Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

NESİMİ'NİNHAYATI VE FARSÇADİvANıt

Çeviren: Dr. Turgut KARABEY*

Azerbaycan Türk Edebiyatı'nınmümtaz şahsiyetlerindenbiri Seyyid İmadüddinNesimi'dir.Nesimi, şüphesiz Nizami ve Fuzuli dönemi arasıoda Azerbaycan TürkEdebiyatıınınen büyükşairi sayıldıgısöylenebilir. Nesimi'nin derecesi , Azerbaycan TürkEdebiyatı tarihinde, özellikle Azerbaycan Türkçesiyle tambir divan meydana getiren ilkkişi olmasıve bu yolla bu alanda yeni biT

*

açmasıyönünden çok yüksektir.

Elbette Nesimi'den önce de Hasan O~ugibi bir takım §<lirler kendi ana dilinde bir çokşiir söyemişlerdi.Ancakonlarıneserlerinden bir kaç örnektenbaşka elde birşeyyoktur.

Tarihçilerin ve tezkirecilerinbazı yazılarındaNesimi'nin Türkçe,Farsp ve Arapça dilleriyletam üçdivandüzenlediğive herüçdivanınkendi devrinde çok tanındıgı anlatılır.Fakat şimdilik elimizde onun Türkçe ve

Farsça

divam

kalmıştır.Arapça divanmdan bir haberimiz yoktur.Hem Azerbaycan Türkçesiyle yazdığı divanındave hem deFaısça divanındagözeçarpanbilgilerden, Arapçaşiir söylemekte de Nesimi'nin büyük bir maharetiolduğusöylenebilir.

Nesimi'nin eserleri, o dönemin lirik şiirinin en iyi örneklerindenbiri: sayllır.Onun eserlerinin bütünözelliği,sanki insanşahsiyetininderin övgüsü ve

beşerhürriyetinin müfritaşkındankaynaklanancoşkudolu ve heyecan verici biT ruhtur. NesiIni'nin eserlerinde, kendine özgübeşerferdinin övgü ve yüceltilmesi eızsizdir.Hurufi tarikatınamensupşairl~rin müşahhasalametlerinden biri olan bu övgühalıkile mahluk arasındaki sınırı tamamen ortadank:4IIdıraeak ve enethak iddiasıylasonuçlanacak: derecede bir ifrata varrr.

I.) i~ .ı"..;.. .i~J j UJ~ ı"r.'i~ ~ll..f~ .)ı..:.j

"Eger sen ilahi birvarlıksan, sakınkendivarlığının dışında Allah'ıarama... Hayatı hakkında ve özellikle Nesimi'nin çocukluk dönemii hakkında elimizdeki bilgiler çok azdır.Oogumu, menşei,dogum ve ölüm yılı konusunda tezkirecilerinaralarındabüyük bir ihtilafvardır.Mesela Latifi, Nesimi'oin dogum yeri olarak BagdatyakınlarındakiNesimi Dahiyesiolduğunu zanneder.OnIarın dehli,bu

1 Nesimi'nin Farsçadivanımn eski harflerle Hamid Mebmedzadetarafındantenkit1ineşri "Nesimi Divam , Bakü 1972,384 s,"adıyla yapılmıştır. Budivanın başında "Divan-ı

Farisi-yi Nesimi'adlıFarsça bir inceleme (s.5-20)bulunmaktadır. Bu Farsça

incelemenin sadecebaşlıgım degiştirerek Türkçe'ye tercüme ettim. Butercüıneyi baştan

sona kadar gözden geçirmek lutfunda bulunan Y. Doç.DrMehmet Atalay Bey'e burada

şükranlanmı sunarım..

iddiayı isbat için çok zayıftır ve ellerinde Nesimi'nin mahlasından başka bir şey yoktur.l-Ialbuki Nesimi, önceleriHaşimive Seyyidmahlasınıdaalmıştı.Rıza Kulıhan Hidayet, Riyazü'l-arifin adlı eserinde Nesimi'nin Şiraz'da dogdugunu yazar. Azerbaycan TürkEdebiyatıtarihinde Nesimi'nin dogum yeri olarak Şemahı yazılıdırve bu yüzden Nesimi-i Şirvanidiye adlandınlmıştır.Nesimi'ninTürkçe divanındakidil özellikleri de bu iddiayı isbat için dogru bir örnek olabilir ve Nesimi'nin oldukça uzun bir süre Bakü'deyaşadıgıhususundaşüpheyeyer yoktur.

u...1,h)A) ı:"i ~ i~ ı:,,~ ~',?I

~ ~',?4-~is .)1A.:ı 4--:ı

.,!-

'-:>

ou...>.

"Ey Nesimi mademki Allah: "Benim arzım geniştir. "demiş.O halde, Bakü şehriniterketÇünküburasısenin yerin degildir."

Nesimi'nin dogum tarihi dege~çekolarakbelirtilmemiştirve miladi 1369yılı tahmini olarak kabul edilmiştir.Oıüm yılı olarak 1404-1427 yılları arası yazllmıştır.Nesimi hakkındarivayet edilen ve dillerdedolaşan şeyler, fedakarlık, cesaret, mertlik ve daha sonra onun Ha1epşehrindefeci birşekildeöldürülmesi ve o şehirdegömülmesi vemezarınınirfan ehlinin ziyaret yeriolmasıdır.Nesimi'nin hayatı, 14.yüzyılın kargaşa yıllarıve tarihi olaylar zincirine tesadüf eder.Emir Timur'un ard ardahücumlarıve onun yerine geçenlerinsaldınlarıyladogu bölgesidalgalıvetufanlı bir denizedönüşmüştü.Bubüyük sel, kendi güzergahındabulduguherşeyinkökünü kazıyorduve bu hücumlarınsonucunda eski sınırlarortadan kalkıyordu.Küçük müstakil devletler birbiriardındansonrayıkılıyorve büyük bir imparatorlugun temeli atılıyordu.Bu saldırıların,kan dökücülerin vebaşıbozuklugunagıryükü her zamanki gibi çiftçiler ve köylülertabakasınınomuzu üzerinde idi.O devirde degersiz olanşey ,insanın canıydl.Başkabirtakımmusibetler devardıve ruhani esaret zinciri,onların tümünü tamamlıyordu.Dini ve mezhebi ihtilaflar büyük ölçüde kötüye kullanılıyordu.Müslümanlarınelinden beytü'l-mukaddesi (Kudüs) kurtannakadıyla Vatikanpapasnıns!1ncagl altında düzenlenen haçlı savaşlarındanhenüz fazla bir zamangeçmemişti.Islam padişahlanve hükümdarları da kafirlerle gaza ve cihad perdesialtındaher zamanfırsatbuluyorlar ve gayr-i müslim memleketlerine hücum ve saldınyla meşguloluyorlardl.Mezhebiçekişmelerdeçeşitliislami fırkalar arasında sert birşekildedevam etti.Tarihin bu özelşartlarıda nev-perestlikdüşüncelerive insan sevgisi emelleri islam memleketlerinde bu cümleden olarak Azerbaycan'da sofiyane tarikatlararasındave hepsinden daha çok hurufi tarikatındapropoganda ediliyordu.Başkabir yol yoktu.Orta çagda her türlü toplumsal ve felsefi düşünce ister istemez kendine mezhebi bir yön buluyordu ve hayatın gerçekleri insan toplumunun ve bilgisinintamamındadinin nüfuz sahibi olduguşartlardabu sebep

kaçınılmazdır.

Nesimi de o günler nev-perver düşünürlerin bir çogu gibi beşerin kurtuluşunu her türlü dini ve mezhebi ihtilafların giderilmesinde görüyordu.İnsanoglununyüceltilmesiyle, işkence, zulüm ve öldürmenin önüne geçilmesini istiyordu.Allah yolunda kafir kanı dökenlere her bir ferdin kendi aleminde ilahi birvarlıkoldugunu ve onunkanını Allah'ın nzasınıkazanmak için dökmenin uygunolmadıgınısöylüyordu.

~~~..J~..Jo~..J~ ~ ~LA. L. o,,",:-"!- o.)0,J.ıS ..ı...u',?I

iJ

d:!

~.".1 ~~ u....,;.j J"",,,I

A

~ ~L:.~ J y,J.1 ." J.1~ ~i ~JJ

"Mescid, meyhane, Kabe ve puthane birdiLEyyanlış yapmış!Bizimsokagın yolunda ev birdir. Her ne kadar,şaŞIgöz yanlışlıklabiri iki görse de, gönül, dilber ve sevgilinin bir olduguaçıktır."

MüslümanlarınAllah dedikleri vehıristiyanlarınbaba, anne ve ruhu'l-kudüs dedikleri ve musevilerin Musavasıtasıyla tanıdıkları şey,hurufilerininancınagörebu cümleden olarak Nesimi'ye göre sanki hep Adem'in kendisidir ve Adem'in çocuklarındanher biriAllah'ın mazharıdır,saygıve tazimelayıktır.

"Adem'inyüıünün ateşi,yüzsüz veriyasızdır.Oyeşil ağaçtanMusa'ya"Ben Allah'ım"diyordu."

Eger bir kişi,bizden başka kişi vardırveya dahaaçıkbir ifadeyle bizden başkabiryaratıcı vardırdersehatalıyolagirmiştir.

~rl..A~d(s~

ıJ;.1~ ~~Ü-=I~.,a. :,1

"Bizdenbaşkabirkişi vardırdersin.Senbusözdenvazgeç."

Evvel ve ahir, başlangıçve sonda ortada yoktur.Yarının vadesine gönül

ba@amakgerekmez.

:",J~ ~.ı...1 j,J..,ı-01 <t..:.

US

:,,~ ,J~<-iJ"" j

.,..;..

Lı,.,... j b~,,~jÖa.1 ,JJ."Ic"s)~

"Bu gün "Kün 'ün kar ve nun harfinden dışan çıkmadın.Git, yarın

dü§üncesiııdenvazgeç.•

VeeğerbirkulNesimi'denkıblenhangi semttedir diye sorarsa, Nesimi onaşu şekildecevap verir:

4.E""'~ ~,J..}

:,,1

~V--jSc"s~l..& ~i ~L

r).1..;S~,J..}:"i ~ 1...ı-:4ri •.ı~ .::..ı~

"Salan benden oyüıden başka kıbleyisoran abit, blımişol ki eger o yüzden

başkakıblenvarsa putatapmışımdır.·

Sonra müslüman, hıristiyanve yahudilerin ve başkalarınınbir kıbleye yönelmeleri gerekir ve bir mabudayönelmiş olmalarıgerekiLOkıbleve mabud da

insandır.

O halde, buradanbaşkabir sonuç da çıkarve o bazılarının, hurufilerin bu arada İmadüddinNesimi'nin ene'l-hak dediklerin de, kendilerinin ilahi varlık olduklarına şahitlikettiklerini tasavvur etmelerinden ibarettiLBununla beraber bu

makamıkendine veya Fazlullah Naimi'ye mahsus bilmez ve genelolarak her insan ferdini bu yüceligelayıktelakki eder.

Nesimi'nin eserlerinde hurufi ögretileriyle ve tanışıncaya ve özellilde Fazlullah Naimi'ylegörüşüneeyekadararaştırmave hayretle bir süre geçirdigi ve sadece Naimi'nin ögretilerinin onu bu hayret denizindenkurtardıgı açıkçagörülür.

"Nesimi,fazlınkeremiyle yakineulaşınca nasılüzülür.Çünki herkesbaşkabir mekandadır."

Şaşkınlıkve avarelik denizindenkurtulması şairinmutluluk sebebiolmuştuve bu hali Nesimi hakiki sahanat zanneder.Bu saltanat tacını Fazlullah'ın ayagı

topragındanelde ettigi için övünüyor.

~(,Si~~ JJ~ ~,-.',1"1'.~j

~i ı.>Jl+=-..>-'"" ~ ~ ı.>L...:.ILi....)S

"Ey Nesimi, bu

aleınde

bu saltanatdan

daıı~

iyi nedir? Çünkü onun faziletli

ayağınıntopragmdanbaşınataekoydun. "

Kendine tapmışlık karanlığında yorulanlarınhidayet mumu derecesi hakka tapma tarikininkurtuluşpervancsi menzilesinde olur.

J.:.ı--J ~ ~ ~

J.a.

~ j

<l.S..:.1

..:;.ı~ .~IJ">;> J ~1 ~I..uı ~

"Hakk'ın fazlıylaNesimi gibi Hakk'aulaşan kişiyehidayet mumu vekurtuıuş pervanesi geldi. "

Sözün kısası Nesimi Allah sevgisini, insan sevgisi bilmiş ve olağanüstü beşeri yaratanınmakaffiınayükseltmiş ve onun yerinekoymuştur.Ona göreAııahı mutlak ruh vebeşerican ve cisimden mürekkep bilenler iki görme yolunun yoleusu ve görme bozukluguna duçarolmuşlardı.

J~i(,?I ~ LA J ~JJf""""JJ.=...ı-b

W~J tJJ ..:.-..1~L. J ~

.:.4

....s:

"Eyşaşı! iki görme adetinden kurtuL. Çünkü, ruh ve beden tek bir hakikat ve mahiyettir. "

Ve bu tek hakikat ve mahiyetemeleğinsecde etmesi gerekiLZira makam yüceligine sahip olanbeşerdir.

~~ JJ~lS ~J.a.~j iJ ~

~J1J~ ~....s: ~L.~ ~~iJ dL

"Nesimi'yeAllahın fazlıylagönlünün isteği yerine gelince, beşere saygı gösterdiğimiçin melege secde et emretdim"

/

/

Allah'ıncemalinin tecelliyatımn mazharınıdaaynı beşerinyüzünde bilmek

gerekir.

~

-r"

.u.ıi

J4

.:"4,,...

t.J .JJ~

.~

•

L...ı

..

L:.AS' ... L...ı

..".. . ..,... u •. 4J"'.J .J~ •.

"Nesimi, güzellerin yüzündeAllahıncemalini görür. Gel! Onun söZünden ilahisımn açıklamasınıdinle. "

Bu ıevillerin tamamımodini hükümlerin hilafma oldu~u ve özellikle Nesimi'nin Kuran'ıda batınilerinüslubuyla tefsir etti~ii açıktır.Bundan dolayı Kuranda yerin vezamanın yaratılışı

tar

vedun'un"kün" telaffuzuyla Allahtarafmdım inmiştir.Ohalde herşeydenöncebaıf1eryaıatı1mıŞ1Jr.Vebuyüzden Arapça harflerin rakamlarıolan32rakamve harflere ÖZel bir hürmet gerektigineinanırlar.Vebanrfı şairlerineserlerinde vebucümleden Nesimi'nio eserlerinde

tar

vemmıslılahmai ve 32rakamınave yüzdeki yedi hadaradefaJan:arastlıyoruz.Vebuşairferinteviltamm gözdenuzaktutmamak gerekir.Bunlarınl3maml zahiri~riatçırannselikasmm

oru

sofular vemutaassıpzahitIerhilafmaidi.Veister istemezonlarınöfkevegazabını çekiyordu. Di~ersebep, NesiIDİ'oindaimi seyahatve dol~ması aslındabil~ hakimler içio tehlikesayılıyordu.Sadeceimanvenoksanlıkkabuletmeyenitıalllf kendi yücedüşüncelerive sonsuzaştıyta beın-ciııslerininhürriyet vemutluıuauna fedakarhk dolu iki kaynak Nesimi'mn gayretveçaJışmaslidi.O kendiyaptığındaD: habersiz olmamalda beraberkorlmıuyorduvebiradımgeriatmıyotdu.Hatta

daima.

bugÜDkendi canınıkendi düşüncesiyolUDdafedaetmek ve hayollaMaımır'UID" mutluluguoaulaşmaanusunda idi.

~ .J""""""..:.J.,ı-ı. l.ıaj ~tıF~

'!)-:''!)J..,...~J~~..ıI~

"Ey Nesimi Allah'dan Mansur'undevletiDi iste. ~

"'*

öldüriilseıDır olmazsa birdara~ındaöldürülsün ."

Nesimi lehçesininaçıklıgınıöylebirdereceyeu1aştmyor ve ene'l'-1Iaksıımıra kadar açıkçasöylüyor ki Hallac-ı Mansundageçiyor. Onun sözüne göıe

eter'

Mansur hayattaolsaydıonun kusurundan

geçmez

ve onun kadine fetva verirdi.

~.J~ J~ 1.JL.Cl-LA..;.ıJIl.:.1 ~ J.J"1 .J iJ

rA

,,~ ~Laü~

rA

"E~rbizimene'l-haldarımlZ1mest Mansurişitse,hem bizim katlimize, bem de darağacınaasılmamızafetva verirdi.M

Bazı kaynaklarda Nesimi'ninŞahHandanadlıvelakablıbirkardeşi oIdu~ açıkça veişinsonundakardeşinin karışıklıkve tehlikeye duçarolaca~ı ve sırlan söylememeye ,ort~ yerde herkese koymamaya ve özel sofrayı umurnun önüne yaymamayıona tavsiye ettigi yazıhdır.Nesimi'ninona cevabdaaçıkçahakikatleri göstermekten çekinmiyecegini ve ona açıklamaktan başkabir çaresi olmadıgm söylüyor:

Derya-ımuhitcuşageldi Kevn ile mekanhuruşageldi Sırr-ıezel olduaşikara Aşıknice eylesün müdara

Daha sonra Nesimi bekledigişeyinizineulaştı.Gece ve gündüz gezmekte ve kendimeramını yaymakta olan bukararsız aşıkın yolu Haleb'e düştü ve orada da hüniyettutkunlarıkendietrafında toplandılar. Nesimi'ninşiirlerininkendiyaşadıgı zamanda çok yayılmışoldugunda ve bazen meclislerdeokunmuş oldugunda bir şüpheyoktur. Kendi gazellerinden birinde bu konuyaişaret vardır.

~ r"-..>',?~ -:ıL ~..>-" ~-..>,,~

.,)4-~1.11~~..s~-..>.1

"Nesimi'ninşiirininokundugu meclisderuhbagışlayankokusundan her nefes can buJur."

Meclislerden birinde de bir genç güzel sesiyle Nesimi Inin şiirini okuyordu.Sözde o gazelinmatla'ı şuidi

~ 1.)-" ',?,,-..> ı.:. J.:ıl...:ı ',?~ ~ J.oıo.

~ I..ı.:..',?,,-..>~ ~.1""" .1~..s ~

"Benim ytlzümü görmesi içinHakk'ı gören bir nazar gerek. Kendini gören

gözHuda"runyüztlnünasılgörür."

Biçare genci bu şiirin başındaayakta hesaba çekerler, yazarım ondan sorarlar.Genç kendini o şiirin yazarı olaraktanıttı ve onun katledilme fetvasını

çIkarrnalarıylabirlikte onunyazarımn adını ifşaetmektensakındı'Bu haber Nesimi'ye ulaşır. Hemen kendisi idam yerine varır, kendini tanıtarak, günahsız genci katledilmeben kul1anr ve kendi ölümükarşılamaya koşar.

Nesimi'nin fecişekilde katlihakkında çeşitli rivayetleryazılıdır. Mesela bir rivayete göre, Nesimi'nin Ictifrüve katline fetva verenşer'i kadı şöyle demiş:

"Bu öyle bir kafirdir ki onun pis kanından bir damla bir kimsenin uzuv]anndan birine slÇrasa o uzvun kesilmesi vacibdir." .

Tesadüfen, Nesimi'nin katli esnasında o kadı da hazırbulunur. Idam sırasındaNesimi'ninkanındanbir damla onunparmagına sıçrar.Orada bulunanlar, onaişaretedince, inkar etti veşöylededi:

"Ben o konuyu misal olsun diyesöylemiştim." Nesimibudinsizkadımn karşısında açıkça şöyle dedi:

Zahidin yekbarmagınkessen dönerHakkıtangeçer Gör bu miskinaşıkıser-pa soyarlarağlamaz.

Ayrıcarivayet ederler ki şer'i kadının fetvasına uygun olarak Nesimi'nin derisini soymaya başlar baŞıamaz , dökülen kan sonucunda Nesimi 'nin yüzü saranr.Muhalifler , yüzünükınarlar.ve bunukorkaklıkalameti bilirler. Nesimi onlara cevap olarakşöyleder:

"Ben sevgi gögünün güneşinin kendisiyim. Aşk matla'ından dogmuşdum.

Şimdi güneşin batına zamanıdır. Güneş batınavaktinde saranr. Bundandolayı bu hale geldim ."

o

andaşurubaiyi irticalen okur:

J"..1 Jj-"~-'"" ~i ~ ~.ı.:.l J"..1 J.)-'-"~.>---('J~

to'

1

~<.!~.:ıl jl~ JJ~~ ~J"';" J"..1 JJj~J .:ı.ı..:."",.,.. ..:.ı.i""JJ

"Eeel,insanınmüvekkili oldugu zaman, seher vaktinin havasıgibi ~uk olur. Kendisinden daha yürekli, cesur birşeyolmayan güneş,batarkenoııımyüZü saranr.."

Nesimi'nin çok feci ölümü,beşerinhürriyet yolunda yigitlik ,fedakarlıkve canıyla oynamanınen parlak numunelerinden biridir. Milletlerin bir kaçyıllıktarihi onun benzerlerini çok az gösterir.

Nesimi, devrinin edebi iyi adederinin en layıkmUdavimlerindenbiriydi. Nesimi'nin gazeliAttar'ın ıasavvufı şiirinden,Nizamj'nin nazmmdan veMevIaııa'QIn vecdinden renk ve kokualmışve özel bir hissesivardır. Şiir sanıantmda Nizami'nin makamı,Nesimi'oin idealiolmuşve o yüksek dereceyeulaşmak aızusunu t.aşmıqtır.

"Nesimi 'nin gözü, senin gamınlainci saçmadıkça gözyaşı

nazmmm

inf:İSİ Nizami'yeulaşınazdı."

Nesimi, Hafız-ı Şirazi'ninküçük ~daş Hafız'ı idi. Hace'nin ömrtlnüJt sonlamıdanyirmiyılınıidrnketmişti. Nesimi'oinFarsçadivanmdaŞemseddin ve Hafız'madınadefalarcarastlıyoruz. Sanki Nesimi gazellerinden bazılannda Hafız'a ilgiduyuuıştuT.

~IJ J"ıC::.,Jw)l&J..~~ ~ ~IJ ..ı.J..L..

~ ~jl ~j ..::..ı.U ~l.,:. .:ı1~.Jiı..il..."=.SI -ıı

"Onunhattı yani yüzündeki ayva ıüylerimefegin kucagınaçoc:uklargibi levha koydu,şimdieyHafız-)Kuran, senbuyedi ayetii ezberle."

Vey<r.

iJ J""lA.~üL.;..:..:r.:-.JI~I.$""J jl..:.-.. ~

ws

J""lA.~ J~ ~.Ji~ <.!""J JJ 4-:ı

"Dogu güneşinin nişanı Şemseddin'inyüzünde olduguna göre , gel; Şemseddin'inyüzünde dogugüneşinesecde et. "

..)".;-~ 01~j JJ ("SI ~J,...A.;~ ~ ~ ..)".;- ~ 04- ("S'I

r

~ ",j("S~

..i.:!1

..)4

J-",

"Ey gönül,aynııkdan dolayıgam çekme,Hakk'ın fazlınadayan; ey can,gam

çekme sevgilininvuslatıgelir, ondandolayısevinçli olursun." Hafız'ınmeşhurgazeline

..)".;-~ 0~..I.:!1.;4" j , ' - , ( . (~~

..)".;-~ 0t.:...J.S ("Sj",..)J~0 1j.a.1 ~~

"Kaybolmuş Y~suf, tekrar Ken'an'a gelir, gam çekme. Bir gün hüzünler evi gülbahçesi olur, gam çekme.·

naziredir. Nesimi'ninşiiri,sadelikde veakıcılıkdabazen harikulade olur ve sadeıi~ dolayısiyleincelikden vesan'atkarlıkdan da nasibsiz degildir.

J~ J-oi rı":' ("S"'~I r~J 0~ ~ oL. J~ J-oi

ri ,,:.

("S''''..)

JS.:a

r J

.;$

~ 0~

"Yaniayıgörünce seninkaşın hatınmageldi. Gülebakınca da senin yüzün hatınınageldi."

Veya:

"Dün gece gÖZÜm onun hayaliyle dediki: Bırakbeni! Cevap verdi: Ceyhun ırmatınıgemisiznasılgeçeyim. "

Ve bunun gibi

rlJ-o JjL... III JJr~~ 0"';'.ıS

k

jl

0",~ ~1

,,:-,4$

jS

0"';' 01 ~4 ~1 -=.ı",.,i

"Eğercigerden kanakıdırsam, gönül daima onugıdayapar. Kebabdandışarı Çıkano kanateşin azıtıolur.·

Nazik hayal, makbul mübalaga ve güzel teşbihler, Nesimi'nin şiirlererinin yayılmasındaetkili olmuştur. Şairin beşeri emelleri ve hürriyetdüşüncesiparlak şiirlerin kalıbında muhteşembir güçkazanmıştı. Buşiirlerne yalnızTürk, Fars ve Arap halklan arasında,ne de Gürcistan ve Ermenistan gibi komşu ülkelerde yayılmaldakalmayarak Nesimi'ninşiirlerindenbirkısmıGürcü ve Ermeni alfabesiyle şiirseverlertarafındandayazılmışolupşimdide eldedir.

Nesimi'nin şiirinintesiri kendiçagdaşlan ve kendinden sonra gelenlerde de görülür. Habibi , Fuzuli , Hatayi ve Kavsi vesayirenin eserlerinde Nesimi şiirinin tesiriaçıkcagörülebilir, ÖZellikle Nesimi'nin tesirleri, onunfedakarlıgı, genişilham kaynagı dini sembolleri vevefasıAzerbaycan folklöründe bulunur.

Nesimi'nin gazelleri, dünyevi sevgi ve şefkat doludur. Onun lirikşiirleri hakiki biraşkdan mayalanır.Şair, yeniayıgörünce sevgilisininkaşını hatırlar,güle

bakıncaonun yüzühatınnagelir. Kadir gecesindendolayı bir ayet tefsir ettikleri vakit, onun saçının sevdasının kıssası hatırındangeçer. Zahitler, ebedi cennet bahçesini vasfetmegebaşlayıncaNesimi, sevgilisinin bulundugu yerdeki mamur bahçeyidüşünür.

•

~ ~_{• ..ro}

....

.ı..:..:.c.

_'-r".

OLL:i •_Ji ._I.J1.ı...l.L_• J~ ..ı..ı.i

ri

~("S.J..r:'1 ,-:-,l~ .~,.,s

•Abidierin her biri, kıbleyle ilgili bir nükte söylüyorlar. Senin kaşının mihıabımnköşesibenimhatırımageliyor.·

Nesimitningörüşünegöregüzeııerin aşkı,insanınruhi yücelmesine vesiledir. Aşkı ve hem-cinslili~insevgisini gizlemek ikiyüzlü vehalkıaldatan zahitlerin işidir.Nesimi'nin samimiyeti ve dilininaçıklıgı,onun hrikşiirlerindede beyitlerin arasındankendini gösterir. Nesimi, cennet, firdevs ve huriyi veresiye va'd kabul eder. Yarinkavuşma nakdini onlara tercih eder vekıyametgününü, cennet ve cehennemi , arifane bir mizaMa anar :

~-'~ iJ ~JY"" -'U".tJ;A -'~

~

4

JJ..,,~.)J. ~.)J .:.ı-,~I ~ d:.t.:.ı

"Benbugtıngönlümü birine rehin verdigim için, cennet, fırdevs ve buriyi veresiyesattım.if

SovyetlerbirliğindeNemmi'nin Farsça divanının iki mutteber yazma nüsbasındanbiri Leningrad'daŞarkiyatEnstitüsü'nde, digeri Tiflis'de Gürcistan Yazma Eserler Enstitüsü'ndebulunmaktadır.Bunüshalarınher birinin iyi ve güzel tarafları vardır. onlarınhiç biri tamdeğildir. lık ve sonyaprakları düştügünden. dolayıLeningradnüstıasının istimalıtarihi belli degildir. Onunyazı vekagımndan yazdıştarihi miladi 16. yüzyıldan öm;e olduguanlaşılıyor.Amma ikinci nüsha , onunbaş tarafı eksik o)makla birlikte, sonutanıdır.Onunyazdıştarihivardır.Hu ntlsbayı DervişMubammed bin Meddah Kanber Ali i , 878 senesi şaban ayımn7 sindetamamlamıştır.

Nesimi'nin Farsça divanı, bicri 1260 ve 1298 yıllarında İstanbul'da basılmıştır.Miladi 1926yılındaSelman Mümtaz,Farsçadivanınbirkısmmıdüzensiz olarak TÜJkçe divanla birlikte Bakü'de bastımuş ve terci'-i bendierden birini gazellerinarasında göstermiştir.Bu elyazma ve matbu nüshalardan hiç biri tamve

noksansız değildir.Onlardan hiç birinde gaullerin ve terci'-i bendierin bir kısmı

gözümÜZeçarpmadı. Sadece cönlderden birinde terci'in beyitlerinerastladıkve ilk defa kendi yerindebasıırdık.Bu divanadıgeçeniki yazma nüsba, matbu nüshalar, birkaçmecmua, cönk ve lezkirekarşıl~tırılmasıyladüzenlendi.Hatırlatmakgerekir ki işte Nesimi'nin ilk Farsça mükemmel divanı muhterem okuyuculara takdim ediliyor. Gazel ve Nesimi'ye ait bir kaç beyit yazma ve matbu nüshalarda göze çaıpdı. Şüpheli oldugundan dolayı bunlar kitabınsonuna eklenerek basıldı.Bu divanıntoplanmasıvehazırlanmasınıdaakademinin degerli bilgini HamidAraslı,hiç birşekildemaddi ve maneviyardımıesirgemediler. Bana bufırsatıverdigindendolayı kendisine defalarca derin minnet veşükranlarınıarz ederim.