1
M A R M A R A Ü N İ V E R S İ T E S İ
İ K T İ S A T F A K Ü L T E S İ
A Y L I K E K O N O M İ B Ü L T E N İ
2.Çeyrekte Büyüme
Nisan-Haziran 2018 dönemini kapsayan ikinci çeyrekte Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %5,2 artış gösterdi. Büyümeye en büyük katkı devlet harcamalarından geldi. Devletin nihai tüketim harcamalarının büyümeye katkısı %7,2 oldu. GSYH bileşenlerinden özel kesim tüketim harcamalarının büyüme oranın katkısı %6,3 oldu. 2018’in ikinci çeyreğinde gayrisafi sabit sermaye oluşumu (GSSO) % 3,9 oranında arttı. Dış ticaret verilerinde ise ihracat %4,5 oranında artarken ithalat %0,3 oranında arttı.
Şekil 7: Ekonomik Büyüme Oranı
Ocak-Mart 2018 çeyreğinde %6,6; bir önceki yılın aynı dönemine göre ise %5,1 oranında büyüyen inşaat sektörü 2018 yılının ikinci çeyreğinde yalnızca %0,8 oranında büyüyebildi. İnşaat sektörü yanında tarım sektöründe de bir önceki çeyreğe göre ciddi bir düşüş oldu. Tarım sektörü bir önceki çeyrekte %6,1; bir önceki yılın aynı döneminde %7,0 büyürken 2018 yılının ikinci çeyreğinde %1,5 oranında küçüldü. Bu iki sektörde yaşanan gerileme büyüme oranlarının gerilemesinde etkili oldu.
5,2 -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 -60,0 -40,0 -20,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 2011-Ç1 2011-Ç2 2011-Ç3 2011-Ç4 2012-Ç1 2012-Ç2 2012-Ç3 2012-Ç4 2013 -Ç1 2013-Ç2 2013-Ç3 2013-Ç4 2014-Ç1 2014-Ç2 2014-Ç3 2014-Ç4 2015-Ç1 2015-Ç2 2015-Ç3 2015 -Ç4 2016-Ç1 2016-Ç2 2016-Ç3 2016-Ç4 2017-Ç1 2017-Ç2 2017-Ç3 2017-Ç4 2018-Ç1 2018-Ç2
Özel Tüketim Kamu Tüketim GSSO İhracat
İthalat x-1 GSYH (üç ay) GSYH (yıllık) BÜYÜME ORANLARI USD/TL PARİTESİ VE CDS EKONOMİK GÜVEN ENDEKSİ ENFLASYON VE REEL KUR ENDEKSİ YENİ EKONOMİ PROGRAMI
Özellikle inşaat ve tarım sektörlerinde yaşanan gerileme, 2018 yılının ikinci çeyreğinde büyüme oranının
gevşemesinde etkili oldu. DIŞ TİCARET
VERİLERİ
2
Dış Ticaret Açığı %32 Oranında Düştü
Döviz kurlarındaki artış dış ticaret açığının daralmasına neden oluyor. Temmuz 2018 döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre ihracat %11,6 oranında artarak 14 milyar 77 milyon dolar, ithalat ise bir önceki yılın aynı ayına göre %6,7 oranında azalarak 20 milyar 59 milyon dolar değerinde gerçekleşti. Bunun sonucunda Temmuz 2018 döneminde dış ticaret açığı %32,6 oranında azalarak 5 milyar 959 milyon dolar oldu. Bu dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı %58,7 seviyesinden %70,2 seviyesine yükseldi.
Şekil 5: Dış Ticaret Verileri
Sektörler bazında bakıldığında imalat sanayinin toplam ihracat içindeki payı %94,1 olurken tarım ve ormancılık sektörünün payı %3,1; madencilik ve taş ocaklığı sektörünün payı %2,1 oldu. İmalat sanayi ürünlerinden yüksek teknolojili ürünlerin ihracat içindeki oranı %2,8; ithalat içindeki payı ise %13,5 oldu. Orta teknolojili ürünlerin toplam imalat sanayi ürünleri ihracatı içindeki payı %37,1 ; ithalat içindeki payı %42,8 oldu. Temmuz 2018 döneminde Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) yaptığı ihracat %14,7 oranında artarken AB’nin Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payı %48,7 oldu. İhracatın en fazla yapıldığı ülkelere bakıldığında, sırasıyla Almanya, Birleşik Krallık, ABD ve İtalya ilk dörtte yer almaktadır. En fazla ithalatın yapıldığı ülkeler ise sırasıyla Çin, Rusya, Almanya ve ABD oldu. -40,0 -20,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 Te mmu z 16 A ğu st o s 16 Eyl ü l 16 Eki m 16 Kas ım 16 A ralı k 16 O cak 17 Şu b at 17 Mar t 17 N is an 17 Mayı s 17 H az ir an 17 Te mmu z 17 A ğu st o s 17 Eyl ü l 17 Eki m 17 Kas ım 17 A ralı k 17 O cak 18 Şu b at 18 Mar t 18 N is an 18 Mayı s 18 H az ir an 18 Te mmu z 18 İhracat % Değişim İthalat % Değişim Dış Ticaret Açığı % Değişim
Dış ticaret açığında üst üste ikinci kez daralma yaşanması, üçüncü
çeyrekte ekonomide bir yavaşlamaya işaret ediyor olabilir.
3
Enflasyon Oranları Yükselmeye Devam Ediyor
2018 yılının ilk aylarından itibaren başlayan enflasyon oranlarındaki artış seyri Eylül 2018 döneminde de hızlanarak devam ediyor. Eylül 2018 döneminde Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) aylık bazda %6,3, yıllık bazda ise %24,52 oranında gerçekleşti. Böylece aylık bazda %3,6 ve yıllık bazda %21,3 artması öngörülen beklentilerin üzerinde bir artış meydana geldi. TÜFE oranı, 2001 yılında yaşanan ekonomik krizden bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. Aynı dönemde Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) aylık bazda %10,88, yıllık bazda ise %46,15 oranında arttı. Yİ-ÜFE’deki artış beklentisi de gerçekleşen değerin altında kaldı. Eylül 2018 dönemi için Yİ-ÜFE’nin yıllık bazda %39,6 oranında artması bekleniyordu.Şekil 1: Enflasyon oranları (TÜFE-ÜFE)
TUIK verilerinden derlenmiştir.
Eylül 2018 döneminde TÜFE bileşenleri içerisinde aylık en fazla artış %11,41 oranı ile ev eşyası grubunda oldu. Bu grubu sırasıyla %9,1 oranıyla ulaştırma, %7,42 ile çeşitli mal ve hizmetler, %6,62 ile eğlence ve kültür grubu takip etti. Yılık bazda ise TÜFE bileşenleri arasında en fazla artış, aylık bazda olduğu gibi %37,28 ile ev eşyası grubunda oldu. 24,52 46,15 59,12 -10 0 10 20 30 40 50 60 70 Eyl ü l 14 Kas ım 14 O cak 15 Mar t 15 Mayıs 15 Te mmu z 15 Eyl ü l 15 Kas ım 15 O cak 16 Mar t 16 Mayıs 16 Te mmu z 16 Eyl ü l 16 Kas ım 16 O cak 17 Mar t 17 Mayıs 17 Te mmu z 17 Eyl ü l 17 Kas ım 17 O cak 18 Mar t 18 Mayıs 18 Te mmu z 18 Eyl ü l 18
4
Döviz Kurlarındaki Artış ve Enflasyon
Eylül 2018 döneminde reel kur endeksi 61,62 seviyesine geriledi. Bu seviye ile 2003 bazlı serinin en düşük seviyesinde oldu. Uzun yıllardır düşük döviz kuru, yüksek faiz oranlarına dayalı bir politikanın izlenmesi üretimin ithalata bağımlılığına neden olmuştur. Bu nedenle döviz kurlarının düşmesi sonucunda ihracattan beklenen artışı etkisiz kılmaktadır.
Şekil 2: Reel Kur Endeksi ve Tüketici Enflasyonu
TCMB verilerinden derlenmiştir.
Döviz kurundaki yükselmenin enflasyon oranları üzerindeki etkisi piyasadaki beklentileri de olumsuz yönde etkilemektedir. Enflasyon oranlarındaki ve döviz kurlarındaki hızlı yükseliş tüketim ve maliyet kanallarıyla hem yurt içi pazarına hem de yurt dışı pazarlarına yönelik yapılan reel üretimin daralmasına ve ileride işsizlik gibi daha önemli sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Enflasyon ve döviz kurlarının bir süredir artış seyrinde olmasından faiz oranları üzerinde baskıyı arttırıyor.
10,35 10,26 10,23 10,85 12,15 15,39 15,85 17,90 24,52 85,87 61,62 0 5 10 15 20 25 30 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00 80,00 90,00 100,00
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2016-Enf 2017-Enf 2018-Enf 2018-Reel Kur
5
2000’li Yıllarda Kur Seyri ve CDS Primi
Döviz kurlarındaki yüksek artışların olduğu 2001, 2008 ve 2018 yıllarının ilk 136 günü esas alınarak Şekil 3’te USD/TL paritesi karşılaştırılmıştır. Buna göre 2001 ve 2008 kriz yıllarındaki kur dalgalanmalarının seyri karşısında 2018 yılının ilk yüz otuz altı gününde kur artışı daha geniş bir süreye yayılmıştır. 2018 yılının Ekim ayının ilk haftası itibariyle döviz kuru artış oranı, 2001 krizindeki seviyenin altında 2008 krizindeki seviyenin ise
üstünden gerçekleşti. 2001, 2008 ve 2018 yıllarının yüz otuz altıncı günündeki döviz kuru, ilk günün döviz kuru değeri 100 alındığında sırasıyla 203, 130 ve 156 seviyesinde oldu.
Şekil 3: 2001-2008-2018 Yıllarında Kur Artışları Karşılaştırması (İlk 136 gün; 1. gün değeri 100)
TCMB verilerinden derlenmiştir.
Kredi Temerrüt Swap (Credit Default Swap-CDS) primi 2 Ekim itibarıyla 400 seviyesinde gerçekleşti. Finans piyasalarına ilişkin risk algısı yüksek olması CDS primlerine yansımış durumda. Ağustos ayında CDS primi 510 düşeylerine kadar yükseldi.
Şekil 4: Cari Kur ve CDS Primi
TCMB verilerinden derlenmiştir. 203 130 156 0 50 100 150 200 250 1 8 15 22 29 36 43 50 57 64 71 78 85 92 99 10 6 11 3 12 0 12 7 13 4 2001 2008 2018 419 6,01 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 8,00 0 100 200 300 400 500 600 700 21 -05 -20 18 28-05-2018 04-06-2018 11-06-2018 19-06-2018 26-06-2018 03-07-2018 10-07 -20 18 17-07-2018 24-07-2018 31.07.2018 07.08.2018 14.08.2018 27.08.2018 04.09.2018 11.09.2018 18.09.2018 25.09.2018 02.10.2018 CDS Turkey USD/TL
Döviz kurları ve CDS primi artmaya devam ediyor. Bu durum, yabancı yatırımcıların risk algısının yükseldiği anlamına geliyor.
6
Ekonomik Güven Endeksi Geriledi
Eylül 2018 döneminde ekonomik güven endeksi, bir önceki aya göre %15,4 oranında azalarak 71 seviyesine geriledi. Böylece Mart 2009 döneminden beri gerçekleşen en düşük seviye oldu. Ekonomik güven endeksi bileşenlerine bakıldığında tümünün bir önceki döneme göre azaldığı görülmektedir. Ağustos 2018 dönemine göre tüketici güven endeksi 68,3’ten 59,3’e; reel kesim güven endeksi 96,3’ten 90,4’e; hizmet sektörü güven endeksi 88’den 79,4’e; perakende ticaret sektörü güven endeksi 93,4’ten 88,5’e ve son olarak inşaat sektörü güven endeksi 68,8’den 57,3’e geriledi.
Şekil 6: Ekonomik Güven Endeksi ve Bileşenleri
2018 yılının ilk aylarından itibaren düşüş seyrine giren ekonomik güven endeksi ekonomideki tüketicilerin ve üreticilerin geleceğe yönelik beklentilerinin olumsuz olduğunu göstermektedir. Enflasyon oranları ve döviz kurlarındaki hızlı artış dolayısıyla, finans sektöründe yaşanan istikrarsızlığa reel sektörün de maliyet ve talep daralması kanalıyla etkilenmesi beklenmektedir.
68,7 67,3 65,2 65,1 72,3 72,3 71,3 71,9 69,9 70,3 73,1 68,3 59,3 111,2 112,2 109,8 109,2 110,9 110,8 109,5 106,8 106,7 102,5 101,5 96,3 90,4 103,3 101,1 99,7 96,2 102,0 100,7 99,1 97,1 92,0 91,2 91,9 88,0 79,4 105,9 104,0 99,9 100,6 106,2 104,7 102,6 100,3 97,1 94,4 97,3 93,4 88,5 83,5 84,2 82,4 81,6 87,0 83,8 78,9 78,8 77,2 75,3 77,1 68,8 57,3 103,4 101,8 98,3 95,3 104,9 103,0 100,2 98,3 93,5 90,4 92,2 83,9 71,0 0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0 600,0
Eylül 17 Ekim 17Kasım 17Aralık 17Ocak 18Şubat 18Mart 18Nisan 18Mayıs 18Haziran 18Temmuz 18Ağustos 18Eylül 18 Tüketici güven endeksi Reel kesim güven endeksi Hizmet sektörü güven endeksi Perakende ticaret sektörü güven endeksi İnşaat sektörü güven endeksi Ekonomik güven endeksi
7
Yeni Ekonomi Programı (YEP) Açıklandı
20 Eylül 2018 tarafından açıklanan YEP, önümüzdeki yıllarda hükümetin ekonomide hedeflediği verileri göstermeyi amaçlamaktadır. Bu programa göre 2019 yılında büyüme, enflasyon, işsizlik ve cari açığın GSYH’ya oranı sırasıyla %2,3; %15,9; %12,1 ve %3,3 olarak belirlenmiştir. 2020 yılı içinse aynı göstergeler sırasıyla %3,5; %9,8; %11,9 ve %2,7 olması hedeflenirken 2021 yılı içinse %5; %6; %10,8 ve %2,6 olması hedeflenmiştir.
Şekil 8: YEP Hedefleri
Hükümetin 2023 yılı için belirlediği hedefler doğrultusunda 2017 yılı itibariyle GSYH, kişi başına gelir (Dolar) ve ihracat değerleri Tablo 1’de gösterilmiştir. Buna göre 2017 yılında 851 milyar dolar değerinde gerçekleşen GSYH’nın, 2018 yılında 763 milyar dolar olması beklenirken 2021 yılında 926 milyar dolar, 2023 yılında ise 2 trilyon dolar olması hedeflenmektedir. Kişi başına gelir ise 2017 yılında 10.602 dolar düzeyinde gerçekleşti. Kişi başına gelirin 2018 yılında 9.385 dolara düşmesi beklenirken 2021’de 10.973 dolar, 2023 yılında ise 23.81 dolar olması hedeflenmektedir. Son olarak 2017 yılında 157 milyar dolar değerinde gerçekleşen ihracatın 2018 yılında 170 milyar dolar olması beklenmektedir. 2021 ve 2023 yılları için ise hedeflenen ihracat miktarı sırasıyla 204 milyar ve 500 milyar dolardır.
Tablo 1: 2017-2018-2021-2023 Hedefleri Karşılaştırması
YIL/GÖSTERGE GSYH (Milyar Dolar) Kişi Başına Gelir (Dolar) İhracat (Milyar Dolar)
2017 (Gerçekleşen) 851 10.602 157 2018 (Tahmin) 763 9.385 170 2021 (Hedef) 926 10.973 204,4 2023 (Hedef) 2.001 23.811 500,9 3,8 2,3 3,5 5 20,8 15,9 9,8 6 11,3 12,1 11,9 10,8 4,7 3,3 2,7 2,6 0 5 10 15 20 25 2018 (Tahmin) 2019 2020 2021
8 Yasal Uyarı
Bu bültende yer alan bilgiler güvenilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir.
Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi’nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır.
Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı cbahcekapili@marmara.edu.tr Araş. Gör. Suat Aksoy suat.aksoy@marmara.edu.tr Araş. Gör. Buket Çetin buket.cetin@marmara.edu.tr
