Macar fiği (Vicia pannonica Crantz cv.)’nde Mutasyon Islahında Kullanılabilecek
Gama (
60Co) Dozunun Belirlenmesi
Muhittin BAĞCI1 Hüseyin MUTLU1
1Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, PK 226, Ulus, ANKARA
*Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 10 Temmuz 2011
muhittinbagci@hotmail.com Kabul Tarihi : 31 Ağustos 2011 Özet
Bu araştırma; Macar fiği (Vicia pannonica Crantz cv.) çeşitlerinde mutasyon ıslahı çalışmalarında kullanılabilecek en uygun gama ışını dozunun saptanması amacıyla 2009 yılında Ankara ekolojik koşullarında yürütülmüştür.
Araştırma da iki Macar fiği çeşidinin (Tarmbeyazı-98 ve Anadolupembesi-2002) tohumlarına Cobalt-60 (60Co) kaynağı uygulanan farklı gama
dozlarının (0, 40, 60, 80, 100, 120 ve 140 Gy) oluşturduğu M1 bitkilerinin bazı özellikleri incelenmiştir. Araştırmada, incelenen karakterler; çıkış oranı (%), fide yaş ve kuru ağırlığı (mg/bitki), fide boyu (cm) ve fide kök uzunluğu (cm)’dir. Çalışma, tesadüf parsellerinde bölünmüş parseller deneme desenine uygun olarak planlanmıştır.
Araştırma sonuçları; çıkış oranının gama ışını uygulamasından etkilendiğini, fide boyu, fide kök uzunluğu, fide yaş ve kuru ağırlığının, özellikle 140 Gy gama ışın dozlunda önemli azalmalara yol açtığını göstermiştir.
Sonuç olarak, Macar fiğinde çeşit geliştirmek veya varyasyon oluşturmak amacıyla kullanılan gama ışın dozu, genotiplere göre değişmekle birlikte, canlılıkta bir azalma olmadan uygulanabilecek dozların 80 ile 120 arasında olduğu belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Macar fiği, mutasyon ıslahı, gama ışın dozu, çıkış oranı, fide gelişimi
Determination of Proper Gamma Radiation (
60Co) Dose in Mutation Breeding
in Hungarian Vetch (Vicia pannonica Crantz cv.)
AbstractThis study was counducted to determine the proper dose of gamma irradiation for the mutation breeding program of common Hungarian vetch (Vicia pannonica Crantz cv.) in Ankara ecological conditions in 2009.
In the research, some characteristics such as emmergence rate (%), shoot length (cm), root length (cm), shoot fresh weight (mg/plant) and shoot dry weight (mg/plant) of M1 plants of Hungarian vetch obtained from Cobalt-60 (60Co) by irradiation of the seeds with different doses of gamma
rays (0, 40, 60, 80, 100, 120 and 140 Gy) were studied. The laboratory experiments were arranged in the split plot design with three replications. Result revealed that the investigated varieties showed different responses to gamma doses. The results of the study showed that germination rate of the seeds was influenced by the application of gamma irradition. Some characteristics such as emmergence rate (%), shoot length (cm), root length (cm), shoot fresh weight (mg/plant) and shoot dry weight (mg/plant) were negatively influenced by 140 Gy dose of gamma ray.
As a result It can this study, It can be concluded that gamma radiation doses should be determined for each cultivar in Hungarian vetch to get the generation of new variation sources for breeding programs, but the gamma radiation doses between 80 and 120 Gy may be used without any changes in viability.
Keywords: Hungarian vetch, mutation breeding, gamma ray dose, emergence rate, seeding growth
GIRIŞ
Macar fiği, soğuğa ve kurağa dayanıklı bir fiğ türü olup Orta Anadolu koşullarına, özellikle kış soğuklarına oldukça dayanıklıdır. Kuru ot üretimi amacıyla başarıyla tarımı yapılabilir (Açıkgöz, 2001). Macar fiği, yarı dik olarak gelişen ve yaklaşık 90 cm kadar boylanabilen bir bitkidir (Akkeçili, 2001).
Macar fiği soğuğa ve kurağa dayanıklı olması nedeni ile bir çok yem bitkisinin tarımının yapılamadığı ağır-killi ve kıraç topraklarda üretilebilmektedir. Bu koşullarda yeterli miktarda tohum ve kaba yem üretimi yapılabilmektedir. (Balabanlı, 2009).
Tek yıllık ve kendine döllenen bir bitki olan fiğin ıslahında farklı ıslah yöntemlerinden yararlanılmaktadır. Bu yöntemlerden birisi de mutasyon ıslahıdır. Mutasyon ıslahında;
fiziksel ve kimyasal mutagenlerden yararlanılarak, bitkilerin kromozomlarının yapı ve sayılarında, ya da genlerinin fiziksel ve kimyasal yapılarında ani olarak bir takım kalıtsal değişiklikler yapılır ve onlara yeni özellikler kazandırılabilir. Yapılan araştırmalar, mutasyon oluşturucu etkenlerin uygun doz ve sürelerde kullanılmasıyla kültür bitkilerinde verim, dayanıklılık, kalite, erkencilik ve adaptasyon yeteneği konularında olumlu gelişmeler sağlanabileceğini göstermiştir. Nitekim, mutasyon ıslahı ile bir çok kültür bitkisinde yeni çeşitler geliştirilmiştir (Hatipoğlu, 1999).
Ülkemizde fiğ ıslahı konusunda yapılan çalışmalar yeterli düzeyde değildir. Macar fiğinin Ülkemiz tarımı açısından önemi dikkate alındığında üzerinde daha çok ıslah çalışmasına ihtiyaç olduğu görülmektedir. Kendine döllenen (autogam) bir bitki olan Macar fiğinin ıslahında dünyada farklı yöntemlerden yararlanılmaktadır. Bu yöntemlerden birisi de mutasyon
ıslahıdır. Yapılan araştırmalar, mutasyon oluşturucu etkenlerin uygun doz ve sürelerde kullanılmasıyla kültür bitkilerinde verim, soğuğa, kurağa ve hastalılara dayanıklılık, kalite, adaptasyon yeteneği konularında olumlu gelişmeler sağlanabileceğini göstermiştir (Şehirali ve Özgen, 1988).
Bir bitkide mutasyon ıslahının uygulanabilmesi için; öncelikle o bitki için uygun mutagen, mutagen dozu ve mutagen uygulama koşullarının belirlenmesi gerekir. Mutasyon yaratmak için kullanılan mutagenler, uygulandıkları bitkilerde fizyolojik zararlar oluştururlar ve aşırı doz uygulamalarında ölümlere neden olurlar. Bu nedenle, mutasyon ıslahında; fizyolojik zararı düşük, buna karşılık genetik etkisi ve varyasyon yaratma gücü yüksek mutagen uygulamaları arzu edilir (Çiftçi ve ark., 1994). Konzak et al.(1965), bir mutagenin bitki ıslahında kullanılabilirliğinin, söz konusu mutagenin mutagenik etkisine ve büyük kromozom anormallikleri, sterilite ve ölüm gibi arzu edilmeyen özellikleri taşımayan mutantları ortaya çıkartabilme yeteneğine, yani mutagenik randımanına bağlı olduğunu bildirmektedirler.
Wehr (1987), tohumlara mutagen uygulandığında, tohumların % 50’sinin çimlenmesine ve canlı tohum verecek bitkiler oluşturmasına olanak verecek mutagen dozunun uygun doz olabileceğini ve bu dozun LD50 dozu olarak adlandırıldığını bildirmektedir. Farklı bitki türlerinin ve aynı tür içerisindeki farklı genotiplerin herhangi bir mutagene karşı hassasiyetleri farklılık göstermektedir (Wehr, 1987). Bu nedenle, mutasyon ıslahı çalışmalarında, öncelikle üzerinde çalışılan bitki türü ve bu türün genotipleri için uygun mutagen dozunun saptanması gerekmektedir. Bunun için, farklı mutagen çeşidi ve dozu uygulamasıyla elde edilen M1 bitkilerinde ölüm oranı, fide büyümesinde azalma ve sterilite gibi özellikler incelenir ( Magri –Allegra ve Zannone, 1965).
Bugüne kadar ülkemizde mutasyon ıslahı çalışmaları daha çok tahıllar üzerinde yapılmıştır. Yem bitkilerinde mutasyon ıslahının uygulanması ile ilgili bir çalışmaya rastlanamamıştır. Dış ülkelerdeki literatürler incelendiğinde; tahıllar yanında bazı baklagil ve buğdaygil yem bitkilerinde de mutasyon ıslahı çalışmalarının yapıldığı anlaşılmaktadır.
Shaikh et al.(1980), bazı yemeklik dane baklagil türlerinde gama ışını ile sürdürdükleri araştırmalarda; M1 bitkilerinde çimlenme oranı, canlılığın devamlılığı, fide ve kök uzunluğunun artan doza bağlı olarak önemli derecede azaldığını, tür ve çeşitlerin gama ışınına gösterdikleri tepkilerin farklı olduğunu saptamışlardır.
Ramachandran and Goud. (1983), bazı Aspir türlerinde düşük dozlardaki radyasyonun aspir bitkisinde gelişmeyi teşvik ettiği ancak, yüksek dozlarda verimde azalma, morfolojik karakterler de ise gerileme olduğunu belirlemişlerdir.
Sehirali ve Özgen, (1988).Mutasyon ıslahı çalışmalarında değişik mutagenler (mutasyon luşturucu) kullanılabilir. Mutagenlerin uygulama dozu mutagenin cinsine ve kullanılacak materyale göre değişmektedir. Genellikle tohum ya da fidelerin %50-70’ini öldürecek dozlar mutasyon oluşturmada başarılı sonuçlar verdiğini bildirmektedir.
Çiftçi ve ark. (1994), fasulye tohumlarına 0-40 Kr gama ışını dozu uygulayarak elde ettikleri M1 bitkilerinde doz artışına paralel olarak çıkış oranı, fide boyu, bitki ağırlığı, bitkide dane verimi ve dane tutma oranında azalmalar olduğunu, 30 ve 40 Kr dozlarında elde edilen bitkilerin canlılıklarını devam ettiremediklerini, bitkide bakla sayısının ışın uygulaması sonucu artış gösterdiğini saptamışlardır.
*: % 5, ** : % 1 düzeyinde farklı grupları göstermektedir
Bu çalışmada; iki Macar fiği (Vicia pannonica Crantz cv.) tohumlarına uygulanan farklı dozlardaki gama ışını (0, 40, 60, 80, 100, 120, 140 Gy) gama ışını uygulamalarının çıkış ve fide gelişimi üzerine etkilerinin saptanması amaçlanmıştır.
MATERYAL
Araştırmada materyal olarak Macar fiğinin Tarmbeyazı-98 ve Anadolupembesi-2002 kullanılmıştır.
METOD
Araştırma, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü seralarında 2009 yılında yürütülmüştür. Tohumlar Sarayköy Nükleer Araştırma Enstitüsü (SANAEM)’ndeki 953 Gy/sa gücündeki Cobalt-60 (60Co) kaynağı kullanılarak 0, 40, 60, 80, 100, 120, 140 Gy dozlarında ışınlanmıştır. Her doz ve kontrol grubu için 105’er adet tohum sayılarak kesekağıtlarına konulmuş ve ışınlanmıştır. Işınlanan ve kontrol grubu tohumlar 24 saat içerisinde daha önceden hazırlanmış içerisi kum ile dolu plastik kasalara ekimi yapılmıştır. Her tekerrürde 35 tohum olacak şekilde üç tekerrürlü olarak 2 cm derinliğe ekilmiştir. Ekimden itibaren 4 hafta boyunca çıkışlar izlenmiş ve çıkış oranı çıkan bitkiler sayılarak belirlenmiştir. Daha sonra bitkilerde fide boyu ve kök uzunluğu (cm) değerleri alınmıştır. Bitkilerin fide yaş ağırlıkları hassas terazide tartılarak tespit edilmiştir. Bitki fideleri 70 °C’deki fırında 48 saat kurutulduktan sonra tartılarak fide kuru ağırlıkları belirlenmiştir. Araştırma tesadüf parsellerinde bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Ana parsellere çeşitler, alt parsellere de gama ışını dozları yerleştirilmiştir. Elde edilen veriler deneme desenine uygun bir şekilde MSTAT-C bilgisayar programı kullanılarak analiz edilmiştir. Uygulamalar arasındaki farklılıkları belirlemek amacıyla Duncan çoklu karşılaştırma testi kullanılmıştır (Düzgüneş ve ark., 1987).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Macar fiğinin Tarmbeyazı-98 ve Anadolupembesi-2002 çeşitlerine uygulanan farklı gama ışını dozları ele alınan özelliklere ilişkin verilerle yapılan varyans analiz sonuçları
Dozlar (Gy) Çıkış Oranı (%)
Tarmbeyaz-98 Anadolupembesi-2002 0 87,33 a 77,67 a 40 88,33 a 77,00 ab 60 78,00 b 70,33 ab 80 54,00 c 66,67 b 100 48,00 c 51,33 c 120 36,00 d 32,33 d 140 27,67 e 22,67 d Ortalama 59,81 bc 56,86 bc Fdoz ** ** LSD 7,897 10,56 CV% 6,05 8,53
Çizelge 2. Farklı gama ışını dozlarının iki Macar fiği çeşidinde
*: % 5, ** : % 1 düzeyinde farklı grupları göstermektedir
Çizelge 4. Farklı gama ışını dozlarının iki Macar fiği çeşidinde
fide kuru ağırlığı (mg) ait değerler Çizelge 1’de özetlenmiştir. Çizelge 1’de görüldüğü gibi, farklı
gama ışını dozları uygulanan Macar fiği çeşitlerinde incelenen özelliklerden çıkış oranında çeşit ve dozlar arasında önemli farklılıklar belirlenmiştir.
Çıkış Oranı (%)
Çizelge 2 incelendiğinde, farklı gama ışını dozu uygulanan Macar fiği çeşitlerine ait tohumlardan 4 hafta içerisinde çıkan bitki sayısının, ekilen tohum sayısına oranı (çıkış oranı), Tarmbeyazı-98 çeşidinde; kontrolde (0 Gy) %87,33, 40 Gy de %88,33 ile en yüksek düzeyde belirlenirken, artan dozlara bağlı olarak çıkış yüzdesi 140 Gy uygulamasında % 27,67’e kadar düşmüştür. Anadolupembesi-2002 çeşidinde ise kontrolde (0 Gy) %77,67 ile en yüksek düzeyde fide çıkış oranı belirlenirken, artan dozlara bağlı olarak çıkış yüzdesi 140 Gy uygulamasında % 22,67’e kadar gerilemiştir. Çıkış değerleri incelendiğinde Tarmbeyazı-98 Macar fiği çeşidi Anadolupembesi-2002 çeşidine göre gama dozlarından daha az etkilendiği görülmektedir. Yapılan varyans analizi sonuçları bu değişimlerin istatistiki olarak %1 oranında önemli olduğunu göstermiştir.
Gama ışını dozları her iki çeşitte de çıkış oranını önemli derecede etkilemiştir (Çizelge 2). 40 ve 60 Gy dozların çıkış oranları, kontrole daha yakın değerlerde olduğu görülmektedir. Işın dozunun 80 Gy’e çıkartılması, çıkış oranının da kontrole göre önemli derecede azalmasına neden olmuştur. 120 ve 140 Gy gama dozu uygulamasına maruz kalan tohumlar hem kontrolden hem de 80 ve 100 Gy dozlardan önemli ölçüde düşük çıkış oranı göstermiştir. Bu sonuçlara göre, kontrol tohumlarının çıkış oranı dikkate alındığında; çıkış oranı açısından Tarmbeyazı-98 çeşidi için LD50 dozunun 80 Gy, Anadolupembesi-2002 çeşidi için ise LD50 dozunun 100 Gy olduğu Çizelge 2 de görülmektedir.
Araştırmada elde edilen bu bulgu, Hatipoğlu (1999)’nun Adi fiğde 40 kr’ye kadar değişen dozlarda gama ışını uygulayarak elde ettikleri bulgularla ve Artık ve ark. (2005)’nın baklada 100 Gy’e kadar değişen dozlarda gama ışını uygulayarak elde ettikleri bulgularla paralellik göstermektedir. Ancak 40 Gy gama dozu uygulamasında kontrolden (D0) daha yüksek bir değer çıkmıştır. Radyasyon uygulamalarında bazen düşük seviyelerdeki dozların bitkilerde uyarıcı etkiler yapabildiği Ramachandran and Goud (1983) tarafından bildirilmiştir.
Dozlar (Gy) Fide Yaş Ağırlığı (mg)
Tarmbeyaz-98 Anadolupembesi-2002 0 2043,33 a 1876,67 a 40 1866,67 a 1620,00 b 60 1273,33 b 1393,33 bc 80 1283,33 b 1300,00 c 100 1261,67 b 1210,00 c 120 903,33 c 1033,33 d 140 846,67 c 650,00 e Ortalama 1354,1 b 1297,6 c Fdoz ** ** LSD 342,5 253,6 CV% 11,61 8,97
Çizelge 3. Farklı gama ışını dozlarının iki Macar fiği çeşidinde
fide yaş (mg) ait değerler
Fide Yaş Ağırlığı (mg)
Çizelge 3’te görüldüğü gibi, M1 bitkilerinde elde edilen fide yaş ağırlığı yönüyle dozlar arasında farklı gruplar oluşmuştur. M1 bitkilerinde fide yaş ağırlığı 650,00 mg – 2043,33 mg arasında değişim göstermiştir. En yüksek fide yaş ağırlığı kontrol bitkilerinde elde edilirken, en düşük değer 140 Gy gama ışın dozunda elde edilmiştir. Doz artışına paralel olarak fide yaş ağırlığının bariz bir şekilde düştüğü görülmektedir. Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre fide yaş ağırlığında istatistiksel olarak %1 oranında önemli farklılık bulunmuştur.
Fide Kuru Ağırlığı (mg)
Çizelge-4. incelendiğinde, farklı gama ışını dozu uygulaması her iki Macar fiği çeşidini de önemli derecede etkilemiştir. M1 bitkilerinde fide kuru ağırlığı 103,33 mg – 343,33 mg arasında değişmiştir Gama ışını dozu uygulaması çeşitlere ve dozlara göre farklılık göstermiş, dozlar arasında farklı gruplar oluşmuştur. Her iki çeşitte de en yüksek fide kuru ağırlığı kontrol bitkilerinde elde edilirken, en düşük değer 140 Gy gama ışını dozunda saptanmıştır. Doz artışına paralel olarak fide kuru ağırlığının bariz bir şekilde düştüğü görülmektedir. Tarmbeyazı-98 çeşidinde rağmen her iki çeşitte de kontrol doza göre 40, 60 ve 80 Gy dozlardaki etkilenme 100, 120 ve 140 Gy dozlardan daha az olmuştur. İncelenen farklı gama ışını dozları bakımından fide kuru ağırlıkları arasındaki farklılıklar, istatistiki olarak %1 düzeyde önemli bulunmuştur.
Fide Boyu (cm)
Gama Işını uygulaması fide boyu önemli ölçüde etkilemiştir. Çizelge 3’te görüldüğü gibi Gama ışını uygulaması fide boyunda kontrole göre önemli derecede azalmaya neden olmuştur. Ayrıca ışın dozları arasında fide boyu açısından istatistiksel olarak %1 değerinde önemli farklılık olmuştur. Artan gama dozlarıyla Macar fiğinin her iki çeşidinde önemli bir düşüş görülmektedir.
Gama ışını dozlarının fide boyuna etkisi çeşitlere bağlı olarak bazı farklılıklar göstermekle birlikte, her iki çeşitte de 120 ve 140 Gy ışın uygulanan tohumlardan oluşan fidelerin ortalama boyu 80 ve 100 Gy ışın uygulanan tohumlardan elde edilen fidelerin ortalama boyuna göre önemli derecede düşük olmuştur. Yine her iki çeşitte de 40 ve 60 Gy dozlar, Kontrol’e göre yakın değerde çıkmıştır.
Dozlar (Gy) Fide Kuru ağırlığı (mg)
Tarmbeyaz-98 Anadolupembesi-2002 0 343,33 a 336,67 a 40 306,67 ab 286,67 ab 60 283,33 b 270,00 ab 80 281,67 b 216,67 bc 100 203,33 c 176,67 c 120 173,33 cd 153,33 cd 140 150,00 d 103,33 d Ortalama 248,81 bc 220,48 bc Fdoz ** ** LSD 45,93 72 CV% 8,47 14,99
KAYNAKLAR
[1] Açıkgöz, E. 2001. Yem Bitkileri. Yenilenmiş 3. Baskı. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü. Uludağ Üniversitesi Vakfı Yayın No: 182. 584 s., Bursa.
[2] Avcıoğlu, R. ve ark 2009. Yem Bitkileri Kitabı Cilt II - İzmir
[3] Atak, M. ve ark. , 2006. Bazı Tritikale çeşitlerine uygulanan farklı gama dozlarının fide gelişimi üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi 2006 Ankara
[4] Gülcan, H. , Aanlarsal, A.E. (2006), Baklagil Yem Bitkileri Kitabı, Adana
[5] Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı, 2001. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü / Ankara
[6] Türkiye İstatistik Yıllığı, Türkiye İstatistik Kurumu, 2008 Ankara
[7] Akıncı, C. Ve ark 2005. Farklı dozlarda gamma ışını uygulamasının makarnalık buğdayda klorofil mutasyonları ve fide özellikleri üzerine etkisi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya [8] Çiftçi, C.Y., Ünver, S. ve Tekeoğlu, M. 1994. Fasulye
(Phaseolus vulgaris L. var. nanus Dekap) Tohumlarına
Uygulanan Farklı Dozlarda Gamma Işınlarının M1 Bitkilerinin Bazı Özelliklerine Etkileri. Doğa Tar. Ve Orm. Dergisi 18:65-69.
[9] Katipoğlu, T. ve Kırtok, Y. 1997. Kaya (Hordeum ditichon L.)ve Gem ( Hordeum vulgare L.) Arpa Çeşitlerinin Tohumlarına Uygulanan Farklı dozlardaki Gamma Işınlarının M1 Bitkileri Üzerindeki etkileri. Ç.Ü. Zir.Fak. Derg. 12 (4): 31-38.
[10] Magri-Allegra, G and Zannone, L. 1965. Effects of chemical and physical mutagens on forage vetch. II. Comparison of chromosome aberrations produced by Ethyl Methane Sulphonate, Ethyl Imine and X-Rays. In: The Use of Induced Mutations In Plant Breeding. Fide boyunda ED50 (Etkili Doz; fide boyunu %50 azaltan
doz) çizelge 4’te görüldüğü üzere ED50 her iki çeşitte de 100 Gy’dir.
Bu değerleriyle gama ışın dozlarından
Anadolupembesi-2002, Tarmbeyazı-98 çeşidine göre daha fazla etkilenen çeşit olmuştur.
Fide kök uzunluğu (cm)
Çizelge 6’da izlendiği gibi gama ışını uygulaması fide kök uzunluğunu önemli ölçüde etkilemiştir. M1 bitkilerinde elde edilen fide kök uzunluğu yönüyle dozlar arasında farklı gruplar oluşmuştur. M1 bitkilerinde fide kök uzunluğu 2,30 – 5,70 cm arasında değişim göstermiştir. En yüksek değer Tarmbeyazı-98 kontrolde 5,70 cm olarak elde edilirken, en düşük fide kök uzunluğu değeri Anadolupembesi-2002, 140 Gy gama ışını dozunda saptanmıştır. Fide kök uzunluğunda kontrole göre gama ışını doz uygulaması önemli derecede azalmaya neden olmuştur. Macar fiğinin iki çeşidinde de, gama ışın dozları uygulamasında fide kök uzunluğu arasında farklılık istatistiksel olarak %1 düzeyde önemli bulunmuştur.
Dozlar (Gy) Fide boyu (cm)
Tarmbeyaz-98 Anadolupembesi-2002 0 23,32 a 20,33 a 40 22,18 a 20,67 a 60 19,36 b 21,37 a 80 13,33 c 14,09 b 100 11,14 c 9,82 c 120 8,40 d 5,45 d 140 7,05 d 3,21 d Ortalama 14,97 c 13,56 b Fdoz ** ** LSD 2,601 3,448 CV% 7,98 11,67
SONUÇ
Macar fiği farklı gama ışını dozlarının fide çıkışı ve gelişimi üzerine etkilerinin belirlenmesi üzerine yapılan bu çalışmada; çeşitlerin gama dozlarına tepkilerinin farklı olduğu görülmüştür. Farklı gama ışın dozları uygulanan iki Macar fiği çeşidinden Tarmbeyazı-98 çeşidinin, Anadolupembesi-2002 çeşidine göre daha az etkilenen çeşit olmuştur. Elde edilen bulgular; Macar fiğinde uygulanan gama dozlarının, çıkış üzerine etkisi, artan dozlara göre azalıyor olmasına rağmen, 80, 100 ve 120 Gy gama ışını dozlarındaki azalmanın % 50 (LD50) civarında gerçekleştiği görülmektedir. Wehr (1987)’in tohumlarla sürdürülen mutasyon araştırmalarında mutasyon uygulanan tohumların % 50’sinin çıkmasına ve tohum veren bitkiler oluşturmasına olanak sağlayan dozun uygun mutagen dozu olabileceği şeklindeki görüşü dikkate alındığında Macar fiğinde varyasyon oluşturabilmek amacıyla gama ışını dozu aralıklarının 80 ile 120 Gy arasında tutulmasının faydalı olacağı sonucuna varılmıştır. Özellikle 140 Gy gama ışını dozu Macar fiğinin Tarmbeyazı-98 ve Anadolupembesi-2002 çeşitlerinde çıkış oranının %50’nin (LD50) altında olmasının yanında, fide gelişmelerinde de önemli düşüşlere neden olduğu sonucuna varılmıştır.
*: % 5, ** : % 1 düzeyinde farklı grupları göstermektedir
*: % 5, ** : % 1 düzeyinde farklı grupları göstermektedir
Çizelge 5. Farklı gama ışını dozlarının iki Macar fiği çeşidinde
fide boyuna (cm) ait değerler
Çizelge 6. Farklı gama ışını dozlarının iki Macar fiği çeşidinde
fide kök uzunluğuna (cm) ait değerler
Dozlar (Gy) Fide Kök Uzunluğu (cm) Tarmbeyaz-98 Anadolupembesi-2002 0 5,70 a 5,29 a 40 5,36 a 5,01 a 60 4,52 ab 4,83 a 80 3,42 bc 3,55 b 100 3,53 bc 3,62 b 120 3,42 bc 3,24 bc 140 2,42 c 2,30 c Ortalama 4,05 ab 3,98 ab Fdoz ** ** LSD 1,211 1,143 CV% 13,72 13,16
Supplement to Radiaton Botany 5: 215-226.
[11] Özbek, N. ve Atak, C.1984. Mutagenic efficiency of gamma irradiation in two soybeans Turkish Journal of Nuclear Science 11(1): 43-50.
[12] Ramachandran, M. and Goud, J.V. 1983. Mutagenesis in safflower by using gamma rays, ethylmethane sulphonate, alone and in combination. Mysore J. Agri. Sci. 12(1): 178-179.
[13] Sağel, Z. 1988. Soya çeşitlerine Uygulanan Farklı Radyasyon Dozlarının M1 ve M2 Bitkilerinin Çeşitli Karekterleri Üzerine Etkisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
[14] Şehirali, S. ve Özgen, M. 1988. Bitki Islahı. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları:1059. Ders Kitabı: 310. 261 s. Ankara.
[15] Shaikh, M.A.Q., Majid, M.A., Begum, S., Ahmed, Z.U. and Bhuiya, A.D., 1980. Varıetal Improvement of Pulse Crops by The Use of Nuclear Techniques Induced Mutation for Improvement of Grain Legume Production I. IAEA-TECDOC 234:69-72
[16] Sunita, K. 1996. Effect of gama irrradiation on growth and yield in Vicia. Plant Breeding Abst. 66(3): 366-367. [17] Tekeoğlu, M., 1990 Fasulye (Phaseolus vulgaris l.)
Tohumlarına Uygulanan farklı Dozlarda Gama Işınlarının M1 bitkilerinin Bazı Özelliklerine Etkileri.
Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Fen Bilimleri Enst., Ankara.
[18] Zannone, L. 1965. Effect of Mutagenic Agents in Vicia sativa L. Comparison Between Effects of Ethyl Methane Sulphonate, Ethyl Imine and X-Rays on Induction of Chlorophyll mutations. In: The Use of Induced Mutations In Plant Breeding Supplement to Radiaton Botany 5: 205-213
