Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

-",A,,-.Ü",'•...,T...ll...r""ki...,ya"'t-'JA"-ra...s"'tı...rm""a..la,.,r...ı""'En...s....ti....tl!""sll"-=O"'er....g""isl'-"'Sa...y...ı;>,>1S'-="E""rz"'u..,ru...m::...&20"'O""1

-=-179-AZERDAYCANUşAİR,YAZARVELİHRAMÇAyU·

Osman

MERT"

erbaycan'nda kanla zulümle yönetimi ellerine geçiren Bolşevikler'e arşı direnen ailelerden biri de Hramçaylı ailesidir. Aralarında Hramçaylı ailesinin ileri gelenlerinin de bulundugu binlerce Azerbaycan Türkü, 1947 Y11ının mart ayında Sibirya'ya sOrgUlle gönderilir. Aç susuz; son derece agır şartlarda gerçekleştirilen ve aylarca süren zor yolculuga dayanarnayıp hayatını kaybedenler olur. Bu yolculuktan kurtulanlar arasında HraınçaylıAli Bey, eşi Şahı Hanımile çocukları Samet, Seyyad ve Elbrus davardır. Hramçaylıailesi Sibirya'da büyüksıkıntılarçeker. Burada adeta göz hapsindedirler. Sibiryayıllarındaailenin iki çocu~u daha olur. Bunlardan ilki, (şair) Eldar; ikincisi ise, (1956 yılında dünyaya gelen) VeliHramçaylı'dır.

VeliHramçaylı'nın dünyayagelişi,aileyemutluluğu, saadeti ve özgürlügu de beraberinde getirir. Zira 1956yılında Sibirya'ya sürgün edilen bazı aileler için af çıkar ve Hramçayh ailesi tekrar Azerbaycan'daki baba ocağına (Kazak'ın Şıhh KöyU'ne) geri döner.

Veli Hramçaylı'nın ailesi, bölgede çok tanınmış oldugundan Sibirya dönüşündebUyUk törenlerlekarşılanır. Zira VeliHramçayh'nındedesi Sa'di Bey ve

onun kardeşi Emiraslan, Bolşevikler'e karşı Azerbaycan'ın bagımsızlıgı için

mücadele edenlerdendir. Hramçaylı'nın arınesinin babası ise, (Samet Vurgun'un yetişmesinde ve tanınmasında da önemli roloynayan) Kazak bölgesinin tanınmış şairlerinden Şerif Şikeste'dir. Şerif Şikeste ve eşi de Bolşevikler'e karşı geldiklerinden 1937yılındaRuslartarafından kurşunlanarak şehit edilmişlerdir.

Veli Hramçayh, ilkokulaKazak'ın ŞıhlıköyUnde başlar ve ilkşiirini burada kaleme alır. Orta ögretimde de şİİr yazmaya devam eder. Yüksek ögrenim için geldigi Bakü'de bir yandan Bakü Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi'nde ögrenimine devam ederken;di~eryandan buradaki edebi faaliyetleriyakından takip etmeimkanınıbulur. Dolu dolu geçen dörtyılın ardındanBakü Devlet Üniversitesi Filoloji Fakültesi'ndenbaşarıylamezun olur. Mezuniyetin hemen ardından bir süre Celil Memmedguluzade Müzesi'nde görev yapar. Sorıra(1985yılında)"Azerbaycan

• VeliHramçayli'yıve eserleriniDe~erli HocalarımBabekOsmano~luKurbanov ve Cengiz Alyilmaz vasıtasıyla tanıma imklinı buldum. Teşvik ve yardımlarından dolayı degerli hocalarıma teşekkürübir borç bilirim.

-180- O. Mert:Merbaycanlı Şair,Yazar VeliHramcaylı

Tebieti" dergisinde çalışmaya başlar. Hramçaylı, Mla Azerbaycan Tebieti" dergisi veredaktörlü~ünü yaptl~1"Ocak" gazetesindeçalışmalarınısürdürmektedir.

VeliHramçaylı,birkızbir de erkek olmak üzere iki çocukbabasıdır.

Şiirlerinde ferdı duygulardan ziyade sosyal ve siyası konuları, Azerbaycan

halkının acılarını, Türk dünyasının ortak de~erlerini konu edinen Hramçaylı'nın "Duyğularım Bir'Zemidir, (Bakü, 1989)", "Bir Dervişem Yer Üzünde, (Bakü, 1994)", "Derviş Veli Halk Aşıgı, (Bakü, 1996)" adlarını taşıyan Uç şİir kitabı bulunmaktadır. Hrarnçaylı'nın birçokşiiride "Ulduz", "Azerbaycan", Edebiyyet ve İncesenet" gibi dergiler başta olmak üzere "Ocak" "Azerbaycan Geneleri" vd. gazetelerdeyayımlanmayadevam etmektedir.

Veli Hramçaylı, şiir yazmaya her ne kadar erken yaşlarda başlamışsada, faaliyetleri ve şiirlerinin içerigi mevcut düzene aykırıoldugu için, ilk şiir kitabıo, otuz üçyaşındaikenyayımlanır.AncakHrarnçaylı,o zamana kadarfarklıgazete ve dergilerde yayımlanan şiileriylezaten Azerbaycanhalkınıngönlünde yerini çoktan almıştır.

VeliHramçaylı,"BirDerevişemYer üZUnde"kitabında "Müellifden"başlığı altında, şairliğiveşiirleri hakkında:Ben hiç bir zamanşairolmak istemedim. Böyle bir iddiam da bugünolmadığıgibi, geçmişte deolmadı. Bu durum tamamen talihin bir oyunudur. Yoksa benimşairlikleneişimolabilir?Şairliktamamen benim iradem dışında gelişen birşey. Buşiirleriyazan bendeğilim. Onları banayazdıranbenim kontrolümde olmayan ilahf bir güç var. Halkımın sorunları üzerinde yoğunlaştığımdabu güç devreye giriyor ve söz konusuşiirlerortayaçıkıyor.Burada ben sadece bir vasıtayım diyerek tevazu gösterir ve başarısının kendisinden değil, Yaratıcısı'ndan kaynaklandığını belirtir. Şair vatanm bağımsıziığı, halkımn mutluluğu için 'ya gazi, yaşehid,ya da derviş olan kişidir diyerek şairintoplum içindeki yerini ve rolünü ortaya koyan Hrarnçaylı, kırk yaşından sonra "Bir DervişemYer Üzünde" şiiriyle dervişliğini ilan eder. Onun şiirlerinde Hakanroin isyankarlığını, Samet Vurgun'nun akıcılığını, Yunus Emre'nio felsefesini bulmak müınkündtlr. Gönül erbabı, Ttlrk dünyası sevdalısı, gazeteci, şair, yazar Veli Hrarnçaylı'nıneserlerinin ülkemizde detanınıp okunmasıen büyük arzUlTIuzdur:

BİR DERVİşEM YER ÜZÜNDE

Sel su tek1boşalıb dolan, Yaşquruyub bu gözümde. Bu yollarayoldaşolan

Birdervişemyer üzünde2.

ltek: gibi

-<-:A..., -"-Ü.'-'T..,lI...r""ki....ya"-'t....A...r...,as...,tı....rm"""'al""'ar"'-I....E""o""st...itU"'s""U....D""e...rg..,is"-i-"S",-ay.ul-"l....S...E....r.."zu...r...um...2""O"'-OI'"-

---=-

ı8

ı-Yolumçolı uzaqdı paşam,

Ayagına qem3 dolaşan,

Dere keçib4 daglaraşan, Birdervişemyer üzünde, Yurdun qemiyle yüklenen, Ele5 bu yükle teklenen, Üç teli sazda köklenen, Birdervişemyıhüzunde. Sazam, sözem,deyişmeyem6,

Amalında7 deyişmeyen,

Bu dünyayauyuşmayan, Birdervişemyer üzünde. Eh, ne deyim bele8 örnre, Yanıb, yanıb,dönüb körnre, GözünaydınYunisİrnre, Birdervişemyer üzünde.

AHZAVALLıMEMLEKET,

AHZAVALLı MİLLETİM

YaIJ;lların9_{elinde esir qalandagları,}

Çemeni gül bitirmez, solub bagçabagları, Analarınköksünde çarpaz sinedagları, Ahzavallımemleket, ahzavallımilletim.

3qem: gam 4keç_: geç. 5e1e: oşekilde

6deyiş-

degiş-7amal : arzu, maksat, dilek 8bele: böyle

-182-

o.

Mert:AzerbaycanlıSalr. Yazar VeliHramcaylı

Haqq lO üzülüb, nazilib!! ancaq helesınmayıb!2, VezifedekMçeken13 bunu heleqanmayıb!4, Halınada bir defe birce!S gile!6yanmayıb. Ahzavallımemleket, ahzavallımilletim. Seninvarın,dövletin özge 17ımerinoldu, Üstünde daim!8 esen qara yellerin oldu, Senin qaraqızılınqara ellerin oldu, Ahzavallımemleket, ahzavallımilletim.

Bir

budaqdanayrılıb haçalandınl9neçe20 yol, Soy kökündenayrılıbparçalandm neçe yol,

Cır2_{!köklere gör neçe sen calandm22 neçe yol,}

Ahzavallı memleket, ahzavallımilletim.

IOHaqq: Allah

ilnazil-: ineel-12_sın_:

kırıl-Bkefçek-:neşelen-,zevk

al-i_{4qan_:}

kan-ISbiree:yyalmıea,bir tek 16gile: tane, damla 17özge:başka,diger.gayrı !8daim: daima

!9haçalan-: çatallano; bölün-20neçe : çok, birçok

2leır:tabiatta kendi kendineyetişenagaç 22calan_:aşı yapıl.

...A"".Ü",,'...T...U....,rki"""v...a""'tA""r...a""şt....ır""m""al""ar:.:.I....E""nş'-"ti"'ttl....ştl...D...er...gi""şi'-'S~a....yl....,I"'S--'E...r-"'zu""r""um...ı"'O"'OI'--

-=-183-ÜREYİM23 GÖYNEYİR24, DEDE ELESGER

Bu keder qelbimi25didirdagıdır. Hissimin, duygumun, kövrek26çagıdır. Qebrine27el vuran alçaqyagıdı. Üreyim göyneyir, Dede Elesger, Mezarın dagılıbulu Göyçede...

o

Göyçede bir kimseneqalmadı, Kim deyer ki, bize olanolmadı, Azerbaycan hey bölünenolmadı; Üreyim göyneyir, Dede Elesger, Mezarın dagılıbulu Göyçede... Terih bo}1l soyumuzdan silindik, Haqq yolunda biz günahkar bilindik. tller28 bo}1l içimizden bölündük, Üreyim göyneyir, Dede Elesger, Mezarın dagılıbulu Göyçede... Çeke bilmez gözümyaşıbudagı, Qala bilmez neqarası,neagı. Qismet olmaz ya da elin bulagl29, Üreyim göyneyir, Dede Elesger, Mezarın dagılıbulu Göyçede ...

23Urek: kalp 24 göyne_: yan-25qelb: kalp 26kövrek: gevrek 27qebr: kabir, mezar 28i\:yıl

- 184- O. Mert:Azerbaycanlı Şair.Yazar VeliHramcaylı

AY DÜNYA, AY DÜNYA

Budagdı söyle mene30

Çekdin ay dünya, ay dünya.

Ezrayıl tek3i bu sinerne

Çekdin ay öünya, ay dünya. Bir beht32 verdinqarasını, Hey göynetdinyarasını, Bu gözümünqorasını33, Tökdün ay dünya, ay dünya.

Laı34_{eyledin nece dinim,} Çetin bir de men sevinirn, Bucanımdaqern evini, Tikilin ay dünya, ay dünya. yazetmedinqışömrümü, Qurutmadın yaşömrümü, Misra-misradaşömrümü, Sökdün ay dünya, ay dünya 30men: ben 3itek: gibi 32beht: baht 33gözünqorasınıtök-: ağla­ 341al: dilsiz,konuşamayan

...<lA...Ü",-',...T...ü...r...ki.uya....t-'='A"-lra...stl"lr!.!!m,..a...la""'rI....E""o..,st....it...üs"'ü-"'D""er...g""İs"-İ....Sawyu..ı..!.l18L.!i<E!.!rzo!!u!.!ru!!!m.!....!!l20~Ou..l

---=-185-AYDAGLAR

Hanı indi35 senli gUnüm,

Günüm ay daglar, daglar.

Oqovgalı36çenli37günüm,

Günüm ay daglar, daglar. Döneydim bir gündaşına, Hemdaşıyıngözyaşına. Dolanım,dönümbaşına, Dönüm, ay daglar, daglar. Gün var - ömürden de baha38, Ümidqalmayıbsabaha. Düşmezsene yönüm daha, Yönüm, ay daglar, daglar. Gün gönnedi ömrüm, günüm, Odunda39alışım40, sönüm.

İtib, batıb sesim, ünüm4i ,

ÜnUm, ay daglar, daglar.

35indi:şimdi 36qovğalı: kavgalı 37çenli: sisli 38baha(lı): değerli 390d:ateş 40alış_: yan-4I ün: ses

-186-O. Mert:Azerbaycanlı Şair,Yazar VeliHramcaylı

SEVGİ

Birquşolubuçamınadun, Sinerndeçaglayaiı sevgi. Bir kimseyeaçamınadım. Sinernde daglayan sevgi. Budağına qonammadım, Uçaq kimiqanamınadun, Hesretinidanamınadım, Yolumubağlıyansevgi. Menqarşınanece gelim, Ellerineçatınaz42elim, Geceleri dilim-dilim, Sinemi dogruyan sevgi. Her çiçeyi üzemmedim43 , Kirpiyine düzemmedim,

Buagrıyadözemmedim44,

Sinerndeağrıyan sevgi. Könlüm yükünü yükleyib, Bir hezin45_{negme kökleyib,} Sinernde ele kükreyib, Gözümde aglayan sevgi.

KAYNAKÇA:

ALTAYLI, Seyfettin, Azerbaycan Türkçesi Sözlügü I, II,İstanbul, 1994. HRAMÇAYLI, Veli,Duygularım Bir Zemidir, Bakü, 1989.

HRAMÇAYLI, Veli, BirDervişemYer üzünde, Bakü, 1994. HRAMÇAYLI, Veli,Derviş Veli HalkAşıgı,Bakü, 1996. HRAMÇAYLI, Veli, Ocaq gazetesi, 16 Ocak 1999, s.4.

İSAQOGLU, Vaqif, VeliHramçaylının Poeziyası, Bakü, 1998.

42çat_:kavuş-, birleş­ 43 üz_: kopar-44döz_: tahammül et-45hezin: hazin, Mzünlü