Şebeke Modellerinin Gelişimi ve Simülasyon Dillerinin Karşılaştırılması

M. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Yıl: 1999, Cilt: XV, Sayı:!, Sayfa: 567-584

ŞEBEKE MODELLERİNİN GELİŞİMİ

ve SİMÜLASYON

DİLLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

ABSTRACT

Nursel

S. RÜZGAR'

Bahattin RÜZGAR

This

paper mostly

deal with the

descriptions of the network models

and

simulation

languages, and also

comparison

oft

hem with

respect to their capabil

i

ties

and abilities. One of

the

most

important decisions

a

modeler or analyst

must

take

in performing

a

s

imulation

study

i

s

the

choice

of

a

language.

The

improvement,

sta

ndardization, and greater avaibility of

these

languages

has

been one of the

major

factors

in the increased popularity

of

simulation in recent

years

.

in

this

paper,

descriptions

of some

languages are

beriefly presented

, and

then

th

ese

languages

are

compared

in

the

last

,

section

, fo

llowed

by

a

discussion

of

other

simulation software.

t. GİRİŞ

İşletmelerde

yönetic

iler,

ellerinde

b

.

ulunan

kıt

kaynakları

optimum düzeyde

·

kullanarak

etkin ve yar

ar

lı

yatırımlar

l

a

ileriye dönük politikaları belirlemek

,

ilgili

plan ve

programları

1

en iyi

şeki

ld

e e

lde etmek isterler.

Bu

neden

le yöneylem

araştırması

tekniklerine

sıkça başvururlar.

Sistem anali

zi

için

en önemli

adım

o

l

an

model

kurma

çalışmalarının basitleştirilmesi,

sistem

in

özelliklerinin

görülüp

ge•iştirilmesi,

gerekl

i veri

lerin

saptanması

ve sistem

in

planlanabilmesi için

elverişli

bir

yapıya sahip olması

nedeniyle

yöney

lem

araştırması

tekniklerinden

birisi olan

şebeke

ana

lizi ve

modelleme

tekni

kleri

işletmelerde

çok

yaygın

bir

kullanım

alanına

sahiptir.

Şebeke

modelleri,

işletme

problemlerinin

çözümüne

bir bilimsel

yaklaşım

yöntem

lerin

in

uygulanmasını

göstermekted

ir.

iş.letme

yöneticiler

i

genel olarak

planlama

ve kontrol kapasiteli, zaman,

maliyet

,

performans

ve risk faktör

lerinde

risk

parametrelerini

asiste edecek

şebeke tabanlı,

tekniklerle ilgilenirler. Bu

aşamada

şebeke

yöntemlerinin temel

değişimleri

ve

tarihçesini

n

kısaca

incelenmesi,

·

yönetic

iye verilen parametre

ler ve

proje

adımlarında hangi tekniğin

veya

teknikleri

n

daha

yararlı olacağına karar vermede

tekniklerin kapasitelerinin

sunulması yararlı olacaktır.

•I

M.Ü. Teknik Eğitim fakültesi, Bilgisayar Eğitimi Bölümü, Öğretim Görevlisi

'' M. Ü. İktisadi İdari Bilimler rakültesi, İşletme Bölümü, Öğretim Görevlisi

/

Nursel S. Rüzgar, Bahattin Rüzgar

2. ŞEBEKE MODEL VE TEKNİKLERİNİN GELİŞİMİ

Bilim adamlarınca 1957 'de başlatılan ve her geçen yıl bir öncekine oranla daha da geliştirilen şebeke tabanlı tekniklerin bazılarının kronolojik gelişimi aşağıda sırasıyla verilecektir. .

2. 1 PERT ve CPM

PERT _{(The Program Evaluation and Revjew Technique) ve CPM (Critical} Path Method) aynı zamanda fakat biribirinden bağımsız olarak geliştirilmiş şebeke

planlama ve kontrol teknikleridir. Prensipte PERT olay takdirli, CPM ise faaliyet takdirlidir. CPM 'de tek faaliyet süresi tahmini yapılırken, PERT 'te iyimser, normal ve kötümser olmak üzere beta dağılımına uygun zaman tahmini yapılmaktadır.

PERT ve CPM deterministik tekniklerdir. Her ikisinde de bulunan yaklaşımlar şunlardır;

1. Projenin tamamlanması için gerekli olay ve faaliyetleri düzenler ve proje işlemlerinin (olayların) tanımlayıcılarını belirler.

2. Projenin tamamlanması için gerekli olay ve faaliyetleri birleştirerek şebekesini kurar. Her bir olay ve faaliyetin tamamlanması için gerekli süreleri içerir-.

3. Faaliyet veya olayın başlangıç değerlerinin aylak ve kritikliğini belirleyen

şebeke hesaplamalarını yapar.

4. Faaliyetler arasında gereken veya istenen kaynağın tahsisini yapar. Sonuçta, kaynak kullanımı ve program kısıtlarını karşılamada olay ve faaliyetlerin programı~ı yapar.

5. Gelecek faaliyetler için süre tahmini yapar ve gerçek faaliyet süresinin kullanımı ile işi kontrol eder. [1]

PERT ve CPM programlama ve kontrol yöntemleri program araştırma ve geliştirmesinde, planlamayı yapmada ve modele kaynak tahsisinde bulunmada geniş kullanım alanına sahiptirler. Ancak J 966'da Pritsker ve Happ yöneylem sistemlerinin şebeke formunda modellenebilmesini basitleştirmek ve şebeke analizinin kullanımını arttırmak için aşağıda özetleneceği üzere çeşitli haremleri gözönüne alarak şebeke modelinin geliştirilmesini sağlamışlardır;

- Basit sistemleri birleştirerek karmaşık sistemi modellemek için şebeke analizi kullanılması,

-Yöneylem sistemini, belirli özellikleri açısından ele alabilmek için iletişim

'mekanizmasına gereksinim duyulması,

Sistemi analiz etmek için gerekli verilerin belirlenmesine gereksinim

duyulması,

- Yöneylem sisteminin programlama ve analizi için başlangıç noktasına

gereksinim olması.[2]

PERT tekniğinin geliştirilmiş modifikasyonu proje uygulam<ı.ları için güvenli parametreler ve maliyet gözöni.ine alınarak düzenlenmiş PERT/Cost (maliyet) dur.

T C. 'nin 75.

Kıırıılıış Yıldöniimüne Armağan

Bu PERTmme (zaman)'a kaynak maHyet;

;ıave

ed;ı~_es;d;c.

.

Ancak prnje

yö

n

eticis

inin

PERT/Cost

sisteınini çalıştırınada

harcayaca

ğ

ı

g

uç

çok

fazladır·

2.2. LOB

PERT ve CPM

'den

sonra

oel

i

ştiri

l

en

LOB (Li

n

e of Ba

l

ance)

diğer ~~be.ke

0

1

b'

k

'kt.

.

Karmaşık uretım

tekniklerinden

farklılık

₀

oösterir. LOB

grafıkse ır

d

.

te

ı

nı ıı

ana

·

li

z

yapılmasını

dizisinde

ortak

parçaların kullanımların

a

paıça

ı

.

.

.

ini MRP

gerektirdiğinden probleın doğurur.

Bu

nedenle

LOB

analız

ının

yer

(Material

Requireınents

Planniııg)

almıştır.

PERT CPM 'de

olduğu

o

ibi LOB 'da

deterıııinistiktir.

Bir

şebekede

her

faaliyet

için

Önce

li

k

bağıntıları b~lirlenmelidir.

Risk ve

belirsizliğin ol~uğ

_

~

_ger~el

dünyada

projenin

işleyişi

sırasında

kesin olay

değişim

l

eri

meydana

ge

lır.

Oı neğın

,

bir test

başarılı, başarısız

veya

parçalı

o

l

arak

başarılı

o

l

ab

ilir.

Gelecekte

ç

ıktı

,

Fuzz~

veya belirsizlik

olduğunda

deterministik olan PERT

,

CPM ve LOB

bu

çeş

ıt

stokastik

ç

ı

ktı

tipine

yanıt

verıneyebilir.[3]

Stokastik

ınodellerin

kapasitelerini stokastik

esnekliği

olan

l

ara aktarabi

l

en

açı

lıml

ardan

ilk belirleyici

girişimi

Eisner

1962 'de "Karar

Kutusu"

nu

_b~

ı~

arak

yapmıştır. Ardından

Elmaghraby

1974 'te

şebeke

modellerine

mantık

ve

cebırı ılave

etmiş

ve

birçok

kiş

i

olasılık

lı

sisteınleri

analiz etmek ve göstermek

için bu

akı~

grafik

l

erini

kullanmışlardır.

Ancak

Elınaghraby'nin

göster

diği

bu

ceb

ir,

şebeke

l

erı

basitleştirınek

için

kullanışlı olmasına karşın

kesin

bir

çözüm yöntemini

ortaya

koymaması

nedeniyle

karmaşık şebekeleri

basitleştirmede

yetersiz

ka

lmı

ş

ve

faaliyet sürelerinin kesin olarak

bilinmediği

şebekelerde

kullanılamamıştır.[4]

2.3.

GERT

Bu

konudaki

esas

ge

lişmeyi

Pristker ve

Hopp

ı

966 'da GERT'

i

(Graphical

Evaluation and

Review

Techniques)

geliştirerek yapmış

l

ardır.

GERT

temelde

ak

ı

ş

grafikleri

,

moment

doğurucu fonksiyonları

ve

stokastik

problemlere

çözüm e

ld

e

etmek

için

PERT

'i

birleştiren

analitik

işlemdir.

GERT

bir

düğümde gerçekleşme

olasılığını

ve

herhangi iki

düğüm

arasında

gerek

li

olan süren

in

şartl

ı

moment

doğurucu

fonksiyonunu ortaya

çıkarır.

GERT

şebekesi o

l

asılıkl

ı

dallanma,

deterministik dallanma

veya

her

i

kisininde

birleşimini

i

çerir ve

her

düğümde

girdi

ve

ç_ıktı tarafları ayrı ayrı

düşünülmüştür.

Stokastik

şebekel

er,

düğümler

(o

l

ay

l

ar) ve

faa

lı

yetlerle

karakterize

edilir

l

er. PERT

'te

o

l

aya

neden

o

l

~n

bütün faaliyetlerin

olayların

ye~ almasındak

i

önceliğe

göre

tamamen

tamamlanmış o

lm

as

ını

gerekt

ire

n

VE

mantığı ıte bağlanması

karar

bağıntılı

şebeke

l

eri k

ı

sıt

l

amaktadır. Halbuki

VEYA

mantı~ı.

bir

olayın

yer

almasından

önce sadece

bir

faaliyetin

tamarn

lanmas

-

ını

gerektırır

·

"VE"

,

"VE

/VEYA

"

man

t ki

ı ı

d

u um

"ğ..

1

erın

·

b' 1 .

ır eşımı

.

o ara

1

k

k

uru

1

an

~

-

E~T

.

şebekeleri

VEYA

mantığına dönüştürülerek

analitik

yolla

çozulebı

lmekted ir.[2]

_O

l

asılıklı şebekelerin

temel

avantaj

larından

birisi proje

çıktıl

arını

simi.ile

etmekt

ır

.

·

şebekeni

n o

ı

ası

ı

ı ı

ki

yap

ı

ya sahıp olmas

·

ı

şebekenin tekrarlı ça

lı

şması

·

ile

e

ld

e

edılecek

benzer s

ı

.

d

ğ ı

·

1

k

. .

onuç

aıın

a

ı ımını belırleıneye

yarar. Bu

kapasiteye

sa

hip

k

oma

~ro~enın planlama

adımında çok

önemlidir

ve yönet

i

ciye

başarı

olas

ılı

oı

ayıp

rıskı

ve hangi

faal'

ti ·

ı

·

·k

..

0

' ıye erın mtı olduğunu

göster

ir.

Uretim yi.iki.i

,

metaryal

/

Nursel S. Riizgar, /Ja/ıaltin Rüzgar

-ı ğ ·

1

s

pı·ocrı·anıı

gib

i

deöerleri

e

ld

e etmek ve

haklqrında

politika belirlemek

için

vat 1 ı, > o o . . .

r

'd

proj

.e

nin

s

imül

e ett

iri.lm

esi

çok

önemlı~ır.

GER'.

bunl~rın yanında malıyet a

n

a

ızı

e

yapar. GERT

't

e

malıyet

h

e

r

za

m

an

bagımlı değışkenclır.

.2.4. GPSS IH

Stokast

ik

yapıya

a

l

tern

a

tif bir

yöntem

olan

kara

r

ağacını

1

965

't

e

H

es

p

as

ve

Strossman

geliştirmişlerdir.

Yöntemi

geliştirirken Monte

Car

l

o

ve

GPSS s

imül

asyo

n

t

e

kniklerine

başvurulmuştur.

GPSS

kuyruk

s

i

s

t

e

ml

e

rin

e

u

yg

un

s

ür

eç

tanıtımı

yapar.

[5]

1

96

1

'ele

IBM

şirketinde

Geoffrey

Gorclon

tarafından geliştirilmiş

bir

s

imül

asyo

n

dilidir.

1

960

'lı

ve

1

970

'li

yıllarda

IBM 'in bilgi

s

ayar

end

ü

st

ri

sindeki

g

üçlü

etk

i

s

i il

e

kuy

ru

k

si.

mülasyonu

yapa

n

GPSS

birçok

üniversitede ders olarak

o

kutu

!muştur.

A

n

cak

1972

'el

e

diğer

dill

eri

n

ve

versiyonlarının

ortaya

çıkması

ile

l

BM GPSS

'

e

o

l

an akt

if

desteğini durdurmuştur.

GPSS 'i

n

geliştirilen

versiyonlarından

GPSS/J--1

1

977 'ele

J

a

m

es

He

nri

sken

tarafından geliştirilmiştir.[6]

GPSS/H ree

l

değerli

saate,

dış dosyaların okunması

ve

yazılması özelliğine,

tolere

edilmiş çıktı raporlarına, geliştirilmiş

kontro

l

ifadel

e

rin

e

örneğin,

Do

l

oops ve

IF-Tl-IEN-ELSE

mantığı

g

ibi m

atemat

ik

se

l

fonksiyonlara ve

olasılık dağılımlarından

r

astge

l

e

değer

ür

e

tmek iç

in

sınırlı sayıda

rotalama

yapma

özelliğine

sa

hiptir.

G

PSS

/

1-1 di

li

60'tan faz

l

a standa

rt ifade

i

çerir.

Mod

e

li

n kurulabilmesi

i

ç

in

.

standart

b

l

ok

l

ar

birleştirilerek birimin

s

i

s

tem

bo

y

un

ca

t

a

kip

ettiği

yol

u

temsi

l

e

den

blok

diyagramı oluşturulur. Kullanıcı oluşturulan diya

g

r

am

m

ode

lini

GPSS dilinde

ifade

ede

r ve program

uygulamasına

geç

ilir

.

[

7

]

2.5. GPSS / PC

GPSS

'in

M

/

M

/

1

kuyruk

s

imül

asyon

u

Thoma

s

Sc

hrib

e

r

tarafından

geliştirilmesini

La

kib

e

n

lBM

PC'

l

e

rd

e

ve

d

e

nklerind

e

kullanılabilmesi

için

dü

ze

nl

e

n

e

n

GPSS/

P

C

s

imül

asyo

n dili

1984'

te

Sp

rin

ge

r

Cox

tarafından

geliştirilmiştir.

B

u

program

o

n-lin

e g

irdi

hatası

kontrolu

,

on-

!in

e

yardım ve

blok

diyagramı

boyunca

a

kan biriml

e

rin

davranışlarını

g

r

afiksel

yapı

etk

inlikl

e

rini

i

çe

rir.[

8] GPSS/PC

mod

e

ld

e

yapılan değişikliklerin

dir

e

k ol

arak

gör

ül

ebi

lm

es

i

yeteneğine

sa

hi

pt

ir.

Grafikse

l

gös

terimler

, s

toklamalar

ve

histo

g

r

amla

r

g

ibi

faydalı

etkin

li

k

l

ere

il

ave o

l

arak

playback modu

kullanımı

i

l

e

üç boyutlu

·

bit-mapped

g

r

afikse

l

an

im

asyo

n

kapa

s

it

es

i m

evc

uttur.

Ancak

GPSS/PC~lasılık dağılımlarından

rastge

l

e

değer

ü

ret

m

ek

i

ç

in

kısıtlı

bir

yapıya

sa

hip

t

ir

.

Daha

sonra Crowsto

n

e

ve

T!ıompson

1

967

'd

e E

i

s

n

e

r 'in "K

arar

Kutusu"

mı

CP

M

şebekesine geliştirmişlerdir.

r

9J

2.6. MA TH NET ve ST A TNET

Risk analiz

i

konu

s

unda

geliştirilmiş araçların

yete

r

s

i

z

i

iği açısından

1

970

yılında

Math

e

m

a

ti

ca

(Mat

hn

e

t)

·adında

bir pro

g

r

am

geliştirilmiştir. şebeke

a

n

a

li

z

inde

öğretici

a

m

aç

l

a

geliştirilen

ve

ri

s

k

a

nali

z

i

i

ç

in u

yg

un

bir

araç

olan

MATHNET

r

ee

l

probl

e

ml

e

re

test

e

dilmeden

kurulduğu için bazı

h

esap

l

ama

hataları yaptığı gözlenmiştir.

MATHN

ET

'in

hatalarını

dü

ze

l

t

ip

sırası

ile RJSCA (Risk

ln

fo

rm

atio

n

Systeın

Cost Ana

l

y

s

is)

,

STATNET ve SOLVNET

geliştirilmişlerdir.

Her ü

ç

üd

e

şebeke

s

imü

l

asyon

u

aracı

olan

bu pro

gra

mlar "BÜTÜN" ve

olasılık çıktı mantığı

il

e

bütünleşen

"Y

E

"

ve

"V

EY

A''

g

irdi

mantıklarına

sa

hiptirl

e

r

.

Bu

mantık

T. C. 'nin 75. Kuruluş l'ıldönii111ı'ine Armağan

çercevesinde PERT ve GERT 'e nazaran gerçek dünya problemlerini gerçeğe daha

yakın olarak modelleme yapma olanağı sağlarlar. Faaliyet ve işlem süreleri normal, düzgün veya üçgensel dağılım olarak girilebilirken STATNET ve SOLVNET 'te faaliyet süreleri histogram şeklinde de girilebilir ve kritik yol kapasitesine sahiptirler. ( 1

O]

2.7. SlMSCRIPT ve SIMSCRIPT 11.S

Yukarıda tanıtılan dillere ilave olarak 1962 'de olay tanıtımlı simülasyon dili

STMSCRIPT Harry Markowitz ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Daha sonra

kesikli olay, sürekli olay ve her ikisinin birleşimini içeren simülasyon modeli kurma

kapasiteli SIMSCRIPT ll.5, SIMSCRIPT 'in yeni versiyonu olarak ortaya çıkmıştır.

SIMSCRIPT 11.5 FORTRAN, ALGOL ve PL/1 'ın programlama etkinliklerine sahiptir. Genel olay (süreç) yaklaşımı, veri yapısı ve güçlü kontrol ifadeleri ile

SIMSCRIPT 11.5 sistem kuyruk tabanlı olmadığında büyük karmaşık mode~lere uygulanabilir. SIMSCRIPT 11.5 'te sürecin temel elemanları süreç birimlerı ve

kaynaklardır.

Süreçte akan her birimin bir

vasfı vard

ır.

Bu programda model

·kurmak için öncelikle olay ve kaynak gibi simülasyon için kurulan bloklar global

değişkenl

er,

simülasyon saati, temel birim süre ve istenen istatistik

çıkt

~l

~rı

tanımlanmalıdır.

Daha sonra ana program ve her

a

dımın iş

l

em

.

rotas

ı be

lirl

ennıelıd.ır:

Dinamik ve statik grafik gösterimini yapmak için grafik ve animasyon

p

aketını

içerin mikrobilgisayar ve

i

ş

istasyonu

versiyonları

ile SIMGRAPHICS

kull

anı

l

ır.

Simülasyon

çıktılarının

animasyonu SIMGRAPI-IICS ile elde edilir. [11]

2.8. VERT ve VERT-3

1972

yı

lına

ge

lind

iğind

e.

is yerlerinde yöneticiler yükledikleri performans,

maliyet

kısıtları

ve sürenin

ay

nı

a;ıda

işlem

görebilmesi için yeterli

dü

ğ

ü

n

~ ı~

a

ı

:

tı

ğ.

ı

olmadı

ğ

ını

görüp VERT'i (Venture Evaluation and Review Technique)

ge

lı

şt

ırdıl

e

ı.

İç

er

ik olarak

GERT 'e

b

e

n

zey~

n VERT

stokastik bir tekniktir. VERT 'in

ba

ş

l

a

n

g

ıç

· · b . dan kararların

veı sıyonu şe ekede zaman malıyet ve performans açısın ' .

d il . . . . k 1 .· . süre maalıyet

mo e _c emesını saCS0 lar. VERT aynı zamanda faalıyet değış en eıının .

' · . üre nıalıyet

ve perıorm_c ansları arasındaki bağmtı lan oıtaya çıkaran faalıyetler aı ası s ' . ... . ₁ . e onlarla ılgııı v~ perıorrı:ıans arasmda matematiksel bağıntıları kura.r.. Faalıyet ~1 ~. .• a ₁ ile süre,

m

a

lı

yet

ve

p

e

rform

ans

ın

kümülatif

değerlerını

a

lır.

Kumu

l

at

ıf

Y

p 'iti.in

problemin

şebeke

boyunca faaliyet veya

düğümün

ta

m

am

l

a

nm

as

ı

ve. bL

c _ıaa 1' _ıyet ._{1 eı} .· _ın k _{arşılastıcrı ıslemlerde doounılan} . _{performans, g} ereken malıyet ve toplam harcanan

s

ü~

·e

0eld; edilir.

Prob~ınin

istenen realizm seviyesine

ul

a~

m

ask

ı

· · VERT b · · · . ₁₁ d'kt onra simi) le

ed

ıl

ece

ıçın, şe ekesının faalıyet ve düğünılerı ınode en ı en s '

konuma gelen probleme simülasyon

i

ş

l

e

mi

ardışık

olarak

yap

ıl

arak şebeke

b~yunca

.. .. . .. b f: ktörlerin en az ıstenen

en uzun sure, en yuksek mal ıyet, duşi.ik performan ve u a . . . ,

ağ

ırlıklı

birl

eş

imi

olan kritik yol elde edilir. Stokastik olarak

b

ılın

en

GERT

:e

ı'.

sonra yöneticiye zaman, maliyet, performans ve elde bulunan _risk

h

a~k

ınd

a

bı

l

g

ı

veren

eş

i

t

tabanlı

parametrelerle

birl

eşt

iricilik

özelliği

sağ

l

aya

n ıl

k teknık

VERT

v~

VERT 'i baz

al

ıp

onun eksiklikleri tamamlanarak

s

ır

as

ı

y

l

a

VE~T-2

ve VERT-.> simülasyon teknikleri

ge

li

şt

irilmi

ş

tir.

VERT proje yönetimine

dırek uygu

l

an

ır

ken

VERT-3 stratejik karar analizine de uygulanabilmektedir.

Nursel

s.

Rüzgar, Bahattin Rüzgar

GERT ve VERT 'in

karar

takdirli stokastik

simüla~yon

etkinlikleri

diğer

tekniklere

nazaran özellikle planlamada daha

güçlü

analız y~pıln:ıa~ını sağlar.

VERT-3 ise

girdi

ve

çıktı mantığındaki

etkili faaliyetleri

,

ondört

ı~tatıs~ık dağılımı, histogranı

kapasitesi ve

çıktı

gösterimi

ile bütün

diğ~r teknıklerın ~ağladığı

imkanları

daha iyi

şekilde gerçekleştirir.

YERT-3

matematıksel b~ğıntı!ar. ıle ~kışın

nerede

başlıyacağı, duracağı hakkında

bilgi vermesi

önemlı etkınlıklerınden

birisidir.

Bütçe

için VERT-3

yıl

veya

ay

şeklinde kullanıcının seçtiği

süre

aralıklarında

maliyeti

ve

boş

süreyi

histogram formunda

çıktı

olarak verir ve

yöneticiye

nerede

en

iyi kaynak

harcaması yapılması gerektiğini

ve

aynı zamanda

kullanıcıya

kritik yola ilave

olarak

optimum

yolun

ne

olduğunu

gösterir. YERT-3

'te

yol

maliyeti

ve

maliyet olmak üzere iki

çeşit

maliyet

vardır.

VERT'in

başlangıç

·

versiyonu

büyük

çaplı

problemlerin

yüklenmesinde

sık sık işlem dışı kalmasına rağmen

VERT-3 'teki

veri stoklama

bunu

oıtadan kaldırmıştır.

[ 11]

2.9. Q-GERT

Aynı yıllarda

Pritsker ve

arkadaşları

GERT ailesi tekniklerini

geliştirmeye

devam

etmişlerdir.

Kuyruk ve karar kapasiteleri ile

GERT

'i

geliştirip

Q-GERT

'i

elde

etmişlerdir. Kısaca

Q-GERT grafik

formunda modelleme

ve imalat, savunma

ve servis sistemlerinin

işlemleri açısından çalışma

yapabilmek

için

geliştirilmiştir.

Q-GERT,

önceki

GERT

bağıntı

sistemlerinin

birçok

özelliğini taşırken bazı

özellikleri

atılarak başka

özellikler

ilave

edilmiştir. Örneğin,

faaliyet

duraklaması

ve

faaliyet

maliyetleri

çıkarılırken, yazılmış kullanıcı programı

ilavesi,

kullanıcının

istatistik

toplama

ve

alt

şebeke oluşturma

ve

h.azırlık durumları

ilave

edilmiştir.

[12]

2.10. SLAM

1979

yılında

Pristker ve Dennis Pedgen

Q-GERT

'e benzer

yapıda

olan

~LAM

(Simulation

Language for Alternative Modeling)

tekniğini geliştirmişlerdir.

Oncekilere

benzer biçimde kesikli,

sürekli

ve her ikisinin

birleşimi olan modellere

uygulanabilen

SLAM

,

şebeke

kurma

yeteneğine

ve

kodlamanın kullanıcıya yaptırılması

ile

diğer

keknlklerden daha

esnek

bir

yapı

sergiler. Sonuç

olarak

kullanıcının gereksinimlerine

daha direk olarak hitap

eden

bir

sistemdir. Ancak

kodlama

ve

ilave kaynak

yatırımı

kullanıcı

bölümünde oldukça

büyük

yetenek

gerektirmektedir.

Verilen probleme uygun bir model

kurmak

için

önce sistemin

grafiksel

diyagramı kurulur. Bu diyagram düğümleri

dallar

olarak

adlandırılan

standaıt

s

embollerin

birleştirilmesiyle birim

akışını gösteren şebekedir.

Şebekedeki

düğüınleı:

tanımlanışlarına göre

düğümdeki kapasiteyi

(kuyruk

düğümü ile

.

kuyruk

kapasitesıni), gelen

birim

sayısını,

dü

.

ğüm

numarasını içerirken

,

düğümleri birbirine

bağ

layan dal

veya faaliyetler

ise

gezen

birimlerin

dağılımını

,

servis süresini,

iş

gören

sayısını

gösterirler. Sistemin kurulan

şebeke

modelinden

sonra SLAM

programı

ifadelerine

dönüştürülmesi

için

kodlanır

ve simülasyon

bilgisayar ile

yapılabilecek

konuma

gelir.

Aslında

SLAM

programı şebeke

olmadan

direk olarak

yazılabilir.

[1]

2.

t

1. SLAM il ve SLAMSYSTEM

SLAM'in

gelişmiş

versiyonu olan

SLAM

ıı

simülasyon

modeli tek

entegrasyonlu alt

program ile

kodlanır.

Kesikli

süre

istatistikleri

(ortalama

ve

T. C. 'nin 75. Kuruluş Yıldönümüne Armağan

maksimum gecikme gibi) COLCT düğümü kullanılarak SLAM Il'de elde edilir.

Diğer yandan kuyruk (örneğin, ortalama kuyruk uzunluğu) ve kaynaklarda (örneğin,

kulJanım süresi) sürekli zaman istatistikleri otamatik olarak elde edilir. Model elemanları vasıflandırılmış gezen birimler, kuyruklar, düğümler ve kaynaklar olan SLAM il dili bütün bilgisayar sınıflarına uygunluk sağlar, ancak animasyon içermez. Mikrosoft Windows entegrasyonlu SLAMSYSTEM, SLAM IJ'nin

mikrobilgisayar versiyonudur. SLAMSYSTEM'in animasyon ve grafiklendirme

(değişkenlerin zaman grafikleri, histogramlar, çubuk grafikler, dairesel grafikler

gibi) olanağı vardır. SLAMSYSTEM 'den sonra geliştirilen SLAM II/TESS,

SLAMSYSTEM 'e benzer animasyon ve grafik kapasitesine ve ilave olarak model girdi/çıktısı için veri tabanlı entegrasyona sahiptir. Güven aralıkları veren

istatistiksel yapıyıda içerir. SLAMSYSTEM ve SLAM 11/TESS SLAM II'n in

bütün özelliklerini taşıdıkları için SLAMSYSTEM ve SLAM II/TESS ile yapılanlar SLAM II şebekesi otamatik olarak SLAM il program ifadesine dönüştürülür. [14]

2.12. SiMAN ve SiMAN iV

80' li yıllarda geliştirilen diğer bir simülasyon dili ise 1982 'de Dennis Pedgen tarafından geliştirilen SiMAN (Simulation and Analysis) dilidir. Daha sonra geliştirilen SiMAN iV ise süreç tanımlı, olay tanımlı ve her ikisi ile sürekli simülasyon sistemine entegre edilmiş genel amaçlı simülasyon· dilidir. Bağımsız­ uygulamalı program üreticisi olarak SiMAN modüler işlemcisi normalde belirli uygulama program üreticisi ile üretilen simülasyon programı fonksiyonlarının aralıklı program üreticisinin gelişmesi sırasında model blokları tarafından sınırlanır. SiMAN modül işlemcisinde vurgulanan içerik, program üretimi işleminden model kurma bloklarının tamamen ayrılmasını sağlar. SiMAN TV 'ün model kurma blokları

(modü11eri) SiMAN iV simülasyon modelinin üretilmesine yardımcı olan MS-DOS

tabanlı bir programdır. Program üretimi kullanıcı tarafından yapılır ve belirli bir

yerde düzenlenir. Kullanıcı önce programlanan aralığı adım adım açar ve

simülasyon program koduna çağırır ve bu esnada simüle edilecek gerçek sistemdeki

gelişmeleri programda ayarlama yapabilme şansına sahitir. Karar alternatiflerinin hesabı için simülasyon genellikle büyük optimizasyon sürecinin bölümü olarak görülür.· Bu nedenle simülasyon modeli karar değişkenlerinin farklı değerleri ile tekrarlı olarak hesaplanır. Gerçek hesaplama için gerekli hazırlıklar, sayı düzenlemesini, simülasyon çalışma süresini ve simülasyon boyunca değiştirilen parametreleri içerir. Simülasyon sona erdikten sonra grafik ve istatistik çıktılarla analiz edilir. Simülasyon çıktılarının grafik gösterimi simülasyon modelinin bileşenleri arasında karmaşık etkileşimini ortaya koyar. Bazı simülasyon

sistemlerinde simülasyon sonuçlarını animasyon ile analiz etmek mümkündür.

Animasyon grafiği model formülasyonundaki hataları belirlemeye yardımcı olurken

modelde dinamik süreç boyunca karar değişkenlerinin optimal birleşiminin

aranmasını kolaylaştırır. Mikro bilgisayarlar için uygun olan ilk ana simülasyon dili olan STMAN'ın imalat, iş istasyonları, taşıyıcılar, ulaşım ve otamatik rehber.

araçlarını içermesi nedeniyle hızla kullanılmasına geçilmiştir. [15]

Diğer bir dil olan CTNEMA, STMAN'ın bütün etkinliklerini içeren simülasyon dili olup ilave olarak yüksek kaliteli animasyon üretme yeteneğine sahiptir. Bu dillerin son versiyonu CINEMA iV ve SiMAN IV 'tür. STMAN

Nursel

s.

l?ii::gar, Bahattin Rüzgar

simülasyon model yöntemi, model kesiti ve deneysel kesit olmak üzere iki ayrık parçaya ayrılır. Model kesitinde bloklar olarak adlandırılan model yapısı, model birimlerinin ve kaynaklarının dinamik olarak etkileşimleri ile mantık tanımlamak için kullanılır. Her blok şekilsel gösterime sahip olup semboller yukarıdaı: aşağıya doğru sistem boyunca birimlerin akışını grafiksel olarak tanımlayan blok dıyagramı ile birleştirilir. Deneysel kesitte ise elemanlar olarak adlandırılan model yapısı simülasyon çalışmalarını göstermek, kaynak tiplerini ve niceliklerini tanımlamak aynı zamanda istenen çıktı istatistiklerini elde etmek için özel .parametre (oıtalama, hizmet süresi gibi) değerlerini tanımlamak için kullanılır. SiMAN çıktı işlemcisi aynı ve farklı sistem konfigürasyonlarından simülasyon çalışmasıyla üretilen çıktı verilerinde güven ~ralıkları veya hipotez testleri gibi kesin istatistiksel işlemlerin

yapılmasını sağlar. Aynı zamanda değişkenlerin zaman grafikleri, histogramlar ve

çubuk grafikleri gibi grafiksel gösterimleri üretmek için kullanılır. Süreç uyumlu

simülasyon için gerekli olan dil elemanlarına ilave olarak SlMAN TV materyal akış sistemlerinin simülasyonunu yapar. SiMAN IV FORTRAN'ı temel olarak alır. Kesikli olay uyumlu simülasyon ·desteği için SiMAN iV simülasyon paketi olarak

düşünülebilir. SiMAN iV, olay uyumlu simülasyonu kullanıcının anlama ve

planlamasını kolaylaştırmak ıçın FORTRAN (veya C fonksiyonları) ile

rotalandırmayı sağlar. Simülasyon modelinin model kesiti ve deneysel kesitinin her ikiside özel bir sentaksla ·yazılır (SiMAN ıv dili) ve text dosyasında (ASCll dosyalarına) kaydedilir. Model tanımı SiMAN iV modülünde "MODEL" ile temsil

edilirken, deneysel kesit "EXPMT" ile SiMAN iV modülüne transfer edilir.

Simülasyon modelinin dinamik

davra

nı

ş

l

a

rını

analiz etmenin

diğer

bir yolu

ol<;ın

animasyon ADD-ON komutu ile SlMANIM mümkün olur. Simülasyonu elde

etmek ve güncelleştirmek için bir programlama bilgisine gereksinim vardır. Bu nedenle

kul

l

anıcı

için simülatörler

ge

li

ştiri

lmi

şt

ir.

Simülatörlerden biri olan

GRAFSIM çok

say

ıd

a

simülatörün temsilcisi olarak

tanımlanacaktır.

FMS tamamen

tanımlandığında

GRAFSIM simülasyon modelini

yarat

ır

ve simülasyonu

çalıştırır.

GRAFSIM 'de

ç

ı

ktı

bir dosyaya kaydedilir ve analiz için beklerken

i

ş

parçalarının

ve araç haraketlerinin animasyonu yapılır. Bu çeşit simülatörlerin avantajı kullanıcı programlama bilmese ve simülasyon diline yakın olmasa bile, kolayca ve hızlı bir

şekilde simülasyon modelini kurma olanağına sahiptir. Ancak bir olay değişimi

gerektiğinde simülatör kullanımı mümkün değildir ve stratejiler ve model değişimleri simülatör desteklemeden simüle edilmelidir.[16]

3.

ÜRETİMDE

KULLANILAN

SİMÜLASYON

PROGRAMLARI

3.1. AutoMod

il

AutoMod 11 , AutoMod içinde ve onun modelleme yapılarını kullanarak yazılan bir program sayesinde geliştirilen simülasyon dilidir. Özellikle üretim ve metaryel yöııetinıine yöneliktir. AutoMod il üç boyutlu animasyon yeteneğine

sahiptir ve belı<ide şu anda mevcut en komplike ve tam bir metaryel-yönetim modi.ilüdür. Dahası, metaryel-yönetim sisteminin yerleşim düzeni grafiksel olarak

T. C. 'nin 75. Kıırıılıış Yıldönii11ıiine Armağan

AutoMod il 'nin bir dezavantajı onun istatistiksel kapasitesinin sınırlı

olmasıdır. Daha da belirginleştirilecek olunursa sadece az bir sayıda girdi olasılık

dağılımlarına sahiptir ve simülasyon çıktı analizleri için çok büyük bir gereklilik olan, ardışık çok sayıda simülasyon yapılmasında kolay bir mekanizması yoktur.

Diğer yazılımlara oranla daha pahalıdır. Çok yakın bir geçmişte AutoMod il 'nin,

AutoMod adında yeni bir versiyonu üretilmiştir. Bu versiyon mouse ile çalıştırılır ve muazzam animasyon özelliği, konveyör yetenekleri ve AutoMod il 'nin ve AGVS 'nin yeteneklerini düşük bir maliyetle bünyesinde içerir.[ 17]

3.2. ProModel

Diğer

bir üretim simülasyon paketi ProModel 'dir. Programlama tipi

yap

ıları

C veya Pascal programlama dillerini

karmaş

ık

karar verrne

mantığının

modellemesi için

kullanılabilmesi

yeteneği

bu simüle edici ürünü hali

h

az

ırd

a

piyasada m_evcut en esnek ürünlerden biri

yapmaktad

ır

. Ayrıca

kullanımı

kolay ve

çeşit

li

g

irdı

o_l

ası

lı

k

d

ağ

ılıml

arın

ı

,

takvime

meşguliyete

veya

parçaların

bitirilmesine

bağlı

olarak

makinelerin

ça

lı

ş

m

adığ

ı

zama

nl

arı

içeren iyi bir istatistiksel

yap

ı

s

ı

ve

i

ste

nildi

ğ

ind

e

otamatik olarak ardışık tekrarlı simülasyon yapma yetem~ği vardır.

ProModel

yaz

ılımının

modelleme

d

ezavantaj

l

a

rı

nispeten yeni b.ir

ür~n

olduğundan

şu

anda bilinmemektedir. Fakat, animasyonu daha çok arzu

ed

ıle

n

bıt­

mapped grafik !erden ziyade karakter grafikleri temel 1 id ir. [ 18]

3.3. SIMFACTORY 11.5

Üretim sistemi simülasyonu yapan diaer bir

yaz

ılım

programı

SIMFACTORY 11.5 'tir.

Kullanım

ı

çok basittir

v~

iyi istatistiksel

~-eteı_ıek

lere

sahiptir. Bu yeteneklere

değisik

airdi

o

ı

as

ılık

dacr

ılıml

arı

,

m

ak

in

a

l

a

rın ur

et

ım

dı

ş

ı

· "' ~ "' · ·d k tekrarlı

k

a

ldıkl

arı zama

nl

a

rın

dooru modellenmesi (eoer

a

r

z

ul

a

nır

ı

se)

aı

ı

ş

ı

simülasyon

yap

ılm

as

ı

vet:>

çıkt

ı

ölçüleri için \ üven

ara

lıkl

a

rının

oluşturulması

dahildir.

SIMFACTO RY 'nın dezavantaJlaı. . :ı ken d' . b ını e 11. ı ur.. e

ı

·

1

·m

u

ya

"'

ul

a

m

a

l

arında

\'ki ·

S

kl

.ğ. .

. . . d . 1 . la ·ııı erene\ özel ı erı e ne ı rnın yetersız olµ şu ı le aösterır. Oıcrer bır eyış e, paı ça c1 "' _ .. .

. . . "' "' . (O.. 11-· b'r kaaıt uretım

zam~n

ı

çınde s

ımül

asyon

ilerledikçe

değişebilmektedır.

rn

e,,,

ın ı

. '. '." A

rıca

fab

rık

as

ınd

a

parça

değişken

u

zu

nlu

ğa

sahip bir

kağ

ı

t

rulosu

o

labılıı

).

.Y₁ ·d

k k , il 1 aereken yeı eı

e armaşı veya tek bir karar verme mantığının ku anı ınası "'

programlama gibi ifadelerin eklenmesi

yeteneğ

in

e

sahip

deği

l

dir.[17]

3.4. WITNESS

WITNESS . ıse proaram\ama g. ıbı . rr. d' ır ı Ve çı kt k ı UI

·a

ll

a

ı

·

ı

ve faaliyetlerind. en

d 1

t:

?. · k k . 1 ·1e parçaların ışlem

o ayı mevcut en esnek sımülatördür. Orneğın, çı tı uıa ı ı .' . . . . . .

gördüğ

ü

makinada

işi

bittikten sonraki

rotası

belirlenebilir.

B~

ı

_

etk

ınlık

,

be

lıı

l

ı

bıı

k. b'

ı

· · ·

d · · ·1 · d k

ılla

ııılabılı

ı

·

Bu modelleme

zaman ı parçanın ır öze lığının eğıştırı mesın e t ·

d 1 k 1 1 S karar verme

es

n

ek

li

ğ

i

FORTRAN programlama dili

kullanılarak

a

ıa

'omp e( mantığının sisteme alınmasıyla aıttırılabilir.

WlTNESS 'in

dezavantajları

,

ardı

ş

ık

tekrarlı

simülasyon

yapılm

as~

.için gerekli basit bir mekanizmaya sahip

o

lm

aması

ve

takv

im-zaman

ı

yaklaş

ımı ı

çın

de

/

Nursel S. Rüzgar, Bahattin Rüzgar

makinaların servis dışı kaldıkları sürelerin doğru bir şekilde modellenememesidir.(17]

3.5. XCELL+

XCELL+, Pritsker firmasının bir ürünüdür. _{Öğrenilmesi ve kullanılması} kolaydır. CRT üzerinde önceden tarif edilmiş sistem bileşenlerinin yerleştirilmesi ve

ilişkilendiriİmesi mevcut menüler tarafından sağlanır. XCELL+ 'nın mevcut

dezavantaj lan:

a) Sınırlı sayıda girdi olasılık dağılımına sahiptir.

b) Ardışık tekrarlı simülasyonun yapılabilmesi olanağı _yoktur.

c) Makinaların çalışamaz olmaları sadece meşgul zamanlarla açıklanır. d) Taşıyıcı ve biriktirmeli konveyörlerin açık bir modellemesi yoktur. e) Belirli üretim uygulamalarında _{esnek değildir. Özellikle parçaların genel}

özellikleri yoktur ve karmaşık mantıksal karar _{vermeler için programlama tipi}

ifadelerin eklenebilmesine olanak sağlayacak ekipman _{ve sisteme sahip değildir.} (17].

4. MODEL YAKLAŞIMLARI

Bütün simülasyon dilleri kesikli simülasyon modellerinde, olay-programlama

ve süreç yaklaşımlarından birini kullanırlar. Olay-programlama yaklaşımında sistemin karakteristik olayları ta111mlanarak modellenir ve daha sonra her bir olay süresinde yer alan konum değişimlerinin detaylı tanımlarını veren olay rotaları yazılır. Olay -programlama yaklaşımı _{SiMAN, SIMSCRIPT II.5 ve SLAM II 'de}

mümkündür. Sistem boyunca gezen birimlerin hepsini tanımlayan ve ayrı ayrı sQre

kesitleriyle _{ayrılan ara etkileşimli olayların zaman sıralı dizisine}

süreç denir. Bir gezen birimin tek işgörenli sisteme varması, hizmet görmesi ve sistemden çıkışını gösteren süreç aşağı.daki şekilde verilebilir;

Sisteme _{Kuyrukta Hizmet}

Hizmet Hizmet

Giriş _{bekleme başlangıcı}

süresi bitimi

OGt

----.

Olay ...

...

_{Olay ...}

Yukarıda görüldüğü üzere, gezen birim süreçten geçerken bulunduğu konum ve işlem sürelerini içeren bir süreç rotası vardır. Simülasyon modellerinde kullanılan _{olay-programlama ve süreç yaklaşımları}

çok benzerdir. Her ikiside

simülasyon saati, olay listesi, zamanlama rotası vb. ifadeleri kullanılır. Ancak sistemin modellenmesini sağlayan dil yapıları farklıdır. Süreç yaklaşımı GPSS/H, GPSS/PC, SiMAN, _{SIMSCRTPT 11.5 ve SLAM'de teme) modellemelerdir. Her iki} 576

T C. 'nin 75. Kuruluş Yıldöniimüne Armağan

ya~laşı~ın kullandıkları ortak modelleme elemanları aşağıdaki biçimde tanımlarıyla

ven leb

ılır;

. . Gezen Birim:

Sisteme gelen, hizmet gören ve genelde

ayrılan bir kişi veya

Objedır.

· Vasif (veya parametre):

Gezen birimi

tanımlayan

veya karakterize eden

bilgi

parçasıdır.

.

Kuyruk:

İşlem görmek için bekleyen

parçaların bazı

ortak

karakteristiklerdeki gezen birim grubudur. Kuyruktaki

birimler FIFO

(First

in First

Out) veya LIFO (Last In First Out)

·veya

bazı

birim

vasıf değerleri

temel

alınarak işlem

görürler.

.

Kaynak (işgören):

Gezen birim sistemde

iken birime hizmet

vermeyi

.

sağlayan

makina veya

kişidir.

[I 7)

5. SİMÜLASYON DİLLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

PERT ve CPM sistemleri master plan üretir,

bütün

faaliyetler

arasındaki bağıntıları

gösterir

,

kullanıcıyı

?ütün

proje çerçevesinde

düşün'ceye

zorlar, alternatif

simülasyon

yapmayı sağlar. Işlemde

rapor verme metodu

geliştirilir,

kaynak

gereksinimlerini ve

atamaların planlanmasına yardım

eder ve kritik yolu

belirler.

Verilen

bu

avantajlarına rağmen

PERT/CPM

şebeke

yöntemleri

bazen

sonuçlandırılamazlar. Bazı

tip projeler ise klasik

şebeke

düzenlemesine

uymazlar ve

etkili planlama

için

gerekli bilgi

sınıfları

normal

şebekeler

ile temsil edilemezler.

[19] PERT/CPM

'in literatürde verilen

bazı dezavantajları

söyle

sıralanabilir;

a) Yöntemler karar verici

değillerdir,

b)

Şebeke

analizi

pahalıdır,

c) Fakir veri

ile

çalışırlar,

d) Güven için hata verirler,

e)

İş

yükünü göstermezler,

t)

Detay seviyesi

karmaşık

hale gelir ve

temel

revizyonları

ortaya

çıkan şebeke

içinde

ilişki

kurmak zordur. [20]

PERT tipi sistemler planlama ve kontrol sistemleri

yukarıda değinildiği

üzere

birçok avantaj sergilerken,

bunların

limitleri

en çok

düzenleme

ve

geliştirme safhalarında

olan deterministik faaliyetlerde tek süreli

uygulanabilirliği vardır.

LOB

kullanımda

basit ve ekonomik fakat yine

çeşitli

limitlere

sahip üretim

tekniğidir.

Pratikte LOB tipi bilgi MRP sistemleri ile

incelenir.

PERT/CPM, LOB gibi

şebeke planlamasında

bulunulan eksikliklere göre alternatif

şebeke

metodolojileri

geliştirilmiştir.

GERT ve VERT

'in

karar vericili, stokastik ve simülasyon

etkinlikleri

diğer

tekniklerden özellikle planlamada daha güçlü analiz

yapılmasını

sağlk

VERT-3

ise

her

düğümde

ve faaliyette süre, maliyet ve performans

Nursel

s.

Riizgar, Bahattin Rüzgar

ve/veya şekliyle atanan değerlerle kurulmasını sağlarken, girdi ve çıktı mantığındaki

bu etkinlikleri ondöıt istatistik dağılımı, histogram kapasitesi ve çıktı gösterimi ile

T C. 'nin 75. Kıınıluş Yıldönümüne Armağan

TABLO 1.1. Şebeke Tabanlı Proje Yönetiminde Tekniklerin

Karşılaştırılması [21]

DİLLER

KRİTER PERT/CPM PERT/Cost LOB GERT VERT-3

Proje Tek süreli PERT/CPM ile Sadece Belirli GERT ile aynı

uygulanabilir projelere, aynı tabana llretiıııde düzeyde özelliğe

lik geliştirilmiş sahiptir. kullanılır. büllln sahiptir.

problemlere alanlara

uygulanır uygulanabili

\ r.

Parametre Zaman PERT/CPM'e Zaman Maliyet ve Zaman,

takdirlidir. ilave olarak takdirlidir. zaman maliyet ve

Kısıtlar maliyet ve takdirlidir. değişken

performans ve kontrol işlemleri Zaman ve performans mı

maliyet vardır. maliyet ölçer ve riskini

hedeflenerek riskini analiz eder.

yönetilir. analiz eder.

Hazırlık Şebeke ve PERT/CPM'e Temel Çeşitli GERT ile aynı

zaman tahmini ilave olarak hazırlık karmaşık özelliğe güvenlidir. çalışma faaliyeti üretim işlemlere sahiptir.

ile maliyet akış uygulanır.

tahmini diyagramı

belirlenir. ve zaman çevirim idi r.

Veri tabanı Hazırlık verinin Maliyet ve Seçilen Teknik GERT ile aynı

özelliğine kontrolü geniş kontrol tamamen özelliğe

bağlıdır. veri tabanı noktaların kullanıldığın sahiptir.

gerektirir. da sadece da

zaman fonksiyon

gerektirir. direk olarak

seçilir .

..-

_{Programlar En büyük Yoktur. Veri tabanı GERT ile aynı}

Sistem

çalıştırma kolaylıkla maliyeti hazırlık fonksiyonud özelliğe

maliyeti çalıştırılır. ve ur. Veri sahiptir. İlave

Maliyet, hazırlık goııcelleştirmedi hazırlı~ı işlemler

ve r. tahmin maliyeti

güncelleştirme edilebilir. artırır.

etkisindedir.

Anlaşılabilirli Zaman Tekrarsız Sadece Faaliyetlerin Birçok lik parametresi ve faaliyetler için tekrarlı bütün faaliyete ve

tekrarsız zaman ve durumlara çeşitlerine belirli sayıda

Nursel S. Rüzgar, Bahattin Rüzgar

sınırlandırılmıştı parametrelerine ılmıştır. dUğUmOne

r. sınırlandırılmıştı uygulanır.

r.

Esneklik Sadece Sadece _{Sadece Stokastik ve} Bütçeleme

deterministik deterministik _{determinis deterministi} kapasitesine

durumlarda _{durumlarda tik k sahiptir.}

vardır. vardır. _{durumlard faaliyetlerde}

a vardır. vardır.

Güncelleştir Basittir. _{Teoride basittir. Toplam}

Tahmin Tahmin

me _Oretim

edilebilir. edilebilir. sayısını

gerektirir.

Rapor _{Kritik faaliyet Maliyet}

Program Risk analizi Zaman, '

belirler. _{problemlerini alanlarını}

yapar. maliyet ve

Tamamlama ise _{kaynağa aktarır. programla performansı}

tahminseldir. _r.

analiz eder.

Yukarıdaki

_{tabloda PERT/CPM, PERT/COST, LOB, GERT ve VERT-'in}

dokuz

tane

kriterle

değerlendirilmesi _{verilmiştir.}

_Bu

_kriterler;

_proje

uygulanabilirliği,

_parametre

_,

_{şebekenin hazırlanması}

için

_{süre, güç ve kaynak}

miktarını

belirleyen

hazırlık,

veri

tabanı,

sistemi

çalıştırma

maliyeti

,

tekniğin

değişen

_{tipteki faaliyetlere}

_{uygulanabilme}

_{gücil olan}

_{anlaşılabilirlik,}

esneklik,

gilncelleştirme

_ve

_{yönetici için kritik önemi bulunan durumlara}

tekniğin

uygulanabilme

yapı~pnı

içeren

rapor

safhasıdır.

Simülasyon dillerinin

çoğu

_{kuyruk uyumludur. GPSS, SiMAN ve SLAM}

_il

bu

çeşit

_{problemlere uygun}

_modelleme

_yapısına

sahiptirler. SIMAN, SLAM

il,

SLAM SYSTEM

'de

_{alt program yazma kapasitelidirler ve kuyruk olmayan}

_geniş

kapasiteli sistemlerin modelini GPSS

'den

daha rahat

_{kurulmasını sağlarlar. Diğer}

yandan GPSS/H

'in daha

hızlı

_{seçme, toplama ve}

_işlem

_{yapma suresine sahip}

_olduğu

söylenebilir. [7]

SIMSCRlPT 11.5 temel simülasyon dillerinin en

gene

l

süreç

yaklaşımına

sahiptir,

dolayısıyla

_{herhangi bir sistem olay-programlama}

_yaklaşımı

olmadan

modellenebilir. Ancak STMSCRIPT 11.5, genel

yapısı açısından

standart

kuyruk

problemleri

için

_{GPSS, SlMAN veya SLAM II}

_'den

_daha

_fazla

_kodlama

gerekt

irir

.

Karmaşık

simülasyon

_{modellerinde (özellikle bilyilk ve kuyruk}

_yapısı

olmayanlarda) SlMSCRTPT 11.5 etkin bir tercihtir, çilnkil kontrol

mekanizması

ve

veri

yapısı

ile

_{genel program dilidir.}

_[1]

_{SLAMSYSTEM projesi bir veya birkaç}

senaryo içerir;

bunların

herbiri

ayrı

_{sistem alternatitleridir. Senaryoda}

_şebekeler,

kontrol

ifadeleri

,

kullanıcı girişleri, kullanıcı verisi, animasyonla

model

döklimasyonu ve model

_{çıktıları yer alır. SLAM II 'nin bütün etkinlikle~i~i}

animasyon

_{ilavesi ile içerir.}

_{SLAMSYSTEM, WiNDOWS}

_{altında çalıştığı. ~çın}

kullanımın

öoreniJmesini

_{basitleştirir,}

_çoklu

_{işlemlerin aynı}

_anda

_{gerçekleşmesını}

ve

SLAM

il ile 0

birleştirilmiş

_uygulama

programları geliştirilmesini sağlar. Simillasyo~

T C. 'nin 75. Kuruluş Yıldönümüne Armağan

nasıl temsil edeceği, çeşitli unsurlara dikkat edilmelidir. Problemin çözümünü

zorlaştırıcı program seçimi çözümü çıkmaza götürür. Bu nedenle aşağıdaki tabloda

GPSS/H, GPSS/PC, SIMAN/Cinema, SIMSCRIPT JI.5, SLAM II ve

SLAMSYSTEM programlarının çeşitli özelliklere göre kapasiteleri verilmiştir. Bu

çeşit karşılaştırmalar istenen hedefe ulaşmak ·için program seçiminde yararlı

olacaktır.

TABLO

1.2.Simülasyon

Dillerinin

Çeşitli

Özelliklere

Göre

Karşılaştırılması

[

17]

DİLLER

ÖZELLiK GPSS/H GPSS/ SiMAN/Cine SIMSCRIP SLAM il SLAMSYST

PC ma T 11.5 EM

Olayve Olay Olay Olay ve zaman , Olay ve Olay ve Olay ve zaman

zaman uyumlu uyumlu uyumlu zaman zaman uyumlu

uyuınluluğ uyumlu uyumlu

u

Bilgisayar MlCRO(a), MlCRO MICRO, MICRO, MICRO, MICRO

sınıfı WORK(b), WORK, WORK, WORK,

MIN/MAIN MIN/MA!N M!N/MA!N MIN/MAIN

(el

Animasyon MfCRO MICRO MICRO, MICRO, MIN/MAfN M!CRO

a uygun WORK(d) WORK (e)

bilgisayar sınıfı

Grafiksel Yok Yok Var (t) Yok Var (e) Var

model

girdisi

Kesikli ve Yok Yok Var Var Var Var

sürekli

simlllasvon

Rastgele Genelde Genelde 10 (g) 10 (g) 10 (g) 10

sayı limitsiz limitsiz

uretimi

.standart Ex, N, T, U.

u

Be, Er, Ex, Be, Bi, Er, Be, Er, Ex, Be, Er, Ex,

dağılımlar Ga, L, N, P, T, Ex, Ga, L, ,Ga L, N, P, Ga, L, N, P, T,

U,W. N, P, T, U, T,U,W. U,W.

W.

Otamatik Yok Yok Var Yok Var Var

tekrar komutu

Guven Yok Var Var Yok V<ır (e) Yok

aralıll.ı

a:Mıkro bılgısayar, b: iş ıstasyonu, c. Mını bılgısayar Maınframe, d. Sadece Cınema, e: SLAM il/ TESS, f: Sadece mikrobilgisayar, g: Genişletilebilir.

DAÔ.ILIMLAR: Ex: Üstel, N: Normal, T: Üçgen, U: Dilzgün, Be: Beta, Bi: Binom, Er: Erlang, Ga:; Gamına, L: Lognnormal, P: Poisson, W: Weibull.

Nursel S. Rüzgar. Bcıhcıttin Rüzgar

6. SONUÇ

Günümüzde,

·

işletmelerdeki

yö

n

et

i

ci

l

e

r

ve

_{karar vericiler kuru}

_l

_{acak veya}

çalışan

bir

s

i

stemi

n

nasıl,

nerede,

h

a

n

g

i

koşullarla, çalışacağını

bilmek ve bu

değerlere

gö

re

ge

lec

ek

il

e

il

g

ili

plan

ya

pm

ak gene

l

o

l

arak en çok bi

lm

ek

istedikle_ri

bir

konudur. Bu

n

ede

nl

e

,

s

i

stem

i t

e

m

s

il

edeb

il

ecek ve

tüm

a

lt

ernat

i

f

değerlerın

ü

zer

ind

e

denenebileceği

_bir

_s

_imül

_asyo

_n

_(benzet

im

)

modeline

o

lduk

ça

s

ık

ge

r

eks

inim

duymaktadırlar.

Ka

r

ar verici

nin

sistemde

_{herhangi bir}

_{değişikliğe}

g

itm

e

d

en s

imül

asyo

n mod

e

li

üzerinde mevcut

durumu

görmesi

ve simülasyon

mod

e

l

i

ü

ze

rinde

a

lternatif

değişimler

_yaparak

_{sonuçlarının}

_sistemi

ne denli

o

lumlu

ya

da

olumsuz

etkileceğini

bilmesi,

s

i

stem

hakkında

karar

ver

ilm

esinde oldukça

önem

li

bir

ro

l

oynayacaktır.

Bu ise, karar

ve

ricinin

işletmesi

için

sistemin

modelini

kurup

a

n

a

li

z

ini

yapacağı

uy

g

un

bir

si

mül

asyo

n

dilini

seçmesi

il

e

sağlanabilir.

Dolayısı

il

e

mod

e

lin

iteratif

işlemlerinin yapılacağı

bir

simü

l

asyon di

lin

e

ihtiyaç

vardır.

Bu

m

aka

l

ede

~er

ilmeye

_{çalışılan}

_simü

_l

_asyon

_dilleri

80'

li

y

ıll

ara kadar

_birebir

t

ak

ip

ed

il

e

bil

ece

k

ölçüde

geliştirilmişlerdir.

Ancak

teknolojinin

hızlı gelişimi

bil

g

i

saya

r

dünyasını

yaka

l

a

nam

ayacak

kadar

hızlı

bir

gelişime sürüklemiş

_ve

·

s

g

ge

üre

ünümü

liştiri

c

inde h

l

z

enler

d

e

e

r

bile

a

g

ye

l

a

isayarsız

n

ni

a

hit

özellikler

ap ede

bir

n pro

iş_{katılarak farklı} lem ya

gra

mlar

pılamaz yazı

hal

lmı

_boyutlar

e

ş, ge

her

lmi_{kazanmıştır. Do}

geçen

ştir. yıl

B

u

bir

hızlı

önceki

gelişim yıl

layısıyla

s

imül

asyon

dill

e

rind

ek

i

gelişmeler

d

e

takip

ed

ilm

e

sınırını aşmış bulunmaktadır.

_B

_u

ned

e

nl

e,

burad

a

başlangıcından

bu yana

kullanım yoğunluğu

en faz

l

a o

l

an

l

ar

ü

ze

rind

e

durulmuş,

_h

_erb

_iri

_s

_{inin i}

_çerik

_l

_eri,

_m

_ode

l

yapıları

ve

uygulanabilirlikleri

tanıtılmıştır.

Daha

sonra

da

çeşitli

özelliklerine

_göre

_{karşılaştırılmaları yapılmıştır.}

Bütün

bunlar

gösteriyor

ki

s

imül

asyo

n

g

ünlü

k

yaşamda olduğu

kadar

ür

et

imd

e

d

e

t)

e

r

a

l

a

n

a g

i

re

r

ek

oldukça

_{yaygın kullanımı}

_ile

_{özgün yerini}

korumaktadır.

_{Bu konuda}

_{çalışanlar,}

h

er geçen gün simü

l

_{asyonu daha etkin ve}

T. C. 'nin 75. Kuruluş Ytldönümiine Armağan

KAYNAKLAR

[1] Lee, M. Sang; L. Gerald Moeller;. A. Lester Digman, "Network Analysis

for Management Decisions / A Stochastıc Approach", International Series in

Management Science / Operation Research, Kluwer Nijhoff Publishino

Amsterdam, 1982. "''

[2] Pritsker, A. A. B.; W. W. Happ, "GERT: Graphical Evaluation and

Review Thechnique, Part !", Journal of Industrial Engineering 18, 1966, s. 267-274.

[3]Schroderbek, P.; L. A. Digman, "Third Generation, PERT/LOB", Harvard

.Business Review, 1967a, s. 99-1 1 O.

[4] Elmaghraby, S. E., "An Algebra for the Analysis ofGeneralized Activity

Network", Management Science Series 1 O, 1964, s. 494-514.

[5] Gordon, G., "The Application ofGPSS Y to Discrete System Simulation

", Englewood Cliffs, Prentice Hail, ine., New Jersey, 1975. ·

[6] Schriber, T. J., "An Introduction to Siınulation Using GPSS/H", John

Wiley and Sons, New York, 1990.

[7] Abed,

s

.

Y.; T. A. Barta; K. L. Mc Roberts, "A Quantitative Coınparison

of Three Simulation Languages: GPSS/H, SLAM, SIMSCRIPT", Computer and

Industrial Engineering Series 9, 1985, s. 45-66.

[8] Minuteınan Software, "GPSS/PC Reference Maniml", Stow Print ,

Massaccusset, 1988. ·

1

[9] crowstone, W. B.; G. L.Thompson, "Deci~ion CPM: A Method for

S

iınult~n

~o

u

s

Planning, Scheduling and Control of ProJects", Operation Research /

Series ı 5, J 967, s. 407-426. 1

[

ı o·] Mathematica, "Mathnet", Preliminary Ed., Princeton, New Jersey, 1970.

[I ı] Russell, E. C., "Building Simulation Models with SIM$CRfPT Il.5",

CACI Products Coınpany, La Jolla, California, 1983. .

[12] Pritsker, A. A. B., "Modeling and Analysis UsingQ-GERTNetworks",

Halstead Press, New York, 1977.

[13] Pritsker, A. A. B.; C. D. Pedgen, "lntroduction to Simulation and

SLAM", Haisted Press, New York, 1979.

[14] Pritsker, A. A. B.,"lntroduction to Siınulation and SLAM il", Halsted

Press, New York, 1986.

[ t 5] Pedgen, C. D.; R. E. Shannon; R. P.Sadowski, "lntroduction to

Simulation Using SiMAN", Mc Graw-Hill Book Corp., New York, t 990, s. 3-28.

[ 16] Lenz, J. E., "MAST : A Simulation Toot for Designing Computerized

Metatworking Factories", Simulation, No. 38, 1983, s. 52-58.

Nursel S. Rüzgar, Bahattin Rüzgar

[17] Law, M. _{Averill; W. David Kelton, "Simulation Modeling and} Analysis", Mc Graw Hill Book Company, ine., New York, 1991.

[ l 8]"Production"; Production Modeling C~rp., Utah, 1989.

[19] Moder,

J. J

.;

C. R. Phillips, "Project Management with CPM and PERT", Van Nosratrand Reinhold, New York, 1970.

[20] Gido, J. , _{"An Introduction to Project Planning", Industrial Press, New}

York, 1985.

[21] Digman, L. A.; G. 1. Green, "A Framework for Evaluating Network Planning and Control Techniques", Research Management _{Series 24 (1 ), 1981, s.} 10-17