GİRİŞ
Antakya, Hatay ilinin merkez ilçesidir. 360 10' kuzey enlemi ve 360 06' doğu boylamı ile Türkiye'nin en güneyinde bulunan bir il merkezidir. Ortasından Asi Nehri geçen şehrin rakımı yaklaşık 85 metredir. Şehir merkezi nüfusu ise 202.216'dır. Kuzeyde Nur Dağları ile güneyde Kel Dağ (Cebel-i Akra) arasında kalan Aşağı Asi Vadisi'nin başlangıcında, Kel Dağı'nın kuzeydoğusunda, 440 m rakımlı Habib-i Neccar Dağı'nın eteklerindedir [1].
Kent ortamlarındaki özellikle sokak ve caddeler de insanların rahat hareket edebilmesi için, genellikle parke taşlarından oluşmuş özel yol olarak isimlendirilen kaldırımlar, kentler için gelişmişliğin bir göstergesi olmalarının yanında, bünyesinde barındırdığı farklı ekolojik özellikleriyle de, birçok bitkiye yaşam ortamı oluşturmaktadır. Bu habitatlarda gelişim gösteren bitkiler, genellikle “Kaldırım bitkileri” olarak isimlendirilmelerinin yanı sıra, “Ayakaltı bitkileri” ve “Üzerine basılan bitkiler” olarak da adlandırılmaktadır. Bu amaçla, 2011 vejetasyon döneminde (özellikle yaz ve sonbahar’da) Antakya ve çevresinde (Hatay) bulunan kaldırımlar da gelişim gösteren vasküler bitkiler tespit edilmeye çalışılmıştır.
MATERYAL VE YÖNTEM
Bu çalışmada, insan yoğunluğunun yüksek olduğu Antakya kent merkezi ve çevresi, sanayi bölgesi ile üniversite kampüs alanında bulunan kaldırımlar, araştırma alanı olarak seçilmiştir. Bu habitatlarda yayılış gösteren vasküler bitkiler toplanıp kurutulduktan sonra, “Flora of Turkey and the Aegean Islands” adlı eserden yararlanarak teşhis edilmiştir [2]. Floristik liste verilirken familyalar ve bu familyalara özgü olan türler alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Ayrıca, vasküler bitki listesi verilirken Familya ismi, tür ismi, fitocoğrafik bölgesi (eğer varsa), hayat formu ve yayılışı hakkında bilgiler (geniş dağılışlı, kozmopolit veya endemik gibi) de vurgulanmıştır. Hayat formları ise (Hemikriptofitler, Terofitler, ve Geofitler), Raunkiaer [3] sistemine göre düzenlenmiştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Toplanan örneklerin incelenmesi sonucu, 27 familya ve 54 cinse ait toplam 64 takson tespit edilmiştir (Çizelge 1). Toplanan bitki örneklerin tamamı Angiospermae üyesi olup, 12’si monokotil, 52’si ise dikotil özellik göstermektedir (Çizelge 2).
Antakya (Hatay)’nın Ayakaltı Bitkileri
Faruk KARAHAN1,* Onur ÇELİK1 Samim KAYIKÇI1 Volkan ALTAY1
1Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Antakya-Hatay
*Corresponding author: E-mail: farukkarahan34@gmail.com
Özet
Bu çalışma 2011-2012 yılları arasında, Antakya (Hatay) ve çevresinde bulunan kaldırımlarda gelişim gösteren vasküler bitkilerin floristik yönden incelenmesini ortaya koymaktadır. Bu floristik çalışma sonucunda, kaldırımlarda dağılım gösteren vasküler bitkiler listelenmiş, fitocoğrafik orjinleri, hayat formları ve yayılışları hakkında bilgiler verilmiştir.
Anahtar kelimeler: Ayakaltı bitkileri, Üzerine basılan bitkiler, Kaldırım bitkileri, Antakya, Hatay. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 5 (2): 135-137, 2012
F. Karahan ve ark. / BİBAD, 5 (2): 135-137, 2012 136
Çizelge 1. Araştırma alanında tespit edilen vasküler flora listesi
Hayat Formu
Familya / Tür Adı Korotip Analizi
AMARANTHACEAE Th Amaranthus graecizans L. Th Amaranthus retroflexus L. APIACEAE H Daucus carota L. ASTERACEAE
Th Anthemis pseudocotula Boiss.
Th Centaurea iberica Trev. ex Sprengel Geniş Dağılışlı
Th Centaurea solstitialis L. subsp. solstitialis Geniş Dağılışlı
Th Chrysanthemum segetum L.
H Cichorium intybus L. Geniş Dağılışlı
Th Conyza bonariensis (L.) Cronquist
Th Conyza canadensis (L.) Cronquist
Th Crepis aspera L.
H Crepis reuterana L.
H Inula viscosa (L.) Aiton Akdeniz El.
Th Lactuca sp.
Th Leucanthemum myconis (L.) Giraud Akdeniz El.
Th Sonchus asper (L.) Hill Geniş Dağılışlı
subsp. glaucescens (Jordan) Ball BORAGINACEAE
H Echium angustifolium Miller D. Akdeniz El.
Th Heliotropium bovei Boiss. D. Akdeniz El.
Th Heliotropium hirsutissimum Graver D. Akdeniz El.
Geniş Dağılışlı BRASSICACEAE
H Diplotaxis sp.
H Hirschfeldia incana (L.) Lag.-Foss Geniş Dağılışlı
Th Raphanus raphanistrum L. CARYOPHYLLACEAE Th Polycarpon tetraphyllum (L.) L. Th Silene sp. Th Spergularia sp. CHENOPODIACEAE Th Chenopodium album L. CUCURBITACEAE
H Ecballium elaterium (L.) A. Rich. Akdeniz El.
CYPERACEAE
Th Cyperus rotundus L.
EUPHORBIACEAE
Th Euphorbia chamaesyce L. Geniş Dağılışlı
Th Euphorbia peplus L.
Th Euphorbia falcata L. FABACEAE
Th Lotus angustissimus L.
Th Onobrychis caput-galli (L.) Lam. Akdeniz El.
Geniş Dağılışlı
Th Trifolium purpureum Lois. D. Akdeniz El.
subsp. laxiusculum (Boiss. & Bl.) Hossain Th
GERANIACEAE
Erodium moschatum ( L.) L'Herit
Hayat Formu
Familya / Tür Adı Korotip Analizi
LAMIACEAE
H Scutellaria sp.
MALVACEAE
Th Malva neglecta Wallr.
NYCTAGINACEAE
H Mirabilis jalaba L. Egzotik
OXALIDACEAE
Th Oxalis corniculata L. Kozmopolit
PAPAVERACEAE
Th Papaver rhoeas L. Geniş Dağılışlı
PLANTAGINACEAE
Th Plantago coronopus L. D. Akdeniz El.
subsp. commutata (Guss.) Pilger
H Plantago lagopus L. Akdeniz El.
POACEAE Th Avena sterilis L.
subsp. ludoviciana (Durieu) Gillet et Magne
Th Bromus lanceolatus Roth Geniş Dağılışlı
Th Catapodium rigidum (L.) C.E. Hub.ex Dony Geniş Dağılışlı
subsp. rigidum var. majus (C. Presl) Lainz
G Cynodon dactylon (L.) Pers.
Th Eleusine indica (L.) Gaertner
Th Lolium rigidum Gaudin var. rigidum
Th Phalaris minor Retz. Akdeniz El.
Th Phalaris paradoxa L. Akdeniz El.
H Piptatherum miliaceum (L.) Cosson
subsp. thomasii (Duby) Freitag Th Rostraria cristata (L.) Tzvelev
var. glabriflora (Trautv.) M. Doğan
Th Setaria glauca (L.) Beauv.
POLYGONACEAE
H Polygonum equisetiforme Sibth. & Sm.
Th Polygonum sp.
Th Rumex dentatus L.
subsp. halacsyi (Rech. pat.) Rech. fil. PORTULACACEAE
Th Portulaca oleracea L.
PRIMULACEAE
Th Anagallis arvensis L.
SCROPHULARIACEAE
Th Kickxia elatine (L.) Dumort
subsp. crinita (Mobille) Greuter SOLANACEAE
Th Lycopersicon esculentum Miller Kültür
Th Solanum nigrum L.
URTICACEAE
H Parietaria judaica L. Geniş Dağılışlı
VERBENACEAE
H Verbena officinalis L. Geniş Dağılışlı
ZYGOPHYLLACEAE
F. Karahan ve ark. / BİBAD, 5 (2): 135-137, 2012 137
Çizelge 2. Büyük taksonomik gruplara göre familya, cins ve tür sayısı
dağılımı Angiospermae Dicotyledoneae Monocotyledoneae Toplam Familya 25 2 27 Cins 43 11 54 Tür 52 12 64
Çizelge 3. En çok takson içeren familyalar ve oranları
Familya Adı Tür Sayısı Yüzde (%)
Asteraceae 13 20.31
Poaceae 11 17.19
Diğer Familyalar 40 62.50
TOPLAM 64 100
Çizelge 4. Taksonların hayat formlarına göre dağılımı ve oranları
Hayat Formu Takson Sayısı Yüzde (%)
Terofitler 48 75
Hemikriptofitler 15 23.44
Geofitler 1 1.56
Toplam 64 100
Çizelge 5. Taksonların fitocoğrafik orijinlerine göre dağılımı ve
oranları
Fitocoğrafik Orijin Takson Sayısı Yüzde (%)
Akdeniz 7 10.94
Doğu Akdeniz 5 7.81
Kültür ve/veya Egzotik 2 3.13
Orijini Bilinmeyen 50 78.12
Toplam 64 100
En çok takson içeren familya sırasıyla Asteraceae (13 tür– %20.31) ve Poaceae (11 tür-% 17.19)’dir. Bu iki familya, içerdikleri tür sayısı bakımından tespit edilen tüm floranın % 37.50’sini oluşturmaktadır (Çizelge 3). En çok tür içeren cins ise, 3 takson ile Euphorbia’dır.
Tespit edilen bitki taksonlarını hayat formlarına göre gruplandırıldığında, en büyük grubu Terofitler (% 75) oluşturmaktadır. Tespit edilen diğer hayat formları ise sırasıyla; Hemikriptofitler (% 23.44) ile Geofitler (% 1.56) luşturduğu görülmektedir (Çizelge 4).
En yaygın olarak görülen fitocoğrafik orjinler ise, Akdeniz Elementi (%10.94) ve Doğu Akdeniz Elementi (%7.81)’dir (Çizelge 5). Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde terofitler ve hemikriptofitler geniş dağılım göstermektedir. Araştırma alanının iklimi Akdeniz iklim kuşağında bulunmasından ötürü, bu sonuç hem hayat formları bakımından hem de fitocoğrafik bölge elementleri bakımından tutarlılık göstermektedir [4].
Yayılışları göz önünde bulundurulduğunda ise; sadece 1 takson kozmopolit (Oxalis corniculata L.–Oxalidaceae), 13 takson ise geniş dağılışlı özellik göstermektedir. Fakat çalışma alanında herhangi bir endemik taksona rastlanılmamıştır.
Çalışma alanında en sık görülen bitki taksonları sırasıyla; Cynodon dactylon (L.) Pers. ve Conyza canadensis (L.) Cronquist’dir. Bu taksonlar arasında da, örtü değeri en yüksek ve en çok bulunan bitki taksonu ise, Cynodon dactylon (L.) Pers.’dir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Ayrıca toplumların sosyo-ekonomik düzeylerinde görülen farklılıklar, kentsel habitatların bir parçası olan kaldırımlara da yansımıştır. Özellikle de insan yoğunluğunun yüksek olduğu Antakya kent merkezinde bulunan kaldırımlarda hemen hemen hiç bitki görülmez. Görülse bile çok geçmeden belediye ekipleri tarafından temizlenmektedir veya tamamen sökülmektedir. Bu temizleme faaliyetleri mevsimlik de olsa sürekli ve düzenli olarak yapıldığı için, çok fazla bitki türlerine rastlanılmamaktadır. Rastlanılan türler de özellikle prostrat tip gövdeye sahip olanlar bitkilerdir. Bu bitkilerin başında Cynodon dactylon (L.) Pers. gelmektedir. Fakat kent merkezlerinden uzaklaştıkça özellikle de sanayi bölgesine doğru gidildikçe (estetik bir görünüme dikkat edilmediği için) kaldırımlarda çok yoğun bitki populasyonlarına rastlanılması olasıdır. Bu bitki populasyonlarının başında Cynodon dactylon (L.) Pers. ve Conyza canadensis (L.) Cronquist türleri gelmektedir. Üniversite kampüs alanında ise, insan yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde temizlik faaliyetleri adı altında sürekli biçilmektedir (özellikle bahar mevsimlerinde, bahar şenliklerinde, konferans veya sempozyum günlerinde olduğu gibi). Üniversite kampüsünde ki fakülte binalarının arka veya yan kısımlarında bulunan kaldırımlar, binaların dışa bakan kısımlarında bulunan ve klimaların altında konumlanmış kaldırımlarda ve otopark civarında bulunan kaldırımlarda gelişme gösteren bitkiler, herhangi bir antopojenik müdahale olmadığı sürece, daha uzun boylu ve gür oldukları gözlenmiştir.
Bu floristik çalışma sonucunda, kaldırımlarda yayılış gösteren vasküler bitkiler listelenmiş, fitocoğrafik orijinleri, hayat formları ve yayılışları hakkında bilgiler verilmiştir. Böylelikle, gelecekte kent ortamlarında yapılması muhtemel floristik ve ekolojik çalışmalara katkıda bulunulması ümidiyle.
KAYNAKLAR
[1] http://www.wikipedia.com (2011).
[2] Davis, PH. 1965-1985. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. I-IX. University Press, Edinburgh.
[3] Raunkier, C. 1934. The Life Forms of Plants and Statistical Plant Geography. Oxford University Press, Oxford.
[4] Akman, Y. ve O. Ketenoğlu. 1987. Vejetasyon Ekolojisi. Ankara Üniversitesi, Ankara-Türkiye.
