Türkiye Büyük Millet
Meclisinin açılışı
B
u n d a n sh yıi önce 23Nisan 1920 tarihinde An kara'da ilk defa Türkiye B. B. Meclisi açılmıştı. Millî Hâkimiyet bayramı olarak ka bul ettiğimiz bu mutlu gün, ye ni Türkiye Devletinin mukad deratında biiyiik bir değer taşı maktadır. Osıııanlı İmparator luğu 1918 yılında Birinci Cihan Savasından yenilmiş olarak çık tı. Galip gelen itilâf devletleri bu imparatorluğun topraklarını aralarında paylaştılar. 13 K a sım 1918 tarihinde altmış par çadan müteşekkil düşman do nanması Istanbula gelerek. Dol- mabahçe Sarayının önünde de mirledi. Karaya asker çıkararak resmi daireleri işgal ettiler. Azın lıklar da taşkınlığa haşladılar. Türk mille! i bu meşum günle rin acısı içinde iııkiraz tehlike leri geçirdi. Son Osmanlı padi şahı Mehmet Vahdettin! de nü fuzları altına aldılar, Sadrazam Damat Ferit Basa da ı'sğal kuv vetlerinin emrinden dışarı çık mıyordu.
Cihan haı-hinden sonra
durum
Bu kara günlerde Türk
mille-İİİİİİl
Atatürk başında bir
kalpak Meclisin önünde
dimdik tunçtan bir hey
kel gibi, coşup gelen bu
insan seline mavi göz
lerini dikmiş durmakta
idi. Bugün Türk tarihin
de yeni bir Türkiye Dev
leti daha kuruluyordu.
Bu Türk’lerin kurdukla
rı büyük devletlerden 16
ncısı idi. Bu sebepledir
ki, Reisicumhur forsuna
16 yıldız bu devletleri
temsil etmek üzere ko
nulmuştu. Anadolu’nun
tam ortasında ve Türk
men’lerin çoğunluk teş
kil ettikleri Ankara’da
yeni bir devlet çınarı di
kilmek üzere idi.
23 Nisan
1 9
2
0
Enver Behnan Şapolyo
Meclisin önüne yığdılar. Van ta raflar da bu yerli kiremitlerle örtüldü. Bu ne ulvî manzara idi? Meclisin içine bir de kürsü yapıldı. Fakat mebusların otur maları için sıralar yoktu. Mual lim Mektebinin Tatbikat okulu na ait kara öğrenci sıraları ge tirtilerek salona dizildi. Şehirde elektrik tesisatı yoktu. Kahve hanelerin birinden avizeli bir petrol lâmbası alınarak Mecli sin salonuna asıldı. Meclis kürsüsünün üzerine zafer kaza nılana kadar kalmak üzere bir siyah örtü serildi. Zafer kazanı lınca bu örtü yeşil olacaktı. Mec lisin içine bir de Kur’aıu Kerim den alınmış (Sûra Süresi) ndeıı bir parça asıldı. Tercümesi :
«Müslümanların hayat isleri İstişareye elıil olanların arasın dan istişare iledir. İstişare ile hakikat tesbit edilip de icrasına , azmedildikçe artık lıic rey ka- , rıstırmadan Allaha tevekkül ede- , rek icra et! İste o zaman hak ve I hakikati meydana koymuş olur- > sun!».
Yazılı idi. Meclisin küçük bir odası da Mescit olarak ayrıldı.
Büyük Millet Meclisi restore edildikten sonra tinin milli vicdanında mukad
des bir kin doğdu. Altı yüz yir mi dört yıl süren Osmanlı İmpa ratorluğunun inkırazını gören hamiyetli insanlar, bu namus gü nünde bir imtihan geçirdiler.. Esir olmağa razı olmıyan şeref li memleket çocukları hürriyet ve istiklâl için Millî Mücadeleye karar verdiler. İstanbul Türk Ocağı azalan biri Fatih Parkın da, diğeri de Sultan Ahmet Mey danında ¡W miting yaptılar. Türk bayraklarını siyaha boya yarak caddelere astılar. İzmiriıı Yunanlılar tarafından igğali. İstanbul’un İugilizler’e veriimesi kararı, İstanbul’ u galeyana ge tirdi. Millî şuura sahip milli yetçiler mücadele hazırlıklarına başladılar. Bilhassa edip Sü leyman Nazif (Uyaıı İstanbul) diye bir yazısı ile milliyetçi genç leri mücadeleye davet etti. İşga lin verdiği sersemlik içinde her kes saskuıa dönmüştü. İzmir’in İ8$ali üzerine Fevzi Pasa (Çak mak) İç Anadolu’ya doğru iler- liyen düşmanla çarpışmak üze re bir mukavemet merkezinin ku rulmasını Mustafa Kemal ve Suriye cephesinden dönen genç generallerle gizli bir toplantı ya parak bir karar aldı. Bu fikir lerini Mehmet Vahdeddine Ma beyinci Reşat Bey vasıtasiyle bildirdiler. Enver Paşanın Kuş larla birleserek Anadolu’ ya bir kuvvetle gireceğini lıaber verdi ler. Bunun üzerine Mehmet Vah- deddin Enver Pasa’nın kuvveti ne karsı Orta ve Doğu Anadolu’ da yeniden askerî merkezlerin kurulmasına razı oldu. Bir çok generaller kolordulara gönderil di. Yeniden kurulan bu kolordu ları bir umumi müfettişliğe bağ lamak kararını da aldılar. İtti hat ve Terakki Partisine öte- denberi muhalif olan (Mustafa Kemal Pasa) nın Umumî Mü fettişliğe tâyini münasip görül dü. Mustafa Kemal Pasa, Doku zuncu Ordu Kıtaları Müfettiş liği vazifesiyle Anadolu’ya gön derildi. Atatürk, Anadolu halkı nın millî kongreler yaptığını ve Ruvayı Milliye çeteleri teşkil ederek Yunanlılarla çarpıştığını görünce, bu millî galeyanı teş kilâtlandırmak ve Müdafaai Hu kuk Cemiyetlerinin ve Kuvayi Milliyecilerin önderliği vazife sini üzerine almağı düşündü. Memuriyetinden istifa ederek Erzurum ve Sivas Kongrelerini yaptıktan sonra 27 Aralık 1919 tarihinde Ankara’ya geldi.
0 tarihte Mehmet Vahdeddin son Osmanlı Meclisi Mebusanı- nı toplamıştı. Meclisi Mebusan- da teşekkül eden (Halâs-ı V a tan) grubu (Misak-ı Milli) yi hazırlatınca, bu meclisi dağıttı lar Askerî kışlaları 16 Martta isğal ettiler. Bunun üzerine Fev zi Pasa da Ankara’ya Beykoz’ dan kaçmağa muvaffak oldu.
Atatürk’ün Ankaıadaki
hazırlıkları
Atatürk, Heyeti Temsiii.ve Re- \ isi olarak Ankara’da siyasî fa- , aliyetlerc başladı. O günlerde Atı- I kara’da iki yüz kadar îııgiliz îs- 1 koçlu askerleri ve baslarında da | (Vitol) adımla bir kumandan bu- , lunmakta İdi. Ayrıca Fraıısız- | ların göndermiş oldukları aske- ‘ rî mümessili Kurmay Yüzbası- ' sı (Btıazo) da Ankara’da faali* I yette idi. Ankara’da askerî faa- > İlyete yirminci Kolordu Kuman- | dam Ali Fuat Pasa (Cebcsoy) ( ile Yarbay Mahmut ve Binbaşı I Halis Beyler başlamışlardı. 16 * Mart vahası üzerine İngiliz kuv- ' vetleri Ankara’yı terkederek Es- | kisehir’e çekildiler. Ali Fuat Pa- » sa Ankara'da toplamış olduğu | kuvvetlerle Eskişehir’i Kuşattı. J Milli kuvvetleri gören İngilizler | Eskişehir’ i tahliyeye mecbur ol- " dular. Doğuda Kâzım Karabehir ^ Pasa da Ennenilere karsı miiea- | deleye girişti. Cafer Tayyar Pa- s sa da Trakya'da Yunanlılarla i çarpışıyor, Refet Pasa da Si
vas’ta askeri teşkilâtla meşguldü Ege bölgesindeki efeler de Kuva yi Milliye müfrezeleri yaparak Yunanlılara karsı zaferler ka zanmakta idi. Adana, Maras. Antep, dc işgal kuvvetleriyle çar pışmakla iüi. Anadolu’nun dört bucağı alevler içinde yanarken, bütün bu kuvvetlerin bası olan (Atatürk) Millî Mücadelenin si yasî cephesini üstüne almıştı.. Son Osmanlı Meclisi M ('basanı fesholunca, artık Ankara’da Tür kiye Büyük Millet Meclisi’nin açılması bir emrivâki olmuştu. Atatürk, Türk milletinin kendi mukadderatına hâkim olma za manını çok güzel tâyin etmişti. Diyordu ki : «Merhamet niyaz etmekle millet isleri, devlet isle ri görülemez, millet ve devlet şeref ve istiklâli temin edilemez. Merhamet dilenmek gibi bir prensip yoktur.» Dedikleri gibi yine bir gün «H ayat demek mü cadele, müsademe demektir. H a yatta muvaffakiyet mutlaka mü cadelede muvaffakiyetle müm kündür. Bu da manen ve mad deten kuvvete, kudret e_ istinat eden bir keyfiyettir.» Diyerek is tilâcılara karsı mücadele pren sibini kabul etmişti. Bu mücade leyi de hür bir memlekette hür insanların kuracağı millî bir mec lis yapabilirdi.
Yeni Meclise doğru
ilk adımlar
Atatürk bu düşünceleri neti cesinde Ankara’ da Büyük Mil let Meclisi’nin açılmasına karar verdi. Bundan sonra 19 Mart 1920 tarihinde vilâyetlere ve kolordulara bir tebliğ göndererek seçim yapmalarını bildirdi. Mec lis-! Mebusandan Ankara’ya ge lecek olanların da mebus olabile ceklerini de haber verdi.
Yeni seçilen mebusların bir kısmı 10 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da toplandılar. Bu me buslara yatakhane olarak Anka ra Muallim mektebi ayrıldı. Ken dilerine bir tabldot temin edil di. O zaman Ankara’da Hürri yet ve Meşrutiyet otelleriyle Taşhaıı ve bazı hanlar vardı. Lokanta (1a yoktu. Ancak bir çok aşçı dükkânları ile döner ke
bapçılar mevcuttu. Mebuslara maaş olarak yüzer lira tahsis olundu. Birinci Millet Meclisi üyelerinin hepsi (Müdafaai Hu kuk Cemiyeti) âzalarından itli. Bu mebusların baslarında siyah kalpaklar, üzerlerinde avcı ceke ti ve kilot pantalonlar bulunu yordu.
Yeni Meclisin adı
Atatürk arkadaşlarını Anka ra hükümet konağının vali oda sında toplayarak yapılacak isle ri ve bilhassa, yeni Meclisin adı hakkında fikirlerini sordu. Ule mâ sınıfı yeni Meclise (Meclis-1 Kebir), Milliyetçi Mebuslar (Kurultay) adı verilmesini ile ri sürdükleri zaman Atatürk :
Bunların hepsi güzel, fakat Türk milleti, Türkiye Biiyiik Millet Meclisi’nin açılmasını hekliyecektlr. Demesi üzerine mebuslar Atatürk'ün cümlesin den (Türkiye Büyiik Millet Mec lisi) ııi alarak, bu adı kabul et tiler.
Millet Meclisi 1916 da Aııha- ra’ ya gelmiş olan Osmanlı or duları Başkumandan Vekili (En ver Pasa) nın emriyle İttihat ve Terakki Cemiyeti kulübü olarak yaptırılmış olan binada toplan masına karar verildi.
Türk mimarîsi tarzında olan hu binayı Evkaf Mimarı Hasif Bey yapmıştı. Fakat bu bina ta mamlanmamıştı. Hattâ ilamı henüz kiremitle örtülmemlsti.
İlk Meclisin hâli
O zamanlar Fincanlarda ya pılmakla olan ilkokulun Marsil ya kiremitleri alınarak damın orta kısmı örtüldü. Fakat yan • taraflar bos kaldı. Bunu gören Ânkara'lılar evlerine koşarak damlarından çıkardıkları kire mitleri kucak, kurak getirip
Mebusların bir kısmı burada bes vakit namaz kılarlardı. Hafız Hüseyin de Meclisin kapısından bes vakit ezan' okumakta idi. Akşamları da Meclisin önünde İsmail Zühtü Bey idaresindeki bando milli marslar çalmakta idi.
Meclis açılıyor
Türkiye Biiyiik Millet Mecli- sl’nin her türlü hazırlığı bittik ten sonra 23 Nisan 1920 Fuma güııii Mebuslar ve Aııkaralılar Hacı Bayram camisinin önünde toplandılar. Öğle namazı kılın dıktan sonra, Hacı Bayram Ve- li’ııiıı üzeri âyetlerle yazılı bay rağı çıkarıldı. Sinop mebusu (H o ca Abdullah Efendi) yeşil bir örtii üzerinde Kur’aııı Kerim ve Sakalı Şerif bulunan bir rah leyi basma koydu. Caminin önün de toplanmış olan halk tekbir getirerek ağır, ağır yürümeğe bağladılar. İki manga asker de rahleyi taşıyan mebusun etra fına sıra teşkil ettiler. Hacı Bay ram Veli’nin bayrağı önde ala.v, Karaoğlaıı çarsısuıdan, Anafar- talar caddesine oradan Meclise doğru ilerledi. Sanki bu alay, altı yüz yıllık Osmanlı İmpara torluğunu yıkmağa gidiyordu.
Atatürk, basında bir kalpak Meclisin önünde dimdik tunç tan bir heykel gibi, cogup gelen bu insan seline mavi gözlerini dikmiş durmakta idi. Bugün Türk tarihinde yeni bir Türkiye Devleti daha kuruluyordu. Bu Tiirkleriıı kurdukları büyük devletlerden 16 ncısı idi. Bu se bepledir ki. Reisicumhur _ forsu na 16 yıldız bu devletleri temsil etmek üzere konulmuştu. Anado lu’nun tam ortasında ve Tiirk- menlerin çoğunluk teşkil ettik leri Ankara’ da yeni bir devlet çınarı dikilmek üzere îdi. Alay, tekbir getirerek Meclisin önüne gelip durdu. Bursa mebusu (Feh mi Hoca) bir dua okuduktan sonra, iki de kurban kesildi.
Bu merasim bittikten sonra Meclisin kapısındaki kurdeleyi Atatürk kestikten sonra mebus lar salona girerek yerlerine otur dular. Bu bina simdi (İnkılâp Müzesi) oldu.
Hacı Bayram’ııı sancağı kür sünün yanma dikildi. Kur’anı Kerim ile Sakalı Şerif de kür süye konuldu. Hocalar camide yarı bıraktıkları Bulıariî Şerifi okuyup dualarda bulundular, bi raz sonra mebusların mazbatala rı okunduktan sonra. Tahlif merasimi yanıldı. Bugün 338 me bus olmak lâzım gelirken. ilk celsede ancak 113 mebus bulun du. Mebusların lıepsi Türk’ tü. Azınlıklardan mebus yoktu. Hal buki Birinci Meşrutiyet Meclisi 60’ ı müslüman. 46 sı hırlsti- yan olmak üzere on cins millet ten teşekkül etmişti. Yeni Mec lis bir İmparatorluk Meclisi de ğil, tamamiyle Millî bir Meclisti. Kurucu ve ihtilâlci idî.
îlk Millet Meclisi
reis ve âzaları
Meclîse başkan olarak en yas lı mebuslardan Sinop Mebusu (Şerif) Bey. kâtipliklere de Bur sa Mebusu Muhiddin Balıa ile. Kütahya Mebusu Cevdet Izrap Beyler seçildiler. Şerif Bey kür süye gelerek bir açılma nutku yerdi. Bu zattan sonra kürsüye Ankara mebusu Mustafa Kemal Pasa çıkarak Mondros mütâre kesinden 16 Mart vakasına ka dar memleketin umumî durumu hakkında izahat verili. Atatiır- kliıı hu nutku alkışlarla karşı landı. Atatürk’ün bu siyasi go- riisii Meclis üzerinde iyi bir te sir yaptı. Bundan sonra riyaset divanı seçimine geçildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisliğine (Mustafa Kemal Pasa). Ikiııei Reisliğe (Ceiâleddiıı Arif). Reis vekilliklerine de (AbılMlıalim Celebi) seçildiler. Meclis Reisi, ayni zamanda yeni devletin de reisi oldu. Bıı veni devlete (Tür kiye Riiyük- Mîllet Meclisi Hü kümetli ad, verild i. Bıı suretle
Türkiye Büyük Millet
Meclisinin açılışı
(Bastarafı 8 inci sakijede)
bir! İstanbul’ da, Mehmet Vah- deddiıı'in Padişalı bulunduğu (İstanbul Hükümeti) ki, Osman Oğulları sülâlesinden verasetle gelmekte idi, diğeri Ankara’da Millî Hâkimiyete dayanan (An kara Hükümeti) ki, reisini de halk secmisti. Biri ferdî salta nata dayanıyor, diğeri ise_ halkın hâkimiyetine dayanan bir de mokratik idare sekline istinat et mekte idi. Türkiye Büyük Mil let Meclisi ve Kuvayi Milliyeci- ler, Türkiye’ yi paylasan emper yalistlere karsı millî mücadeleye girişmiş (Hürriyet ve İstiklâl) için çarpışıyor, İstanbul hükü meti ise isğal kuvvetlerinin sün güleri altında ömrünü tamamla makta idi.
ilk kabine
İlk Başvekilliğe de (Fevzi Pa sa) Çakmak seçildi. 3 Mayıs 1923 tarihinde ilk kabine su zatlar dan teşekkül etti. Umur-u S eri ye Vekâletine Karacabey Müfet tişi (Mustafa Fehmi Efendi), Dâhiliyeye (Cami) Bey, Adliye- ye (Celâleddin Arif) Bey, Nafia- ya (İsmail Fadıl Pasa), Hârici yeye (Bekir Sami) Bey, Sıhhat ve Muaveneti' İçtimaiyeye (Ad nan) Bey. İktisada (Yusuf K e mali Bey, Millî Müdafaaya (Fev zi Pasa), Erkânıharbiyei Umu- miyeye (Miralay İsmet) Bey, Mâliyeye (Hakkı Belıiç Bey), Maarif Vekâletine de (Rıza Nur) Bey seçildiler.
Vekiller, Meclisin vekilleri idi. Meclisin bünyesi (Tevhidi kuv- va) nazariyesine dayanıyordu. Meclîs fesr’ ve icra kuvvetini nefsinde toplamakta idi. Bıı mer- lis ilk (Teşkilâtı Esasiye_ Kanu nu) nu hazırladı. Birine! mad desinde .«Hâkimiyet biiâ kaydii şart milletindir!» sözüvle de- mokeasive dayanıyordu. Bu mec lîs. tstilâcı kuvvetler Ak d en ize dökülene kadar canla hasla, bü yük bîr feragati nefisle ve K o vayı Milliye ruhu île çalıştı. Bi rine! Millet Meclisinin milli ta rihîmizde değeri pek büyüktür. Bu İhtilâlci Meclis bugimku
(Türkiye Cumhuriyeti)- devleti ni kurmuş oldu.
(Ankara Belediye Dergisinden)
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi