GİRİŞ
İçme ve kullanma suyu ihtiyacı, sanayileşme ve nüfus artışına para-lel olarak hızla artmaktadır. Bu nedenle doğal kaynakların korunması ve baraj, göl, gölet gibi içme suyu kaynaklarının kurulmasına ihtiyaç vardır. Bu kaynakların korunması için öncelikli olarak mevcut su kaynaklarının su kalite durumlarının ortaya konması gerekir (Palmer, 1980). Bu açıdan algler, suyun kalitesinin belirlenmesinde kullanılan organizmaların ba-şında gelmektedir.
Bu tip çalışmalar gün geçtikçe ülkemizde de artış göstermektedir (Şen ve ark., 1994; Atıcı ve Obalı, 1999; Obalı ve Atıcı, 2000). Bu çalışmanın amacı, ülkemizde en çok su sorunu yaşayan bölge olan iç Anadolu bölge-sindeki su kaynaklarının korunması ve en uygun değerlendirilmesi için genel tespitler yapmaktır.
Baraj suları, fiziksel ve kimyasal özellikleriyle bünyesinde barındır-dığı organizmalara doğal yaşam ortamı sağlamaktadır. Primer üretim ve besin zincirinin dengesi sudaki elementlerin miktarlarına bağlı olarak değişmektedir. Yine bu elementler canlı organizmalar için sınırlayıcı faktör olmaktadır. Baraj gölünde daha önce benzer nitelikli herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma Mayıs 2004 ile Kasım 2004 tarih-leri arasında yapılmıştır.
Çalışma alanı: Baraj gölü Ankara’nın Ayaş ilçesi, Çanıllı köyünün 2 km kuzeydoğusunda Obruk Tepesi ile Çalıbaşı Sırtı arasında kalan dar vadi aks yeri olarak düşünülmüştür. 1986 yılında DSİ 5. Bölge müdürlü-ğü tarafından; Çanıllı köyünün sulanmayan arazilerini sulamak ve Milli gelire katkıda bulunmak amacıyla kış ve bahar aylarında yağıştan gelen suları depolamak ve yazın araziye vermek suretiyle sulu tarıma geçiş sağlamak amacıyla yapılmıştır.
Barajın su temini; Dastarlı suyunun İlhan çayına karıştığı bölge se-çilmiş ve su alımı buradan sağlanmıştır (Harita 1). Yüksekliği 24,5 m. ve dolgu tipinde olan baraj gölünün yağış alanı 117 km2 ve su toplama
potansiyeli 13x106 m3 tür.
Harita 1. Çanıllı Barajı Çalışma İstasyonları
İklim: Proje sahası dâhilindeki iklim İç Anadolu iklimi karakterin-deki iklimdir. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkları fazladır. İlk-bahar ve sonİlk-bahar mevsimi ılık ve yağışlıdır. Kış mevsimi soğuk ve kar yağışlı, yaz ise sıcak ve kurak geçmektedir (Anonim, 1997) .
MATERYAL VE METOT
Baraj gölünde öncelikle primer prodüktivite tespiti esaslarına uygun olarak (Raund, 1973) ve gölü en iyi temsil edebilecek sayı ve nitelikte olan istasyon seçimi yapıldı. Baraj gölünde belirlenen üç istasyondan, sediman (epipelik), taşlar (epilitik) ve bitkiler (epifitik) üzerinden ayrıca su yüzeyinden (plankton) alınmıştır. Alınan örnekler 250 cc lik plastik kavanozlarla laboratuara getirilip %4 lük formaldehit ile fiske edilmiştir. Gerekli işlemlerden geçirilerek organik maddeleri uzaklaştırılan diya-tomelerin, Kanada balzamı ile sürekli preparatları hazırlanmıştır. Diya-tome dışındaki alglerde ise alınan örnekler geçici preparatlar yapılarak optik mikroskopta incelenmiş ve bazı türlerin fotoğrafları çekilmiştir.
*
Sorumlu
Yazar
Geliş Tarihi: 05 Mayıs 2008
e-posta:
tatici@gmail.com
Kabul
Tarihi:
25
Ağustos 2008
Çanıllı Baraj Gölü (Ankara) Mikroalgleri
Tahir ATICI1* Nurcihan ÖZÇELİK2 Beyhan KORKMAZ2 Ebru UĞURLU2 Adile SELÇUK2 1Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Biyoloji Anabilim Dalı, Teknikokullar- ANKARA
2Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Biyoloji Anabilim Dalı, Teknikokullar- ANKARA
Özet:
Mayıs 2004- Kasım 2004 tarihleri arasında yedi ay boyunca aylık olarak yapılan bu çalışmada; değişik habitatlardan (epipelik, epifi tik, epilitik ve plankton) ve belirlenen üç istasyondan alınan örneklerde Çanıllı Baraj gölü algleri incelenmiştir. Algleri Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta, Euglenophyta, divizyolarına ait 49 alg türü temsil etmiştir. Çanıllı Baraj Gölü’nde Bacillariophyta ya ait Navicula, Nitzschia, Cymbella, Synedra ve Cyanophyta ya ait
Oscillatoria türleri genel olarak hâkim organizma grubu olmuştur.
Anahtar Kelimeler: Çanıllı Baraj Gölü, algler, epifi tik, epilitik, epipelik, plankton
Micro Algae in Çanıllı Dam Lake (Ankara)
Abstract:
On monthly basis for seven months betwen May and November 2004, Çanıllı Dam Lake was examined at different habitats (epipelic, epiphytic, epilitic and plankton). 49 algal species belonging to Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta and Euglenophyta were represented. In the Çanıllı Dam Lake, Navicula, Nitzschia, Cymbella, Synedra species belonging to Bacillariophyta and Oscillatoria to Cyanophyta were generally the dominant groups of organisms.
Key words: Çanıllı Dam Lake, algae, epiphytic, epilithic, epiphelic, plankton
Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 1 (2): 45-48, 2008 ISSN:1308-3961, www.nobel.gen.tr
T. Atıcı ve ark. / Bibad, 1 (2): 45-48, 2008
46
BULGULAR
Algler
Çanıllı Baraj Gölü alglerini; Bacillariophyta, Chlorophyta,
Cyanophyta, Euglenophyta, divizyolarına ait 49 alg türü (Tablo
1) temsil etmiştir. Çalışmada belirlenen organizmaların
teşhisin-de çeşitli kaynaklardan (Desikachaery, 1959; Foged, 1980;
Ger-main, 1981; Korshikov, 1987; Patrick and Reimer 1975; Prescott,
1975; Raund, 1959) faydalanılmıştır. Çanıllı Baraj Gölü’nde
Bacillariophyta ya ait Navicula, Nitzschia, Cymbella ve Synedra
türleri genel olarak hâkim organizma grubu olmuştur.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Gelecekte en büyük sorunlardan biri kabul edilen yeteri
ka-dar besin bulabilme ve bunun sürekliliğinin sağlanması yeni
be-sin kaynaklarının bulunmasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle
yapılan araştırmaların çoğu yeni besin kaynaklarının daha etkin
bir şekilde kullanılmasına yöneliktir. Buradan hareketle
mev-cut potansiyellerin ortaya çıkarılması ve bundan nasıl ve hangi
amaçlarla faydalanılacağının belirlenmesi gerekmektedir.
Barajları besleyen akarsu ve nehirlerin su kaliteleri ile baraj
çanağının jeolojik yapısı alglerin primer verimliliğine önemli
Tablo 1: Çanıllı Barajı alg listesi epifitik epipelik plankton epilitik
BACILLARIOPHYTA, CENTROBACILLARIOPHYCEAE, CENTRALES, OSCINODISCACEAE
Melosira varians C. Agardh (ùekil 1) + + - -
Cyclotella ocellata Pantocsek (ùekil 2) + + - -
Cyclotella meneghiniana Kütz. + - + -
Stephanodiscus astrea var. matrensis J. Pantocsek - + - -
Cymatopleuraeliptica (Breb.) W.Smit. (ùekil 3) + - + -
Detonula pumila (Castracane) Grun.synonym Lauderia
pumila Castracane + - - -
BACILLARIOPHYTA, PENNATIBACILLARIOPHYCEAE, BACILLARIALES, NITZSCHIACEAE
Nitzschia palea (Kützing) W. Smith + + - +
Nitzschia hungarica var. linearis Grunow synoym
Tryblionella hungarica var. linearis (Grun) M. Aboal + + - +
Nitzschia sigmoides (Nitz) W. Smith. (ùekil 4)
Nitzschia draveillensis Coste & Ricard + - - -
Hantzschia amphioxys (Ehr.) Grun. (ùekil 5) + - + -
NAVICULALES, NAVICULACEAE
Navicula bicuspidata Cleve & Grunow + + - -
Navicula gregaria Donkin + - - -
Navicula radiosa Kützing (ùekil 6) + - + -
Cymbella alpina var. minuta Cleve-Euler - + + -
Cymbella cistula (Hemprich & Ehrenberg) O. Kirchner + - - -
Cymbella affinis Kützing + - - -
Cymbella heteropleura var. lanceolata A. Cleve - + - -
Cymbella minuta Hilse ex. Rabh. (ùekil 7) + + - -
Amphipleura pellucida Kützing - + - -
Fragilaria vauchaeria (Kütz.) Petersen (ùekil 8) + + - -
Caloneis amphisbaena (Bory) A.Cleve (ùekil 9) - + - -
Neidium dubium (Ehenberg) A.Cleve - + - -
Pinnularia viridis A.Cleve (ùekil 10) + + - -
EPITHEMIACEAE
Epithemia adnata (Kützing) Brébisson - - - +
GOMPHONEMACEAE
Gomphonema clavatum Ehrenberg (ùekil 11) + - - -
Gomphonema acuminatum var. acuminato N. Filarszky - + - -
SURIRELLALES, SURIRELLACEAE
Surirella brebissonii Krammer & Lange-Bertalot (ùekil
12) + + - -
Surirella angusta Kützing + + - -
Cymatopleura solea (Brébisson) W. Smith + + - -
DIATOMOIDEA
Diatoma vulgaris Bory de Saint-Vincent (ùekil 13) + + - -
Diatoma vulgare var. tenuis (Agardh) Kutzing + - - -
Synedra ulna (Nitzsch) Ehrenberg (ùekil 14) + + - -
Synedra acus var. angustissima Grunovsynonym Synedra
acus Kützing (ùekil 15) + + - -
ACHNANTHALES, ACHNANTHACEAE
Achnanthes exilis var. minutissima Brun. + + - -
CHLOROPHYTA, CHLOROPHYCEAE, VOLVOCALES, CHLAMYDOMONADACEAE CHLOROCOCCALES, SCENEDESMACEAE
Chlamydomonas sp. + + - -
Pediastrum boryanum (Turp.) Meneg. (ùekil 16) + + - -
ZYGNEMATALES, ZYGNEMATACEAE
Spirogyra sp. (ùekil 17) + + - -
OOCYSTACEAE
Oocystis borgei Naeg. + - + -
EUGLENOPHYTA, EUGLENOPHYCEAE, EUGLENALES, EUGLENAPHYCEAE
Trachelomonas volvocina Ehrenberg - - - +
Euglena acus Ehr. + + - -
CYANOPHYTA, CYANOPHYCEAE, OSCILLATORIALES, OSCøLLATORøACEAE
Oscillatoria prolifica Gomont - + - -
Oscillatoria princeps Vaucher ex Gomont (ùekil 18) - + - -
Anabaena affinis Lemm. + + - -
Anabaena minutissima Lemm. + + - -
Chroococcus turgidus (Kütz.) Naeg. - + - -
Spirulina laxissima G.S. West - + - -
Microcystis aeruginosa Kütz. (ùekil 19) + + - -
NOSTOCACEAE
T. Atıcı ve ark. / Bibad, 1 (2): 45-48, 2008
47
ölçüde etki etmektedir. Bu alglerin, özellikle yaz döneminde
yaygın olarak rastlanması, ülkemizde yapılan diğer birçok
ça-lışma verileri (Aykulu ve Obalı, 1981; Altuner, 1984; Gönülol,
1985) ile benzerlik göstermektedir. Cyanophyta üyeleri gerek
tür çeşitliliği az ancak popülasyon yoğunluğu açısından,
özel-likle yaz aylarında baskın duruma geçmiştir. Bunun nedeni,
nitrat azotu değeri başta olmak üzere, çeşitli besin tuzlarının
yaz aylarındaki konsantrasyonlarının diğer aylara oranla daha
yüksek olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Benzer
şekilde, Cyanophyta ve Euglenophyta üyeleri Sakarya Nehri
(Atıcı, 1997), Ankara Çayı (Atıcı ve Ahıska, 2005)’da da suyun
kalitesinin düşük olduğu aylarda yoğun olarak tespit edilmiştir.
Yapılan çalışma sonucunda, Çanıllı Baraj Gölünde tür
çe-şitliliği oldukça düşük çıkmış, yalnızca ötrofik karakterli
tak-sonlara rastlanmıştır. Dolayısıyla besin tuzlarının algal gelişime
karşı sınırlayıcı etki gösterdiği tespit edilmiştir.
KAYNAKLAR
[1] Altuner, Z., 1984. “Tortum Gölü’nden Bir İstasyondan Alınan Fitoplanktonun Kalitatif ve Kantitatif Olarak İncelenmesi”, Doğa Bilim Dergisi, A2, 8, 2.
[2] Anonim. D.S.İ. Etüd ve Plan Dairesi Başkanlığı (Tanıtım Tablosu) 1997.
[3] Atıcı, T., 1997. Sakarya Nehri Kirliliği ve Algler. Ekoloji 24 (3); 28–32.
[4] Atıcı, T. ve Obalı, O., 1999. Susuz Göleti (Ankara) Algleri ve Su Kalitesi Değerlendirmesi. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 19 (3); 99–104.
[5] Atıcı, T. ve Ahıska, S., Pollution and Algae of Ankara Stream, G.U. Journal of Science, 2005, 18 (1), pp. 51–59.
[6] Aykulu, G., Obalı, O., 1981. Phytoplankton Biomass in Kurtboğazı Dam Lake. Communications. C2, 24: 29–45.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Şekiller 1: Melosira varians, 2: Cyclotella ocellata, 3: Cymatopleura eliptica, 4: Nitzschia sigmoides, 5: Hantzschia amphioxys, 6: Navicula
radiosa, 7: Cymbella minuta, 8: Fragilaria vauchaeria, 9: Caloneis amphisbaena, 10: Pinnularia viridis, 11: Gomphonema clavatum, 12: Surirella brebissoni, 13: Diyatome vulgaris, 14: Synedra ulna, 15: Synedra acus, 16: Pediastrum boryanum, 17: Spirogyra sp., 18: Oscillatoria princeps, 19: Microcystis aeruginosa
T. Atıcı ve ark. / Bibad, 1 (2): 45-48, 2008
48
[7] Desikachery, T.V. Cyanophyta, I.C.A.R. Monographs on Algae, New Delhi, 1959.
[8] Foged, N. Diatoms in Bornholm, Denmark, J.Cramer. 175 pp. 1982.
[9] Germain, H. 1981. Flora Des Diatomees, Diatomophycees Societe Nauvelle das Editions Boubee, 444 pp.
[10] Gönülol, A., 1985. Studies on the Phytoplankton Bayındır Dam Lake (Ankara). Cummon Fac. Sci. Univ. Ank. Say. 21–38.
[11] Korshikow, O.A. The Frenhwater Algae of the Ukranian. V. 412p., 1987.
[12] Obalı, O. ve Atıcı., 1998. T. Susuz Göleti (Ankara) Diyatomeleri, III. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi Kitapçığı, Kırşehir,
[13] Obalı, O.ve Atıcı, T., Yedigöllerin (Bolu) Fitoplanktonik Algleri ve Dağılımı, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2000, 20 (1), pp. 91-98.
[14] Palmer, C.M., 1980. Algae and Water Pollution. Castle House Publications, 123 pp.
[15] Patrick, R. and Raimer, C.W., 1975. The Diatoms of United States. Vol. 1, pt. 1. Acat Sci. Phladelphia monogr. 13, 213 pp.
[16] Prescott, G.W. 1975. Algae of the Western Great Lokes Area, W.M.C. Brawn Campany Publıshers. Dulugue Lama. [17] Round, F.E. A Comparative Survay of the Epipelic Diatom
Flora of Some Irish Lake. Acad., 60, 6. 5., 193.- 215. 1959. [18] Round, F.E. The Biology of the Algae, Second Edition, 278p,
1973.
[19] Şen, B., Yıldız, K., Akbulut, A., Atıcı, T., 1994. Karamuk Gölü Fitoplanktonundaki Bacillariophyta Üyeleri ve Su Kalitesinin Değerlendirilmesi. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 6–8 Temmuz, Edirne, Bildiri ve Poster Kitabı, 166–172. [20] Tanyolaç, J., 1993. Limnoloji (Tatlısu Bilimi). Hatipoğlu
Yayınları No: 67, Ankara. 245 syf. Whitton, B.A., Rott, E. & Friedrich, G., 1991. Use of Algae for Monitoring Rivers. Proc. Internat. Symp. Dusseldorf, Germany 26-28 May 1991. Instit. Für Botanik, Univ. Innsburck, 193 pp.
