ÂŞIK ALİ RAHMANÎ'NİN ARDINDAN...
İsmet ÇETİN
D ün y ad a Türk ten başka bir millet gö rülmez ki, her yerde, her zaman, her d u rumda şiir söylesin. En acılı anlarından en sevinçli anlarına kadar hayatın bütün saf halarında şiirle hcm-hal olsun. Bizim ha yatımızda ninniler yeni bir hayatın müjde cisi iken, ölümlerim iz ağıtlar ile terennüm edilm iş , anlatılmıştır. A şklarım ızı şiirler ile dillendirirken kavgalarım ızı da şiirle anlatmışız. Milletin tecrübesi ve bilgi biri kimi ile bir sanatkar tarafından vücûd bu lan şiirimiz, sözlü gelenekte yaşamış, y a şadığı oranda anonim leşm iş ve o derece dc milletin ortak malı olmuş, duygularının tercümanı olmuştur.
Yabancı edebiy atların te'siri ile yeni şe killer ve yeni temalar şiir dünyam ızda yerini alırken, binlerce yıldan beri şekil vc m uhteva olarak en az değişen gelenekli şi irimiz olmuştur. Âşıklık geleneği içinde y erleşen ve kendi kurallarını belirleyen g elen e k li şiirim iz, T ürkün d u y g u su n u , zevkini yansıtır olmuş. 16. yüzyıld a sis temleşen ve kendi prensiplerini belirleyen gelenekli şiirimiz bünyesine yeni unsurlar, yen m e fh u m la r katarak gün ü m ü z e kadar yaşaya gelmiştir. Binlerce yıldan beri d e ğişmeyen konuları ve şeklî yapıyı barındı ran bu şiirimizin sabit unsurlarından birisi konu olmuş ve konuların başında da vatan vc millet unsurlarının işlenmesi olmuştur.
K a h r a m a n lık l a r ım ız O ğ u z Kağan'ın Ağzından
Men sinlergc boldum kağan Alalıng ya takı kalkan Tam ga bizge bolsun buyan Kök böri bolsın uran T cm ür çıdalar bol orm an
mısralarıyla anlatılırken, vatan parçasının düşman eline geçmesi Huni ar tarafından ağıt olmuş günümüze kadar gelmiş;
Ycn-çi-şan tagını yitirdik Kadınlarım ızın güzelliğini aldılar Si-lan-şaıı yaylasını yitirdik H ayvanlarım ızı üretecek yeri aldılar
bir kahramanın ölü m ü T ürk inscinını d e rinden sarsmış, kahram ana karşı beslediği şükran duygularını bir sagu ile terennüm elmiş ismini bilmediğimiz şair;
Olşıp erler börleyü Y ırtup yaka ırlayu Sıkrıp üni yırlayu Sıgtap gözi ö rtilür
mısralarıyla bu açıyı yüzlerce yıldan beri bizlcrc tattırmış.
Türk'ün kaderi, 11. yüzyıldan itibaren A nadolu'yu bize vatan kılmış. A nad o lu denen toprağı vatan edinen, toprağı kanıy la T ürkiye yapan T ürk inasnı, bu vatan üzerinde asırlardan beri düşm ana karşı da m ücâdele etmiş. Bu mücadeleyi kimi za man fikirle Yunusça, Mevlânaca, kimi za man kılıçla Saltukça, Çağrıca, kimi zaman şiirle Bay kanca sürdürmüş.
Târihler 1386'yı gösterirken Moğol as kerleri Kars’ı ijgal ve harap etmiş. Bu isti layı vc acıyı Aşık Baykan şu mısralar ile dile getirmiştir. *
Bıı yıl kıştan geçiip bizim yazımuz Ç ağır bülbül güle yetmez nazımız Düşüp can kaydına itdük öz i m üz Çü K ars ögin alup Kagan-ı t a ta r
19. yüzyılın m ehur şâirlerinden Bayburtlu Zihnî, Rus istilasını bir ağıtla anıllaştırıp, bu acıyı günümüze kadar yaşatmıştır. Şiiri d uyduğum uzda yüreğim iz burkulur, adeta o günleri yeniden yaşarız, kinimiz bir d a
ha artar acıyı, acıyı anlatan şiir dinlediği miz /am an;
V ardım ki yurdum dan ayağ götürm üş Yavru gitmiş ıssız kalmış otağı C am lar şikest olmuş meyler dökülmüş Sakiler meclisten çakmiş ayağı
Valana vc millete düşmanlık Moğol vc Rus ile biler mi? Sene 1918 olduğunda yi ne bir düşm an çıkar meydana. İnsanları katleden, acımasız, zâlim vc uşak bir d ü ş m andır b u ... Rus destekli Erm eni ça p u l cular bu defa Van, Erzurum ve Kars'ı ta lan etmeye, orada bulunan imanlı insanla rı öld ürm eye başlarlar. Bu vahşete şiirleri ile karşı koyan bir genç şâir vardır Kars’la. Recep H ıfzî... Recep Hıfzî'nin hassasiye ti. O'nun şiirleri aynı zam anda ölüm fer manıdır. Hainler pusu kurup Hıfzî'yi şehid ederler, işkencelerle, vahşi bir katliamdır b u ... Hıfzî gördüğü vahşeti şu mısralar ile dile gelirir;
Kavga bize düğün bayram b ir sefa Çalarız kılıncı dökülsün kafa llu d û yardım cım ız şe fi M ustafâ Kâfirin katline lerm andır bugün Kılıçlar pençem i/ kalkan kohımuz (iâziler hû çeker ssığ ve solumuz M elekler müzeyyen beker yolumuz Şchîdler cennette m ihm audır bugün
Hıfzî, bir yandan acıyı anlatırken bir y a n dan da direnişi anlatır şiirinde...
Hılzî'den yetmiş beş sene sora... T ü r kiy e’ye T ürk düşmanı olan hainler yine ortaya çıkar. Yine insan öldürür, yine ça pulculuk y ap a r... Vatanın ve milletin var lığına kasdedcıı bu u şa k lar kendilerine karşı olanları öldürürler... îman sahipleri ni, valan sahiplerini öld ürürler... G ü v e n lik görevlisi, erkek-kadm, çocuk, genç-ih- tiyar d e m e d e n kimi düşm an görürlerse onıı ö ld ü r ü rl e r ... Yok olm anın verdiği sancı ile kuduzca sa ldırırlar... Saldırı bir şâiri bulur bu d e f a ... 1993’ün Ekim inde yol kesen hainler R a hm a nî ile karşılaşır lar. Rahm anî’yi uçmağa gönderirler...
Rahmanî, kendi şiiriyle kim olduğunu, memleketinin neresi olduğunu;
Doğuda sınırız biz E rzurum lu dadaşız
mıs ralarıyla söyler b iz e ... 1942 yılında d o ğ d u ğ u E rz u r u m 'd a yaşayan R ahm anî, 1965 yılından sonra âşık o larak tanınır. Asıl adı Ali Ç ırç ır olan şâir, bu yıldan so nra R a h m a n î o larak tanınır. Atatürk Ü n i v e r s i t e s i 'n d c b ir m ü d d e t ç a lış a n ra h m a n î o r a d a n m a lu le n e m e k li olur. 1977 yılından itibaren âşık toplantılarına katılan Rahmanî, âşık olm aktan çok, âşık tarzında şiirler söyleyen bir şâirdir. E m ek liliğinden sonra âşıkların bir araya topla nıp icra-yı s a n a t y a p a b i l e c e k l e r i bir k ah v e h â n e işleten R a h m a n î'y i ilk defa 1986 yılının Mart'ında gördüm. Yarı felçli bir adamın Tanrı vergisi ile nasıl bir söz ustası olduğunu m üşa hede ettim. O rhan Şaik Cîökyay, Prof. Saim Sakaoğlu, Dr. Haşan Koksal, Dr. A. Bcral Alptekin h o calar ile Nevzat T ürkten’in de bulunduğu bir grup kahvehâneye gittiğim izde âşıklar fasıla başlamışlardı bile. Deyişmeler, atış malar ve y arışm ala rda n sonra R a h m a n î çıktı. Orada bulunan âşıkların hepsini sus tu rd u ... Söylediği şiirler dinleyenleri bi linmeze sürüklüyordu ad e ta ... Sözlü kül türe vakıf olduğu her sö zünden anlaşılan Rahmanî, Tanrı, bayrak, valan, din, Türk sözlerini söylediği zam an coşuyor, c o ş u y o r d u ... D ah a so n ra A n k a r a ’da sohbet imkânını bulduğum Rahmanî'nin lasavvıı- lî bilgilere de vakıf olduğu anlaşılıyordu. Tanrı vergisi olm aksızın ilk okul mezunu olan bir insanın bu kadar bilgiye ulaşması müm kün d eğ ild i... İçinde yetiştiği E rz u r u m b ü t ü n y ö n l e r i ile k e n d i s i n i Rahm anî’de gösteriyordu. Dinî bilgilerinin y a n ı n d a şiir b ilg is in e d e s a h ip olan Rahmanî, söylediği şiirin tıir vc ezgisini de belirtm eyi ihmal etm iyor, o n la ra z a man zaman yeni isimler de veriyordu. 1 Ancak Rahmanî'yi bu milletin hafızasında barındıracak olan ne şiirlerinin türü, ne de ezgisi idi. Onu hafızalarda yaşatacak şiir lerinde işlediği konular ile tek başına va tanı savunması ve bu uğurda Tanrı'ya ka vuşması olacaktır.
R a hm a nî, yaratılışın sırrına e rm e y e gayret eder.
Düşün taşın .sen neyidin niçin geldin dünyâya Bu hayatın nedenini bir bilene sorsana
İ nsanın d ü n y a d a insanca y aşam ası, Tanrı’nm yaratış maksadına inanması, ona boyun eğmesi gerekir. İnsanın köle o lm a ması gerekir. Kölelik ki, ne bir insana ne de insan topluluklarına. Kölelik ise düşün cede vardır. İnsan, köleliği düşüncesinden silineli ki, ne insana ne de nefsine köle o l sun...
Diyor köle olamaz kul kla bile bile Ülkende milletinle h ü r yaşa bile bile
Hür y aşam a k... Türkün bu İlâhî mezi yeti Tanrı’ya kavuşmak arzusu ile birleşe- rek bir d ü n y a görüşü, tefekkür şekli o l muş;
Peygam ber'den sancağın rahm etler dile aslan İlâhî ezanları secde yap H ak k 'a yaslan Şühedâ nidasını bütün cihâna seslen
Hür olm ak gibi İlâhî bir meziyete sa hip olan T ürk insanı, vatan diye adlandır dığı kutsal topraklar üzerinde birlik oldu ğu zam andan itibaren vakitler hür olmuş. Hürriyet vatan ile bütünleşince bir mânâ ifâde etmiştir:
T arih boyu düşm ana asla boyun eğmedik
veya
V atanda şehit verdik kefen dahi sarm adık K ardeş dedik sarıldık birbirim iz kırm adık Gece gündüz yürüdük b ir an dahi durm adık
mısraları bunları en veciz ifâdeleridir. H ür olmak, imân sahibi olmak, vatan sahibi olm a k ancak m il lî vasıfları haiz o la n t o p l u l u k l a r d a s ö z k o n u s u d u r . Rahmanî millî olanın âşıkıdır;
M anevî müdâfası millîlikte davası Davayı gütmeyenin eksilmez keder yası
hürriyet ancak ehil olan imân sahiplerinin kârıdır. Ehil olm ayan hürriyetini koruya m az ve helak olur Rahmanî'yc göre;
Ehli olan hürriyet elden ele devr olur M ülkinde sâdık kalan elbette felah bu lu r
V a ta n ... nice insanımız kanı pahasına kutsallaşan be ld e ... Nice şchidlerim izin kanı ile yoğrulm uş toprak, binlerce yıllık geleneğin tezhib edilm iş şekli, târihî tec rübenin nihaî m ahsulü... Dağlarıyla o v a larıyla Tanrı adını zikreden bir m übârek
c o ğ r a f y a ... bütü n vasıfları ile R a h m a nî'nin şiirlerinde işlenmiş;
Bir gönül köşesinde ana cennet vatan d ır Gel seyret âlemi peygam ber ocağında T oprak bağrına basmış sancak kucağında H akkına k u rban olmuş lâle cennet bağında Dilinde salavatı bu bir îmân devleti İlâhî nidâ eder kitabında ülfeti
H er iki cilıânda da m am ur olm ak İstersen R ahm anî m arifetin gerek böyle göstersen Asaletin tanırsan tüm dünyaya yetersin
Vatan sahibi olm ak fedakarlık ister... Vatan sahibi o lm a k Tanrı aşkını kalpte tutmayı gerektirir, O'nun rızasını k a z a n mayı g e r e k tir ir. .. V ata n sahibi o lm a k m ücâdeleyi, m ücâdele sonunda fe d a k a r lığı, şehidliği, birliği gerektirir... Bunlar bir araya geldiği zaman ancak valan sahi bi olunur. Rahm anî yiğitliği, kahramanlığı dadaş olm akla bir tu tm uş... Târih b o y u n ca çeşitli m üc âde lelere sahne olm uş, en s o nunda Rus ve Ermeni mezâlim ini g ö r m üş Erzurum 'u n acısını y ü re ğ in d e b u l muş, Erzurum'un kahramanlığını d am arla rında hissetmiş bir ş â ir. ..
A nalar balta sa tır bizler de kılıç çaldık K ükredik coştuk am a desturu H ak 'd an aldık Yurda kemlik yapana İlâhî aşkla daldık Cesetlerle surları ördük de dadaş olduk
Ölmek, vatan uğruna ölm ek tarih şu u runa varmakla m üm kün olur. Vatan uğru na ölm ek T a n n 'y a erm ek arzusu ile olur, valan uğruna ölm ek şehidlik mertebesine ulaşma isteği ile o lu r . ..
Şehid gazi başbaşa a rzu lar enel-Hak Gömleği bayrak yapmış toprağında kana bak Tanı tanıt tarihin aç oku yaprak y ap rak An en güzel memleket vatan vatanvatanım
İnce bir zekâ örneği sergil eyen R a h mani, memleketi yaşanılan yer olarak a n larken, vatanı uğruna ölünen kutsal belde olarak anlar. Üzerinde vakarla’ y aş an ıla cak, hür yaşanıl acak bir b eld ed ir Onun için...
R alım anî der er yücel ayrılm a vakarın d an Kop başını bir dinle bu ses gelir d erinden
Kini esir düşm ek ister kim ayrılır yârinden An en güzel memleket vatan vatan vatanım
Y âr... Nice scvdaltların peşinde koştu ğu m e fh u m ... Yâr, Kays'ı M ecnûn eden Leylâ, Kercm'i uğruna yandıran Aslı, E m rah'ı k ızıl A lm a y a k o ştu ra n S e lv i...
Y â r ... Y û m ıs’u söyleten T an rı, M evlâ- n a ’yı n ıested en Ş e m s ... Rahmanî'de va
tan olmuş, ben'in aşılması için gerekli ba hane, bir sevda o lm uş...
Kim esir düşmek ister kim ayrılır yâriden
mısraı bunun en güzel ifâdesi olmuş şâirin dilinde.
Z am an yüzyılımız ilk çeyreğini göste rirken bir kahra m an çık ar Türkiye'den. Türk mil letinin üm idi, T ürk milletinin cesareti, Türk milletinin gururu, Türk mil letinin Kemal’idir...
Milletin bütün vasıflarını üzerinde top layan bir k ah ra m an d ır, bir gazidir, bir alp -e rc n d ir O .. . Rahm anî Türkün Kemali isimli şiirinde Atatürk’ü böyle vasleder... O, gökler gibi yüec, denizler gibi engin dir;
O ğ u z ’dan b a ş l a y a n k a h r a m a n l ı k , A lp - c r T u n g a ’da ağıt olu r... Çağrı Bey'in kahramanlığı B a y k an ’da acı olur Z ihnî’de ağlatan bir güzellik olarak zuhur eder. Er meni mezâlimi Hıfzî’nin hamasî şiirleriyle kendisini şehidlik mertebesine götü rür... Her biri bir kahram an olan bu insa nlar kavgalarını kimi zaman silahlan ile, kimi zaman sazları, kimi zaman sözleri ile yü rütm üşler... Ne ilk ne de sonuncusu olan Rahmanî de kavgasını sözü ile südüren bir kahraman, bir Alp-Eren olm uş...
Türk vatanında doğan, Türk ekm eği yiyen ancak Türk düşmanlarına Erzincan yo lu n u kesen hainler, T ürk v atan ın d a T ü rk ç e bilm eyenleri bile katletmek için kurban seçerlerken R a hm a nî göğsündeki imanla bu makinalara saldırır. Yarı felçli haliyle silahlarını alm ay a teşebüs eder. Rahm anî’den korkan satılmışlar telaşa ka pılıp R a h m a n î'y i k u rş u n la rla r. B a şk a Rahmanîlerin çıkacağını da tahmin ederek kaçarlar. R a hm a nî vatanı uğruna, milleti
uğruna canını feda ederken, iki otobüs d o lusu yolcuyu da kurtarır hain kurşunların d a n ... H ak uğruna canını veren Rahm anî şehidlcrin sesine gider, onların davetine icabet eder.
İnsan İslamlıkla her an haddini tanı Akşam şehrin k a ra rır iyi seyret o anı A talar H ak uğruna verm işler tatlı canı Payını alm an için d u rm ad an gelme diyor Şüheda sesi v ard ır dinle şehid yatanın Ülkene ulusuna aşkla kaynasın kanuı V atan vatan diyorsun gözle anavatanın Ebedi kalm an için yerm eden gelme diyor İrağa gidilir mi kalınca yolda yaya Bir millet millet ise erişir ulvi paya
G azetelerden birisinde yazan bir m u harrir, Doğu vc G ü n e y d o ğ u A n ad o lu 'd a gazetecilik yapm anın zor olduğunu, ken disinin de buna ce saret edem ediğini y a zar... İstiklal m ücâdelesinin verildiği yıl lardan sora doğmuş olan bu muharrir, sır ça köşkünden dışarı çıkm ayarak hayatını kazanmış vc köşesinde milletin probleme- ıine çare aramaya teşebbüs ediyor. Kendi sinin de ne m enem kahra m an old u ğ u n u söylüyor. Vatanın bir köşesinde gazeteci lik yapm aya cesaret edemediğini söyleyen cesur muharrirler o kadar çok ki, hepsi sırça köşklerinde kahram an kesilmiş. Bir başlangıç lazımdı. Rahm anî bir başlangıç oldu, bir cesaret örneği sergiledi... G ö ğ sündeki imânla, yüreğinde yaşattığı T ürk lük ile...
Rahm anî Türk'ün kuvvetinin farkında idi ve bunu;
T ü rk yüce güçlü, sarsm az çelik, birleşen yum ruk
m ı s r a l a r ı y l a t e r e n n ü m e d i y o r d u . . . R a hm a nî dü n y ay a şartlı gelm iş vc öyle göçtü...
Nişan şerbetini bu şartla içtim C anana bağlandım benlikten geçtim O an kemâl buldum çağladım geçtim M ahlasım R ahm anî ad dedi bana NOTLAR:
1. M. Öcal Oğuz; "Aşık Rahmanî ve Kullandığı Nazım Şekilleri" Millî Kültür 62 (Eylül 1988) s. 20-31.
