ithalinde kolaylık sağlanacaktır. Maden ihracı çeşitli teşvik tedbirleri ile desteklenecektir.
Maden araştırmalarında ve maden istihsalinde endüstrimizin ihtiyaçları ve dış piyasalarda değeri bulu-nan madenlere ..öncelik verilecektir. Bu arada endüstrileşmemizin en. önemli temel malını teşkil eden demir» kömür, bakır, alüminyum ve dış piyasalarda, değeri bulunan civa maden cevherlerinin bulunması ve işletilmesine ağırlık verilecektir... Ayrıca tarımımızın ih-tiyacı bulunan gübreyi karşılamakla lüzumlu bir unsur
plan fosfat taşı araştırılması üzerinde durulacaktır. Isınma konusunda alışılmış, fakat kullanılması çeşitli zararları doğuran yakıtlar yerine, başla linyit olmak üzere diğer ticari yakıtların kullanılması ve bun-ların halkımıza ucuz fiyatla intikali .sağlanacaktır. Halkımızın ısınma ihtiyacını, inalı imkanları ile mütenasip bir fiyatla yurdun her1 yerinde karşılamak,
yakıt, poltikamı.zı.0. esasını teşkil, eder.'"'
1.18. OtazHdnd Cumhuriyet Hükümeti Süleyman. Demircl'in 9.3.1970 tarihinde TBMM'de okuduğu programda; "Madenlerimizin ve petrol, yatak-larımızın aranması rasyonel bir şekilde işletilmesi ve bu kaynakları değerlendirici endüstrilerin kurulup geliştirilmesi, ekonomi politikamızın uygulanmasında dikkat ve önemle üzerinde duracağımız hususlar arasında yer almaktadır.11 denmektedir
Aynı programlı doğunun kalkındırılması başlığı altında; irBölgenin tabii-kaynaklan geliştirmek suretiyle:
yeni iş imkanları yaratılacaktır... Bu arada maden» toprak; ve su kaynaklarının ve ormanların geliştirilmesine özel önem verilecektir." ifadesine yer verilmiştir.
1.19., Otuzttçttncfi Cumhuriyet Hükümeti Başbakan Nihat Erim tarafından 2.4.1971 tarihinde TBMM'de okunan I. Erim hükümetinin programında madenciliğe: kamu sektöründen yana tavır1 alınarak,
yaklaşılmıştır. Madencilikle ilgili olarak; "Yakıt kul-lanılmasında ulusal çıkarlarımıza en uygun plan ve program hazırlanacaktır,
Linyit, üretimi ve 'dağıtımı devlet, eliyle yapılacaktır. Devlet kuruluşları tarafından meşgul, olenamıyacak. kadar küçük linyit yataklarının devlet eliyle yapılacak işletme projelerine göre madenci teşebbüsler eliyle işletilmesi sağlanacaktır.
Maden aramaları bugünkü dağınık ve kontrolsüz düzenden kurtarılacak, MTA ihtisas kuruluşları faaline getirilecek, aramalar daha etkili kılınacaktır.
Boraks gibi stratejik madenler yırt ekonomisindeki. önemine ve yerine göre devletleştirilecek ve her halde madenlerimiz yabancı etkilerinden kurtarılacaktır (Anayasa madde. 130)..,
Maden ihracı, devlet ve kamu kuruluşlarınca kontrol edilecektir,
Maden Dairesi hızla yeniden örgütlenecek, maden işlerini etkili biçimde kontrol eden bir örgüt haline geti-rilecektir.
Ham cevherden, çok. yan işlenmiş veya tam işlenmiş maden ürünleri ihracatını sağlayacak tedbirler alınacaktır. Madencilik " yatırımlarının artması, hızlanması " ve kontrolü içio gerekli tedbirler sağlanacaktır" denilmektedir.
1.20. Otuzdördünctt Cumhuriyet Hükümeti Başbakan Nihat Erim, 16.12.1971 tarihinde
TBMM'de okuduğu II. Erim Hükümetinin programında; I. Erim Hükümeti programından farklı olarak şu. yaklaşımda bulunmuştur ;
"Yuıdumuzun enerji politikası,, öncelikle- öz kaynak-lanmıza-dayandınlacaktır.
Petrol Kanununun milli menfaatlere aykırı hükümleri süratle değiştirilecek» ihtiyacımız olan petrolün milli petrol kuruluşumuz tarafından yurt içinde sağlanması temel hedef teşkil edecektir. Uygulamada. görülen, milli menfaatlere ayları .aksaklıklar düzeltilerek, akaryakıt ana. depolarının devletimizin her türlü ihtiyacını emniyetle karşılayabilecek durum, ve kuruluşa. kavuşması sağlanacak., boraks ve benzeri stratejik madenler konusunda milli menfaatlere aykırı dununun düzeltilmesi için. gerekli çalışmalar' yapılacaktır.
Tabii servet ve. kaynaklarımızın Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu ilkesini koyan Anayasamız hükmü ışığı altında Maden arama, işlerimiz yeniden düzenlenecek.,, maden, işleri ile ilgili kuruluşumuz bu işleri etkili bir şekilde kontrol edecek duruma getirile-cek, maden, ihracatı Devlet ve kamu kuruluşlarınca de-netlenecek ve ihracatın ham. cevhere kıyasla, 'tam veya. yan işlenmiş iniler şeklinde olmasına, çalışılacaktır.'" ifadelerini kullanmaktadır.
1.21«, Otozbeşinci Cumhuriyet Hükümeti (22.5.1972)
Başbakan Ferit Melen tarafından 29.5,1972 tarihinde TBMM'de, 30.5:1.972 tarihinde de Cumhuriyet Senato-sunda ok.on.an hükümet programının petrol ve Maden Reformu başlıklı,kısmında, madenlerle ilgili .görüşler şöyledir.
"..., Halkımızın ısınması için gerekli yakıtın, zamanında, yeterli oranda, ve uygun fiyatla karşılanması için. fasa ve uzoo vadeli tedbirler alınacaktır. Bu amaçla görevli kamu kuruluşumuzun üretiminin artırılması ve bütün yurt sathına yayılabilmesi için çalışmalar yapılarak dağılım düzenlenecektir. Bu maksatla yüce Meclise sevk edilen tasandan, da öngörüldüğü gibi yırt ekonomisine uygun biçimde işletilmeyen bazı linyit ya-taklarının kamu kuruluşları eliyle işletilmesi sağlanacaktır.
Yeraltı kaynaklarımızm milli, ihtiyaç ve menfaatleri-mize-uygun ilkeler doğrultusunda değerlendirilmesini sağlam* amacıyla hazırlanan yeni Maden Kanunu tasarısı yüce Meclise sunulmuştur. Boraks ve benzeri stratejik madenler konusunda, milli menfaatlere aykırı durumun düzeltilmesi bu tasarının, kamulaştırılmasından beklediğimiz başlıca amaçlarımızdan birisidir.
Ayrıca bu tasarı ile maden arama işlerimizin, yeniden düzenlenmesi, maden işleriyle görevli kuruluşumuzun be. işleri etkili, bir şekilde kontrol edecek duruma, getiril-mesi» madeo ihracatının devlet ve kamu kuruluşlarınca denetlenmesi ve ihracatın ham cevher yerine tam. ve yan-işlenmiş ürünler halinde olmasına gayret edilmesi ve- re-zervlerimizin tahribinin önlenmesi gibi ilkeler öngörülmüştür.
Yurdumuzun enerji ve doğal kaynaklarının değerlendirilmesinde milli ihtiyaç- ve menfaatlerimize uygun bir politika izlenecektir. Bu amaçla enerji konusu öncelikle mili toynaklara dayandırılacak uzun vadeli ve tutarlı bir planla yönetilecektir.
Enerji yatırımları halkımızın ve endüstrimizin taleplerini ' gecikmesiz karşılayabilecek düzeye ölaştMilacaktır,
1.22. Otn.zyedI.Eci Cumhuriyet HBkttmeti (26.1.1974)
Bülent Ecevit'ın Başbakan olarak, görev aldığı be hükümetin 1.2,1974 tarihinde TBMM'de Başbakan. tarafından okunan hükümet programında yeraltı kaynak-larıyla ilgili kısımları şöyledir :
" elektrik enerjisi üretimi esas itibariyle hidrolik. ve kömürle işleyen, termik sao.trall.ere dayandırılacaktır ... Asli enerji kaynaklarının ve bu kaynaklardan enerji üreten makina ve teçhizatın az.ami ölçüde yerli imkanlardan temini içirt, aramadan işletmeye 'kadar bütün faaliyetler kökle tedbirler alınmak suretiyle tozlandırılacak ve etkili hale getirilecektir.
Yeraltı kaynaklarımızın işletilmesinin Devletçe tan-zimi sağlanacak bu arada stratejik nitelik taşıyan bor mi-neralleri hukuk kuralları çerçevesinde devlet-leştirilecektir.
Madenlerimizin, cevher veya yarı mamul, yerine işlenmiş imal edilmiş olarak ihracı için. gerekli, tedbirler uygulanacaktır.
Maden., petrol ve öteki tabii kaynaklarımızın be arada özellikle demir» fosfat, bakır, kurşun-çinko, ura-nyum ve benzeri temel madenlerimizin potansiyelinin biran •• önce ve güvenilir1 şekilde tespiti ve
değerlendirilmesi için arama çalışmalarına daha. büyük kaynaklar ayrılacak ve bu gibi hizmetleri gören kamu kuruluşları yeniden düzenlenecektir.
1.23,. Otuzsekizfnci Cumhuriyet Hi k i m e ti (17.11.1974)
Başbakan. Sadi Irmak tarafından. 24.11.1974 tarihinde TBMM'de okunan hükümet programında petrol ve elektrik konusu işlendikten, sonra, doğal kaynaklarla ilgili olarak; "Doğal ..kaynaklarımızın; ilkemizin kalkınması ve milletimizin refahı amaçlarına uygun rak, değerlendirilmesi hükümetimizin temel, ilkesi ola-caktır.
Madenlerimizin en yüksek katma, değer ve milli hasıla verecek biçimde ihracı sağlanacak., madenlerin üretiminden ihracına kadar uzanan, etkin bir kontrol me-kanizması ilgili bakanlıkların işbirliği ile gerçekleştirilmeye çalışılacaktır,..
Petrolde fiyat artışları ile birlikte hızlanan hammadde fiyat artışları gözönünde tutularak, madenlerimizin ii.raci.da dünya fiyatlarındaki fiyat dalgalanmalarını yakından izleyerek, -bir satış politikası gerçekleştirilecektir.,11 demektedir,.,
1.24,. Otuzdokuzuncu Cumhuriyet Hükümeti (31.3.1975)
IV... Demire! Hükümeti olarakta isimlendirilen bu hükümetin programı, 1A1975 tarihinde TBMMrde
Süleyman Demire! tarafından okunmuştur. Programda enerji ve petrol konusu işlendikten, sonra madenlerle il-gili olarak; "Önemli maden rezervlerimizin biran önce güvenilir bir şekilde tespitine, değerlendirilmesine ve maden ihracatının mimken olduğu kadar mamul şekilde yapılmasına önem verilecektir.
Üzerinde Türkiye'nin hakkı, bulunan deniz yatağındaki ve; deniz yatağı altındaki tabii kaynakların, .aranması, bunlara, salıip çıkılması ve işletilmesi için. ge-rekli tedbirler alınacaktır.
Çeşitli enerji ve yakacak kaynaklarının fiyat politi-kası ve bunlar üzerinde vergileme, üretim, ve tüketim .arasında dinamik ve geliştirici bir denge kurulacak şekilde tespit, edilecektir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Ba-kanlığı, bu. politikayı uygulamada gerekli yetkilerle donatil.acak.ur.'1 denmektedir.
1.25, Kırkıncı C u m h u r i y e t H ü k ü m e t i (21.6.1977)
28.6,. 1977 tarihinde Başbakan Bülent Ecevit tarafından hem TBMNFde, hemde Cumhuriyet Senato-sunda okunan, hükümet programında enerji konusunu, doğal kaynaklarla ilgili bölüm izlemiştir.
"Yeraltı kaynaklan bakımından Türkiye'nin geniş olanakları bulunmakla birlikte bu elemanlar1 şimdiye
kadar yeterince değerlendirilmemiştir. Yer yer özel sektör eliyle yapılan, değerlendiımeler de çok yetersiz düzeyde kalmaktadır ve kaynak israfına yer açmaktadır.
Hükümetimiz yeraltı kaynaklarının bütün yurtta süratle ve ulusal yarara en uygun biçimde değerlendirilmesine büyük önem verecektir. Böylelikle tümüyle Türkiye'nin özellikle bazı geri kalmış yörelerimizin gelişmesine hız katılmış olacaktır.
Madenlerin öncelikle ulusal sanayimizde değerlen-dirilmesi ve işlenmiş olarak ihracı için gerekli yatıranlar hızla yapılacaktır.. O yoldan döviz gelirimiz .artacağı gibi ülkemizde yeni çalışma, alanları da çoğalmış olacaktır.
Özellikle taşkömürü» linyit, petrol, demir» fosfat,» toz ve benzeri maddelerin üretiminin artırılması için gereken. çabalar gösterilecektir.
Yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesinde Türki-ye'nin ulusal teknolojik ve sinai olanakları, ve teknik hizmetleri geliştirilecektir... Yeraltı kaynaklarının aranıp saptanmasıyla, ve işletilip' pazarlanmasıyla ilgili kamu kuruluşlarının verimli işbirliği ve etkin çalışması sağlanacaktır."
1.26, Kırkbirinci Cumhuriyet Hükümeti (21-7.1977)
27.7.1977 tarihinde Başbakan Süleyman Demirel tarafından TBMM ve aynı gün Cumhuriyet Senatosunda
okunan V. Demirel hükümetinin programında petrol ko-nusu irdelendikten sonra» doğal kaynaklarla ilgili, olarak; ••
.."Maden rezervlerimizin en iyi şekilde değerlendirilmesi tedbirlerini alacağız.
Hükümetimiz; ilk hamlede, elektrik enerjisi üretimini 20 milyar KW/S dao, 35 milyar KW/S çıkaracaktır. Hedef 100 milyar KW/S. dır.
Demir-çelik üretimimi 3 milyon tondan, 10 milyon tona çıkaracaktır, hedef 30 milyon tondur...
Çimento üretimini 15 milyon tondan 25 milyon. tona çıkaracaktır, hedef 50 milyon, tondur.
Gübre üretimini, 2 milyon tondant 10 milyon tona çıkaracaktır, hedef 20 milyon tondur." görüşlerine yer verilmiştir,
1.27. Kirkikieci Cumhuriyet Hükümeti (5.1.1978)
Başbakan Bülent Ecevit tarafından, okunan hükümet " programının yeraltı kayo.aklar.iyla ilgili kısmı.,, birkaç değişiklikle hemen hemen II. Ecevit. Hükümeti prog-ramını aynısıdır.,
"'Yeraltı kaynaklan bakımından Türkiye'nin geniş ola-nakları bulunmakla birlikte» bu olanaklar- şimdiye kadar yeterince değerlendirilmemiştir, Yer yer özel kesim, eliyle yapılan 'değerlendirmeler de çok. yetersiz, düzeyde: kalmak-tadır ve kaymak israfına yol açmakkalmak-tadır. Hükümetimiz» yeraltı kaynaklanılın bütün yurtta ulusal yararlara en uy-gun biçimde değerlendirilmesine büyük önem verecektir.
Enerji ve sanayideki atılımlar doğrultusunda ham-madde girdilerinin büyük ölçüde ülke doğal kaynak-larından verimli ve güvenilir bir şekilde sağlanabilmesi için öncelikle önemli, linyit yatakları ile demir cevheri ve bor tozlan kamu kuruluşlarınca işletilecektir.
Madenlerimizin ulusal sanayimizde değerlendirilmesi ve işlenmiş olarak ihracı için gerekli, yatırımlar' kısa sü-nede gerçekleştirilecektir. O yoldan döviz gelirimiz .artaca-ğı gibi» ülkemizde yeni çalışma alanlarıda. açılmış ola-caktır.
özellikle petrol, taşkömürü, linyit, demir, fosfat,, tuz ve benzeri maddelerin üretiminin artırılması için gereken çabalar ve son zamanlarda beliren toz sıkıntısının en kısa. zamanda giderilmesi için yatırımlar genişletilerek. hızlandınlacaktır. Bu gibi doğal kaynaklanınız gereğince değerlendirilirken ulusumuzun kendi sinai olanaklarından ve teknik gi.cii.dem. yara.rlaoılmasına özen gösterilecektir. ,,,..
Maden yasası yeraltı kaym.aklarımızı Anayasanın 130. maddesine uygum, bir anlayışla ulusal .yararlar' doğrultusunda, değerlendirme olanağı sağlanacak biçimde gerçekleştirilecektir.
Temel madenlerimizin ve tim doğal kaynald.aıımi.zın bir an önce ve güvenilir şekilde sağlanması ve değerlendirilmesi için arama çalışmalarına daha büyük kaynaklar aynla.cak.tir.
Enerji, üreten makina ve donatımın geniş ölçüde: yerli olanaklarla sağlanması için köklü önlemler alınacak-tır." (2)
1.28. Kırküçüncü Cumhuriyet Hükümeti (12.11.1979)
19 Kasım 1979 günü Başbakan Süleyman Demirel tarafından Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisio.de: okunan hükümet programımda madenciliğe sadece "bir cümle ile değinilmiştir Adı geçen cümle "Madenlerin en ileri ölçüde işletilmesi sağlanacaktır.11 şeklindedir. (3)
1.29. Kırkdördüncü Cumhuriyet Hükümeti (21.9. İ 98İ)
Başbakan Bülent Ulusu tarafından 27 Eylül 1980 ta-rihinde Milli Güvenlik Konseyi'ne okunan hükümet ' programında enerji konusu ve kömürün .zamanında sağlanması ve ulaşımı işlendikten sonra; "Yurdumuzda geniş linyit kömürü kaynaklarının bulunması» petrol tüketiminin önemli bir alternatifini, teşkil etmektedir. Gerek -petrol,, .gerekse kömür rezervlerimizin .araştırılması» işletilmesi ve yurt hizmetine arzedilmesi için kamu kuruluşlarının ve özel kesimin teşebbüs ve yatırım gücünden olduğu kadar gerektiğinde yurtdışı im-kanlarından da ülkemiz menfaatlerine en uygun şekilde yararlanılacaktır.
Sanayi, ulaştırma ve yakacak ihtiyaçtan açısından temel sorun olduğu idraki içinde petrol, ve kömürün zamanında sağlanması ve ihtiyaç yerlerine ulaştırılmasına azami dikkat, ve emek sarfedilecektir." ifadelerine yer verilmiştir.
1*30. Kırkbeşinci Cumhuriyet Hükümeti
(13.12.1983)-19 Aralık. (13.12.1983)-1983 günü Başbakan Turgut Özal tarafından. TBMNtfde okunan, hükümet programında yeni bir maden yasasının gerekliliğine değinilmiştir. Prog-ramda; "Madencilik, Sanayi sektörü, hasılatımızda % 10, GSMH'da % 2, ihtiyacımızda % 5 civarında paya sahip-tir.
Arama işletme ve metalürji sanayi bakımından,, ülkemiz madenciliğine 'tam anlamıyla kamu sektörü, ha-kimdir. Maden, iletiminin Gayrisafı Milli Hasıla. ¥e ih-racatımız içinde çok düşük bir payı olması yanında, gerçek, potansiyelin tespiti yönünden aramaların yeterli seviyede olduğunu, işletmelerin verimli çalıştığını ifade etmek de mümkün değildir. Bu genel, tespitlerin ışığında, madencilikte bugüne kadar' takip edilen politi-kanın yetersiz olduğu, konuya, yaklaşımda, ve uygulama-da değişiklikler yapılması gerekliği kanaatindeyiz.
Hedefimiz, bazı madenlerde yurtiçi ihtiyacının em-niyetli,, yeterli, ve ekonomik seviyede: karşılanması ile birlikle, özellikle maden'ihracatının süratle bugünkü se-viyenin üstüne: çıkmasını, sağlamaktır.
Sayın, üyeler;
Unutmamak, gerekirki yeraltı tabii zenginlikleri ancak milletimizin istifadesine sunulduğu taktirde bir değer1 'taşır. Aynı derecede önemli, bir husus ise maden
kaynaklanniii zamanında değerlendirilmesinin konunun esasını teşkil etmesidir. Bunun başlıca iki sebebi vardır; Birincisi teknolojik gelişmeler sonucu daha önce kullanılan bazı maden ve malzemelerin yenileriyle ikame edilebilmesi, ikincisi ise dünyanın başka yerlerinde yeni rezervlerin bulunması halinde rakiplerin çoğalmasıcbr.
ihracata dönik madencilik, yatırımları büyük ölçüde sermaye» ileri teknoloji ve güçlü dış pazarlama gerektir-mektedir. Bu üç unsurun projenin, özelliğine göre kamu. sektörü., özel sektör ve dış. yatırımların iştirakiyle or-taklıklar kurulmasını faydalı buluyoruz.
Yerli ve yabancı yatırımların uzun vadede güvenli bir yatırım ortamına kavuşabilmeleri için tedbirlerin alınması şarttır. 6309 sayılı Maden Kanunu'nun tadil edilerek madeo arama ve işletmesini kolaylaştıracak bir yapıya kavuşturulmasını» Devletçe işletilecek madenle-rin gözden geçirilmesini zorunlu görüyoruz.
Maden üretimini ve ihracatını en yüksek seviyeye çıkaımaya, maden ve petrol, arama ve işletmesinde yerli-yabaocı her çeşit imkandan en iyi şekilde faydalanmaya kararlıyız." demektedir. (4)
1.31» Kırkaltıncı C u m h u r i y e t H ü k ü m e t i (21.12.1987)
Başbakan Turgut ÖZAL tarafından 25 Aralık. 1987 tarihinde TBMM'de okunan II. Özal Hükümetinin, prog-ramında, madenciliğe verilen, yer oldukça kısadır.. Prog-ramda ; '"Madencilik; Sanayi sektörü içinde % 7,5, GSMN'da % 2,3 ve ihracatımızda % 3 civarında paya. sa-hiptir.
ihracata dönük madencilik, yatırımları büyük ölçüde sermaye, ileri teknoloji ve güçlü dış pazarlama gerektir-mektedir. Bu. iç unsurun makul ve gerçekçi bir şekilde bir .araya, getirilmesi için projenin özelliğine göre kamu sektörü, özel sektör ve dış yatırımların, iştirakiyle or-taklıklar kurulmasını faydalı buluyoruz
Yerli, ve yabancı yatartmlann uzun vadede görevli bir yatırım ortamına, kavuşabilmeleri için gerekli, tedbirler alınmış, Maden kanunundan değişiklikler yapılmıştır.
Maden, üretimini, ve ihracatını en yüksek, seviyeye çıkarmaya,, maden ve petrol arama ve işletmesinde yerli-yabancı, her çeşit imkandan en iyi şekilde faydalanmaya devam etmekle, kararlıyız." (5) demektedir.
1.32. Kırkyedinci Cumhuriyet (10.11.1989)
Hükümeti
Başbakan Yıldırım Akbulut tarafından 10 Kasım. 1989 TBMM'de okunan li.iikiim.et programında (6) "Bütün milletin istifadesine açık olabilecek, orman, su, MADEN» Enerji gibi 'Tabii Kaynaklar milletin, varlığı olarak düşünülmelidir.
Bahis konusu kaynaklar, geliştirme ve işletme haklan devletin koyacağı esaslar içinde: ferdece, fertlerin, bir arada kuracakları teşebbüslere bırakılmalıdır." demektedir'
JEOLOJİ MÜHENDISLİÖ1-MAYIS İ992
1.33. Kırksekizinci Cumhuriyet Hüküineti 30.6.1991 günü TBMM'de Başbakan A.. Mesut Yılmaz tarafından okunan hükümet programında maden» . cilikle ilgili olarak Anavatan hükümetlerinin madenci-liğe yaklaşımının devamı niteliğinde bir program, getir-miştir., Programda "Anavatan Partisi Hükümetlerinin bu güne kadar maden ve madencilik konularına verdiği önem malumunuzdur. Ülkemizin maden potansiyelinin, hızla ortaya çıkarılmasını.,, madencilik sektörünün mo-dern ve etkin, bir yapıya kavuşturularak potansiyelin en. iyi şekilde değerlendirilmesi, işletilmesini, ve pazarlan-masını sağlamak amacıyla An a vatan Partisi Hükümetlerinin almış oldukları tedbirleri ve teşvikleri. daha 'da geliştirmek hedefimiz olmaktadır. Özel Sektör bu sahada daha da teşvik edilecektir. Devletleştirilmiş bulunan madenlerin iadesi veya özelleştirilmesi
sağlanacakta" (7) 'demektedir.
1.34. Kırkdokuzuncu Cumhuriyet Hükümeti Başbakan Süleyman Demirci tarafından 25 Kasım 1991 tarihinde TBMM'de Qkooan koalisyon, hükümeti programında madencilikle ilgili olarak "Madencilik Sektöründe en önemli husus, madenlerin, verimli, etken, ve rezervleri koruyan bir biçimde çıkarılmasıdır
Düşük tenörlü madenlerimizin üretme-antma-zenghüeştinne işlemleri ile ilgili yatırımlar desteklene-cektir»
Özellikle üstün teknoloji yatırımların sektöre çekilebilmesi amacıyla yabancı sermaye teşvik edilecek-tir.1' demektedir. (8)
SONUÇ
Hükümet, programları dikkatle incelendiğinde görülecektir ki; Çoğu programda madencilik alanında yasal değişiklik yapılmasının .gerekli olduğu belirtil-miştir. Daha Cumhuriyetin ilanından önce görevdeki İcra Vekilleri Heyetfnin ".. Mevcut. Maden Nizam-namesinin tadili suretiyle,.. "' yeni düzenlemelerin yapılacağı ifadesi ile başlayan değişiklik istekleri, daha. sonraları, göreve başlayan birçok hükümet, programında da bazen aynı yönde, bazen de farklı biçimlerde yer almıştır.
Hükümetler madencilik, .alanında, yasal, değişiklikler yapılmasını gerekli, gördükleri ve bu değişiklikler için. tasanlar hazırladıkları halde, bu tasanlar bazı nedenlerden, dolayı yasallaşmamıştır.
Cumhuriyefdonemi boyunca madencilikle ilgili değişik tarihlerde beş maden, yasası yürürlüğe konmuştur. Bu da. madencilik mevzuatında bir istik-rarsızlığın olduğunun en belirgin kanıtodır.
Tüm bunlar, devletin, madencilik alanında belirgin., kalıcı bir- politikasının olmadığının göstergeleridir...
Tüketildiğinde yerine yenisinin konulabileceği or-manlar1 konusunda devletin ötedenberi işlediği belirgin
bir- politikası vardır., Bu politika gereği ormanlar deyle-71
tin laiktim ve tasarrufu altında olup, özel mülkiyet ko-nusu olamamaktadırlar.., Diğer yandan, ülkemizin gelişmesinde^ ve ilerlemesinde anahtar konumunda olan, tüketildiğinde yerine yenisinin konulamıyacağı, yani "Yenilenebilir" olanağı bulunmayan madenler konusun-da devletin» tim. hükümetlerce uygulanan bir "'devlet po-litikası11' bulunmamaktadır. Nihayet, hükümetlerin siyasi
görüşleri doğrultusunda değişik uygulamalar yapmaları da bu politikasızlığın bir sonucudur.
KAYNAKÇA
Bilgin» C, Atalet» Türkiye'de ve Dünyada maden-cilik» Ankara : Baylan Basınevi 1972» S 51.-74 Dağlı, Nuran ve Aktörk Belma, Hükümetler ve
Programları 1920-1960 Cilt, I.
Dağlı, Nuran ve Aktörk Belma, Hükümetler ve Programlan 1960-1980» Cilt II,
Dağlı, Nuran ve Ak.tli.rk Belma, H i k i m e t l e r ve Programlan 1980 - 1987, Cilt III.
Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri Ankara : Başbakanlık. D ve M Daire Başkanlığı Yayını No : 11» Cilt II» 1978.
Hükümet Programı,,. Ankara : Başbakanlık Basımevi, 1979.
Aea.va.tan Partisi Programı,» Seçim. Beyanna-mesi» Hükümet Programı, Ankara, Tisa Mat-baası» 1987 s. 1.86,
Hükümet Programı,,, Ankara : Başbakanlık Basımevi, 1987, S 41-42.
T..C Resmi Gazete, 16.11.1989-Sayı : 20344, S., 12 T..C Resmi Gazete, 6.7-1991-Sayı : 20 921, S 19
1) Ahmet Can Bilgin» Türkiye'de: ve Dünyada. Madenci-lik, (Ankara : Baylan Basımevi 1972). S. 51-74 2) 'Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri, (Ankara,
Başbakanlık o ve M Daire Başkanlığı Yayın No : I I , 1978 Cilt 11
3) Hükümet Programı, (Ankara, Başbakanlık Basımevi, 1979)S 23
4) Anavatan Partisi Programı,, Seçim Beyannamesi» Hükümet Programı, (Ankara, Tisa Matbaası.) S, 186 5) Hükümet Programı, (Ankara,, Başbakanlık Basımevi,
1987) S,. 41-42,,
6) T.C Resmi Gazete, 16 Kasım 1989-Sayı : 20344» S. 1.2
7) T.C. Resmi Gazete 6 Temmuz 1991 Sayı : 209.21» S 19
8) Başbakanlık Basımevi, Ankara-1991, S 32
