r
\ . r .
- r ~ r - c. n % c \ 0
Meclis kararı gereğince
Çerkez Ethem'in sığınması
için cephe komutanlarına
yollanan mesaj
30 Aralık 1920
...Millet Meclisi, son bir büyüklük göstererek Etem Bey’le kardeşlerine, kesinlikle kuvvet başından ayrılarak hü kümete sığınmaları için son bir teklif yapılmasını ve sığındık ları takdirde hayatlarının te min edileceğini ve haklarında verilecek kanun hükmünün ba ğışlanması için hükümetçe Bü yük Millet Meclisi’ne aracılk yapılmasının duyurulmasını Meclis’e önerdim. Bu önerim, Meclis’ce kabul edildi. Buna göre son olmak üzere Etem Bey’le yanındakilere duyurul masını ve sonucun bildirilmesi
ni rica ederim.
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞKAM MÜŞTAKA KEMAL
MERKEZLERİN
BİLDİRİSİ
Büyük devleflere,
insanlık ve
uygarlık âlemine
1921
...Yunan hükümeti, taşıdığı milletlerarası insanlık ve uygar lık nitelikleriyle, din farkım gözönüne almaksızın Rum ve Ermeni göçmenleriyle birlikte Çerkez mültecileri hakkında da ilgi göstererek, onların yerleş melerini sağlamıştır. Bu gönül okşayıcı içten davranış, Çer- kezlerin Anadolu’da uygarlık yeteneklerine sahip ve kurtarıl maya lâyık bir millet olduğunu göstermektedir. Anadolu'da Rumlarla Çerkezlerin karşılıklı olarak çıkarlarını ve siyasal | haklarının korunması gereği
inancındayız.
Konuyu ayrıntılı olarak sun- ! maktan amaç şudur:
— Ulusal kimliğimizi göster mek.
— Anadolu’da, uygar millet lerinin dikkatlerini çekmeye
lâyık bir Çerkez ulusunun yaşadığını duyurmak.
— Osmanlı hükümeti Anado lu’da Türk'ten başka uluslara hayat hakkı tanımadığı için, Çerkezlerin Yunan himayesin de yaşamalarının sağlanmasını istemek.
Bundan dolayı. Büyük İtilâf Devletleri ve ortaklarınca, ulu sal isteklerimizin kabulünü ve desteklemesini rica ediyor ve hemen harekete geçilmesini soylu kişiliklerinizden bekli yoruz.
Ç ER K EZ ETH EM
• Ethem'in birçok hizmeti
geçmişti ama isyancı
tutum aldıktan sonra Ankara
hükümetini düşürüp yenisini
kurmaya bile-kalkışmıştı
Çerkez Etem, Kafkasya’dan gelerek Bandırma’da yerleşmiş olan çiftçilikle uğraşan Ali Bey’in oğluydu. Diğer kardeşleri Saruhan (Manisa) Milletveki li Reşit ve yüzbaşı Tevfik Beylerdi.
İzmir’in YunanHarca işgalinin üzeri ne, çeşitli direnme örgütlerinin arasına katılan Etem, atk kuvvetleriyle Salihli Cephesi’ni oluşturarak, kendini komu tan ilân etti ve adamlarına “Kuvve-i Seyyare” adım verdi.
Çerkez Etem’in, önceleri ayaklanma ların bastırılmasında, özellikle Anzavur Kuvvetlerinin dağıtılmasında, Düzce, Adapazarı ve Yozgat olaylarında, An kara’nın ve Ankara hükümetinin ko runmasında hizmetleri geçmişti.
Bu hizmetlerinden ötürü büyük bir gurura kapılarak, çevredekilerin de kış kırtmasıyla bir takım hayallerle Kütah ya ve çevresinde hükümet kurmaya büe kalkışan Çerkez Etem, son amaç olarak TBMM’yi düşürüp yerine başka bir hükümet oluşturmaya bile yeltendi.
Ayaklanmanın asıl nedenleri bunlar olmakla birlikte, meydana gelen bazı olaylar da, kıvılcım etkisi yaptı. Bunla rın başhcalarım şöyle sıralayabiliriz:
— Etem’in Ankara Valisi Yahya Galip Bey'i, Çapanoğulları İsyam’nda iltimas yaptığı gerekçesiyle yargılamak istemesi ve Mustafa Kemal tarafından bu girişimin engellenmesi.
— Kurulması düşünülen İstiklâl Mah- kemleri’nin, halk üzerinde kötü etki yaratacağı düşüncesiyle, mahkemelerin oluşturulmasına karşı çıkmaları.
— Yozgat ve dolaylarında asker top lama çalışmalarının, Refet Beyy tara fından böyle bir işlemin ancak TBMM tarafından yapılabileceği düşüncesiyle engellenmesi.
— Batı Cephesi’nin ikiye ayrılarak İsmet ve Refet Beylerin komutan olarak atanmaları üzerine, komutanlık sayısı nın bire indirilmesi ve kendisine veril mesi yolundaki önerisinin kabul edil memesi.
— Düzenli ordu kurulmasına karşı çıkarak, zaferin ancak milis güçleriyle elde edilebileceği düşüncelerinin taraf tar bulmaması.
-Millet Meclisi’ne başkomutanlık yet kişinin verilmesi.
— Kendilerine bağlı güçlere "Umum Kuvve-i Seyyare ve Kütahya Havalisi Komutanlığı" adını verdikleri halde,
Ankara’run yeni örgütlenmenin gerekle rinden olarak bu gücün adını “Birinci Kuvve-i Seyyare” olarak değiştirmesi.
— Batı Cephesi’nde silah, cephane ve komutanlık konularında Ankara’yla ara larında büyük anlaşmazlılar çıkması.
Bütün bunedenlerinvamnda, Etem’in kardeşleriyle birlikte kurduğu aşın sol eğilimli Yeşil Ordu da, ayaklanmanın önemli nedenleri arasındadır.
Ayaklanmanın başlamasından sonra Ankara hükümetince yapılan harekât sonunda Çerkez Etem kuvvetleri, Garp Cephesi’ne bağlı İzzettin Çalışlar ku mandasındaki güçlere yenildi. Etem, emrinde kalan adamlarıyla birlikte Yunanlılara sığındı ve Kurtuluş Savaşı zaferle sonuçlanıncaya kadar, onlara yardımcı oldu. Daha sonra Yunanis tan'a kaçan Çerkez Etem, oradan da Suriye'ye geçerek 1950 yılında ölünceye kadar, bu ülkede yaşadı.
1
1 ,1
f
İSMET
PAŞA'NIN
MESAJI
Çerkez Ethem'e hükümete
sığınması için
çekilen şifre
31 Aralık 1920
...Büyük Millet Meclisi’nin önerisi uyarınca, kardeşleriniz le birlikte güvenli gördüğünüz şekil ve düzenle çekilmenizi hem onurunuz ve hayatınız için, hem de Kuvve-i Seyyare mensuplan açısından uygun buluyorum. Komuta ve siyasal mücadele hayatında sırası gel diği zaman çekilmesini bilen kişi, ülkeye az bir zaman içinde yeniden hizmet etme ve fikirle rini yaptırma durumuna girer. Fakat meşru bir şekilde çekil memek için bir kez çarpışma talihini denemek gibi meşru olmayan harekete sapıtırsa, bunun sonucunda onurun ve hizmet olanağının korunması şansı kalmaz.
...Telgrafımın bir tertip ve pazarlığa vesile sayılmamasını ve alınan tedbirlerin ciddî olma dığının kabul buyurulmaması yanlış olur. Selâm.
BATI CEPHESİ KOMUTANI İs m e t
is m e t İn ö n ü , R e fe t (B e le ) P a ş a ile b ir lik te ik iy e a y rıla n B a tı C e p h e s i'n in k o m u ta n la r ın d a n b ir iy d i. Ç e rk e z E th e m 'e " G ü v e n li g ö r d ü ğ ü n ü z ş e k il ve d ü z e n le ç e k ilm e n iz i h e m o n u r u n u z ve h a y a tın ız iç in h e m d e K u v a y -ı S a y y a re m e n s u p la r ı a ç ıs ın d a n u y g u n b u lu y o r u m " d iy e h a b e r y o lla m ış tı.
