REKABETiN KORUNMASINDA REKABET
KURULU iLE YARGI ORGANLARININ ROLD
(i$LEVSEL iijBiRLiGi UZERiNE BAZI GOZLEMLER)
Prof. Dr. Turgut TAN*
Girl§
4054 sayih Rekabetin Korunmas1 Hakkmda Kanun'un yiiriirliige girdigi 1994 ve bu Yasa'run uygulamasmdan sorumlu Rekabet Kurulu'nun faaliye te gei;tigi 1997 yihndan bu yana, rekabet hukukuna ili§kin baz1 sorulann ya mtlannm heniiz bulunamadigi bir geri;ektir. Ornegin, adli yargi yerlerinin 4054 sayih Yasa'ya aykm oldugu gereki;esiyle bir anla§ma veya te§ebbiis bir ligi karanrun gei;ersizligine karar verirken veya rekabeti bozucu davram§ veya karar nedeniyle tazminata hiikmederken, piyasada te§ebbiislerin reka beti bozucu davram§lanru saptayip yaptmm uygulamakta tek yetkili gorii nen Rekabet Kurulu'nun uzmanl1gindan yararlamp yararlanamayacaklan tart1§1lagelen sorunlardandir. (I)
bte
yandan, <te§ebbiis> statiisiinde olmamakla beraber, te§ebbiis gibi dav ranarak veya kamusal yetki kullanarak, yaptiklan i§lemler veya yiiriittiik leri faaliyetlerle, piyasada rekabeti bozucu etkiler yaratan kamu kurulu§la nmn bu davram§larirun (i§lem ve eylemlerinin) Rekabet Kurulu tarafindan m1 soru§turulacagi, yoksa dogrudan idari yargida dava konusu mu yapilaca gi; idari yargiya gidilmesi halinde de, yargi yerlerinin idari i§lemlerin yargi sal denetiminde, 4054 sayih Yasa'yi <hukuka uygunluk bloku>nun bir par i;as1 olarak uygulayip uygulamayacaklan tart1§ilmas1 gereken konulard1r. (II)I. 4054 Sayib Yasa'nin Uygulamasmda Rekabet Kurulu - Yargi Ili§kileri
Hemen belirtelim ki, bir karar veya davram§m rekabeti bozucu niteligini saptama konusunda tek ve son yetkilinin Rekabet Kurulu olmad1gi a�1ktir. Zira, 4054 sayih Yasa'ya (m.55) gore, Rekabet Kurulu'nun "nihai kararlan na, tedbir kararlanna, para cezalanna ve siireli para cezalanna kar§I kara nn taraflara tebliginden itibaren siiresi ii;inde Dam§taya ba§vurabilir". Do layis1yla, bir karar veya davram§m rekabeti bozucu niteligi konusunda Re kabet Kurulu'nun degerlendirmesi, son a§amada Dam§tay tarafindan
44
Tanlenecek, buna gore Kurul'un yapbnm karanmn hukuka uygunlugu saptana. cakbr. Ancak, Tiirkiye'de, Rekabet Kurulu kararlanmn ilk derece mahkeme. si olarak Dam§tay'da (idari yargi) denetlenmesine kar§m, benzer adli-idari yargi aynmmm bulundugu ornegin Fransa'da, Paris istinaaf Mahkemesi (adli yargi) tarafmdan denetlenmektedir
Adli Yargi Rekabet Kurulu karanm beklemeli midir?
Rekabet Kurulu, rekabeti bozucu davram§Im saptad1gi te§ebbiise 4054 sayi. h Yasa'da ongoriilen yapbnmlan uygulayabilmekte ise de; Yasa'mn "Reka. betin Kis1tlanmas1mn Ozel Hukuk Alanmdaki Sonuc;:lan" (m.56-59) kismm-da yer alan "gec;:ersizlik" ve "tazminat" yapbnmlanm cygulamak adli yargi. mn gorev alanma girmektedir. Bu nedenle, rekabeti bozucu veya kis1tlayic1 eylem ve i§lemlere uygulanacak yabnmlan, kimi yazarlann, idare hukuku-na ve ozel hukuka ili§kin olanlar §eklinde bir aynma tabi tuttuklan da
go-riilmektedir 1.Ancak ornegin tazminat davasmda, oncelikle 4054 sayih Yasa'mn ihlal edi-lip edilmediginin saptanmas1 gerekeceginden, ozel hukuka ili§kin yaptmm-lann uygulanmasmda adliye mahkemeleri ile Rekabet Kurulu ili§kisi giin-deme gelmektedir. Adliye mahkemesi 4054 sayih Yasa'mn ihlal edilip edil-medigine kendisi dogrudan karar verebilecek midir? Yoksa, Rekabet Kuru-lu'nun bu konuda karar vermesini bekleyip; kendisi tazmin ko§ullanmn var-hgi ile tazminat miktanm belirlemekle mi yetinecektir?
Yargitay'a gore, "Davada yer alan talebin ar;iklanan niteligi gozetildiginde, tazminata karar verilebilmesi ir;in oncelikle 4054 sayili Yasamn yetkili kildi-gi 'Rekabet Kurulu' tarafindan hakim durumun kotilye kullamlmi§ oldugu-nun saptanmasi gerekir.
"Mahkemece bu yon gozetilerek, davaci tarafindan amlan yasa kap-sammda Rekabet Kurumuna ba§vuruda bulunup bulunmadigimn ara§tirilmasi, boyle bir muracaat yoksa, yapilacak ba§VUrunun, on mesele olarak sonucunun beklenmesi gerekirken bu husus dil§ilnul-meden yazili §ekilde karar verilmesinde isabet gorulmemi§tir"2 Bu karan ele§tiren inan'a gore, "Tazminat talebini ara§bran hukuk mahke-mesi, Rekabet Kurulu'nun ceza karanm beklememelidir. Onceden verilmi§
1 M.N. Aksoy, Rekabetin Korwunas1 Hak.kmda KanunaAykmhgunn Ozel HukukAlanmdaki Sonu~lan, Rekabet Kurumu, Uzmanhk Tezleri Serisi No:52, Ankara, 2004, s.4.
2 Yargitay 19. Hukuk Dairesi, 1.11.1999, E. 1999/3350, K. 1999/6364. FMR Ankara Barosu Fikri miilkiyet ve Rekabet Dergisi, c. 1, sayi:2, s.208 vd.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlari 45
bir Kurul Karan varsa, mahkeme bunu delil olarak. degerlendirir"3. Sozle§-meden kaynak.lanan bir uyu§mazhkta da, adliye mahkemesi, sozle§menin 4054 sayih Yasa'ya aykinhgi nedeniyle ge~ersizligi savim, Rekabet Kurulu karanm beklemeden kendisi ara§bnp karar baglayacaktir4.
Yargitay'm yak.la§1m1mn mahkemeler ile Rekabet Kurulu arasmda i~tihat farkhhgim onleyecek nitelikte oldugunu belirtenAslan'a gore de, karar ama-ca uygun olmak.la beraber, "Rekabet Kurulu kararlanmn bekletici mesele yapilmas1 zorunlulugunun kanunla getirilmemesi halinde bu Yargitay kara-n yerikara-nde olmayacak.tir"5.
Ancak, Yargitay yakin tarihlerde verdigi bir ba§ka karannda ise, " ... Reka-bet Kurulu'nun 21.12.1999 tarihli, 1999-58/624-398 sayih karan ile de dava-hmn 4054 sayih Yasaya ayki.n bir eyleminin bulunmad1gi saptanmad1gin-dan, amlan Kanunun 58. maddesindeki tazminata hiikmedilmesi, ko§ullan-mn da olu§mam1§ olmasma, olay ikrah olu§turmad1gindan 4054 sayih yasa-ya aykinhk dolayis1 ile a~1lan idari davamn sonucunun da beklenmesine yer olmad1gindan davamn devrine karar verilmek gerekirken, yaz1h gerek~eyle karar verilmesi isabetli gortilmemi§tir" diyerek yukanda degindigimiz ilk karanndan farkl1 bir yak.la§1m izlemi§tir.
Giirzumar'a gore, Yargitay 19. Hukuk Dairesinin, 4054 sayih Yasa'mn 58. maddesindeki tazminat ko§ullanmn olu§mad1gina, Rekabet Kurulu'nun re-kabet ihlali bulunmad1gi gerek~esiyle soru§turma a~mama karanm daya-nak yaparken; ote yandan da Rekabet Kurulu karanna kar§I idari yargida aplan davanm sonucunun beklenmesine gerek olmadigim beHrtmesi, hem kendi i~inde hem de eski karanyla ~eli§ki yaratmak.tad1r6. Ger~ekten, bir ~e-li§ki var gibi goriinmekle beraber, Yargitay'm boyle karar vermesinin arka-smdaki nedenlerin irdelenmesi gerekmektedir. ileride bu konuya deginile-cektir.
Yargdama devam ederken Rekabet Kurulu karar verebilir mi?
Rekabeti bozdugu savi ile bir davram§ veya bu davram§m dayanagi olan i§-lem dava konusu yap1lm1§sa bu dava devam ederken Rekabet Kurulu'nun re'sen veya ba§vuru iizerine olaya el koyup soru§turma a~mas1, gerekirse
3 N.inan, "Rekabet, Hukuku Uygulamasmda Adliye Mahkemelerinin Rolii", in Uluslararas1 Hukuk Kurultayi, Ankara Barosu yayim, Ankara, 2002, s. 597.
4 ibid.
5 Y. Aslan, Rekabet Hukuku, 2.bas1, Bursa, 2001, s. 416.
6 0. Giirzumar, "4054 sayih Rekabetin Korunmas1 hakkmda Kanun'un 4. Maddesine Aykm Stizle!jmelerin Tabi Oldugu Ge~ersizlik Rejimi", Rekabet Dergisi, sayi: 12, Ekim -Aralik 2002, s. 43-44.
46 Tun yaptinm uygulamas1 soz konusu olabilir mi? Dam§tay bu soruya olumsuz yamt vermektedir.
Ornegin, Tiirkiye Futbol Federasyonu (TFF) ile Cine 5 arasmda imzalanan sozle§menin ve bu sozle§me dolayis1yla ortaya ~1kan davram§lann 4054 sa-yih Yasa'ya aykin olup olmad1gim belirlemek iizere Rekabet Kurulu'nca so-ru§turma a~Ilm1§, soso-ru§turma devam ederken, Yasa'mn 9. maddesinin 4 fik-ras1 uyannca Kurul'un verdigi tedbir karanna kar§I Dam§tay'da dava a~1l-m1§tir.
Dam§tay, Rekabet Kurulu'nca verilen tedbir kararlanmn yiiriitiilmesini durdururken, yasama ve yiiriitme organlan ile idarelerin yargi kararlanna uymak zorunda olduklanm, mahkeme kararlanm hi~bir siirette degi§tire-miyeceklerini ve yerine getirilmesini geciktiredegi§tire-miyeceklerini ongoren Anaya-sa'mn 138. maddesi hiikmiinii hatirlattiktan sonra, "Dolayis1yla, dava konu-su olayda oldugu gibi, Yasamn korudugu rekabetin bozulmasma yada s1mr-lanmasma neden oldugu ileri siiriilen hukuki i§lem ya da davram§m, bir yargilama faaliyetinin konusu olmas1, yargi yerince bu i§lem ya da davram-§In Yasaya ayk1n olmad1gimn belirlenmesi halinde veya yargilamamn halen siirmesine kar§m, davah idarece aynca bir inceleme yapilmasma ve tedbir karan verilmesine olanak yoktur. Qiinkii bu halde, daval1 idarenin i§lem te-sis etmesi i~in gereken §arllann olu§tugunu kabul etmek ve tete-sis edilen i§-lemle yargi karannm uygulama olanagim, niteligini, varhgim ortadan kal-dirarak yeni hukuki durumlar meydana getirmek yukar1da deginilenAnaya-sa kuralma ve onun dayand1gi ilkeye uygun degildir" demektedir 7.
Dam§tay 10. Dairesi'nin bu karanm kismen onayan idari Dava Daireleri Genel Kurulu'na gore de, soru§turma konusu sozle§menin 4054 sayih Yasa dahil, yasalara aykin olmad1gi yolunda kesinle§mi§ yargi karan bulunmas1, sozle§meye dayamlarak haz1rlanm1§ protokoliin iptali i~in a~1lrm§ davamn da, halen devam ediyor olmas1 kar§1smda Rekabet Kurulu'nun, "Rekabet Kanununa aykm hiikiimler ta§1d1gi yolundaki saptamalara dayanarak yar-gi kararlanyla hukuka uygun bulunan sozle§meyi etkisiz kilacak bi~imde tedbir karan verme konusunda yetkisi bulunmamakt:fdfr"'. Ancak, idari Da-va Daireleri Genel Kurulu, 10. Daire'den farkl1 olarak, " ... yargi yerince hu-kuka uygun bulunan sozle§menin uygulanmas1 a§amasmdaki davram§larm hakim durumun kotiiye kullamlmas1 kapsammda olup olmad1gim saptama hususunda" Rekabet Kurulu'nun yetkili oldugunu da vurgulamaktadrr. 8 Anayasa'mn ilgili maddesinde (m.138/4) "mahkeme kararlan" deyiminin
7 Dan1§tay 10.D; 13.01.1999, E. 1998/5735.
8 Dani§tay idari Dava Daireleri Genel Kurulu'nun 22.03.1999 tarihli ve Y.D. itiraz No: 1999/113 karan.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlan 47 kullamldigim vurgulayan Aslan, derdest bir dava nedeniyle Rekabet Kuru-lu'nun soru§turma yapmas1mn engellenmesinin yasal dayanaktan yoksun olmas1 yamnda, Kurulu ~al1§amaz duruma dii§iirecegini de savunmaktadir9. Dam§tay'm yukanda degindigimiz karanndaki yakla§Inn ile Frans1z huku-kundaki durum arasmda ilgin~ bir ko§utluk dikkat ~ekmektedir. Zira, Fran-s1z hukukunda, rekabeti bozucu sonu~ yaratan kamusal i§lemin denetlen-mesinin idarei yargmm gorevine girdigi; kamusal i§lemden ayrilabilen uy-gulama ve davram§lan rekabet hukuku a~1smdan degerlendirmeye de reka-bet otoritesinin yetkili oldugu kabul edilmektedir. Ornegin, genelde bir te-1;1ebbiis lehine hakim durum yaratan imtiyaz sozle§mesindelO yer alan hti-ktimler, hakim durumun kottiye kullamlmas1 sonucunu da yaratir nitelik-teyse, idare yargic1 bu hiikiimlerin hukuka aykmhgina karar verebilecektir. Hakim durumun kotiiye kullamlmas1 dogrudan sozle§meden degil de, te§eb-biisiin uygulamalarmdan kaynaklamyorsa, bu durum rekabet otoritesi tara-fmdan incelenip karara baglanacaktirll.
Ancak, hemen belirtelim ki, Turk hukukundan fark11 olarak, Fransa'da Ti-caret Kanunu i~ine almarak "Rekabet ve Fiyat Serbestisi" ba§hkl1 IV. Kitap olarak yer verilen rekabeti korumaya yonelik kurallann, kamu hizmeti de-vir sozle§meleri dahil kamu kurulu§lannca da yap1lan her ttirlii tiretim, da-gitim ve hizmet faaliyetine uygulanacagi ongortilmektedir. (Code de Com-merce, art. L.410-1) Benzer diizenlemenin Turk hukukunda da yap1lrriasm-da, tarti§malann bir boliimuniin sona erdirilmesi a~1smdan yarar vardir.
Resmi Bilirki§i Olarak Rekabet Kurulu
Yargitay'm yakla§1m1 ve ogretideki gorti§ler, Rekabet Kurulu karanmn, da-ha sonra adliye mahkemesinde a~Ilacak tazminat davasmda kesin delil ola-rak degerlendirilip degerlendirilemiyecegi konusunda gorii§ birligi olmad1gi-m gosterolmad1gi-mektedir. inan'a gore, yasada belirtilolmad1gi-mi§ ololmad1gi-mad1gi ii;:in, Rekabet
Ku-9 Aslan, Rekabet Hukuku, 2001, s.415. Aslan'a gore, "Gen,ekten Kurulun hakkmda soru§tunna ai;:tigi bir taraf aym konuda hileli bir dava ai;:tirarak bu davanm beklenmesini talep edebilir ve btiylece Kurulu bloke edebilir. Oysa ki btiyle bir sonui;: kanunun tizune aykmd1r. Kurulun ai;:acagi soru§turma belirli siirelere baglanmi~ ve siiratle bitirilmesi gerekmektedir. Mahkeme tinundeki dosyalarm bitirilmesi beklenemez. . .. .4054 say1h kanunun 20. maddesi bu kanunun uygulanmasm1 gtizetme gorevini ai;:iki;:a Rekabet Kurumuna venni§tir. Bu asli gtirevin i§lemez hale getirilmesi sonucunu doguracak yorum-lar kanunun amacma, tiziine ve 20. ve 27. maddelerine ayk1n olacakt1r".
10 Kamu hizmeti imtiyazlan, potansiyel olarak, rekabeti biiyiik tili;:iide smirlayan arar,:lar olarak kabul edilmektedir. M.D'Alberti, Libera concorrenza e diritto amministrativo, Rivista trimestrale di Diritto pubblico, 2004, No: 2, s.352 vd ..
11 Stahl, "La concurrence, !'Administration et le juge administratif', Cahier de la Fonction Publique, novb. 1999, No: 184, s.238.
48 Tan
rulu karan adliye mahkemesinde kesin delil olarak degerlendirilemez12. bte yandan, haks1z fiil hiikiimlerinin uygulanmasmda mahkemeler miinha-sir yetkili iken, sozle§me ve kararlann gec;erliliginin degerlendirilmesinde Rekabet Kurulu'nun yetkili oldugunu savunanlar vard1r13.
Giirzumar da herhangi bir anla§manm rekabeti sm1rlayip sm1rlamad1gi so-runu ile kar§1Ia§an adh yargi yerlerinin, Rekabet Kurulu'ndan, HUMR m.276/11 hiikmii anlammda "resmi bilirki§i" olarak, yararlanmas1 gerektigi-ni ve bu amac;la yasal diizenleme yap1Imasmm uygun olacagim savunmak-tadir14.
Uygulamada, 4054 sayih Yasa'ya aykin hiikiimler ic;ermesi nedeniyle, soz-le§menin 4054 sayih Yasa'mn 56.maddesi uyannca gec;ersiz olacagina, yap-tmm tehdidi altmda, dogrudan Rekabet Kurulu'nun karar verdigi de gorul-mektedir. Ornegin, Rekabet Kurulu, sigara saglayic1s1 te§ebbiislerin sigara iiriinlerinin sergilenecegi raflara ili§kin olarak sigara sati§ noktalan ile yap-tiklan anla§malar konusunda, sozle§melerde yer alan baz1 hiikiimlerin soz-le§melerden c;1kanlmasma, diizeltmelerin yapildigimn belirli sure ic;inde Re-kabet Kurumu'na belgelendirilmesine, "aksi takdirde 4054 sayih Kanun'un 56. maddesi uyannca sozle§melerin gec;ersiz olacaginm, soz konusu diizelt-meler yap1Imadan uygulamaya devam edilmesi halinde haklannda soru§-turma ac;1Iacagimn ve aym Kanun'un 16. ve 17. maddeleri uyannca i§lem ya-pilacaginm taraflara bildirilmesine" karar vermi§tir15.
Aslmda, ornegin Fransa gibi baz1 iilkelerde, bagims1z idari otoritelerle yargi organlan arasmdaki i§birligi yasal diizenlemelerle kurulmaya c;al1§1lm1§· tir16. Bu ciimleden olarak, rekabet hukuku ve sermaye piyasas1 hukukunu ilgilendiren sorunlar konusunda yargi organlanna bu alanlarda kurulmu§ olan bagims1z kurullardan gorii§ alma olanagi tamnmi§tirl 7.
Hatta, boyle bir i§ birliginin yasal olarak diizenlenmedigi alanlarda (ornegin 12 inan, agm, s.598.
13 K.C. Sanh, Rekabetin Korunmas1 Hakkmdaki Kanun'da Ongoriilen Yasaklay1C1 Hiikiimler ve Bu Hiikiimlere Aykm Sozle~me ve Te§ebbiis Birligi Kararlanmn Gei;:ersizligi, Rekabet Kurumu, Lisaniistii Tez serisi No: 3, Ankara, 2000, s.450, dn. 13.
14 Giirzumar, agm; s.47.
l5 Rekabet Kurulu'nun 25.07.2002 tarih ve 02-45/533-221 saytl1 karan, RG; 26.06.2003, sayi: 25150, s.29 vd.
l6 R. Godet, "La participation des autorites administratives independantes au reglement des litiges juridictionnels de droit commun: l'exemple des autorites de marche", RFDA, 2002, No: 5, s.957 vd.
17 Ordonnance no: 86-1243 du 1 er decembre 1986 relative
a
la liberte des prix et de la con· currence, m.26. Bu madde daha sonra m.462.3 olarak "Code de commerce" ii;:inde yer almi§tlr.Rekabet Kurulu ve Yargi Organlan 49
telekomiinikasyon) bile yargi organlan, gaynresmi olarak, diizenleyici kuru-la ba§vurup onlerindeki uyu§mazhgm ~oziimiinde yard1mc1 okuru-lacak bilgileri istemek yoluna gidebilmektedir18.
Bir ba§ka oneri de, 4054 say1h Yasa'ya ek.lenecek bir hiikiimle, mahkemele-rin oniine bu Yasa ile ilgili bir uyu§mazhk geldiginde, bunun ~oziimii i~in mahkemenin Rekabet Kurulu'ndan soru§turma a~mas1m isteyip, bunun so-nucuna gore uyu§mazhgi ~ozmesini saglayacak bir mekanizmanm getirilme-sidir19.
Yukandaki a~1klamalardan, gerek.li yasal diizenlemeler yapilmaks1zm, adli yargi yerlerinin uyu§mazhklann ~oziimiinde Rekabet Kurulu'nun uzmanh-gmdan yararlanmak iizere gorii§ almaya zorlamamn olanaks1zhgi sonucu ~1kmakla beraber, yargi orgammn kendiliginden bu yola gitmesine de bir en-gel bulunmamaktad1r . Kald1 ki, yasal diizenleme yapilarak Rekabet Kuru-lu'ndan gorii§ alma zorunlulugu getirilse de, mahkeme bununla bagh olma-yacaktir. Zira, idarenin verdigi gorii§le yargi orgamm baglamak her§eyden once yargi bagims1zhgi ilkesi ile bagda§mamaktadir.
Ad.Ii ve idari YargI Kararlan Arasmda Uyu§mazhk Q1kabilir mi?
Rekabet Kurulu'nun 4054 sayih Yasa'nm ihlaline karar vermesinden ve hat-ta bu karann iphat-tali i~in aplan dava da Dam§hat-tay hat-tarafmdan da hukuka uy-gun bulunmasindan sonra, adli yargida a~1lan davada mahkkemenin bu ka-rarla kendisini bagh saymamas1, adli ve idari yargi diizenlerinde birbiri ile ~eli§en kararlann ortaya ~1kmasma yol a~abilecektir.
Ornegin, Dani§tay'm adli yargi karanm baglayic1 kabul etmesine kar§m, ad-li yargi yerinin kendisini Dam§tay karan ile bagh saymamas1 ve Rekabet Kurulu karan ile ~eli§en adliye mahkemesi karanmn Yargitay tarafmdan da onanmas1 durumunda, adli ve idari yargi yerlerince aym konuda verilmi§ ve kesinle§mi§, fakat ~eli§en iki yargi karan ortaya pkacaktir. Bu ~eli§kinin Uyu§mazhk Mahkemesi Kanunu'nda aranan ko§ullan yerine getirmemesi nedeniyle hiikiim uyu§mazhgi yoluyla giderilmesi de olanaks1zdir20. Qiinkii, Uyu§mazhk Mahkemesi'nin kurulu§ ve i§leyi§i hakkmda 224 7 sayih Yasa'ya 18 Godet, agrn, s.958.
19 Aslan, Rekabet Hukuku, 2001, s.417. Aslan bu ama~la, "Hukuk mahkemelerinin onune, halli bu kanunun esasa ili§kin hukumlerinin uygulanmasmi gerektiren bir ihtilaf geldigi takdirde, mahkeme rekabet kurumuna bu konuda bir soru§turma afmasmi emreder. Kurum bu durumda soru§turmanm bitirilmesini bekletici mesele yapar ve davasmi sorw;turmanm sonucunu dikkate alarak sonuflandmr" §eklinde bir hukmun 4054 sayili Yasa'ya eklen-mesini onermektedir.
20 G.Alj~1oglu-6z, Avrupa Toplulugu ve Turk Rekabet Hukukunda Hakim Durumun Kiitiiye Kullantlmas1, Rekabet Kurumu yayiru, Ankara, 2000, s.189 vd.
50 Tun (m.24) gore, adli, idari ve askeri yargi mercilerinden en az ikisi tarafmdan, gorevle ilgili 0Imaks1zm, kesin olarak verilmi§ veya kesinle§mi§, aym konu-ya ve sebebe ili§kin, taraflardan en az biri aym olan ve kararlar arasmdaki ~eli§ki yiizii.nden hakkm yerine getirilmesi 0Ianaks1z bulunan durumlarda hiikiim uyu§mazhgi soz konusu olabilmektedir. Oysa, yukanda degindigimiz durumda idari yargida iptal davas1, adli yargida ise tazminat davas1 soz ko-nusudur.
Adli ve idari yargi kararlan arasmda boyle bir ~eli§kinin ortaya ~1kmas1n1 engellemenin yolu olarak, Rekabet Kurulu kararlanmn yargisal denetimini de adliye mahkemesi kararlanmn temyiz merciine, yani Yargitay'a vermeyi onerenler vard1r. Dolayis1yla, oneriye gore, Yargitay'da ozel bir daire kurula-rak i~tihat birligi saglanabilir21.
Adli ve idari yargi diizenlerine mensup yiiksek mahkemelerin (Yargitay ve Dam§tay) rekabet hukukuna ili§kin kararlan arasmda ~eli§ki Fransa'da da goriilmii§tftr22. Ancak, daha once de degindigimiz gibi, Fransa'da Rekabet Kurulu kararlanna kar§I adli yargiya (Paris istinaf Mahkemesi) gidildigi i~in i~tihat birligi saglanmas1 kolayla§maktadrr. Buna kar§1hk Frans1z Da-ID§tayi idari i§lemlerin rekabet hukukuna uygunlugunu da denetlemek yo-luna gittigi i~in, bu denetim srrasmda idare yargic1mn rekabet otoritesinden gorii§ alabilecegi kabul edilmektedir23.
Nitekim, Frans1z Dam§tayi 1986 tarihli Ordonance'm 26. maddesi hiikmiin-den (Code de commerce, art. L.462.3) yaralanarak, Rekabet Konseyi'nin "bi-lirki§iligine" (expertise)24 ba§vurmaktadir25. Hatta bu ba§vurunun maddi olaylann degerlendirilmesi i~in degil de, metnin hukuki yorumu i~in yap1I-mas1 nedeniyle, al1§1lm1§ uygulamamn d1§ma ~1ktldigim savunanlar da var-drr26. idare yargic1mn bu yola ba§vurmas1mn yargica, "a~1khata"mn ara§h· nlmas1 ile srmrh denetim yerine, konuya teknik hakimiyetini arttirm1§ ola-rak, denetimini derinle§tirme olanagi verecegi de kabul edilmektedir27. Ote 21 Aslan,RekabetHukuku, 2001,s.417.
22 T.Tan, "Rekabet hukukunun uygulama alam a~1smdan kamu kurulu§lanmn faaliyeti (Tiirkiye, Fransa, italya iirnekleri)", Rekabet Dergisi, c.l, sayi: 4, 2000, s.30 vd. 23 Y. Gaudemet. Note. CE sect., 3 novb. 1997, Ste Million et Marais, RDP, 1998, No: 1, s.262. 24 Yargi organlarmm bagims1z idari otoritelere ba§vurmas1 Fransa'da, usul hukuku apsmdan, kimi durumlarda "bilirki§ilik" (expertise), kimi durumlarda da "danu;ma" (consultation) olarak nitelendirilmektedir. Godet, agm., s.964.
25 Markus, "La reception parachevee du droit de la concurrence par le juge administratif', D.y, 2000, no: 9, s.208.
26 Cherot, "Les methodes du juge administratif dans le contentieux de la concurrence", AJDA, 20 sept. 2000, s. 690.
27 Bazex-Thiry, note CE. Sect., 9 avril 1999, Ste the Coco-Cola Campany,AJDAjuin-aout 1999, s.616.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlari 51
yandan, rekabet hukuku alanma giri§i ile beraber, yargicm kulland1gi huku-ki kategori, yontem ve analizlerin degi§ime ugrad1gi28 ve iktisati;1 gibi dav-ranmaya ba§lad1gi da bir geri;ektir29.
Kisacas1, Frans1z Uyu§mazhk Mahkemesinin "Aeroports de Paris" karan30 ve Frans1z Dam§tayimn idari i§lemlerin hukuka uygunlugunu Roma And-la§mas1'mn 81 ve 82. maddeleri ile 1986 Ordonance'1mn 7. ve 8. maddeleri ai;1smdan da degerlendirmeye ba§lamas1 sonucu, kamu kurulu§lanmn reka-beti bozucu i§lem ve davram§lan konusunda, takdire deger yeni bir hukuka uygunluk blokunun ortaya i;1ktigi kabul edilmektedir31,
Dam§tay da, a§agida deginecegimiz bir karannda32 gortildti.gi.i. gibi, kamu te§ebbti.slerinin rekabet kurallanna ne oli;ti.de tabi olduklan sorununu ince-lerken Roma Andla§mas1'mn ilgili kurallanna gonderme yapmaktadir.
Ad.Ii Yargi Karar1 Rekabet Kurulu'nu Baglamaktachr. I
Bilindigi gibi, Anayasa'ya (m.138/son) gore, ''Yasama ve yti.rti.tme organlan ile idare mahkeme kararlanna uymak zorundadir; bu organlar ve idare, mahkeme kararlanm hit;bir suretle degi§tiremez ve bunlann yerine getiril-mesini geciktiremez". Dolayis1yla, idare it;inde yer alan Rekabet Kurumu da yargi kararlanna uymak zorundadir.
Rekabet Kurulu'nun kararlan incelendiginde, ba§V'Uru konusunda daha on-ce verilmi§ bir adli yargi karan varsa Kurul kendisini onunla bagh saymak-tadir. Nitekim, Tti.rkiye Futbol Federasyonu (TFF) ve Teleon Reklamc1hk ve Filmcilik Sanayi ve Ticaret A.~. arasmda 28.05.1999 tarihinde imzalanan stizle§me ve bu sozle§me ile tesis edilen havuz sisteminin 4054 sayih Yasa kapsammda ihlal olu§turdugu; bu sozle§me ile 1. futbol ligi kulti.pleri mat; yaym haklan piyasasmda hakim duruma gelen Teleon'un bu konumunu 1. futbol ligi mai;lan gorti.nttileri ve GSM hatlan operatorlti.gi.i. piyasalannda ktitti.ye kulland1gi savlan ile yapilan ba§vuru ti.zerine Rekabet Kurulu, "TFF ile Teleon arasmda 28.05.1999 tarihinde imzalanan sozle§me, 4054 sayih 28 Brechon-Moulenes, "La place du juge administratif dans le contentieux economique
pub-lic", AJDA, 20 sept. 2000, s.679.
29 J. Callosse, "Le droit administratif frant,ais saisi par la concurrence", AJDA, 20 f evrier 2000, s. 102.
30 T.C., 18 oct. 1999 Aeroports de Paris, CJEG, 2000, s. 18, concl., R. Schwartz; AJDA 1999, s 996, chr. P. Fombeur et M. Guyomar, s. 1030, note Bazex; LPA, 27 avril 2000, s.4, note A.
Guedj; RFDA, 2000, s.567, note Y. Laidie.
31 Ph. Terneyre, "La competence du juge administratif', AJDA, 20 sept. 2000, s.702; Berlin, "Les actes de la puissance publique et Ille droit de la concurrence", AJDA, 20 avril 1995, s.272.
52 Ton Kanun'un uygulama alamnda olduguna ve TFF'nin yine aym kanun kapsa-rmnda te§ebbiis olduguna OYQOKLUGU ile,
"Konuya ili§kin adli yargi ve emsal Yargitay kararlan da gozoniine almarak, ilgili sozle§menin 4054 sayih Kanun'a aykm hiikii.mler ii;ermedigine OY-QOKLUGU ile" karar vermi§tir33.
Sozii edilen Yargitay karan, TFF'nin Cine5 ile 28.05.1996 tarihinde ilk kez yaptigi havuz sozle§mesine ili§kin olup, istanbul 6. Asliye Ticaret Mahkeme-si'nin bu sozle§menin "Anayasadaki bas1m ve haberalma ozgiirliigiine ait hiikii.mleri ile rekabetin onlenmesi hakkmdaki yasa hiikiimlerine ve B.K'nun 19 ve 20. maddelerine aykm hiikiimleri ii;ermediginden ve sozle§-menin feshi ko§ullan geri;ekle§mediginden fesih talebinin reddine" ili§kin karanm onamaktadrr34. Kararda sozle§menin neden 4054 sayih Yasa hii-kii.mlerine aykin olmadigi konusunda yeterli bir ai;1klama bulunmamakta-dir. Aslmda, sozle1;1me adli yargi karanndan once Rekabet Kurulu oniine gel-mi§ olsaydi Kurul, sozle§menin 4054 sayih Yasa'ya uygunlugunu serbesti;e degerlendirebilecekti.
Danu1tay, Rekabet Kurulu'nun Gerek«;elerini Yeniden Degerlendirebilmektedir.
Turk hukukunda Rekabet Kurulu kararlanna kar1;11 iptal davalan ilk dere-ce yargi yeri olarak Dam1;1tay'da ai;1lmaktadrr. D0layis1yla, Rekabet Kurulu kararmm hukuka uygunlugu, iptal davas1 i;eri;evesinde Dam1;1tay tarafmdan ara1;1tmlmakta; bu i;eri;evede Rekabet Kurulu'nun degerlendirmeleri irdelen-mektedir.
Omegin, Rekabet Kurulu'nun BELKO (Ankara Komiir ve Asfalt i§letmeleri Sanayi ve Ticaret Limited l;lirketi) hakkinda, hakim durumunu kotiiye kul-lanarak 4054 sayih Yasa'mn 6. maddesini ihlal ettigi gereki;esiyle, aym Ya-sa'nm 16. maddesine gore idari para cezas1 ile cezalandirtlmasma, aynca fi-yatlan makul seviyeye indirmesi ii;in uyanlmasma ili1;1kin karanna kar§I ai;ilan iptal davasmda Dam§tay, a§1n fiyat uygulamas1mn hakim durumun kotiiye kullamlmas1 olup olmad1gim maliyet analizleri ve kar1;11la1;1tirmalar yaparak saptadiktan sonra, " ... ortaya i;1kan durumun tekelci te1;1ebbiise hak-s1z kaynak aktarimma ve tii.keticinin somiiriilmesine yol ai;mas1, dolayis1yla rekabet diizenlemelerinin asli amac1yla bagda1;1mamas1 kar1;11smda, dava
ko-33 Rekabet Kurulu'nun 06.02.2001 tarih ve 01-07/62-19 say1h karan. RG; 14.07.2003, sayi: 25168, s. 18 vd.
34 istanbul Asliye ticaret Mahkemesi'nin 085.07.1998 tarih ve E. 1996/770-K. 1997/625 sayih karanmn onanmasma ili§kin Yargitay 11.H.D.'nin 08.06.1998 tarih ve E.1998/30-K. 1998/4204 say1h karandir.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlan 53
nusu ii;ilemle fiyat uygulamasmm hakim durumun kotiiye kullamlmas1 sayi-larak rekabet kurallanyla miidahale edilmesinde hukuka aykmhk goriilme-mektedir" sonucuna varmaktamr35.
Darui;itay bu karannda, ayrmtih degerlendirmeler sonucu, hakim durumun kotiiye kullaruldigiru saptayarak Rekabet Kurulu kararmm hukuka uygun oldugu sonuca varmasma kari;im; bai;ika baz1 kararlannda Rekabet Kuru-lu'ndan farkh degerlendirme yaptigi da goriilmektedir36. Bugiine dek, smrr-h sayida da olsa, verdigi kararlara balosmrr-hrsa, Dami;itay'm denetiminde, Reka-bet Kurulu kararlan ile herhangi bir idari ii;ilem arasmda fark gozetmedigi izlenimi vermektedir. Ancak, uzman diizenleyici kurullann kararlan iizerin-deki yargisal denetimin yogunlugu sorunu bai;ika iilkelerde de ta.rtii;ima ko-nusudur. Nitekim, Fransa'da idari yargi organlannm <minimum> denetimi tercih ettikleri, ancak <a~1k degerlendirme hatas1> (erreur manifeste d'ap-preciation) saptad1klannda esas denetime girdikleri gozlenmektedir37. ital-ya hukukunda da ital-yargi~, kendi degerlendirmesini bagims1z idari otoritenin-ki yerine koyma sonucu yaratmayan <debole> (zayif) bir denetim yapmakta-dir38.
II. 4054 Sayih Yasa idari Yargida Hukuka Uygunluk Blokuna Dahil midir?
Bai;ita da belirttigimiz gibi, 4054 sayih Rekabetin Korunmas1 Hakkmda Ka-nun'un siijeleri, kamusal ve ozel <tei;iebbiisler>dir. Ancak, rekabeti bozucu sonu~lar her zaman tei;iebbiislerin davrami;ilarmdan kaynaklanmamakta; ki-mi durumlarda idarenin ii;ilem ve eylemleri de piyasada rekabeti bozucu so-nu~lar yaratabilmektdedir. Tei;iebbiislerin rekabeti bozucu, yani 4054 sayih Yasa'ya aykin davrami;ilan, i;iikayet iizerine veya re'sen, Rekabet Kurulu ta-rafmdan saptanmakta ve 4054 sayih Yasa'da ongoriilen idari yaptinmlar uy-gulanmaktadrr39. Bu yaptinmlara kari;i1 idari yargi yolu a~1ktir.
4054 sayih Yasa'nm korumayi ama~ladigi rekabet~i diizeni bozucu sonu~
ya-35 Dami;;tay 10.D; 05.12.2003 tarih ve E.2001/4817-K.2003/4770.
36 Dami;;tay 10.D; 04.11.2003 tarih ve E.2001/355-K.2003/4245. Dami;;tay Kararlar Dergisi, sayi: 4, 2004, s. 287 vd.
37 A. Ulusoy, Bagims1z idari Otoriteler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003, s.48 vd. Aynca bkz. M. Collet, le controle juridictionnel des actes des autorites administratives independantes, LGDJ, Paris, 2003; N. Decoopman, "Le controlejuridictionnel des autorites administratives independantes", in Le droit administratif en mutation, CURAPP-PUF, 1993.
38 M.D. Alberti, "Libera concorrenza e diritto amministrativo", Rivista trimestrale di diritto pubblico, 2004, no: 2, s.354 vd.
39 Rekabet Kurulu'nun yalmzca tei;;ebbiislerin rekabeti bozucu davran11;1lan ile ilgilenmesi elei;;tiri konusu olmaktadrr. "Nedense, Rekabet kurulu, ozel sektorde rekabeti bozan
olay-54 Tan
rattigi idari yargi yerince saptanan idari i§lem, 4054 sayih Yasa'ya aykmh-gi nedeniyle iptal edilebilecek midir? bte yandan, idari i§lemlerle ilaykmh-gili ben-zer degerlendirme Rekabet Kurulu tarafmdan yap1labilir mi, yapildigi tak-dirde hukuki sonuc;lan ne olur?
Rekabet Kurulu Kamusal Bir i§lemin 4054 Sayih Yasa'ya Uygunlugu. nu degerlendirebilir mi?
Bu sorunun yarutlanmasmdan once ilk sorulmas1 gereken, bir yasal veya idari di.izenlemenin, 4054 sayih Yasa'da di.izenledigi §ekliyle rekabeti bozucu sonuc; dogurup doguramayacagidir. Rekabet Kurulu'nun, ilgili Bakanl1k ka-nahyla yetkili mercilere iletilen gorii§iinde40 yer alan, "4054 sayili Rekabe-tin Korunmasi Hakkmda Kanun uyarmca, DevleRekabe-tin yasa ve diger mevzuatla veya yilriltme organi olan Bakanlari Kurulu kararlari ile rekabeti bozucu uy-gulamalarda bulunmasi halinde ... " ifadesi, kamusal organ ve makamlann
da: kamusal yetki kullanarak yaptiklan i§lemlerle rekabeti bozucu sonuc; yaratabileceklerini kabul ettigini gostermektedir.
Nitekim, Rekabet Kurulu'nun idari i§lemlerin 4054 sayih Yasa'ya uygunlu-gunu degerlendirdigi baz1 kararlan vard1r. Hatta, Rekabet Kurulu'nun, 4054 sayih Yasa'ya uygunlugu ara§tirmakla s1rurh kalmayip, kimi durum-larda genel olarak i§lemin yasalara uygunlugunu ara§tird1gi da olmaktad1r. Ornegin, Rekabet Kurulu, 6023 sayih Tiirk Tabipler Birligi Kanunu'nun "28. maddesinde izin verilen asgari ilcret tarifesi dilzenleme yetkisi r;err;esinde i§-yeri hekimleri ir;in de aylik ilcret dilzenlemesi yapan Turk Tabipler Birligi ta-rafindan, kanunla kendisine verilen yetkinin a§ildigi"na karar vermi§tir41. Rekabet Kurulu, idari i§lemler yarunda yasal di.izenlemelerin de rekabeti bo-zucu sonuc;lan olup olmadigiru degerlendirmektedir. Ornegin, kamu kurumu niteligindeki meslek kurulu§larmm yasalannda yer alan ve bu kurulu§lara <asgari i.icret tarifesi> belirleme yetkisi veren hi.iki.imlerin, rekabeti bozucu sonuc;lar yarattigi gerekc;esiyle, degi§tirilmeleri yoni.inde, Rekabet Kuru-lu'nca, T.B.M.M., Ba§bakanl1k ve ilgili Bakanl1k nezdinde giri§imlerde bulu-nulmasma, 4054 sayih Yasa'run 27(g) ve 30(£) maddeleri uyarrnca karar ve-rilebilmektedir42.
larla ugra§iyor da, devletin rekabeti bozucu uygulamalanm gormezlikten geliyor. Halbuki, ekonomideki en iinemli alanlardan · biri, devletin uygulamalanyla bozulan rekabet §art-landir". E. Kumcu, "Ne yaptigim1z1 biliyor muyuz?", Hiirriyet Gazetesi, 19 Kas1m 2000. 40 Rekabet Kurumu, 5. Ytlhk Rapor 2003 Y1h, Ankara, 2004, s. 101.
41 Rekabet Kurulu'nun 13.11.2003 tarih ve 03-+73/876-c/376 saytl1 karan. Rekabet Dergisi, Ekim-Arahk 2003. sayi: 16, s.101 vd.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlari 55
Yukandaki orneklerden de gortildiigii gibi, Rekabet Kurulu, kamusal i§lem-lerin rekabeti bozucu sonu~lanm kimi durumlarda kararlannda saptamak-ta, kimi durumlarda da bunu <goriip olarak yetkili makamlara iletmekte-dir. Kurul gorii§lerini yasal veya idari diizenlemenin hazrrhk a§amasmda is-tek iizerine bildirebildig:i gibi; yiiriittiigii soru§turmalar s1rasmda saptama-s1 durumunda da, ilgili makamlara mevzuat deg:i§iklig:i onerilerini iletebil-mektedir.
brneg:in, bir otobiis i§letmesinin ba§vurusu ve Edirne Belediyesi'nin "Oto Tenninalindeki Yaz1hanelerin Ta§1mac1 ve Acentelere Kiralama i§ine Ait idari ~artname" ve "Oto Terminal Yonetmelig:i Taslagi" hakkmda gorii§ iste-mesi iizerine konuyu inceleyen Rekabtlt Kurulu, karayoluyla §ehirleraras1 yolcu ta§1mac1hgi faaliyetinde bulunan te§ebbiislerin belgelendirilmesi, ruh-satlandmlmas1, denetlenmesi gibi konulann Edirne Belediyesi'nin deg:il, Ula§brma Bakanligi ile Bakanl1ga bagh ula§brma bolge miidiirliiklerinin yetkisinde oldugunu belirttikten sonra; " .... Terminalde yaz1hane i§leticisi olan acentelerden biri ile sozle§mesi bulunmayan firmalann ara~lanmn ter-minal imkanlanndan yararlanmas1mn engellenmesinin ise makul bir gerek-~esinin bulunmadigi kanaatine vanlmi§tir. Bu §ekilde bir s1mrlama Pazara yeni giri§lerin engellenmesi ve boylece rekabetin tiiketici zaranna olarak ki-s1tlanmas1 sonucunu doguracaktrr" saptamas1m yapmaktadrr43. Daha sonra Yonetmelik Taslagi'mn ilgili maddesinin Taslak metninden ya tamamen p-kanlmas1 ya da $ehirleraras1 Otobiis Terminali'nde yaz1hane kiralam1§ her-hangi bir acenteyle anla§mas1 bulunmayan firmalann da Terminalden ya-rarlanabilmelerini saglayacak §ekilde deg:i§tirilmesi gerektig:ini vurgulayan Rekabet Kurulu; Edirne Belediyesi'ne idari ~artname ile Yonetmelik Tasla-gi'mn "rekabet ar;ismdan olumsuzluklar ir;erdigi yonunde Ba§kanlik'r;a bir uyari yazisi yazilmasma" karar vermi§tir44.
Edirne Belediyesi'nin, Rekabet Kurulu'nun rekabet a~1smdan olumsuzluk-lar i~erdig:ini belirttig:i maddelerde deg:i§ik.lik yapmadan Yonetmelik Tasla-gi'm yiiriirliige koymas1 durumunda, yonetmelige kar§I idari yargida a~ila-cak bir iptal davasmda idari yargi yeri, soz konusu yonetmelik hiikiimlerin-. de hukuka aykinhk bulunmad1gi sonucuna vanrsa, bu hiikiimler dogrultu-43 Rekabet Kurulu'nun 16.04.2002 tarih ve 02-24/250-100 saytl1 karan. RG; 25.09.2003, say1:
25240, s.46 vd.
44 Rekabet Kurulu, Enerji Piyasas1 Diizenleme Kurumu'na gonderdigi ve 4054 saytl1 Yasa'mn 27/g maddesi 1,er1,esinde degerlendirilmesini istedigi bir yaz1 ile "Dogalgaz Piyasas1 Dagitim ve Mii§teri Hizmetleri Yonetmeligi"nin, kesin teminat mektuplanmn Tiirkiye Bankalar birligi tarafindan a1,iklanan son ytla ili§kin aktif biiyiikliik s1ralamasmda ilk on Tiirk ban-kas1 i1,inde yer alan bankalardan almacagma ili§kin kuralmm, "sektorde rekabet §artlanru bozucu nitelikte" oldugundan, "iilke srmrlan i1,erisinde faaliyet gostermeye yetkili tiim ban-kalarca istenen kesin teminat mektuplanmn verilebilmesinin saglanmas1 §eklinde geni§le-tilmesinin" gerekli oldugu bildirilmi§tir.
56
Tunsunda davranan te§ebbiislere Rekabet Kurulu'nca ceza verebilecek midir? Kamrmzca verilmemesi gerekir; zira, uygulanacak bir idari yapbnm karari. na kar§I a~acak davamn Dam§tay'da iptalle sonuc;:lanmas1 olasihgi yiiksektir. Turk Miihendis ve Mimar Odalan Birligi (TMMOB) tarafmdan birliklerine bagh meslek odalannm asgari iicret tarifelerinin belirlenmesi suretiyle 4054 say1h Yasa'yi ihlal edildigi gerekc;:esiyle ac;:ilan soru§turma sonunda Rekabet Kurulu, odalann asgari iicret tarifelerini belirleyen yonetmeliklerin yasal dayanagi olarak gosterilen 6235 sayih TMMOB Kanunu'nun boyle bir yetki vermedigini saptadiktan sonra, yonetmelik ad1 alltmdaki bu diizenlemelerin 4054 sayili Yasa'nm yiiriirliige girmesinden sonra da kaldmlmam1§ olmas1-m, aym Yasa'mn 4/a maddesinin ihlali olarak degerlendirmekte ve 16/2 mad-desi hiikmii uyannca cezalandinlmas1 gerektigi sonucuna varmaktadrr45. Ancak, karara kar§I oy yazan bir iiye, hukuka aykmhklan nedeniyle yonet-melikleri iptal yetkisinin idari yargiya ait oldugunu, Rekabet Kurulu'nun bu sonucu yaratacak bir karar alam1yacagim, yonetmeliklerin yiiriirliikte ol-duklan siirece idarenin bunlara uymak zorunda bulundugunu belirtmekte; yonetmelikteki hukuka aykmhgin giderilmesi ic;:in Ba§bakanl1ga yaz1 yazil-masrm, bundan bir sonuc;: almamazsa Rekabet Kurumu'nun iptal istemiyle idari yargiya ba§vurmas1 gerektigini belirtmektedir.
Yukandaki ornekte oldugu gibi, Rekabet Kurulu'nun incelemesi s1rasmda, yonetmelik gibi bir diizenleyici idari i§lemin rekabeti bozucu sonucu dolayi-s1yla yasaya aykmhgim saptadiktan sonra, yetkili organlara hukuka aykm-hgin giderilmesi yoniinde gorii§ bildirmek yerine, dogrudan ilgili idareden yonetmelikte degi§iklik yapmas1m istemesi, iistelik bu nedenle yapbnm uy-gulamas1, idari yargimn gorev alamna giren bir konuda karar ahnmas1 ne-deniyle, <gorev gasb1> olarak da nitelendirebililr.
Kaldi ki, idari yargi kararlan incelendigi, meslek kurulu§lannm fiyat belir-leme yetkisine sahip olmalannda bir hukuka aykmhk gorillmemektedir.
Or-negin, okul servis arac1 iicretlerini diizenleyen valilik yonergesinin iptali ic;:in ac;:1lan davada, idare mahkemesi, 507 sayih Esnaf ve Kiic;:iik Sanatkarlar Ya-sas1'mn 125. maddesi46 ile Okul Servis Arac;:lan Hizmet Yonetmeligi'nin 7. maddesi geregi, okul servis arac;:lan fiyat tarifesinin Oda tarafmdan belirle-necegi gerekc;:esiyle iptal karan vermi§; karan temyizen inceleyen Dam§tay da, Um um Servis Arac1 i§letmeleri Odas1 tarafmdan belirlenecek ta§ima tic-45 Rekabet Kurulu'nun 22.01.2002 tarih ve 02-04/40-21 say1h karan. RG; 26.05.2003, sayi:25119, s. 37 vd.
46 Rekabet Kurulu'na gore, "507 say1h Kanun'un 125 maddesi i~erigi itibanyla 4054 say1h
Ka-nun'un yasaklamI§ oldugu bir diizenlemedir. 4054 say1h Kanun'a aykm bu diizenlemenin, Kanun ile yaptlm1§ olmas1 dogaldir ki mevcut aynhgi ortadan kaldrrmamaktadir ... " Bkz. Rekabet Kurumu 3. Ytlhk Rapor, Ankara, 2002, s. 98.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlari 57
retlerinin amlan Oda'ya mensup esnaf1 baglayacagim kabul etmi§tir.47 Bu soruna ai;iagida tekrar deginecegiz.
idari i§Iemin Piyasada Rekabeti Bozucu Sonu Yaratmas1, Hukuka .Aykinhgi Nedeniyle iptalini Gerektirir mi?
Rekabet Kurulu'nun 4054 sayih Yasa'yi uygulayarak verdigi kararlarm hu-kuka uygunlugunu denetleme yetkisine sahip olan Dam§tay, bir idari i§le-min 4054 sayih Yasa ile korunmaya i;ah§1lan rekabeti;i diizeni bozucu sonui;-lan nedeniyle hukuka aykmhgina karar verebilir mi? 4054 sayih Yasa'mn tei;iebbiislere ve tei;iebbiis birliklerine uygulanabilecegi gerekei;esiyle bu soru-ya olumsuz soru-yamt vermek gerekir. Ote soru-yandan, idarenin faaliyetinin <kamu yaran>na uygunlugunu denetiminde temel oli;iit olarak kullanan Dam§tay, ashnda rekabet~i diizenin saglanmas1 piyasa ekonomisini benimseyen eko-nomik kamu diizeninin bir geregi.48 olsa da, rekabeti;i diizeni bozan sonui;la-n olasonui;la-n bir idari ii;ilemisonui;la-n kamu yarasonui;la-nsonui;la-na uygusonui;la-n oldugu sosonui;la-nucusonui;la-na varabilmek-tedir. Rekabet hukukunun temel amac1mn rekabeti;i diizenin korunmas1 su-retiyle iktisadi etkinligin saglanmas1 oldugu kabul edilse de; belirli ola yla-ra ozgii olayla-rak, kamu diizeni, kamu saghgi gibi amai;lann on plana pktigi da olmaktadir. Ancak, bunlar rekabet hukukunun temel amac1mn ge~ici olarak gtizard1 edilmesine yol a~an <rekabet hukukuna gei;ici olarak ithal edilmi§ ama~lar> olarak nitelenmektedir49.
Ornegin, gozliik~ii derneklerinin, dernek tiiziiklerinde fiyat tespitine ve tes-pit edilen fiyatlann uygulanmasma ili§kin maddelere yer verdikleri, "Goz-liik Cami Rehberi" ve "Fenni Goz"Goz-liik~iiler Orijinal Fiyat Listesi" haz1rladik-lan savhaz1rladik-lan ile ya p1haz1rladik-lan i;iikayet iizerine Rekabet Kurulu tarafmdan a~ihaz1rladik-lan so-rui;iturma sonunda 14 tei;iebbiis birliginin gozliik cam1 fiyatlarma ili§kin ori-jinal fiyat listesi haz1rlayarak 4054 sayih Yasa'mn 4. maddesinde yasakla-nan eylemde bulunduklanna; bu ihlal nedeniyle aym Yasa'mn 16/2. madde-si hiikmii uyannca idari para cezas1 ile cezaland1nlmalanna ve dernek tii-ziiklerinden fiyat listelerinin iiyelere dagittlacagina, listelerdeki fiyatlara uymayan iiyeler hakkmda soru§turma ai;1lacagina ili§kin hiikiimlerin i;ika-nlmasma karar vermii;itir50.
47 Dam§tay 8.D, 21.06.2002, E.2001/4236-K.2002/3741. Dan1§tay Kararlar Dergisi, sayi: 1, 2003, s. 300 vd.
48 Frans1z hukukunda da rekabet otoritesinin ba§vuran tarafm istegini kar§tlamak i~in degil, ekonomik kamu diizenini korumak i~in karar verdigi kabul edilmektedir. Cour d'Appel de Paris, 8 septembre 1998, S.A. Coca-Cola entreprise dS.A Orangina Franca et a. M. Collet, age, s.101.
49 G. Giirkaynak, Tiirk rekabet hukuku uygulamas1 i~in <liukuk ve iktisat> perspektifinden <Arna~> tart1§mas1, Rekabet Kurumu Yay1m, 2003, No: 0134, s.55.
50 Rekabet Kurulu'nun 31.08.2001 tarih ve 01-42/424-107 saytl1 karan. RG; 31.01.2003, sayi : 25010, s.41 vd.
58 Tun
Rekabet Kurulu'na gore, gozliik cam1 fiyat listeleri yaymlamak suretiyle dernek iiyeleri arasmda iiriin ve hizmet fiyatlan yeknesak hale getirilmek-te; tiiziiklerde verilen yetkinin fiili kullammdan kaynaklanan bu durum 4054 sayih Yasa'mn 4. maddesinin ihlali sonucunu yaratmaktadrr. Dernek-lerin kurulu§lannda tiiziikDernek-lerinin i~i§leri Bakanhgi tarafindan onaylanm1§ olmas1, yiiriirliikteki tum yasalara uygun olduklan anlamma da gelmemek-tedir. Kald1 ki, i~i§leri Bakanl1gi tarafindan tiiziiklerin 4054 sayih Yasa'ya uygunluklannm incelenmesi de, uzmanhk gerektirmesi nedeniyle olanakh degildir. Rekabet Kurulu'na gore, belirlenen fiyatlann tavsiye niteliginde ol-mas1 yaptmmmm bulunmaol-mas1 ihlalin niteligini degi§tirmemektedir. Ote yandan, bu listelerin Maliye Bakanl1ginca ~1kanlan "Biltfe Uygulama Tali-matz"nda yer almas1 da, 4054 sayih Yasa'ya aykinhgi ortadan kald1rmamak-tadrr. Kisa~as1, gozliik~iiler derneklerinin uygulamasrm salt 4054 sayih Ya-sa'daki diizenlemeler apsmdan degerlendiren Rekabet Kurulu'na gore, bu uygulama 4054 sayih Yasa'mn 4. maddesinin ihlali niteligindedir ve yapti-nm uygulayapti-nmas1 gerekir.
Buna kar§ihk, baz1 gozliik cami bedellerinin saptanmas1, baztlannm da be-dellerinin tasdiki yetkisinin gozliik~iiler dernegine verilmesine ili§kin yasal diizenlemede kamu yaran ve hizmet gereklerine aykirtl1k gormeyen Dan1§-tay'a gore, "Ote yandan, Gozlilkfiller Derneginin amacznzn, mesleki birlik,
yardzm ve sosyal dayanu;ma ve bunu saglamak ifin uyeleri arasznda hizmet ve fiyat birligi yaratmak, i§ kademelerine ve mesleki haklarzna ait fiyat un-surlarzna dayanarak gozlilk camz ve ferfevesi, ... fiyat listelerini belirlemek ve alakalz kamu kurulu§larzna sunmak olmasz kar§isznda, bu Dernegin da-va konusu duzenlemelerle bazz gozlilk camz bedellerinin belirlenmesi, ve bazi cam bedellerinin ise tasdik edilmesinde yetkili kzlznmaszyla gozlilk camlari fiyatlarznda yeknesaklzk saglanarak farklz fiyat uygulamalarznzn onilne ge-filmi§, boylece hazine zararz onlenerek harcamalarda tasarruf saglanmasi gozetilmi§tir"51.
Bu karar, Rekabet Kurulu ile Dam§tay'm yakla§rmlan arasmdaki temel farkltl1gi a~1k~a ortaya koymaktadir.
Ote yandan, Dam§tay kisaca <Belko karan> olarak da isimlendirilen kara-nnda, ''Kamu te§ebbuslerinin faaliyetlerinin rekabet kurallarzna tabi oldugu
genel kural olmakla birlikte, kamu te§ebbuslerinin asli faaliyetlerinin yerine getirilmesinin rekabetin sznzrlanmaszna gore daha ilstiln bir menfaat dogur-dugu hallerde rekabet kurallarznzn uygulanzp uygulanamzyacagznzn da
de-gerlendirilmesi" gerektigini belirttikten sonra, 22.12.1995 tarih ve 1/95
sayi-h AT-Turkiye Ortaksayi-hk Konseyi karannda (m.41) da AT Kurucu
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlari
59
s1'ndaki ilkelere (ozellikle madde 86) uyulmas1 hiikmii getirilmesine kar§m kamu te§ebbiisleri ile ilgili gerekli yasal diizenlemenin yap1lamadigi vurgu-larum§tir52. Dam§tay'a gore, "4054 sayzlz Kanun'a kaynak olu§turan Avrupa Topluluklarz Kurucu Antla§masz'nzn 86. maddesinin 2. fikrasznda ongorulen kural, AT-Turkiye Ortaklzk Konseyi kararz'nzn 31. maddesinin 2. fikrasznda ongorulen kural, AT-Turkiye Ortaklzk Konseyi kararz'nzn 31. maddesiyle ilst-lenilen yilkilmluluk, 4054 sayzlz kanun'da aksi yorumu engelleyecek bir du-rum bulunmamasz kar§isznda genel kural olarak, rekabet kurallarzna tabi olan kamu te§ebbilslerinin ilstlendikleri asli faaliyetin yerine getirilmesinin rekabetin sznzrlanmaszna gore daha ilstiln bir menfaat dogurdugu ve rekabet kurallarznzn uygulanmasz halinde ilstlenilen bir asli faaliyet surdilrillemez hale geldigi durumlarda kamu te§ebbilslerinin rekabet kurallarznzn uygu-lanmaszndan ayrzk tutulabileceginin kabulu gerekmektedir"53. Nitekim, Da-m§tay bu kararmda, ~evre kirliligini onlemek amac1yla il H1fz1s1hha Kurulu karanyla Ankara ili s1mrlan i~inde komiir ithal ve satI§ hakki verilen BEL-KO'nun iistlendigi hizmetin ''genel ekonomik yarar saglayan hizmet" niteli-ginde olmasma kar§m, rekabet kurallanmn uygulanmas1mn bu hizmetin fi-ilen ve hukuken yiiriitiilmesini olanaks1z kilmayacagi sonucuna varm1§tir. Ancak, hemen belirtelim ki, Rekabet Kurulu da, ornegin Elektrik Miihendis-leri Odas1 Teknik Uygulama Sorumlulugu Uygulama Esaslan Yonetmeli-gi'nin 4054 sayih Yasa'mn 4. maddesine aykin olmad1gindan soru§turma aplmamasma karar verirken, "yap1lann elektrik tesisatimn kamu giivenli-gi ve saghgiivenli-gi a~1smdan ta§1digiivenli-gi onem ve kar amac1yla yap1labilecegiivenli-ginden faz-la kontrolliik hizmetinin istenilmesiyle ortaya pkabilecek ya§amsal onemde-ki sorunlara meydan vermemek i~in kamu yaranna getirilen bir hiionemde-kiim" ol-dugunu belirtmektedir.
Karardaki bu ifade, <kamu yaran>mn, rekabeti s1mrlayic1 bir te§ebbiis bir-ligi karanm 4054 sayih Yasa'mn 4. maddesine aykinhktan kurtarmanm ge-rek~esi olarak kullamld1gi izlenimi verdigi i~in Giirzumar tarafi.ndan ele§ti-rilmi§tir54. Aslan da, rekabeti s1mrlayic1 bir anla§ma hakkinda, kamuya ya-rarh oldugu gerek~esiyle, soru§turma a~1lmamasmm 4054 sayih Yasa'ya ay-kinhk olu§turacagi gorii§iindedir55. Bu yakla§1m, rekabetin temel ogelerin-den birini olu§turdugu piyasa ekonomisinin benimsenmesi ile kamu yaran arasmda z1thk oldugu izlenimi vermektedir. Oysa, yukanda degindigimiz gi-52 Bu konuda geni1i bilgi ii;:in bkz. Y. Ege, "Avrupa Birligi ve Ti.irkiye'de Kamu Te§ebbi.isleri,
Yasal Tekeller ve Rekabet", Rekabet Dergisi, sayi: 9, 2002, s.3 vd. 53 Darn§tay 10.D; 05.12.2003, E. 2001/4817-K.2003/4770. (yayinlanmam1§tir.)
54 O.B. Gi.irzumar, "Avrupa'da Kitap Sati§ Fiyatlanmn Tespiti, isvii;:re Kartel Kanunu l§iginda Federal mahkeme'nin "Sammelrevers" Karan ve Ti.irk Hukuku bakimmdan Baz1 Qikarsamalar", Rekabet dergisi, Mayis-Haziran, 2003, sayi: 14, s. 45.
60 Tun bi, kamu yaran, rekabet hukukuna ge,;ici olarak ithal edilmii;; ama,;lar ara-smda kabul edilebilir.
Frans1z Dami;;tayi, rekabetin korunmasma ilii;;kin 1986 tarihli Ordonance'in 53. maddesi anlammda bir ilretim, dagitim ve hizmet faaliyeti olmasa da ida-renin ii;;leminin ayrn Ordonance'm 7. ve 8. maddeleri a91smdan hukuka uy-gunlugunu denetleyebilecegine karar vermii;;tir56. Bu gelii;;me kari;;1smda
ki-mi yazarlarca "Rekabet Kamu Hukuku" (droit public de la concurrence) kav-ram1 kullanilmaya bai;;lanm1i;;tir57.bte
yandan, gene Frans1z Darni;;tayirun "EDA" karan rekabet kurallanrnn idari yargiya girii;;inin sistematik sonu~-lanrn gosteren karar olarak nitelenmektedir58.Darui;;tay'm baz1 kararlannda, 4054 sayih Yasa'ya uygunluk incelemesine girmeksizin, rekabet di.izenini korumaya 9al1i;;tigi da gori.ilmektedir. Orne-gin, di.ii;;i.ik i.icret belirleyen si.iri.ici.i kursuna Milli Egitim Bakanl1ginca uygu-lanan faaliyetinin durdurulmas1 idari yaptmm1rn iptal eden idare mahke-mesi karanrn temyizen inceleyerek bozan Dan1i;;tay, yaptinm uygulanan sii-riici.i kursunun, Ti.irk Ticaret Kanunu'nunda yer alan bir deyimi kullanarak,
"haksiz rekabete neden olacaklari"m gerek,;e gostermektedir59.
Oysa, idare mahkemesi, yi.iri.irli.ikteki mevzuata gore, ozel ogretim kurumla-rmm i.icretlerini serbest,;e belirleyebilecekleri gerek,;esinden hareketle, ozel ogretim kurumunun i.icretini di.ii;;i.ik ilan ettigi i,;in faaliyetinin durdurulma-sma karar verilmesinde hukuka uyarhhk bulunmadigi so:nucuna varm1i;; ve faaliyeti durdurma ii;;lemini iptal etmii;;tir. Dami;;tay'a gore, ise, "kurumlarin tespit ve ilan ettikleri tlcretlerin bir ogrencinin kurs silresince harcadigi ben-zin fiyatmm bile altmda kaldigi, giderlerini kar§ilamadigmdan zararma faaliyette bulunan kurumlarm yasamn 2.maddesinde belirtilen egitim kali-tesini yilkseltemeyecekleri, kaliteli bir egitim veremeyecekleri gibi haksiz re-kabete de neden olacaklari, ayrica motorlu ta§it silrilcil kurslarmm kalitesiz egitim sonucu, olilmle sonur;lanan trafik kazalarimn ve bilyilk miktarda mil-li serve tin yok olacagimn kar;milmaz oldugu bir gerr;ektir."
Gori.ildi.igi.i gibi, Darni;;tay'm karannda one 91kan, ozel olarak rekabetin ko-runmasmdan ,;ok, genel anlamda kamu di.izenin korunmas1dir. Dolayis1yla, yargi orgam idari ii;;lemin kamu yaranna oldugunu saptad1ginda, rekabeti bozucu sonu,;lanrn ihmal edebilecek demektir.
56 CE; 3 novb. 1997. Ste Million et Marais.
57 S. Bernard, La recherche de la rentabilite des activites publiques et le droit administratif, LGDJ, Paris, 2001, s.146; M.Bazex, "Droit public de la concurrence", RFDA, 1998, s.781. 58 Bazex, note ... AJDA, 20 mai 1999, s.435.
59 Dam§tay 8: D;l9.10.1993, E.1992/3042-K. 1993/3670. Dam§tay Dergisi, sayi: 89, s:478 vd. Karar konusunda bkz. Tan, agm; Rekabet dergisi, c.l, sayi: 4, 2000, s.27vd.
Rekabet Kurulu ve Yargi Organlan 61
Sonu"
4054 sayih Yasa'da tingtiriilen <tazminat> ve <ge~ersizlik> gibi tizel hukuka ili§kin yaptmmlann uygulanmasmda adli yargi tarafmdan tincelikle 4054 sayih Yasa'nm ihlal edilip edilmediginin saptanmas1 gerekeceginden, mah-kemenin o konuda Rekabet Kurulu'nun karan varsa onu dikkate alacagi, yoksa Rekabet Kurulu'ndan <resmi bilirki§i> olarak yararlanmaya zorlaya-cak bir yasal diizenlemenin gerekli olduguna inanm1yoruz. Bununla beraber, yargi organlanndan gelecek gtirii§ istekleri konusunda Kurul'un izleyecegi usule ili§kin bir genel hiikiim 4054 sayih Yasa'ya konulabilir.
Adliye mahkemesinin tiniindeki dava ile ilgili olarak Rekabet Kurulu'nca yii-riitiilen bir soru§turma varsa, mahkeme isterse davayi soru§turma sonuna erteleyebilir. Ancak, Rekabet Kurulu karan mahkeme i~in baglayic1 olmad1-gma gore, Rekabet Kurulu karanmn Dam§tay'da dava konusu yapilmas1 ha-linde mahkemenin dava sonucunu beklemesi gerektigini savunmak, Reka-bet Kurulu ve mahkemedeki dava siire~lerinin uzunlugu dikkate almd1gin-da, makul bir ~tiziim olarak gtiriinmemektedir.
4054 sayih Yasa'nm siijeleri kamusal ve ozel te§ebbiisler olduguna gore, ida-renin kamusal yetki kullanarak yaptigi i§lemlerin yargisal denetiminde 4054 sayih Yasa'mn hukuka uygunluk blokunun par~as1m olu§turdugunu soylemek olanaks1zd1r. Bir ba§ka deyi§le, kamu tiizel ki§ilerinin kamusal yetki kullanarak yaptiklan i§lemler, 4054 sayih Yasa'mn uygulama alamna girmedigi gibi; Rekabet Kurulu'nun da gtirev alam di§mdadir.
Ancak, kamu tiizel ki§isinin kamusal yetki kullanarak yaptigi bir i§lem (or-negin ytinetmelik veya kamu hizmeti imtiyaz stizle§mesi) dogrudan piyasa-da rekabeti bozucu piyasa-davram§lara kaynakhk yapabilir. Boyle bir i§lem ipiyasa-dari yargida dava konusu yap1ldigmda, idari yargi yeri, bu i§lemin hukuka ayki-n olduguayki-na karar verebilir. Aayki-ncak, hukuka aykiayki-nhgiayki-n gerek~esiayki-ni 4054 sa-yih Yasa'ya aykinhk degil, piyasa ekonomisini benimseyen ekonomik kamu diizenine, tizel giri§im tizgiirliigii ve e§itlik ilkelerine aykinhk olu§turabilir. Bununla beraber, yargi orgammn, sosyal devlet ilkesini tine ~1kanp, rekabe-ti bozucu da olsa, yap1lan diizenlemenin kamu yaranna uygun olduguna ka-rar verebilecegi de gtizard1 edilmemelidir.
Ote yandan, yukanda verdigimiz baz1 ornekl~rde de gtiriildiigii gibi, Rekabet Kurulu da, 4054 sayih Yasa'ya aykinhk olu§turdugu gerek~esiyle, ytinetme-lik hiikiimlerinin degi§tirilmesi veya kaldmlmas1m isteyerek idari yarginm; stizle§me hiikiimlerinin degi§tirilmesini isteyip aksi takdirde ge~ersiz sayila-cagim belirterek de adli yargimn gtirev alamna giren tiirde i§lem yapmak-tan ka~1nmahd1r.
