S a y f a 5
*
/ - Z - -
1
'
(M İM İN İN HİHMSİ ¡¡MİNİ
[Hilmi K. Bayur
“ SAİT PAŞA GÖREVİ İCABI
ÇAKIRCALI
İLE TEMAS
EDERDİ n
İ
ZM İR'deki Fransız K on solosluğunun vaktiyle Çakırcalı Mehmet’in eş kıyalık serüvenleri hakkında Hükümetine verdiği «haber lere» dayanılarak hazırlanan Çakırcalı hikâyesini bir sü re önce M illiyet’te izledik.1895'den 1907 yılı başına ka dar İzm ir’de Valilik yapan babam K âm il Paşa ile oğlu Sait Paşa’mn eşkıyalık kar sısındaki davranışları hakkın da bu yazı serisinde ve özel likle 5 sayılı tefrikada, vak tiyle^ İzm ir'deki hafiye şebe-■kesiñce ~ m aksatlı olarak "or taya sürülen uydurmaların yanlış değerlendirildiği
gö-"Hafiyeler resmî
yazışmaları
bilmedikleri için
Sait Pa$a"nın
davranışlarım
mimlemişlerdi.:."
için alman tedbirlerin sonuç verm ediği, öteki eşkıyayı te m izlem esi şartıyle Istimam kabul edilip, kendisine beş ve avanesine ikişer buçuk li ra maaş tahsis edilen Çakıcı nın, Hükümetin sem tine bile uğram adığı ( !) ve eşkıyalığa devam etm esi yüzünden nak liyat ve ticaretin sekteye uğ- radığııınm haberi alındığı bildirilerek «gerekirse kendi sine ve avanesine verilen ma aşın kesilm esi, em niyeti bo zan hallerin önlenm esi» iste niyordu.
rülm üştür. M illiyet’in göster diği iyi niyetten faydalana rak, olayların gerçek yönü nü aşağıda belgelerle özetle m eyi uygun bulduk:
1 — ön ce yetkili Tarihçi miz sayın Prof. İsm ail Hakkı Uzunçarşılı’nın Tarih Kuru mu B elleteninde (Y ıl 1955 sayı 74’de) özetini yayınladığı bir incelem e yazısından ko numuzla ilgili b ir kısmın göz- önüne getirelim :
«Kâmil Paşa aleyhinde ve rilen ju m allar bir cilt tuta cak kadar boldur.. (Candar- manın zayıf kadrosu ve eski tip şınayder tüfeklerinin Va linin ısrarlı isteklerine rağ
men Hükümetçe değiştiril memesi sebebiyle) eşkıya tenkil edllem eyince Kâmil Paşa bunları yumuşaklıkla ele alınm ası cihetine gitm iş, gerek Çakırcalı’yı ve gerek İnce Mehmet ve İsm ail çete lerini İst İman ettirm iştir.. Bu sırada Sadrazam olan Fe rit Paşa kendisine rakip say dığı Kâmil Paşa aleyhinde ve rilm iş olan pırnallardan is tifade ederek Abdülham it'i gocundurm ayı İhmal etm e m iştir..»
2 — Şim di durumu açıkla mak üzere Sadrazam Ferit Paşa ile İzm ir Valisi Kâm il Paşa arasındaki yazışm alar dan bir örnek verelim :
7 nisan 1905 tarihinde Seda- retten İzm ir Vilâyetine ge len b ir şifre telde «Vilâyet daMUnde eşkıyalığın tenkili
ile Ç akıcı’nın vilâyetten hi maye gördüğü haberini yay m ışlardı.)
KAMİL PAŞA
İSTANBUL'DA
K âm il Paşa, buna ertesi günü hemen cevap verdi:
«Verilen haberlerin hafiye- lerin b ir uydurm ası ve asıl sız olduğunu, eşkıyalığın iza lesi yolundaki çalışm alar so nunda (isim ve rakkam veri lerek) bir çok çetenin ortadan kaldırıldığım , şim di dehalete m eyilli yalnız iki çete kaldı ğım , Çakırcalı’ya gelince,
K öselioğlu Ali ile Kamalı ve avanesini bizzat ortadan kaldırdığım , Q" - Qİr kendisi nin düşmanı çok olduğundan ihtiyatla hareket ettiğini» açıkladıktan sonra, «Bu eşkı yalık işine yalan katılıp -ken disinin lekelenm ek istendiği ni, Sadrazamın b ile bile bu yalanları kendi aleyhinde kul landığını» da ilâve etti. (N ot: H afiyeler ihtim al bu vesile
K âm il Paşa, 1907 başında İstanbul’a döndü. Fadişah’a sunduğu 7 şubat tarihli âri- zasında da şu açıklam alarda bulundu:
«M ükâfat vaadiyle İzm ir’de bir hafiye şebekesi kurul m uştu. Bunlardan alınan düz me raporlarla vilâyetin ida resi nazarı - şahanenize en siyah b ir tablo şeklinde tas vir ve arzedilm iştir. Candar- ma alayının eski yapı silâh larının değiştirilm esi hakkın- daki iradelerinin yerine geti rilm esi geciktirilerek vilâyet te eşkıyalığın artm ası âdeta teşvik edilm iştir. Daha son ra ise güya ben ibtiyarhya- rak iş görem ez hale geldiğim den vâlilik işlerinin oğlum Sait’in elinde kaldığı, onun da güya eşkiya ile ortaklık kurduğu İftiraları ortaya sü rülm üştür. Sedaret Makamın da rakipsiz kalmak fikriyle vakai - âhire (kendisinin İn
giliz K onsolosluğuna iltica sı olayı) zuhura getirilm iş tir.»
Bu açıklam alar, Fransız K onsolosu Paul Blanc’nm İzm ir Hükümet Konağında tehayyiil ettiği «Kara Çetenin» kendisine sokaktan getirilm iş «hafiye haberleri» ne dayan dığına bizce şüphe bırakm a m aktadır.
Fransız K onsolosu’nun bu biçâre yakıştırm alarından dolayı bilm eyiz hükümeti kendisine Legion d ’Honneur nişanı verm iş m idir?
3 — Şim di bu derlem enin sahibine de birkaç söz ge rekiyor. Çakıcı’nın eşkıyalı ğı, Kâm il Paşa, İzm ir’den ayrıldıktan sonra dört yıl daha sürdüğüne göre, olay lar K âm il Faşa ile oğlu hak- kındaki söylenti ve iftiraları böylece tem elinden yalanla mış oluyordu. Bundan başka yakın zamanlarda yayınlanan kendi belgelerim iz de olayın m ahiyetini aydınlatm ış bulu nuyordu.
5 sayılı tefrikayı şöyle bir tadım yazısı süsler: «Çakır- caiı ile gizil tem asları oldu ğu ve hattâ eşkıyalardan para aldığı söylenen K âm il Paşa nın oğlu Sait..»
Oysa Sait Paşanın Çakırca- - lı ve eşkıya ile tem asları ken d i hesabına değil görevi ica b ı id i. Vilâyetin resm i yazış m alarında görüldüğü gibi Çakıcı, 1896’dn değil, 1900 yı lında dağa çıktığı zaman Sait Paşa 18 yaşında b ir delikan lı. Padişahın hususi yaveri ve askeri rütbe sahibi olduğu halde dinam ik ve cesur m i zacına uyarak çok çetin bir saha olan vilâyetin asayiş iş leri ile ilgilendi. 1905’de er m eni kom itacıları İstanbul’da yaptıkları gibi İzm ir’i de di nam itlem ek istediler. Sait Pa şa, kom itacıların saklandığı evi bulup teşebbüsü önledi. K âm il Paşa, Saray Baş ki ta betm e 9/8/1905’de çektiği
Ömer Sami Co
şarın bir süre ön
ce bu köşede ya
yınlanan Çakır-
cali Mehmet Efe
hakkındaki seri
yazısına o seri
de adı geçen İz
mir Valisi Kâmil
Paşa'nın oğlu ve
Sait Paşanın kar
deşi Hilmi K. Ba
yur bir açıklama
yollamıştır.
Bu yazıyı da ya.
yınlıyoruz.
şifre telde «İzm ir’in büyük bir tehlikeden kurtarılm asın da hasıl olan haşandan dola y ı bütün konsoloslar ve ru hani reisler ile banka müdür leri ve şehrin eşrafı teşekkü re gelm işler ve şu erm eni es rarım asıl ortaya çıkaran «Pa dişahın hususi Y averi» Sait bendelerinin gösterdiği uya nıklık ve gayretini takdir ve tebrik eylem işlerdir.» diye bildirm işti. Çakıcıya gelince. Sait Paşa, «Eşkıya takibi ko m isyonu» üyesi idi. Bu sıfat la eşkıyanın peşine düşm üş ve Çakıcının dehaletinde et kili olm uştu. 11 m art 1906’da vilâyetten (kazâlarda bir yer d e) Sait Paşa ya çekilen şu teli okuyalım : «Bugün eşkıya nezdine gönderilen adamın N azilli’ye avdetinde derhal buraya malûmat verileceğin den Çakıcının dehalet azmin de sadık olduğu anlaşılırsa kendisiyle muhabereye girişil m esi ve aksi takdirde takibi
lâzım geleceğinden bu gece alınacak tele göre hareket o- lunmak üzere takip kolları nın gerekli m evkilerde hazır bulundurulm aları ve şim diki halde eşkıyanın Madran’da Akçay köprüsünün b ir buçuk saat ötesinde bulunduğu be yan olunur.»
İLİŞKİNİN GİZLİ
TARAF« YOK
G örüldüğü gibi Sait Paşa’ mn, görevi gereğince. Çakıcı ile tem asları vilâyet makam
larınca malûm ve gizli değil idi. H afiyeler ise resm i ya zışm aları bilm edikleri için onun davranışlarını m enfi mânâda m im leyip etrafa o şekilde yaym ışlardır.
Sait Paşa hım Çakıcı’dan para aldığı söylentisine gelin ce, şunu söyleyelim ki Sait Paşa 1907’de İzm ir’den borçlu ayrılm ış, alacaklılar oradaki birkaç parça arsasıyla evine haciz koydurup sattırm ışlar dır. Nerede Çakıcı’dan aldığı paralar? İstanbul’da ise mu halefet safcnda yer aldı ve İttihat ve Terakki ile şiddetli b ir m ücadele yaptn. Paris’te M eşrutiyet aleyhinde yayın yaptığının aslı yoktur.
1924’de Beyrut’ta vefatında eşi ve iki çocuğuna bıraktığı m iras, annesinden kendisine intikal etm iş olan vakıf bir çiftlikten ibaret olm uştur.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphane: Taha Toros Arşivi
