Postmenopozal Osteoporotik Kad›nlarda Fraktürün
Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi
The Effect of Fracture on Quality of Life in Postmenopausal Osteoporotic Women
‹nsan yaflam beklentisindeki art›fl ve mevcut sa¤l›k koflullar›ndaki iyileflme günümüzde osteoporoza ba¤l› k›r›k oluflumu-nu önemli bir sa¤l›k soruoluflumu-nu haline getirmifltir. Bu çal›flmada klini¤imize baflvuran 29 k›r›¤› olan ve 33 k›r›¤› olmayan post-menopozal osteoporozlu kad›n de¤erlendirilmeye al›nd› ve k›r›¤›n yaflam kalitesi üzerine olan etkisi araflt›r›ld›.
Hastalar›n demografik özellikleri, boylar›, yaflamlar›nda en uzun dönemdeki boylar›, kilolar›, 25 yafl›ndaki kilolar›, k›r›k geliflenlerin k›r›k bölgeleri kaydedildi. Tüm olgular›n kemik mineral yo¤unluklar› (KMY), Dual enerji X ›fl›n› absorbsiyo-metri (DXA) ile de¤erlendirildi. Yaflam kalitesini de¤erlendirmek için Short Form (SF 36) anketi kullan›ld›.
Her iki grup aras›nda yafl, menarfl yafl›, menopoz yafl›, do¤um say›s›, boyu, kilosu, en uzun dönemdeki boyu ve 25 yafl›n-daki kilosu karfl›laflt›r›ld›¤›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmad›. Boylar›nyafl›n-daki k›salma karfl›laflt›r›ld›¤›nda fark is-tatistiksel olarak anlaml› bulundu. DXA ile KMY de¤erlendirilmesinde k›r›k olan grupta femur boyun bölgesinin ve en dü-flük KMY bölgesinin T skorlar›nda istatistiksel olarak anlaml› düdü-flüklük tespit edilirken, vertebra L2-L4 bölgesinin T skor-lar›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmam›flt›r. Yaflam kalitesi SF 36 anketi ile de¤erlendirildi¤inde her iki grup ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmad›. (Osteoporoz Dünyaara-s›ndan 2006; 12 (2): 31-34)
Anahtar kelimeler: Postmenopozal osteoporoz, k›r›k, yaflam kalitesi
N
Noott:: BBuu ÇÇaall››flflmmaa 2288 EEyyllüüll -- 22 EEkkiimm 22000055’’ttee 22.. UUlluussaall OOsstteeooppoorroozz KKoonnggrreessii’’nnddee ssuunnuullmmuuflflttuurr..
Prolonged human life span and amelioration of the current health conditions brings up the risk of fracture related to os-teoporosis as an important medical problem. In this study, we aim to study the effect of fracture on quality of life with 29 postmenopopausal women with fracture and 33 without osteoporotic fracture. Demographic data, height, maximum height, body weight, body weight at age 25, localization of fracture of the patients were recorded. All of the patients' bone mineral densities (BMD) were evaluated with Dual energy X ray absorbtiometri (DXA). For evaluating quality of li-fe Short Form 36 (SF 36) survey was used.
In this study there were no statistical differences between the 2 groups when their age, menarc age, menopause age, number of pregnancies, height, body weight, maximum height and body weight at age 25 were compared. There was statistical difference between the groups in their shortening of height. When BMD levels were compared with DXA it was noted that the T scores at femur neck area and lowest area of BMD were statistically lower in the group with frac-tures; however there was no statistical difference in T scores of L2-L4. When we compared the quality of life of the 2 gro-ups using SF 36 there was no statistical difference. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2006; 12 (2): 31-34)
Key words: Postmenauposal osteoporosis, fracture, quality of life
Girifl
Osteoporoz, düflük kemik kütlesi, kemik dokunun mikro-mimari yap›s›n›n, kalitesinin bozulmas› ve k›r›k için risk ar-t›fl›na yol açan kemik gücünün azalmas› ile karakterize,
sis-temik bir iskelet hastal›¤›d›r. Osteoporoz, kemikleri zay›f-latan ve k›r›¤a yatk›nl›¤› artt›ran sessiz bir hastal›kt›r; oste-oporozda en önemli bulgu k›r›kt›r. Osteoporotik k›r›k bafl kemikleri d›fl›nda vücudun herhangi bir kemi¤inde olufla-bilir; k›r›klar›n en s›k görüldü¤ü bölgeler omurga, el bile¤i
(*) ‹stanbul 70. Y›l Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi 1. FTR Klini¤i
Belgin Erhan*, Berrin Gündüz*
Summar
y
Summary
Özet
va kalça bölgesidir. Osteoporotik k›r›klar kronik a¤r›, uzun süreli sakatl›klar, yaflam kalitesinde bozulmaya yol açarak mortalite ve morbiditeyi artt›r›r. ‹nsan yaflam bek-lentisindeki art›fl ve mevcut sa¤l›k koflullar›ndaki iyileflme günümüzde osteoporoza ba¤l› k›r›k oluflumunu önemli bir sa¤l›k sorunu haline getirmifltir (1,2).
Yaflam kalitesi Dünya Sa¤l›k Örgütü taraf›ndan “insanla-r›n hayatla“insanla-r›nda, yaflad›klar› kültür ve de¤er sistemlerin-den beklentileri, standartlar› ve ilgi alanlar› ile ba¤lant›l› olarak kendi durumlar›n› alg›lamalar›” flekline yorumlan-m›flt›r. Osteoporozlu hasta ciddi fiziksel semptomlar ya-n›nda sosyal ve mental olarakda etkilenebilir. Bu nenen-le osteoporozlu hastalarda yaflam kalitesinin de de¤er-lendirilmesi gerekmektedir (3). Yaflam kalitesi de¤erlen-dirme skalalar› olarak Nottingham Sa¤l›k Profili, Hastal›k Etki Profili; Short Form 36 (SF 36) veya QUALEFFO kulla-n›labilir (3,4). Bu çal›flmada amac›m›z osteoporotik k›r›¤› olan ve olmayan postmenopozal osteoporozlu kad›nlar-da demografik verileri karfl›laflt›rmak ve k›r›¤›n yaflam ka-litesi üzerine olan etkisini araflt›rmakt›.
Materyal ve Metod
Çal›flmaya klini¤imize baflvuran postmenopozal osteopo-rozlu kad›nlar dahil edildi. Anamnez , muayene ve labo-ratuar incelemeleri ile saptanm›fl ya da bilinen sistemik hastal›¤› olan hastalar, sekonder osteoporozu olan olgu-lar, kemik metabolizmas›n› etkileyen ilaç kullanm›fl veya halen kullanan hastalar çal›flmaya dahil edilmedi. Yirmi dokuz osteoporotik k›r›¤› olan ve 33 osteoporotik k›r›¤› olmayan postmenopozal osteoporozlu kad›n de¤erlendi-rildi. Hastalar›n demografik özellikleri, menarfl ve meno-poz yafllar›, do¤um say›lar›, boylar›, en uzun dönemdeki boylar›, kilolar›, 25 yafl kilolar› k›r›k geliflen bölgeleri kay-dedildi.
Tüm olgular›n kemik mineral yo¤unluklar› (KMY) dual enerji X ›fl›n› absorbsiyometri (DXA) (Lunar) ile ölçüldü. Lomber vertebra (L2-L4), femur boyun ve tüm ölçülen bölgeler aras›ndaki en düflük T skorlar› de¤erlendirildi. Yaflam kalitesini de¤erlendirmek için SF 36 formu kulla-n›ld›. SF 36 klinik araflt›rmalarda sa¤l›k durumunu belirle-mek, t›bbi bak›m›n sonucunu moniterize etmek ve yaflam kalitesini de¤erlendirmek için kullan›lan 36 maddelik 8 skaladan ( fiziksel fonksiyon, fiziksel rol, emosyonel rol, sosyal fonksiyon, a¤r›, canl›l›k, mental sa¤l›k, genel
sa¤-l›k) oluflmufl bir formdur. Türkçe geçerlilik ve güvenilirli¤i yap›lm›flt›r (5).
‹statistiksel analizler için 'SPSS for Windows 11.5' progra-m› ve ba¤›ms›z grup T testi kullan›ld›; p<0,05 istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
Bulgular
Çal›flmaya al›nan 62 hastan›n (29 k›r›kl›, 33 k›r›ks›z) yafl ortalamas› 65,74±8,28 y›l idi. K›r›k olan ile olmayan grup aras›nda yafl, menarfl ve menapoz yafl›, boy, en uzun dö-nemdeki boy, vücut a¤›rl›¤› ve 25 yafl›ndaki vücut a¤›rl›¤› karfl›laflt›r›ld›¤›nda anlaml› fark bulunamad›. Her iki gru-bun boylar›ndaki k›salma karfl›laflt›r›ld›¤›nda aradaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulundu (Tablo 1).
K›r›k olan ve olmayan gruplar›n do¤um say›s› ortalamas› s›ras›yla 3,5 ve 4 olarak bulunmufl olup benzerdi (p>0,05). Gruplar›n DXA ile KMY de¤erlendirildi¤inde k›r›k olan grupta femur boyun (p=0,001) ve en düflük bölge (p=0,002) T skorlar›nda istatistiksel olarak anlaml› düflük-lük tespit edilirken, L2-L4 skorlar›nda (p=0,11) istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmad› (Grafik 1).
K›r›kl› grubumuzda en s›k vertebra, ikinci s›kl›kla ise ön-kol k›r›klar› saptand›. Dört vakada kalça ve 4 vakada kos-ta k›r›klar› mevcuttu. Üç vakada 2 defa k›r›k geliflirken 1 vakada 3 defa k›r›k geliflmiflti (Tablo 2)
Her iki grupta yaflam kalitesi SF 36 formu ile de¤erlendi-rildi¤inde iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunamad› (Tablo 3).
Tart›flma
Osteoporoz, kemik gücünde azalma ve k›r›k riskinde ar-t›fla sebep olmaktad›r (2). Osteoporotik k›r›k geliflmesi için baz› risk faktörleri vard›r. Bunlar ileri yafl, kad›n cinsi-yet, düflük KMY de¤erleri, önceki k›r›k hikayesi, ailede osteoporotik k›r›¤›n olmas›, düflük vücut kilosudur (6,7). Bizim çal›flmam›zda, incelenen demografik özellikler aç›-s›ndan osteoporotik k›r›k olan grup ile k›r›k olmayan grup aras›nda anlaml› fark bulunamam›flt›r. Önceki k›r›k geliflimi tekrar k›r›k geliflmesi için risk faktörüdür (6). Ça-l›flmam›zda da 4 vakada tekrar eden k›r›klar görülmüfltür. Bensen ve ark (8) yapt›¤› çal›flmada osteoporotik k›r›k ge-liflmesinde kalçada; ellerini kullanmadan aya¤a kalkmak, vertebral k›r›klarda; düflük vücut a¤›rl›¤›, sigara içme ve
Tablo 1: Demografik özellikler. Ort:ortalama, ss:standart sapma.
K
KIIRRIIKKLLII GGRRUUPP KKIIRRIIKKSSIIZZ GGRRUUPP o orrtt±±ssss oorrtt±±ssss pp Yafl 67,1±7,9 65,6±8,5 0,24 menarfl yafl› 12,9±1,2 13,3±1,6 0,27 menopoz yafl› 45,2±7,2 43,9±5,6 0,42 boy (cm) 153,0±7,4 153,0±3,5 0,96
en uzun dönemdeki boy (cm) 159,0±7,4 157,0±7,9 0,45
boydaki k›salma (cm) 6,0±4,0 4,8±2,6 0,01
vücut a¤›rl›¤› (kg) 69,5±10,3 67,8±10,1 0,53
25 yafl vücut a¤›rl›¤› (kg) 52,9±6,2 52,9±7,6 0,97
Erhan ve ark.
Postmenopozal Osteoporotik Kad›nlarda Fraktürün Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi
Osteoporoz Dünyas›ndan (2006; 12 (2): 31-34)
32
75-79 yafl aras›nda olmak, önkol k›r›¤›nda ise düflük vücut a¤›rl›¤› ve 50 yafl›ndan sonra k›r›k öyküsü risk faktörü ola-rak bulunmufltur. Bizim çal›flmam›zda k›r›¤›n oluflum flek-li sorgulanmam›flt›r.
Osteoporoza ba¤l› k›r›klar›n en s›k karfl›lafl›lan› vertebral kompresyon k›r›¤›d›r (9). Wu ve ark. Amerika Birleflik Devletlerinde 50 yafl üstü kad›nlarda yaklafl›k %25 ora-n›nda osteoporoza ba¤l› vertebral kompresyon k›r›¤› bil-dirmifllerdir (10).Bizim çal›flmam›zda da osteoporotik k›-r›k olarak yine en s›k vertebral k›k›-r›klar görülmektedir. Vertebral kompresyon k›r›¤› s›rt a¤r›s›, kifoz ve boyda k›-salma ile karakterize iken kalça k›r›klar› daha ciddi semp-tomlara ve daha s›k mortaliteye neden olmaktad›r (11). Çal›flmam›zda osteoporotik k›r›¤› olan grubun boyunda k›salma istatistiksel olarak anlaml› bulunmufltur.
Cvijetic ve ark. (12) yapt›¤› çal›flmada 33 kalça k›r›¤› olan hasta ile 33 kalça k›r›¤› olmayan hasta aras›nda lomber ve femur boyun KMY de¤erlerinde anlaml› fark bulun-mazken ayn› yafl sa¤l›kl› kad›nlara göre anlaml› derecede azalma bulunmufltur. Çal›flmam›zda KMY de¤erlerinde k›r›k olan grubun femur boyun bölgesi ve en düflük KMY T skorunun, k›r›k olmayan gruptan istatistiksel olarak an-laml› derecede düflük oldu¤u görülürken, L2-L4 bölgesi T skorunda anlaml› fark görülmemifltir. Yine ayn› çal›flmada
hasta ve kontrol grubunun yaflam kalitesi Osteoporosis Quality of Life Questionnaire ile de¤erlendirilmifl, kalça k›r›¤› olan grubun yaflam kalitesi kalça k›r›¤› olmayan gruptan düflük bulunur iken, her iki grubun de¤erleri de ayn› yafl grubundaki sa¤l›kl› kad›nlardan belirgin olarak düflük bulunmufltur (12).
Tosteson ve ark (13) ise yapt›¤› çal›flmada osteoporotik k›r›¤› olan ve olmayan postmenopozal kad›nlarda yaflam kalitesini de¤erlendirmek için SF 36 formu uygulam›fl, k›-r›k olan grupta yaflam kalitesinin daha düflük oldu¤u gö-rülmüfltü. Fakat hastalar›n demografik özellikleri ince-lendi¤inde k›r›k olan grubun yafl ortalamas›n›n k›r›k ol-mayan gruba göre daha fazla oldu¤u görülmektedir. Yafl fark› yaflam kalitesini etkileyen faktörlerden birisi olarak de¤erlendirilebilir. Bizim çal›flmam›zda her iki grubun yafllar› benzerdir.
Hallberg ve ark, yapt›¤› çal›flmada osteoporotik k›r›¤› olan postmenopozal kad›nlarda yaflam kalitesini de¤er-lendirmek için 80. gün ve 2 y›l sonra SF 36 formu uygu-lanm›flt›r. ‹lk uygulamada, yerel ve yafla uygun referans de¤erlerinden anlaml› düflüklük saptanm›fl, 2 y›l sonraki ankette düzelme görülmekle birlikte referans yafl grubu-na göre düflüklü¤ün devam etti¤i bildirilmifltir (14). Bizim çal›flmam›zda ise anket sadece k›r›k sonras› kronik dö-nemde uygulanm›fl ve k›r›k olmayan ayn› yafl grubu post-menopozal kad›nlarla karfl›laflt›r›lm›flt›r.
Çal›flmam›zda yaflam kalitesi osteoporotik k›r›¤› olan ve olmayan hastalarda kronik dönemde SF 36 anketi ile de-¤erlendirildi; her iki grup aras›nda istatistiksel anlaml› fark bulunmad›. SF 36 de¤erleri aras›nda istatistiksel ola-rak anlaml› olmasa da en büyük fark mental sa¤l›k skala-s›nda saptand›. K›r›klar›n fiziksel ve fonksiyonel k›s›tlan-malar yan›nda uzun dönemde mental sa¤l›kta da etki-lenme yapabildi¤i unutulmamal›d›r.
Sonuç olarak bu çal›flmada osteoporotik k›r›¤› olan ve ol-mayan hastalar aras›nda SF 36 anketi de¤erleri ile yaflam kalitesinde bir fark bulunamam›flt›r.
Kaynaklar
1. Sinaki M. Osteoporosis. In: Braddom RL ed. Pysical Me-dicine and Rehabilitation. Philadelphia, W.B Saunders Company, 2000: 894-912.
2. Aras›l T. Günümüzde osteoporoz. In: Gökçe-Kutsal Y ed. Osteoporoz cep kitab›. Ankara, Günefl Kitabevi, 2005:1-8.
3. Akyüz G. Osteoporozda a¤r› ve yaflam kalitesi . In:
Gök-Grafik 1: Her iki grubun KMY de¤erleri
Boyun T
skor L2-L4 Kskor en düflükT skor
k›r›k var k›r›k yok 0 -1 -2 -3 -4
Tablo 2: K›r›kl› hastalarda k›r›klar›n lokalizasyonuna göre
da¤›l›m› K
K››rr››kk bbööllggeessii KK››rr››kk ssaayy››ss›› %%
Vertebra 11 32,4
Önkol 10 29,4
Kalça 4 11,8
Di¤er 9 26,5
Tablo 3: Her iki grubun SF 36 de¤erleri. Ort:ortalama, ss:standart sapma
K K››rr››kkll›› ggrruupp KK››rr››kkss››zz ggrruupp O Orrtt±±ssss OOrrtt±±ssss pp Fiziksel fonksiyon 32,2±25,3 39,1 ±16,7 0,21 Fiziksel rol 116,4±32,2 123,5±28,6 0,36 Emosyonel rol 119,5±38,3 124,2±41,1 0,64 Sosyal fonksiyon 45,2±21,4 47,5±19,3 0,66 A¤r› 62,8±21,9 59,3±12,6 0,43 Canl›l›k 72,1±17,3 72,1±13,2 0,99 Mental sa¤l›k 46,6±14,9 53,3±12,1 0,06 Genel sa¤l›k 53,8±13,1 52,7±9,3 0,71 Erhan ve ark. Postmenopozal Osteoporotik Kad›nlarda Fraktürün Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi Osteoporoz Dünyas›ndan
çe Kutsal Y, Eryavuz Sar›do¤an M eds. Osteoporoz Tan› ve Tedavi Klavuzu , ‹stanbul, Deomed medikal yay›nc›l›k, 2005:165-70.
4. Lips P, van Schoor NM. Quality of life in patients with os-teoporosis. Osteoporos Int 2005 May;16(5):447-55. 5. Demirsoy C. The MOS-SF 36 health survey: A validation
studt with a Turkish sample. Master Tezi. Bo¤aziçi Üni-versitesi, ‹stanbul, 1999.
6. Vestergaard P. Antiresorptive therapy for the preventi-on of postmenopausal osteoporosis: when should treat-ment begin? Treat Endocrinol 2005:4(5):263-77. 7. Siminoski K, Leslie WD, Frame H et al.
Recommendati-ons for bone mineral density reporting in Canada. Can Assoc Radiol J 2005 Jun:56(3):178-88.
8. Bensen R, Adachi JD, Papaioannou A et al. Evaluation of easily measured risk factors in the prediction of os-teoporotic fractures. BMC Musculoskelet Disord 2005:Sep :47.
9. Eryavuz Sar›do¤an M. Osteteporozun klinik özellikleri.
In: Gökçe Kutsal Y, Eryavuz sar›do¤an eds. Osteoporoz Tan› ve Tedavi Klavuzu. ‹stanbul, Deomed medikal yay›nc›l›k 2005: 25-30.
10. Wu SS, Lachmann E, Nagler W. Current medical, reha-bilitation and surgical management of vertebral comp-ression fractures. J Womens Health (Larchmt) 2003 Jan-Feb:12(1):17-26.
11. Romagnoli E, De Geronimo S, Pepe J et al. Clinical as-pects of osteoporosis. Recenti Prog Med 2002 Sep:93(9):484-8.
12. Cvijetic S, Mestrovic T, Crkvenac A et al. Quality of life in osteoporotic patients with hip fracture and without fracture. Arh Hig Rada Toksikol 2002 Dec:53(4):257-62. 13. Tosteson AN, Gabriel SE, Grove MR et al. Impact of hip
and vertebral fractures on quality-adjusted life years. Osteoporos Int 2001 Dec:12(12):1042-9.
14. Hallberg I, Rosenqvist AM, Kartous L et al. Health-relat-ed quality of life after osteoporotic fracture Os-teoporosis Int 2004 Oct:15(10):834-41.
Erhan ve ark.
Postmenopozal Osteoporotik Kad›nlarda Fraktürün Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi
Osteoporoz Dünyas›ndan (2006; 12 (2): 31-34)
