Başlık: TÜRKİYE'DE ENZOOTİK SIGIR LÖYKOZU'NUN SEROEPİDEMİYOLOJTSL VE PATOLOJİSİYazar(lar):BURGU, İbrahim;AKÇA, Yılmaz;ALKAN, Feray;URMAN, H. Kerim;ALÇIĞIR, Günay;KAADEN, O. Rüger;BERKİN, Şenay;ATASEVER, AyhanCilt: 37 Sayı: 1 DOI: 10.1501/Vetfak_0000002207

(1)

A. O. Vet. Fak. Derg.

37 (1) : 32-45, 1990

TÜRKİYE'DE E~ZOOTiK SIGIR LÖYKOZU'NUN SEROEPİDEMİYOLOJtSl VE PATOLOJİstl İbrahim Burgu2 Yılmaz Akça5 Feray Alkan8 H. Kerim Urman3 Günay Alçığır6

o.

Rüger Kaaden4 Şenay Berkin7 Ayhan Atasever9

Seroepidemiological and pathological studies of enzootic bovine leucosis in Turkey Summary: The prevalence of enzootic bovine leucosis (EBL) amongs eattle in three Statefarms (Karacabey Statefarm / K. Vnit, Çukurova Statefarm /

ç.

Vni!, Polatlı Statefarm / P. Vnit) \Vas

inl'est-igated by using ACID test.

Blood sanıples from eattles between 1 and 14 years of age were sampled in regular intervals and a high prel'alence of EBL posifive animals was found in two units.

From 1750 cattle 579 (33.08 %) in K. Vnit and from 496 cattle

147 (29.63 %) in

ç.

Vni! were found as positive.

On the otherhand only 4 bulls out of a total of 47, tested in three farms were found to be EEL positil'e.

i Bu proje A Ü Veteriner Fakültesi ile Hannovel' Veteriner Yüksek Okulu işbirliği (Proje No. BMZ-GTZ 85-2170-0-01-100) ve A.Ü. Araştırma Fonu destcği ile (Proje No. 85-10-00-01) yürütülmüştür. This project was performed within the framework of a partnership programme between Ankara University Veterinary Faculty and Han-novel' Veterinary School supported by grands (Project NI'. BMZ-GTZ 85-2 170-0-01-100) and Ankara University research foundation programme (Project 1'1r. 85-10-00-01).

2 Prof. Dr., A.Ü. Veteriner Fakültesi, Viroloji Bilim Dalı, Ankara. 3 Prof. Dr. Emekli Öğretim Üyesi A.Ü. Vet. Fak. Ankara. 4 Prof. Dr. Hannovel' Veteriner Yüksek Okulu, Viroloji Enstitüsü. 5 Yrd. Doç., Dr. A.Ü. Veteriner Fakültesi, Viroloji Bilim Dalı, Ankara. 6 Yrd. Doç. Dr. AÜ. Veteriner Fakültesi, Patoloji Anabilim Dalı, Ankara. 7 Prof. Dr. S.Ü. Veteriner Fakültesi, Patoloji Anabilim Dalı, Konya. 8 Araş. Gör. A.Ü. Veteriner Fakültesi, Violoji Bilim Dalı, Ankara. 9 Araş. Gör. A.Ü. Veteriner Fakültesi, Patoloji Anabilim Dalı, Ankara.

(2)

TÜRKİYE'DE ENZOOTIK sıGIR LÖYKOZU 33

According to this studies it is recommended to investigate dairy caftle in six months intervals and to eliminate seroposifive animals i,'om the farms.

Furthermore iatrogenic transmission of EBL, for instance for blood sampling sould he avoided.

Özet: Türkiye'nin değişik bölgelerinde bulunan üç Tanm Işlet-mesinde (Karacabey Tanm İşletmesi / K. Ünitesi, Çukurova Tarım İşletmesi /

ç.

Ünitesi, Polatlı Tanm İşletmesi / P. Ünitesi) enzoolik sığır löykosunun (EBL) insidensini saptamak amacıyla AGID testi uygulandı. Kan 6rnekleri 1-14 yaş arasmdaki sığırlardan belirli ara-liklarla toplandı ve iki ünitede EBL y6nünden pozitif hayvanların yüksek düzeyde olduğu saptandı.

K. Onitesinde kontrol edilen i750 sığırdan 579

(%

33.08) u,

ç.

Ünitesinde 496 sığırdan 147

(%

29.63) si pozitif bulundu. İşletmelerde

kontrol edilen toplam 47 boğadan 4 ünün EBL antikorlan taşıdığı saptandı.

Eradikasyon yönünden sürülerde 6 ayltk araliklarla yapılacak AGID testi sonuçlanna göre pozitifYerin elimine edilmesi öneriidi ve bulaşmada iatrogeııik hatalarm da 6nemli rol oynayabileceğine dikkat çekildi.

Giriş

Enzootik sığır löykozu (Enzootik bovin leykozis / EBL) dünya-nın çeşitli bölgelerinde oldukça sık rastlanılan, sığırların neoplastik hastalıklarından biridir. M iller ve ark. (2 i) löykotik ineklerden ya-pılan lenfosit kültürlerinde C-tipi viral partiküllerin varlığını sapta-mış ve löykotik sığır serumlarında bu partiküllere karşı antikorlar tesbit etmişlerdir.

Daha sonra Miller ve Olson (22) hastalığın teşhisi amacıyla EBL alanında yeni bir araştırma başlatmışlardır. Transmisyon dene-meleri (20, 32) C-tipi viral parti külleri n EBL'nin etkeni olduğunu ortaya koymuş ve daha sonra retroviridea familyasından onkorna viruslar cinsi içinde klasifiye edilen bu virus, sığır löykemi virusu olarak adlandırılmıştır (24). Hastalığın gelişmiş şeklinin ve persiste löykositozis olgularının belirli coğrafik bölgelerde kümeleşme gös-termesi nedeniyle, hastalık genelde "Enzootik bovin löykozis (EBL)"

(3)

34 İ. Burgu-H. K. Urman-0.R. Kaaden- Y.Akça-G .Alçığır-ş.Ber kin-F .Alkan-A.Atascvcr

olarak anılmaktadır (ı, 2). Sporadik olgular halinde ve seyrek olarak ortaya çıkan buzağı, thymik ve deri formlarının etiyolojisi ise henüz belli değildir (i, 24).

Doğal şartlarda EBL enfeksiyonunun horizontal ve vertikal olarak yayılabileceği düşünülmüş ise de epizaotolojik veriler ve tran-misyon denemeleri en önemli bulaşma yolunun horizantal olduğunu ortaya koymuştur (7, 28, 33). Bunlar arasında iatrojenik faktörler (kan alma), kastrasyon, boynuz kesme ve kulak numaralama gibi küçük operatif uygulamalar, hastaların sekresyon ve ekstresyonları, sokucu sinekler BL V enfeksiyonunun yayılmasında önemli roloynar ve bulaşma riskini artırır (6, i5, 16, 24, 33).

Kan ile bulaşmanın diğer bir yolu da doğadaki sokucu ve kan emici sineklerin BLV için bir vektör olabilmeleridir. Deneysel bulgu-lar ve epizootolojik gözlemler hodes ricinus kenelerinin (16), kan emici Tabanidae sineklerinin (26, 27) ve bazı sivrisinek türlerinin (4) bu tür enfeksiyonu artırabileceğini ortaya koymuştur.

Etken, sığıra yerleştikten sonra virus proteinlerine karşı antikor oluşur ve yaşam boyu persiste bir enfeksiyon şekillenir. Lenfoid hücrelere bağlı olarak konakçının kel).disinin sekresyon ve ekstresyon-larının virusla bulaşık olması BLV'nin başka hayvanlara aktarılmasını ve bulaşmanın ancak uzun ve yakın bir temasın bulunduğu bir ortamda yerleşebileceğini düşündürür (33). Genelde salya, burun akıntısı, idrar (23) ve dışkı da (30) BL V enfektivitesi saptanmamış olmakla beraber, bazı araştırıcılar salyanın (30) ve idrarın (10) enfeksiyon kaynağı ola-bileceğini bildirmişlerdir. Bir sekret olan süt üzerine yapılan çalış-malar sütün fazla hücre içermesinden dolayı bulaşmada rol oynaya-bileceğini ortaya koymuştur (6, 19, 24). Boğa ejakulatlarının BLV naklinde rol oynayabileceği üzerinde görüş ayrılıkları olmakla birlikte, ejakulatın elde edilme metodu nedeniyle kanlı olması halinde bulaşma tehlikesi olabileceği öne sürülmüştür (17). Sekret ve ekskret ile en-fekte bir konakçıdan virusun çevreye yayılması hücreye bağlı olarak meydana gelebileceğininden bu tür salgıların enfeksiyon gücü, içer-diği hücreyle orantılı olarak değişmektedir. Özellikle lenfositler yö-nünden sekresyonların hücresel içeriğini artıracak fizyolojik, yan-gısel ve traumatik faktörler transmisyonu kolaylaştırır (33). BLV ile ilk kez enfekte olan sığırlarda yaşamları boyunca persiste bir en-feksiyon oluşur ve virus proteinine bağlı antikorlar gelişir (33). Bu tür hayvanlar, sağlıklı hayvanlar için bulaşma kaynağı oluştururlar

(4)

TÜRKİYE'DE ENZOOTİK SIGIR LÖYKOZU 35

(28). BL V ile enfekte sığır/arın

%

60 veya daha fazlasında persiste bir lenfositosise rastlanması, perifer kandan yapılan lenfosit sayım-larının BLV enfeksiyonunun teşhisinde yararlanılmakla beraber ye-tersiz olduğunu ortaya koymuştur (7).

Bu nedenle BLV enfeksiyonu ve hastalığın kontrolü için sero-lojik metotlardan yararlanılmaktadır (5, 6, 22, 28, 33). Serolojik testler arasında doğruluğu ve kolay uygulanabilirliği nedeniyle agar gel immunodiffuzyon testi (AGID) bütün dünyada özellikle sürü' taramalarında geniş uygulama alanı bulmuştur (3, 8, 9, 22, 35). Bir çok araştırıcı tarafından da persiste lenfositosis (örneğin hematolojik pozitif) ile AGJD testi sonucu pozitif olgular arasında genellikle iyi bir ilişki bulunduğu görülmüştür. Buna ek olarak prelöykemik dev-rede, yani persiste bir löykozis meydana gelmeden veya alöykemik löykoziste hayvanlar seropozitif olabilmektedir (25). Amerika Bir-leşik Devletlerinde yapılan bir BLV enfeksiyonu incelenmesinde süt sığıı'cılığı ünitelerinde enfeksiyonun ~~i3-48 arasında değiştiği, ihracat sertifikası için BLV testinden sorumlu Hayvan ve Bitki Sağ-lığı Servisi verilerinde ise i975 ve i980 yılları arasında, serumların yıllık pozitiflik oranının

%

13-19 arasında olduğu bildirilmiştir (24).

Batı Almanya'da yapılan gözlemlerde ise sürülerde hematolojik metotlara göre düşük oranda saptanan EBL pozitiflik oranının AGID testi ile yapılan taramalarda yükseldiği görülmüş (i8, 29) ve AG ID testi ile yapılan çalışmalar sonunda sağlıklı bir eradikasyon başla-tılmıştır (29). Burki ve ark. (3) daha önceleri EBL'nin bulunmadığı kabul edilen Avusturya sığır populasyonunda AGID testi yardımıyla birkaç seropozitif sığır varlığını ortaya çıkarmışlardır. Bu bulgular üzerinde yapılan sistematik serolojik testlerle özellikle yaşlı inekler arasında yüksek oranda seropozitif olgular bulunmuştur.

Türkiye'de ilk kez Karacabey Tarım İşletmesi süt sığırcılığı ünitesinde zaman zaman ithal edilen yüksek verimli, pedigrili İsviçre Esmeri ve Holstein süt sığırlarında löykozisin klinik ve patolojik olgularına rastlanması o yıllarda geçerli olan sistematik ve hematolo-jik araştırmalara neden olmuştur (ii, 12, 13, 14). Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı ve Pendik Hayvan Has-talıkları Araştırma Enstitüsü kayıtlarında yapılan bir taramada da klinik ve patolojik değerlendirmelere göre saptanan sığır löykozu ile jlgili raporlara i942 yıllarında özellikle sürü halinde tutulan süt sığır-ları arasında rastlanmıştır.

(5)

36 . İ.Burgu-H.K. Urman-O. R.Kaadcn- Y.Akça-G .Alçığır-Ş. Bcrkin-F.Alkan-A.Atascvcr

Bu araştırmada, Türkiye'nin değişik bölgelerinde bulunan ve intensif hayvancılık yapan 3 süt sığırcılığı ünitesinde "Enzootik sığır löykozu" üzerinde seroepidemiyolojik, klinik ve patolojik yönden bir durum saptaması yapmak ve enfekte bölgeler için eradikasyon önerileri getirmek amaçlanmıştır.

Materyal ve Metot

Serum örnekleri: Araştırmada 3 ayrı süt sığıreılığı ünitesinden (Karacebey Tarım İşletmesi / K. ünitesi, Çukurova Tarım İşletmesi / Ç. ünitesi, Polatlı Tarım İşletmesi / P. ünitesi) 1-i4 yaşları arasındaki kültür ırkı süt sığırlarına ait (İsviçre esmer ve Holstein ırkıarı) toplam 4047 adet kan serumu AGiD testi ile kontrol edildi. Serum örnekleri-nin 2574'ü K. ünitesinden, 800'ü P. ünitesinden ve 673'ü Ç. ünite-sinden sağlandı. İki yıllık süre içinde 6-8 aylık aralıklarla ve her üniteden den olanaklar ölçüsünde aynı kulak numaralı sığırlardan kan örnekleri alınmaya çalışıldı.

Kan örnekleri Kaolinli Tüplere! alınarak serumları ayrıldı ve .bunlar 56°C lik su banyosunda 30 dakika süre ile inaktive edildikten

sonra steri1ite kontrolleri yapılıp testte kullanılıncaya kadar -20°C de saklandı.

Araştırmada kontrololarak kullamlan referens positif serum (Rinderleukose Kontrol-Serum positiv) Behring firmasından2 sağ-landı.

BL V anfljeni: Agar gel immunodiffusion testi için Behring fir-masının< BL V antijeni 5 ml PBS içinde sulandırılarak kullanıldı.

Agar jel-immunodiffizyon testi (AGlD)

Serum örneklerinde antikorların kantitatif tesbitinde Frenzel ve Kaaden'in (9) bildiridikleri agar jel immunodiffizyon testi kul-lanıldı. İçerisinde O.i M. Tris / HCL ve

%

8.5 NaCl bulunan

%

0.8 Bacto agar (Difco) 45°C lik su banyosunda eritilerek LO cm ça-pında petri kutularına 12 mi. miktarında dökülerek donduruldu. Özel delici ile merkezde 1 ve bunun periferinde birbirlerine eşit uzak-lıkta 6 adet delik açıldı.

ıGreiner und Söhne Nürtingen, W. Germany. 2 Behring Wcrke, Marburg, W. Gcrmany

(6)

tÜRKi'\' E'DE El':ZOOTIK SIGIR LÖVKOZU 3i

Merkezdeki deliğe BLV antijeni, periferdeki karşılıklı iki deliğe referens pozitif serum ve diğer deliklere de test edilecek serum örnek-lerinden eşit miktarda konuldu. Sonuçlar 72 saat sonra değerle n-dirildir.

Patolojik İncelemeler

Hematolojik (sığırcılık ünitelerinde EBL teşhisinde bu sistem kullanılmaktadır) serolojik ve klinik muayene sonuçlarına göre EBL teşhisi konulan i9 hayvandan hospitalize edilen üç ineğe (500/ 19, 299/ i6 ve 208/

ı

9 kulak nolu) mecburi kesim uygulanarak sistematik olarak makro ve mikroskopik incelemeleri yapıldı. Histolojik incele-meler için alınan doku parçaları % 10 tamponlu formalinde tespit edildikten sonra hematoxylen ve eosin ile boyandı.

Bulgular

K. ünitesinde BLV'a karşı presipitan antikor varlığı yönünden kontrol edilen 1750 sığırdan 579 (/:, 33. 08)'unda,

ç.

ünitesinde ise 496 sığırdan 147 (% 29. 63)'sinde BLV'a karşı antikor varlığı. tespit edilmiştir (Tablo I). P ünitesine ait 534 sığır scronegatif olarak sap-tanmıştır.

K. ünitesine ait sığırlardan 6-8 aylık periyodlarla 4 kez,

ç.

ünite .. sinden 2 kez ve P. ünitesinden ise 3 kez kan alınabilmiştir. Her kan alma döneminde daha önceki kontrol dönemlerinde kan alınmış sığır-ların tümünü bularak yeniden değerlendirmek mümkün olmadığın-dan sonuçlar, ortak kontrol edilebilme sayılarına göre oluşturulan,

K. ünitesinde 4 ve

ç.

ünitesinde 2 ayrı grup bakımından değerlen-dirilmiştir (Tablo I).

K. ünitesinde birinci grupta yer alan i147 sığırdan 330 (% 28.77)'-unda, ikinci grupta kontrol edilen 424 sığırın

ı.

kontrolde 108 (% 25.47)'inde, 2. kontrolde 172 (% 40. 56)'sinde antikor tespit edile-bilmiştir. 3. grupta kontrol edilebilen i37 sığırın I. 2. ve 3. kontrol-lerinde sırasıyla 40 (% 29.19),51 (% 37.22) ve 60 (% 43.79)'1,4. gr'upta kontrol edilen 42 sığırın 4 kez kontrolünde sırasıyla 9 (% 21.42), II (%26.19), 12 (%28.57) ve 17 e-;;40.47)'si seropozitif olarak saptanmıştır.

ç.

ünitesinde ise birinci grupta yer alan 319 sığırm 96 (% 30. 09)'sl, ikinci grupta yer alan 177 sığırın ilk kontrolde 16 (% 9. 04)'si, ikinci kontrolde 51

Cıa

28. 8)'i seropozitif bulunmuştur.

(7)

.

Tablo ı.6/8 Aylık aralarla kontrol edilen hayvanlarda pozitiflik oranları

Karacabey Tarım İşletmesi Çukurova Tarım İşletmesi

ı i

H ııı i ıv Kontrol Test

i ıı Kontrol Test

Test Test Test Test _hayvanedilen edilen Test Test edilen edilen

serum hayvan seru m

-\- _% -\- _% -\- _% -\- _% sayısı sayısı _% -\-

~<:

sayısı sayısı

---_._. --- -- -- --- -- --- _._.- _._--

--

--- ---o -0---- --0- --- -o- ---- ---- --- ---i Grup 330 28.77 _ı147 1147 96 30.09 319 319 .._--".- 0-

--

-- -._-- ---0- _{-- ---} 0_--- --- -- -_.- --- ---- ___ o_o

---H Grup 108 2S.47 172 4O.S6 424 848 ltı 9.04 Si 28 81 177 354 ----

_--

-_._---

_0._-

-_.

__

._---

-_

...._{---- -- ---} _{--- ---} _--- _-" _..- _"--- 00____ o- --~_._-

----III Grup 40 29.19 SI 37.22 60 43.79 137 41 I TOPLAM 496 i 673

-- "---._- --

T---I--ıs-S-7

1iT

4047 ---- ---ıv Grup 9 21.42 ıı 26.19 12 42 168 --- ----TOPLAM 17S0 2574

(8)

-TÜRKİYE'DE ENZOOTiK SIGIR LÖYKOZU 39

BLV'una karşı presipitan antikor yönünden test edilen sığır-lardan 47'sini boğalar oluşturmaktadır. K. ünitesine ait 7 boğadan 2 (% 28. 57)'si,

ç.

ünitesine ait 31 boğadan 2

(%

6.45)'si seropozitif bulunmuştur. P. ünitesine ait 9 boğadan sağlanan kan serumları ise scronegatif sonuç vermiştir.

BLV'una karşı seropozitif sonuç veren sığırların yaşları ve po-zitiflik oranları Tablo 2'de gösterilmiştir.

"Nekropsi bulguları: Araştırmanın yapıldığı süre içerisinde (i987 -1988 yılları) K. ünitelesinden bildirilen 19 adet klinik löykoz olgusu sonucu mecburi kesime tabi tutulan ineklerin ancak 3 tanesinde sis-tematik bir nekropsi yapma olanağı bulunmuştur. Yaygın bir len-fosarkom tablosu gösteren bu 3 Holstein inekten biri 5, diğer ikisi 9 yaşlarında idi. Bu ineklerden ancak ikisinden kan serumu alınabiI-miş ve EBL yönünden seropozitif bulunmuştur.

Nekropside her 3 olguda da lenfosarkomanın birçok organlarda nodüller halinde veya yaygın olarak infiltre olduğu gözlenmiştir. Baş, boyun, göğüs ve özellikle mezenterial ve pelvik lenf düğüm-lerinin büyüklüğü dikkati çekmiştir. Yemek borusu, mide, barsak, böbrek, karaciğer ve kalp kası gibi organlarda hastalığın yaygın infiltratif veya yumuşak sarımsı nodüller şekli görülmüştür.

Makroskopik lezyonlar histolojik olarak izlendiğinde, aralarında birçok mitotik figürlerin bulunduğu, neoplastik hücrelerin yaygın infiltrasyonunun normal doku yapısını bozduğu veya bunun tamamen yerini aldığı görülmüştür. Neoplastik hücreler birbirleriyle karışmış halde lenfosit ve lenfoblast tipi olarak tanımlanmıştır.

Tartışma

Enzootik Bovin Löykozis (EBL) daha çok yetişkin sığırlarda görülen viral bir enfeksiyondur (6, 13). K. ünitesinden kan alınan toplam i750 süt sığırından 579 (~~ 33.08) ve

ç.

ünitesinden ise 496 sığırlardan 147 (% 29. 63)'sinin BLV'a karşı antikor yönünden pozitif bulunması hastalığın bu ünitelerde yaygınlığını kanıtlamaktadır. P. ünitesinde ise pozitif seruma rastlanmamıştır. Elde edilen sonuçlara göre yüksek pozitiflik oranının daha çok ileri yaşlardaki sığırlarda bulunması diğer araştırıcıların gözlemleri doğrultusundadır (6, 31). Kontrol edilen üniteler yalnız kendileri için değil, zaman zaman çevreye yapılan hayvan satışları ve diğer ünitelere damızlık materyal

(9)

Tablo 2. EBL yönünden seropozitif olarak tespit edilen hayvanların yaş dağılımları Tarım

i

J

i

Hayvan

İşletmesi Yaş ı 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i i 12 13 14 sayısı

---

----

---- - --- --~--- ---- ____ o --.---"- --- --- -- .---- --- - . -- ----Po/İtif 9 18 i 37 32 12 6 3 4 7 147 Çukurova ---- --- _••0 ---

-~---I

----"- ---- --,-- ---- ---- --- - ---- --"-,. - ----Tarım 38 67 166 75 35 13 9 11 LO 469 İşletmesi Toplam ---- --- _---- _--- _- ---- --- ---- _{--- ---} --- - --- --- --

--23.68 26.86 26.28 22.28 42.66 34.28 46.15 33.33 36.36 70.0 29.63 --- -.--- _--- - __ o ---- --- --- ._-- --

--

_-- --- ---- -- -- -- ..

_-Pozitif 2 17 115 84 59 52 40 50 54 50 32 17 4 3 579 Karacabey

i

TOP=I 4 __

---

----1---.---

--

-

_{---- --} _{- --} --- --- .--. -_.'-Tarım ₁₁₆ ₃₇₆ ₄₁₈ ₂₁₈ ₁₃₂ ₉₅ ₉₄ ₁₀₅ _iS ₅_i ₄₄ ₁₆ ₆ ₁₇₅₀ İşletmesi

-14~)5'ı-:,-OS8-'

20.09 27.06

----1-- ----

.- .- --- ----.- --- --- --- ---i 50.0 _39.39 _42.10153.19 _51.42 _66.66 _62.74 _~8.63 _25.0 _50.0 _33.08

(10)

TÜRKtYE'DE ENZOOTiK SIGIR LÖVKOZU 41

göndermeleri nedeniyle de enfeksiyonun yayılması bakımından teh-likcli bir durum yaratmaktadırlar. Özellikle serolojik test sonuçlarına göre K. ve

ç.

süt sığırcılığı ünitelerinde enfeksiyonun yaygınlığının tehlikeli boyutlara ulaştığı görülmektedir.

Sığırları yoğun olarak barındırmanın BLV'nin bulaşmasını daha da kolaylaştıracağını bazı gözlemciler bildirmişlerdir (25, 34).

Nitekim K. sütçülük ünitesinde geçmiş yılların aksine sürülerin sürekli kapalı yerlerde barındırılmaları ve bu durumun esasında var olan hastalık prevalansını daha da yükselteceğini göz önünde tutmak gerekir.

K. ünitesinde hematolojik yöntemlere göre yapılan bir löykoz taramasında

%

3,7 pozitif ve

lı,

4.8 oranında şüpheli olgular bil-dirilmiştir (ı 1).

K. ünitesi yanında

ç.

ünitesinde de seropozitiflik oranı bu araş-tırmada yüksek olarak saptanmış, ayrıca K. ünitesinde

%

1 (19 olgu) oranında EBL'nin tümöral formuna rastlanmıştır. Scropozitiflik oranının hematolojik metotlara göre yüksek olması ve tümöral for-munun düşük bulunması diğer araştırıcıların bulguları doğnlltusun-' dadır. Nitekim ABD'de yapılan gözlemlerde süt sığırları arasında enfeksiyonun

%

13-48 arasında değiştiği bildirilmiştir (24). Batı Almanya'da yapılan çalışmalarda ise hematolojik metotlara göre sürülerde düşük oranda saptanan EBL'nin, AGID testinin rutin di-agnoza girmesinden sonra sürülerde daha yüksek oranda saptandığı görülmüş (18, 29), ancak AGI D testine dayanan sağlıklı cradikasyon çalışmalarından sonra subklinik ve klinik EBL oranında dolayısıyla da buna paralelolarak ölüm oranında bir düşme gözlenmiştir (29). Doğada sokucu ve kan emici sineklerin de BLV enfeksiyonu için vektör olabileceği gösterilmiştir (4, 16, 26). Türkiye'de bu tür vektörlerin bolluğu düşünülecek olursa, vektörlere bağlı bir nakil ihtilamini gözden uzak tutmamak gerekir. Özellikle

ç.

ünitesinde seropozitiflik oranının yüksek olmasında iklim koşulları nedeniyle bölgede bu tür sineklerin de yoğunluğunun etkisinin olabileceği düşü-nülebilinir.

Boğa ejakülatlarınında EBL'nin bulaşmasında rol oynayabile-ceği ileri sürülmüştür (17). Bu araştırmada da gerek K, gerekse

ç

ünitesinde kontrol edilen toplam 47 boğadan 4'ünün seropozitif

(11)

sap-42 I.Burgu-H. K. U rl11an-O.R. Kaaden -Y.Akça-G .Alçığır-Ş. Berk in-F. Alkail-A.Aıasever

tanması sperma yolu ile yayılabilecek enfeksiyon ihtimalinin de

göz-den uzak tutulmaması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Araştırmada 6-8 aylık periodlarla yapılan serolojik

kontrol-lerde hayvanlar arasında pozitiflik oranının bir önceki kontrolh;re

göre arttığı gözlenmiştir (Tablo I). Bu durum hastalığın bu

ünite-lerde giderek yayıldığını göstermektedir. K. ünitesinde rastlanan 19

tümöral EBL olgusu ise serolojik sonuçlarla paralellik göstermiştir.

Çünkü EBL, diğer araştırıcıların da önemle üzerinde durdukları gibi

daha çok subklinik seyreder. Tümoral formu ise küçük yüzdelerle

ortaya çıkar. Bu nedenledir ki hastalık sürülerde gözden kaçarak

ra-hatlıkla yayılabilir (29).

Batı Almanyada yürürlükte olan ve tamamen serolojik teşhise

dayalı eradikasyon programı aşağıdaki bilgiler üzerine

dayandırıl-mıştır (25).

1- BLV'u eksojen bir virustur ve EBL enfeksiyöz bir hastalıktır.

BLV'u ile enfekte sığırlarda oluşan antikor titresi, serolojik

metot-ların temelini oluşturmaktadır. Dış ve iç faktörler bazen immunolojik

durumda (perinatal devrede önemli düşmeler görülebilir) değişmelere

sebep olabilmekte ve antikor düzeyinde düşmelere yol açabilmektedir (5)

2- EBL çoğunlukla bir sürü hastalığıdır.

3- Enfeksiyon öncelikle horizantal olarak aktarılmaktadır.

4-. Enfeksiyonun vertikal transmisyonu üzerinde görüş

ayrılık-ları vardır (25, 33).

5- BLV'nin doğal rezevuarı bilinmemektedir.

6- AGID testi ile anti-BLV antikorları, doğal enfeksiyondan

1-3 ay sonra tesbit edilebilir.

Türkiye'de 1962-1968 yılları arasında EBL üzerinde yapılan

araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre bazı koruma ve kontrol

önlemleri önerilmiş, ancak bugüne değin bu konuda bir faaliyet

gösterilmemiştir (I ı).

EBL'un yerleşmiş olduğu bir üniteden enfeksiyonun

temizlene-bilmesi ancak hayvanların tekrarlanan AGI D testine tabi tutulması

ve bunun sonunda tüın pozitiflerin izole edilmesi veya mecburi kesime

(12)

TÜRKiYE'DE ENZOOTİK SIGIR LÖYKOZLJ 13

Nitekim Yoshikawa ve ark. (36) hayvanlarda seri halinde tek-rarlanan AGID testi uygulamalarından sonra seropozitifleri elimine ederek BLV ile enfekte olmayan bir çiftlik sürüsü elde etmişlerdir.

Bir sürüde 6 ay yaşın üzerinde tüm hayvanların belirli aralıklar ile serolojik teste tabi tutulmaları ve pozitif olanların virus saçıcı olabilecekleri nedeniyle uzaklaştırılmaları gerekir. Nitekim bu şartlar yerine getirildikten sonra, 6 ay yaşından yukarı hayvanlar en az 4 ay aralıklarla 3 kez seronegatif bulundukları takdirde EBL'siz olarak ilan edilebilir.

Bunların yanında, keneler, sokucu sinekler ve sivrisinek türleri gibi artropod vektörlere karşı yapılacak etkili kontrol önlemleri, BLV enfeksiyonunun eradikasyonunda önemli roloynar.

Hastalığın yayılmasında enfekte kan iğnelerinin büyük tehlike oluşturduğunu da bir daha vurgulamakta yarar vardır.

Kaynaklar

1. Bendixen, H.J. (I 960). Untersuc!ulI1gen i/her die Riııderleııkose in Danemark. 111.

Die kliniselıe Erscheinungen der übertragbareıı eıızootisch aufireteııdeıı 1I11dder sporo-disch vorkommeııden. KranklzeitsliJl'lnelı. D!sch. Iİcrarz!!. Wschr., 67: 169-173.

2. Bendixen, H.J. (1963). Stluli!'s onleukosis eıızoo/ica boris ",itiz special regard on diag-ııosis, F:pidemiology aııd eradication. Phl) thesis. Copenhagen.

3. Bürki, F., MöstI, K., Kasper, A., Hovardth, E. and Kuntne, Ch. (1983). Virologisch

-serologisehe F<!ststel/ungd:'r enzoo/isclzeıı Rıııdaleııkose iııÖsterreielı 1I11dihre gezielte I;'eiwillige Sanierung dıırelı periodisclıe Frmittluııg Iıl1d Keuluııg 1'011Seroreagenteıı.

Wien tierarzt!. Mschr, 70: 1-14.

4. Buxton, B.A., Schultz, R.D., Collins, W.E. (1982). Rol/e ofiııseets iıı the transmission of boviııe leukosis virus: Potenthd 101'traıısmissioıı by mosquitoes. Am. J. Yet. Res., 43: 1458-1459.

5. Ebertus, R., Starick, E., Wiltmann, W. (I 937). Untersııchuııgeıı über Titerbewegııııgen VOIL Aııtikörpern gegen das bovine Leııkosevirus iLLi Illu/serum ıınd im Eutersekret bei

Ki/hen und Farseli im perina/aleıı Zeitraum. Arclı. exper. Yet. Med., 41: 732-737. 6. Ferrer, J.E. (1979). Boviııe leukosis: Natııral Transmission and Priııciples of Control

J. Am. Yet. Med. Assoc., 125: 12RI-12R6.

7. Ferrer, J.E., Piper, C.E., AbI. D.A. Marshak, R.R. (1977). Diagnosis of BOI'ine

Leııko-mia Virus Infeetion: EvaluatiOlI of Serologic and /lematoloKie Tests by a Direct In-feetiritiy Deteetioıı Assa}'. Am. J. Yet. Res., 38: 1977-1981.

8. Forsehner, E., Seidler, M.J. and Keyserlingk-Eberius M.V. (I 978). Methidosehe Er-fahnıııgeıı mit dem Agargelimmunodıjjıısiontest (ID-test) bei der routiııemiissigeıı Massenıııltersuelzeııg ron Blutprobeıı zur Erkeııııııııg der eıızoo/iseheıı Riııderleukose.

(13)

44 t.Burgu-H. K. U rınan-O.R. Kaaden- Y.Akça-G .Alçığır-Ş. Berkirı- F. Alkan-A.Alasever

9. Frenzel, B., und Kaaden, O.R. (1980). Zur SIı/ııdardiziel'llııg der serologischen Diagııose

der Riııderleukose. Fostschrilte der Yeıerinarmedizin, Heft 30: 13 Konkress berichı, i88-189, Yerı' Paul Parey, Berlin und Hamburg.

10. Gu:ıta, P.H. and Ferrer, J.F. (1980). Deleclioıı (J! boviııe leııkeıııia virus aliıigen iıı

ııriııe /rOlli ııatura/ly iıı/eC/ed catıle. Int. J. Cancer, 25: 663-666.

1i. Hakioğlu, F. (I 962). Karacabey harası sığırlarıııda löykosis (Lyıııphoıııaıosis) bak •. ııııııdaıı yap!/{ııı hemaıolojik araşlırmalara aiı ilk ıebli.if. Türk. Yet. Hek. Dem. Derg.,

167-175.

12. Hakioğlu, F. (1964). Horiııe leııkosis iıı Tıırkey. Bull. üfr. int. Epi7., 62: 711-720.

13. Hakioğhi, F.(i968). (/Ierusla lokalize 01011 kısırirk re abortus'a sebebiyel rereıı sıjfır leııcosis'i vakaları Pendik. Derg., i. (2): 137-142.

ı4. Hakioğlu. F.• L lutaş, M. (1968). Karacabey Iwrasmda /aıııili)'er olarak devam edeıi bir

Holsıeiıı iııekıe kalp ve abomasus leucosis'i rı/ka.I'I. Pendik. Derg., ı. (2): 126-136. 15. Kaaden, O.R., (ı980). Akıileile. Frageli der Riııderleııkose Forschııng uııd bekamp/tıııg.

Dtsch. ıiıerarzll. Wschr., 87: 41-43.

16. Kaadcn, O.R., Fischcr, W., Meermann, A. und Liebisch, A. (1982). liwlsmissiolı of BL V by hodes riciııııs ııcks. Fou,th inler. Symposiurıı on Bovine Leucosis, ECSC, EEC, EAEC, Brussels p. 348-358.

17. Lucas, M.H., Dawson, M., Chasey, D., Wihberley, G., Roberts, D.H. and Saunders, R.

(1980). EnzoOlıc bOl'iııe leukasis rirus iıı se;ııeıı. Vet. Rec .. lOG: 128.

18. Maas-Inderwiesen, F., Albrecht, A., Bause, 1., Osmer, M., Schmidı. F-W. (1978).

ZUIll Eiıı/luss der Leukosebekall7pJill1g auf die Eıııwicklwıg der eıızooıisr/ıen Riııder-leııkose iıı Niedersachseıı. Dısch. (ierarztl. Wsclır .. 85: 309-313.

19. Manz, D., Wiegıınd, D. und Behrens, F. (1986). Vlllersuchııııgcıı mr KoıızenlrOliolı speZlji'schelı Aliıikjrper gegeıı das Virus der eıızooıischeıı boriilen leııkose 11 Dıızel-uııd

Sammelgell1clkelı. Dtsch. (icrarztl. Wschr., 93: 107-1LO.

20. Miller, L.D. and Miller, J.M. and Olson, C. (1972). Iııoeulaıioıı o/ calı'es wiıh pOl'lic-les resembling C-ıype I'irus from cııltures of boviııe Iymphosarcoma. J. NaIL. Caneer.,

48: 423-428.

21. Miller, J.M., Miller, L.D., 01500, C. and Gillette, K.G. (1969). Virus-lik e parıicles iııphYIJhemaggluıinin-sıimulaıed !ymp!ıocıyıe culll/res ıviılı re/erence lo bOl'ine

1,1'-mpllOsOlcoma. J. ~aıl. Cancer Inst., 43: 1297-1305.

22. Millcr, J.M. and Olson, C. (1972). Precipiıating Aıııibody lo aıı lıılell/ul Allliırelı o/

ıhe C-ıype Virus Associaıed Wiılı Boviııe LympllOsarcoıııa. J. NaIL. Cancer Jnsl., 49: 1549-1462.

23. Millcr, J.M. and Yan der Maaten, M.J. (1979). In/eclivily leslS,ıf secrelioııs and e.l-creıions from catıle iıı/ec/ed ",iıh bOl'ine leukemia l'irus. J. NaıL. Caneel' lnst., 6'J:

425-428.

24. Millcr, J.M. and Vıııı dcr Maaten, M.J. (1982). Bovine Leııkosis-lıs Iıııporıanee ıo ıhe

(14)

TORKİ),E'DE ENZOOTiK slGıR. LÖYKOZU 45

25. Mussgay, M., Oietzsehold, B., Lorenz, R., Matheka, H.O., Matlhıeus W., Straub, O.C, Weiland, F., anj Wilc';miıh, J.W. (1930). Soıııe properties of bOl'ine leukemia virus, ils use in seroepidemiological studies, and eradicaıion of the disease from inlected herds. Yiruscs in naturally oeeuring caneers. Cold Spring Harbor Conf. on eeIl prolifcration. Yol 1: 911-925.

26. Nielsen, St. B.• Piper, Ch. E. anj Fcrrcr, J.F. (1978). Nail/ral mode of ıransmission of hOl'ine leukeıııia I'irus: Role of blood-sucking insects. Arn. J. Yet. Res., 39: 1089 -1092.

27. Oshima, K., Okada, K., ~umakanai, S. Yoncyama, Y., Sat o, S. and Takahashi K.

(1981). Evidenee on horizontal traıısmissioıı oL borine leukemia I'irus dul' lo blood-sucking tabanidflies. Jpn. Yet. Sei., 43: 79-81.

28. Piper C.E. Abt. O.A. Fcrrer J.E. aııd M~ırshak R.R. (1975). Sere~pidemiologieal El'idenee lor Hori70nıal Transmission ol Borine C-ıype Virus. Caneer Res., 3S: 2214 -2216.

29. Pitller 1-1. und Lorenz R.J. (1988). Staatliche Bekamplung der eıızaotischen Rinder-leukose ;n der Bııııdesrepııblik Deııtsehland iiLi Uchıe neuerer EWG-Uberlegııngen,

Dtseh. tierar?t!. Wsehr., 9S: 260-263.

30. Ressang A.A., Mastenbroek, N. ano Ouak, J. (1982). Studies on Bovine Leukosis: ıX. E'(creıion ol BOl'ine Leucosis Virus. Zbl. Yet. Med., B., 29: 137-144.

3 I. Roberts, 0.1-1. and Bushells, S. (1982). Henl eradicaıioıı ol enzoolic borine leukosis.

Yet. Rec., ııi:487.

32. Schmidt, F.W., Garda de Lima, E., Mitscherlich, E., von Milczewski, K.E. and Lam-ke, A. (1975). Versııclıe zıır Zllehlımg eines Agens der Rinderleukose in Leukozyten-kulturen ı'on Riııd. 3 Mit/eiluııg: [eukose ühertragung durch zelltreies kültürmedium aut kalher Zbl. Yet. Med. B, 22: 673-686.

33. Van der Maaten, M.J. (I986). Patlıogenesis of bovine relrovirus iJ(fektion. Animal nıodels of relrol'irus in/eetion and their relaıionship to AIDS. Aead. Rpess, Ine., 213 -222.

34. Wilesmith, J.W., Straub, O.c., and Lorenz, R.J. (1980). Some observaıions on the epidemiology ol hoviııe leııkosis virus infeetion in a lange dairy herd. Res. Yet. Sei.,

28: LO.

3S. Witlmann, W., Starick, E., Lieberrnann, Ht., Kluge, K.H., Riebe, R., Wilke, 1.,Lütche, J., Pitzschke, H., Mcwis, L., Polzcnhagen, A. and Pol,ter, U.(1983). Zur Anwendung des Immundij/iısionstesıes bei der serologischen Diagııose der enwotischen Rinderle-ııkose;n der Delltsehen Demokratischen Republik. Mh. Yet. Med., 38: 281-287. 36. Yoshikawa, T., Yoshika',ıa, H., Koyama, H., and Tsubaki, S. (1982). Preliminary

At/empıs lo Fradicaıe Infecıion wirh Bovine Leukemia Virus /rom a Stoek, Farm in Japan. Jpn. J. Yet. Sei., 44: 831-834.