PAIÎİFE ÍKt
Hk Holk Okulu:
DARUŞŞAFAKA
arüşşafakâ Cem iyetl’nlıri k u r u l u ş u flze-■*
*
ri n d i n yü8 vıl geçmiş b u lu n u y o r . fli*el öğretim alanında ilk ve iyi b ir örn ek olan bu dern ek, yetim çocukların eğitim ve öğretim lerini sağlamak üzere k u ru l m u ş t u r.D erneğin ilk adı Cemiyef-i 'fed rislye idi ( M İ İSS-I). D ah a sertrâ Cemiyet-i Tedrisiye-i Islâmivc oîdu. Islâm dünyasının (sonraları yalnız T ü rk iy e 'n i n ) h e r yanın dan gönderilen kimsesiz, yoksul yetimlerin eğitim ve öğreti mine tahsis edilmiş bir okul k u r m a k la Iffc adımı atm ış oldu.
Dernek, halk ın y ard ım ları ve va k ıf la r ıy la idare o lu nur. H a y ır şahinle ri CemiyCt'e biiyiik ba ğışla rd a tnıTuntır, Okul bn sâvede y u r d a değerli birçok adam yetiştirir.
A M A C
y ' M em iyet’in ilk amacı, - hangi dinden olur- ^ y «a olsun - KapaiıçafŞı’daki esnaf ç ır a k la rı ve kalfalarını' biraz okntm âkH. Daha so nra amacını. Islâm - T ü rk çocuklarını o k u t mak biçiminde değiştirdi. K u m c u l a r ı aras ın da Yusuf Ziya Bey {Maliye Nazırı Yusuf Zi y a Pasa ). M u h t a r f e r (Gazi A hm et AfUlıfâr Pasa ). Tevfik Bey t Maliye Nazırı Vîd în ’li Tevfik P a s a ) v.h. v a rd ır. N am ık K em al dé okulu n ilk öğretmen leri arasın da bulu nm uş, im lâ dersleri verm iştir.
Okul ilkin, Beyazıt'taki SîmkesKaıte b i nasında M aarif N ezaretine ait Em etuil ah K a dın Mektebi o n a rı la r a k ilji odada öğretime başlam ıştı. Az zam a n d a ook rağbet g ördüğün den, öğrencilerin b îr kısmı so kakta kalmış, n*refmenfèrin sokaklarda ders verdiği günler oTmrtstnr. Cem iyet tu t tu ğ u yolda İlerledikçe bir okul hîriâsf yaptırm ayı d i kararlaştırm ış , D arü şşafaka binasının tem eli tatili yılında a tıl mış. okul bu ra d a öğretime başlam ıştır (1873). 1877 T ü rk - Rns savası dolavısiyle b ir vıl k a dar öğretimi keşmiş, 1878’den sonr a o rt a sınıf ları da açılara k gelişme yolunu t u t m u ş tu r.
is tib d a t döneminde C em ivet’İn adını a n mak bile yasa klanm ış, öksü zler v u rd u da âdeta öksüz ka lm ıştı, ik inci AfCsrutîyet'ten sonrd Cem ivet ih va olundu, ü v e l e r î n sayısı nı ve feberrularını a r t tı r m a k için ha lk a bir beyannam e yayın landı. İŞ27/1909 yılı k ongre sinde ta ş rad a da D a rü ssa f a k a ’Ia r açılması k a rarlaştı. Avriea. anatiizfık gereğince, İ s ta n bul’da k ız lar için de b?e D arüssafaka k u r u l masına k a r a r yerildi. Ancak, bu iki önemli k a r a r gerçekleşem edi. hâlâ da gerçekleşmiş değildir.
ANA TÜZÜ K : G em lv et’in ilk knrrtînsUn- da düzenlenen 3 bölüm ve 23 maddelik Ni- za»nname’de amae, idare vP görevleri h a k k ı n da vetefl k a d a r bilgi v ard ır. Buna göre, on yasından y u k a rı tıer çocuk okula kabul edi lir. h e r gün b ir b u c u k Saat dîn dersi, m ektnn. senet ve evra kı okiıvup yazacak derecede öğrenim görürdü. Ders kitap ları, kâğıt, k a lem narasiz verilir, a rm a ğ a n la r dağıtılırdı.
Bir süre sonra. A ksara y’da Sinpklî fiâk- k.al’da M aarif m uavinle rin den. CÇmiyet fire si Cevdet E fe ndî’nin yönetiminde acılan Ş u be. biivük bir gelişme gösterdi. Düzenli b i t ilkokul k urulm ası dfisünüldüvse de Cetrtl- y e t ’e katıla n eski Paris Büvükelcîsî Sakızlı F=at P a s a ’nın öğüdü ile D arü ssafaka acildi, fiıınun îein. P a ri s ’teki P rv ta n â e Atllîfalrp de la Flèche O k ulundan örnek alındı. Kimsesiz ts lâ m vetimlPrinin eğitim ve öğretimleri İPİb D a rü ssa f a k a t ül-Islâm iye adıy la b ir Oktfl ku- rıildn.
B İ N A
i g j oltan Selim semtinde Maşuk P a s a kona- v ^ ğının bu lu n d u ğ u tepe seçilerek ars a b e deli olan 210.000 k u ru ş u n (420 kese) te b e r ru ola rak ihsan buyuru lm ası için bir m azbata ile Sultan Abdiilâziz’den istenildi. Arsası ile hirlikte K onak satın aiındı. Daha sonra, bi tişikteki Aliye Hanım bostanı. K azask er Ben- İizade Ahmet Basım E fe ndi’nin arsası satın alındı. 100v50x10 eh’a d m d a «Darüssafaka» adıy la iki katlı bir bin a insası karşılığı ola ra k h alk tan iane toplandı. Bina, parasızlık yüzünden, dö rt yılda tam am lanabildi (1289/ 1873). Binanın resim ve plânı S ultan ta r a fın dan B asm im ar Ohaıınes K alfa’ya cizdirîlmis- fi, plân hem en aynen uygulandı. İn ş âata bir komisyon n ezare t etti.
Gerçi oknt erkek ve kız öğrencilere m a h sus olmak üzere içeriden iki bölüm ola rak in- $a edildiyse de sonradan yalnız yetim erkek çocukla ra tahsis edildi.
tn sa masra fı 3.071.263 kuruşu buldu. B u n un 500.000 k u ru s u n u Abdiilaziz ıhsan elti. 3*4.900 k u ru ş u Hazînece Ödendi, geri kalanı da m e m u rl a r ve halk ça verilen ianelerden sağlandı.
S ın âvlâ alm an ilk 54 öğrenciden okiiyup yazabilen, din âkidelerini biraz bilen 28 genç ikinci sınif. ötekile r bitirici sınıf sayıla rak Öğ renim e başlandı.
O kulu n genel idaresi İb rah im T evfik’e, İçişleri Süle vm ân Tevfik'e, M üdürlü ğü de Ali Naki E fe hdi’ve verildi.
G E l 1 S M E
ğ
*| kulu n ilk yirmi yılı gelişme donemi sa- ' " yİtit. Okul M üdürü üç yıl so n ra istifa etti (İ8Î6). Süle ym an Paşa, Mekâtib-i Askeri ye Nezaretine tâyin olunca, okul m ü d ü r l ü ğ ü ne Kasımpaşa Askerî Rüştiyesinde öğretmen Yüzbaşı Sâdık Efendi (P as a) getirildi (1877). Süleym an Pasa okulun ö ğ r e t i m Meclîs! Baş kanı olduğ undan askerî o kullardaki eh seç kin öğretm enler Dariişşafaka’da fah rî ders vermeğe başladılar.Türke r A C A R O Ğ L U
M. îğ. Bak. Derleme Md.
D arüssafaka ilk m ezunlarını 1297/1881 yı lında v erd i. Bu tarih ten 132R/İ912 yılı sorniıia k a d a r 615 genç mezun oldu. O rta l a m a bCr vıl« 19 öğrenci diisüvflrdn. Eti az ola rak 1298/ 1R82'dr 5. en Cök olarak 1325/1999’da 71 m ezun verdi, ilk m ezunlardan dördü P a r i s ’te telgraf c â - r n im in e gönderildi (1299/18831.
f T ) ROGRAA1 : D arüssafaka’tıın program ı, ilk a çıld ığ ın d a sekiz v ila g örevd i. T e m el n rhgfam f E sat P a sa ’nın P a ris’ten g e tir d i ği F Jfeb e O kulu program ın a n vgu n d n . 1303/
1887 v llın d â cağm iste k ler in e göre önem li d e
ğ işik lik ler v a n ıld ı. A ralsrin da. oku lun ileri gelen ö ğ retm en lerin d en Müze Atüdîirü Haİil E them (E ld e m l. D r. H ü sevin R em zi, rivaziye (m a tem a tik ) ö ğ retm en i S alih T ek î’nîn de b u lu n d u ğu b îr kıtrnlea nroaranı d e ğ iştirild i; m eeelle. fık ıb . ik tisa t gibi hnzı dersler
katdi-rıld ı. İ920/İ904 y ı l ı n d a ve n İ b î r d e ğ iş ik lik y a p ı l d ı ; k i m v a . a m e l î t e l g r a f ve rü s t ı m m u a m e l â t ı gibi v e n i b i r t a k ı m d e r s l e r k o n u l d u .
Y E N İD E N KURTTIATS f D âriissafak a’dari y e tişen le r, kendi aralarında ton îan arak Ce- m iv e t’i v en id en k u rd n lar 119081. C e m iv et’în ih yası. D arü ssa fa k a ’nın C e m îv ei’e teslim i îein resm en B a h ıâ liv e v e Ataarif N eza retin e
bas-vnrıildn. S«drâ’'«m Pi(*?c,4 n Hilmi P^sa Ce miyet Reisi. Trabzon ATebusu Ali Naki Ef tkinrî Reis seeiidi. Okul da Cetrtiyei’p devre- dildi ( 1909).
Bir süre sonra Oariilmualtimin Müdürü, ünlü eğitimci S âtı Bey okula tnlidiir tayın edildi ( 1329/ 1913). Okulun tdare Meclisinde Sait Pftss. Gazı Mltbtar Pasa. Atısırlı Prens Sait H -lim Paso. Halil Ethem fEldem ). gaze teni Hüsevin Kâzını. Ahmet Rıza v.h .vardı /iğretim îiveterî arasında da Ahmet Aîî+tıet. Salih Teki. Mehmet Emin (Y urdaku l), Afelı- riiet İzzet, gazeteci Ali Kemal v.h. bulunu yordu.
TEBfeRRH VE HtTATET EDENT.ER : Da- rfissafakâ’ya biivük t e b e r r u l a r d a b u lu n a n 50 kişi arasın da Y usuf K âm il Pasa, Tlösevîn R ı za Pasa. Nudiv e Hanım . S ü rc y v a tl m e n . Sı- dtka ve ATükerrem Karaağaç. Alakbule Aha- sıyam k v.b. sayılabilir.
Okula hizmette bulunanlar arasında da Namık Kemal. Aîahmnt Şevket Pasa. Sair Nî- râr binti Osman, Abmet Atithat. Ahmet Ha sım. tsmail Safa. Halil Ethem Eldem. Salih 7>kî. TT^cnn P'fArît v.b. vardır.
S
O N V Ç
C
M nmhUriyet döneminde de D arü şşafaka gelişmesine devam etmiş, halk ça ve h ü kümetçe k o ru n m u ş tu r . 1948 m alî yılında d ev let bütçesine D arüşşafaka için konula n y a r dım ödeneği 120.000 lira idi. O ndan sonraki yıllarda bu yard ım çok daha fazia arttırıldı. Halkın D arilssaf ak a'ya karsı ilgisi ise, her gün biraz daha büy ü m ek ted ir.i
■ «»»
« » » »
İıH Şlil T ü r k - Rus savaşı (1877 - 78) dolayısivle İs ta n b u l’a R u m e li’den pek çok göçmen geldi ğinden, C em iy et’çe okulu n bir kısmına göç men yerleştirilm esi kara rla ştır ıldı, kız - e r kek bin k a d a r göçmen Çocttğu alindi. Bu y ü z den, a ltı av öğretim yapılam adı. B u n u n üze rine, gazetelerle Hân olu nar ak , kız çocukları istiyeıı ailelere verildi. E rk e k çocukla rın b ü yükle ri Sanayi Mek teb i ile T ophane saııati alay ların a gönderildi. Anasız - bab asız İ5 - 2İİ k a d a r çoeuk da okuld a alıkonuld u. ö ğ r e t men su b a y l a r Savaş m e y d a n l a rı n a gittiğin den, ders okuyaniıyan öğrencile r o yıl sınıfta kalm ış savıldı.
Gazi M u h t a r P a s a ’nin him met iy le H indis t a n ’dan b i r m i k t a r iane sağlandı.
Savaş b ittik te n sonra D aritşşafaka’nın öğ retim ve yönetim isleri pek diizenlîee devam etti.
Binanın tam ir i iciıı. dkıll hesab ın a basılan telif - çeviri k it a p la r d a n b ir koleksiy onun P a dişaha ta kdim iyle ihsan olunan 80.000 k u r u ş la b ü tü n y a p ıl a r onarıldı.
Ü s k ü d a r’d a P asakam sı Rilştive-i Askeri- yesi Afüdiîrü Kolağası ftüsevin Ef. Dariissa- fâ kâ ’İfüdiirii oldtt (1879).
S adrâzam Salt PSsa okulu ziy aret edin- c» (1300/1884). görd üklerini Padiş aha arzettl. ö ğ re n c i sayısının 400’e çıkarılması îein Hâzi neden öden ek verd ird i, 1fi ciltlik ün lü t.a- ron.fise serisini de okul k itâniığın a bağışladı.
A bdiilham ît IT. devrinde Özel to n l a n tı la r h ü k ü m e t ç e hos görülmediği, zaten devlet b ü y ü k ler in d en b irk aç zattan ibaret Cemiyet üyele ri de okula gelerek b ir v a rl ık göstere mediği için. Cem ivet to plantıla rı fiilen ta til edilmişti (1304/1888). O vıl mezun olan allı genç S a ra y a ç a ğ rıla r a k re s m ettikleri yağlıbo y a ta b l o la r S u lt a n a ta k d im ve m ad aly a ve p a ra Ödülleriyle ta ltif olundular.
D a rü ş s a f a k a ’n m gelirleri gider lerin e y e t m iyordu. S a r a v m b ir tezkeresi (H. 1307/1891) iie Padiş ah okulu him ayesine almış. Alaarlf N ezare tinden 458 Hra iane gelmişti, fiti te n so n ra P a d i ş a h '"
m
«knluıı u m u n . - . . m ı r ım ıaanale etm eğ e b a ş ladı.
S adrâzam Cevat Pasa da h ü k ü m e tte n im- tivaz alan k u m p a n y a l a rd a n oknl İpin nakdî iane tonlamıs, m ezu n ların R ü su m at vö Pos t a - T e lg ra f id arele rin e m e m u r Olmaları hak- kırtd- okula b i r tezkere vazm ıstlf (1307/1891).
ö ğ r e n c i sayısı h e r vıl a r t a r a k b îr zam an la r 70fl’e çıkmıştır. Fakat, oknl binası bunca öğrenciye yetm ediğ inden, o k u ld a sefalet baş lam ıştır. D ersler f a h r î ola rak veriliyor, öğren
c ile rd i» kültürce, alıi.îkca gerileme görülüyor du. Rıı dıırıım. 1319 '1903 vılına k a d a r devam elli. S adrâ zam ın arzı üzerine. Padişah, Da- riissafaka’ııın Ataarif N ezbrellne bağlanması h a k k ın d a irade b u v u r d n . mine SİSİ i! ¡an ^ M* i ı :
