B e slen m e ve D iye t D e rg isi / J . N u tr. and D ie t ., 17 : 221 - 234, 1988.
ŞİŞMAN KADINLARIN BESLENME BİLGİ DÜZEYİ VE ALIŞKANLIKLARININ SAPTANMASI
Doç. Dr. G ü ld en PEKCAN* / D yt. S erpil BALTAOĞLU**
B u ç a lış m a 20 - 49 y a ş la rın d a 57 ş iş m a n v e 70 n o r m a l a ğ ırlık ta k a d ın ü z e rin d e y a p d n u ş tır. B ed en k itle in d e k si, n o rm a l a ğ ırlık ta o la n k a d ın la r d a 21.7, ş iş m a n la r d a 31.2’d ir. Ş işm a n lığ ın o lu şu m u n u e t k i le y e n ç o c u k lu k ta şişm a n lık d u ru m u , e ğ itim , d o ğ u m say ısı, fiziksel a k tiv ite , b eslen m e a lış k a n lık la rı, ö ğ ü n sıklığı, p sik o lo jik e tk e n le r, a lk o l tü k e tim i, b e sin tü k e tim sıklığı, şişm a n ve n o rm a l a ğ ırlık ta o lan k a d ın la r d a s a p ta n m ış ve k ıy a sla m a y a p ılm ıştır. GİRİŞ
Şişm anlık; vücut ağırlığının yaş ve cinsiyete göre arzu edilen den fazla olm asıdır (1). Bu durum da yağ dokusu oranı diğer doku lara göre artm a k ta d ır. Şişm anlık gelişmiş ülkelerin olduğu gibi, gelişm ekte olan ülkelerin de önemli beslenme sorunlarındandır. Şişm anlığı o lu ştu ran birçok neden vardır. Tedavide öncelikle bu nedenlerin saptanıp ortaya çıkartılm ası gereklidir. Ancak şişm an lık oluşm adan önce önlenmesi gereken b ir sorundur. Genellikle zayıflam ak güç, şişm anlam ak ise kolaydır. Şişmanlığı önlem ek için, bebeklikten itibaren enerji dengesine uygun beslenm e alış kanlığının ve fiziksel aktivitenin kazanılm ası gerekm ektedir. Bu alışkanlık ise iyi b ir beslenm e eğitimi ile kazanılır.
Şişm anlığın görülm e sıklığı yaşa, cinsiyete, coğrafik özellik lere ve sosyo-ekonomik düzeye göre değişm ektedir (2). Ülkemizde 5 -1 7 y aşlar arasında ki kızların % 20.5’i erkeklerin ise % 18.4 ü, yetişkinlerde ise erkeklerin % 26.4'ü hafif şişm an, % 7.6’sı şişm an, k ad ın ların % 38.5’i hafif şişman, % 25.6'sı şişm andır (3)! 1984 Gı
(* ) H .Ü . B eslen m e ve D iy etetik B ölüm ü Ö ğ re tim Üyesi. (**) D iyetisy en .
222 P e k c a n , G ., B altaoğ lu« S.
da Tüketim i ve Beslenm e A raştırm ası (4), so n uçlarına göre erk ek lerin % 38.7'si, k ad ın ların ise % 65.2'si şişm an b u lu n m u ştu r.
Bu çalışm a şişm an ve n orm al ağ ırlık tak i k ad ın ların beslen m e bilgi düzeylerini ve beslenm e alışkanlıklarını, fiziksel aktivite- lerini sap tam ak am acıyla y ü rü tü lm ü ştü r.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
Bu çalışm a 20 - 49 y aşların d a 57 şişm an ve 70 n o rm a l ağ ırlık ta y etişkin kadın üzerinde y ü rü tü lm ü ştü r. D eneklerin beslenm e bilgi düzeyleri, beslenm e alışk an lık ları ve fiziksel ak tiv iteleri s o ru ş tu r m a yöntem i ile sa p ta n m ıştır.
D eneklerin vücut ağ ırlık ları ve boy uzu n lu k ları yöntem ine uygun o larak ölçülm üş ve beden kitle indeksine (BKI) göre şiş m anlık d u ru m u s a p ta n m ıştır (3, 5). D eneklerin fiziksel ak tiv ite leri ise uyku, hafif, o rta ve o rta ü stü uğ raşı o la ra k gruplandırıl- m ıştır (1).
V erilerin değerlendirilm esinde dağ ılım lar verilm iş, n orm al ve şişm an k a d ın ların verileri khi-kare ve iki o rta la m a arasın d ak i fa r kın önem lilik testi ile k ıy aslan m ıştır (6).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Genel özellikler : K ad ın ların yaş g ru p la rın a göre dağılım ı T ab lo l'd e g ö rü lm ek ted ir. N o rm al a ğ ırlık ta olan k a d ın la rın % 60.1 i 2 0 -2 9 yaşlar, şişm an ların ise % 49.1'i 4 0 -4 9 y a şla r a ra sın d a d ır. N orm al ağ ırlık tak i k a d ın la rın yaşlarının^ o rta la m a ve s ta n d a rt sa p m ası 27.0
T
13.9, şişm an ların ise 37.0 + 16.4 y ıld ır ve fa rk is ta tis tiksel yönden ö n em lid ir ( t : 3.656, p < 0.01). Y aşla b irlik te şişm an lık o ran ı a rtm a k ta d ır. F ram in g h am çalışm asın d a (2), genellikle k a d ın lard a şişm anlığın 4 5 -4 9 y a şla rd a gözlendiği sa p ta n m ış tır (2).B irçok çalışm ada y etişk in lerd e şişm anlığın o rta yaş ü zerinde görü ld ü ğ ü b u lu n m u ştu r (2, 3, 7). Yaş ilerledikçe bazal m etab o liz m a hızının düşm esi, fiziksel ak tiv iten in azaltılm ası ile b irey in e n erji gereksinm esi azalm ak tad ır. B esinlerle a lm a n e n e rji m ik ta rı düşürülm ez, fiziksel aktiv ite a rtırılm a z sa şişm an lık s o ru n u o rta y a ç ık m a k ta d ır (8).
Ş İŞ M A N K A D IN L A R IN B E S L E N M E B İL G İ D Ü Z E Y L E R İ 223 T a b lo 1 : K a d ın la r ın Y aş G ru p la rın a G ö re D ağ ılım ı Y a ş (Y ıl) N o r m a 1 S ayı % Ş i ş m a n S ayı % 20 - 24 16 22.9 5 8.8 25 - 29 26 37.2 6 10.5 30 - 34 10 14.2 11 19.3 35 - 39 10 14.2 7 12.3 40 - 44 6 8.6 13 22.8 4 5 - 4 9 2 2.9 15 26.3 T o p la m 70 100.0 57 100.0 X ± S = 27.0 - t 13.9 37.0 ± 16.4 t = 3.656 p < 0.01
T a b lo 2 : K a d ın la r ın Ç eşitli D e ğ işk e n le re G öre İn c e le n m e si
N orm al Ş işm an
-D e ğ işk e n le r S ayı % Sayı % X 2 P
B e d e n k itle in d e k si (B K İ) 21.7 31.2 Ç o c u k lu k ta ş iş m a n lık d u ru m u E v et 17 24.3 32 56.1 13.432 p < 0.0! H a y ır 53 75.7 25 43.9 E ğ itim d u ru m u İlk o k u l 24 34.3 32 56.1 O r ta - lise 30 42.9 16 28.1 6.380 p <; 0.05 Y ü k sek o k u l 16 22.8 9 15.8 M ed e n i d u ru m u E vli 53 75.7 45 78.9 0.181 p > 0.05 B e k â r 17 24.3 12 21.1 M eslek Ev h a n ım ı 45 64.3 41 71.9 M em u r 22 31.4 12 21.1 1.845 p > 0.05 D iğer 3 5.3 4 7.0 D oğum say ısı Hiç 10 14.3 12 21.1 ı g 12 17.1 4 7.0 7.131 p < 0.05 2 - 3 42 60.0 29 50.8 4 jze ü ze ri 6 8.6 12 21.1 D oğum a r a lığ ı (yıl) 1 13 27.1 13 31.7 2 17 35.4 13 31.7 0.289 p > 0.05 3 ve üzeri 18 37.5 15 36.6
224 P e k can , G ., B a lta o ğ lo , S .
Tablo 2 ’de görüldüğü gibi şişm an ve norm al ağırlıktaki k ad ın ların beden kitle indeksleri incelendiğinde o rta la m a değer norm al için 21.7, şişm an için 31.2 olarak b u lunm uştur. Dünya Sağlık Örgü tü (5), norm al ağırlıktaki k ad ın lar için bu değeri BKI — 18.7-23.8 (ortalam a 21.3) olarak verm ektedir.
A raştırm aya katılan k ad ın ların çocukluk çağlarında şişm an olup olm adıkları sorulduğunda yetişkinlikte şişm an olan k adınla rın % 56.1’i çocukken de şişm an o lduklarını b elirtm işlerd ir (p < 0.01). Çocukluk çağında kazanılan yetersiz ve dengesiz beslenm e alışkanlıkları şişm anlığa neden olm akta, bu alışkanlık yetişkinlik te de sü rdürülm ektedir. Çocukluğunda şişm an olan çocukların % 80’inin yetişkinliğinde de şişm an oldukları sa p ta n m ıştır (2). An ne sü tü yerine ek besinlere erken aylarda başlanm ası, ek besinin kalite ve m ik tarın ın uygun olm am ası çocukluk çağı şişm anlığının nedeni olarak gösterilm ektedir.
B ireylerin eğitim durum u, doğum sayısı da şişm anlık d u ru m unu etkilem ektedir (p < 0.05, p < 0.05). Ş işm an k ad ın ların % 56.1',i ilkokul m ezunu iken, norm al ağ ırlık tak i k ad ın ların % 65.7'si orta-lise ve yüksekokul b itirm iştir. Eğitim düzeyinin düşük oluşu, bireyin beslenm e bilgi düzeyini de etkileyebilm ektedir (9).
Şişm an kadınların % 21.1’i 4 ve üzeri doğum yapm ışken, n o r mal ağırlıktaki kad ın lard a bu oran % 8.6’dır. Gebelik dönem inde yetersiz ve dengesiz beslenm e ve sık gebelik k ad ın d a şişm anlığa yol açm ak tad ır (10). H er doğum da eğer anne yeterli an n e sü tü ve rerek en erji h arcam ıyorsa şişm anlık oluşm ak tad ır. Bu çalışm ada şişm an kadınların doğum aralığı b ir yıl o lan ların o ran ı % 31.7 iken, norm al ağırlıktaki k ad ın lard a % 27.1'dir; ancak bu fark ista tistiksel anlam lılık ta şım a m a k ta d ır (p > 0.05).
Fiziksel aktivite : N orm al ağ ırlık tak i kad ın ların , o ran ı düşük olm akla b erab er % 11.4'ü sp o r y ap m ak tad ır. Ş işm an k ad ın lard a ise sp o rla uğraşan yoktur. B ozkurt ve a rk a d a şla rı (11), şişm an la rın % 84.95'inin, norm al ağırlık tak ilerin % 77.77'sinin sp o r y ap m a d ık larını sap tam ıştır.
Şişm an olan k ad ın ların % 47.4 u, n o rm al ağ ırlık ta ki k ad ın la rın % 11.4'ü ev işlerinde yardım cı k u lla n m a k ta d ır ve fark lılık ista tistiksel o larak önem li b u lu n m u ştu r (p < 0.01, Tablo 3). Arslan (12), çalışan yetişkin k ad ın lar üzerindeki çalışm asında ev işlerinde
Ş İŞM A N K A D IN L A R IN B E S L E N M E B İL G İ D Ü Z E Y L E R İ 225 yardım cı d u ru m u n u n kişilerin ağırlık durum u ile ilişkisi olm adığı nı sap ta m ıştır. îk i çalışm a arasındaki farklılık bu çalışm ada ev k ad ın ların ın o ranının fazla olm asına bağlı olabilir.
T a b lo 3 : K a d ın la r ın F iziksel U ğ ra şıla rın ı E tk ile y e n E tm e n le r
E tm e n le r N orm al S ayı % Ş işm a n _ S ayı % x2 p S por y a p a n H a y ır 62 88.6 57 100.0 E vet 8 11.4 — — Ev iş in e y a rd ım c ı E v et 8 11.4 27 47.4 19.255 p < 0.01 H a y ır 62 88.6 30 51.6 İş k o la y la ş tırıc ı ev a le ti k u lla n ım ı E le k trik li sü p ü rg e 69 98.5 54 94.7 O to m a tik ça m . in ak . 4 5.7 6 10.5 B u la şık m a k in e s i 1 1.4 — — D iğ e r (M ix er vb.) 70 100.0 57 100.0
Tablo 4 ’te görüldüğü gibi şişm an kadm lar arasında 10 -14 saat uyku uyuyanların oranı % 12.3’dür. N orm al ağırlıktaki kadınların
% 8.6’sı 10-14 saat arası hafif aktivite, % 22.9'u da 5 - 9 saat o rta
ü stü aktiv ite yapm aktadır. Şişman kadınlarla, norm al ağırlıktaki k ad ın lar arasın d a fiziksel uğraşılar için harcanan sürelerde fark lı lık lar bu lu n m ak tad ır. Ancak istatistiksel yönden farklılık uyku süresinde sap ta n m ıştır (x2 : 4.060, p < 0.05). K öm ürcü (13), çalış m asında şişm an bireylerin daha az fiziksel aktivitede bulundukla rım sap tam ıştır. Arslan (12) 9 saatten fazla uyuyanların :% 43.4'- ü n ü n n orm al ağırlıkta, % 56.6 sının ise hafif şişm an o larak b ul m uştur.
B ozkurt ve ark ad aşları (11), ağır aktivite de bulunan şişm an kadına rastlam adıklarını, kadınların % 53.98'inin hafif işte çalış tığını b u lm uşlardır.
226 P e k c a n , G ., B a lta o ğ lu , S . T a b lo 4 : K a d ın la r ın Y a p tık la r ı İş le r İç in H a r c a d ık la r ı S ü rey e G ö re D a ğ ılım ı U g r a ş ı T ü r ü U yku H a fif O r ta O r ta Ü stü S ü re (s a a t) Sayı % S ay ı % S a y ı % S ay ı % N orm al 0 - 4 43 61.4 52 74.3 54 77.1 5 - 9 67 95.7 21 30.0 17 24.3 16 22.9 10 ve üzeri 3 4.3 6* 8.6 1* 1.4 — — Ş işm a n 0 - 4 31 54.4 41 71.9 52 91.2 5 - 9 50 87.7 26 45.6 16 28.1 5 8.8 10 ve -üzeri 7 12.3 — — — — — —
(*) K h i - k a r e ’d e d e ğ e rle n d irilm e m iş tir.
U yku : x2 = 4.060 p < 0.05 O r t a .
x- 0.166 p > 0.05 H a fif : x-’ = 2.698 p > 0.05 O r ta ü s t ü : x - = 3.720 p > 0.05
B eslenm e B ilgi Düzeyi ve A lışkanlıkları
Şişm an k a d ın la n n % 57.8'i (33 kişi) zayıflam ak için diyet uy g u lam ak tad ır. Uygulanan diy etler genellikle ekm ek yem em e (% 36.4), ekm ek ve şeker k ısıtlan m ası (% 21.2) ve 1500 k k al (% 21.2) d iy etlerd ir (Tablo 5). K ad ın ların % 42.4 u kendi b ild ik leri gibi d i y etlerin i düzenlem ekte, % 21.2'si ise diyetisyen ön erisi ile zayıfla m a çabasındadır. Bu ara d a % 9.1 o ra n ın d a gazete ve d erg ilerd e çı kan zayıflam a diyetlerini de uy g u lay an lar b u lu n m a k ta d ır (Tablo 6). D oktor ve diyetisyenden diyet ön erisi alan şişm an k ad ın o ran ı
J T a b lo 5 : Ş iş m a n K a d ın la r ın U y g u la d ık la r ı Z a y ıf la m a D iy e tle ri D iy e tin T ü r ü S a y ı % E k m e k y e m iy o r 12 36.4 E k m e k + t a h ı l y e m iy o r 2 6.1 E k m e k + ş e k e r y e m iy o r 7 21.2 S eb ze y iy e re k 1 3.0 Z a y ıfla m a d iy e ti 2 6.1 1500 kikal d iy e t 7 21.2 1800 k k a l d iy e t 1 3.0 800 k k a l d iy e t 1 3.0 T o p la m 33 100.0
Ş İŞ M A N K A D IN L A R IN B E S L E N M E B İL G İ D Ü Z E Y L E R İ
227
% 33.3 o ran ın d ad ır. K onunun uzm anı kişiler tarafından önerilm e yen diy etler genellikle tek tip veya b ir kaç tip besine dayanan, sağ lık açısından y ararlı olmayan, h a tta zararlı olabilen diyetlerdir (14).
T a b lo 6 : Ş iş m a n K a d ın la r ın D iyet Ö n erisin i. A ld ık ları K iş ile re G ö re D a ğ ılım ı Ö n e re n S ayı % D o k to r 4 12.1 D iy etisy en 7 21.2 A rk a d a ş 5 15.2 G a z e te - d erg i 3 9.1 K e n d isi 14 42.4 T o p la n ı 33 100.0
Tablo 7’de görüldüğü gibi şişm an kadınların % 28.1’i yemeği kendisi pişirm em ektedir. N orm al ağırlıktaki kadınlarla kıyaslan dığında arad ak i fark istatistiksel olarak önemli b u lm u ştu r (X2 = 7.767, p < 0.05).
Şişm an kadınların % 52.6’sı yemeği hızlı yem ektedir. Bu da belirli süre içerisinde fazla besin ve dolayısıyla enerji alım ına ne den olabilir. Öğün sayısı şişm anlıkta önemli farklılık o larak sap ta n m ıştır (p < 0.05). Şişm anların % 36.9’u 3'den az öğün tüketm ek tedir. G ünde üç öğünden az beslenildiğinde hafif şişm anlık d u ru m unun a rttığ ı sap ta n m ıştır (12). Öğünler arası sürenin uzam ası m etabolizm anın yavaşlam asına ve alınan enerjinin depolanm asına neden olabilm ektedir. Günde bir veya iki öğün beslenm ede öğün atlam a sonucu kişi b ir öğünde daha fazla ve hızlı yem ek yiyece ğinden şişm anlık görülm ektedir (15).
Şişm an k ad ın ların % 75.4 ü (43 kişi), norm allerin ise % 48.6'sı (34 kişi) ev gezm elerine sık gitm ektedir ve istatistiksel yönden fark önem lidir. (X2 — 8.547, p < 0.01). Bilindiği gibi ev ziyaretle rin d e ülkem izde enerji yönünden zengin olan pasta, kek, börek vb. besinler ik ram edilm ektedir. Böylece bireylerin tükettikleri gün lük en erji m ik tarı da gereksinm eden fazla olm aktadır (Tablo 8).
Şişm anların % 80.7'si üzüntü ve sevinç gibi duygusal d u ru m lard a besin tüketim lerinin etkilendiğini belirtm işlerdir. Bu durum da sürekli atıştırm a ile öğün sayısı artabilm ektedir. Yine enerji olu şum u ve lipogenesiz, insulin salımı ve merkezi sinir sistem i ile
et-T a b lo 7 : K a d ın la r ın B e sle n m e ve A lış k a n lık la rın a B a ğ lı Ö zellik leri 2 g P e k ea n , G ., B a lta o ğ lu , S . N o rm a l Ş iş m a n Ö zellik ler S ay ı % S ay ı % X- P Y em eğ i p işire n K e n d isi 63 90.0 41 71.9 7.767 p < 0.01 B a şk a sı 7 ıo.c 16 28.1 Y ağlı y e m e k sev en E v et 27 38.6 29 50.9 2.066 p > 0.05 H a y ır 43 61.4 28 49.1 Y em eği h ız lı yem e E v et 19 27.1 30 52.6 8.596 p < 0.01 H a y ır 51 72.9 27 47.4 Ö ğ tin say ısı 3’d e n az 13 18.6 21 36.9 3 44 62.9 30 52.6 6.858 p < 0.01 4 s e ü z e ri 13 18.5 6 10.5 Ö ğ ü n a t la y a n H a y ır 47 67.1 45 78.9 2.546 p > 0.05 E v et 23 32.9 12 21.1 A tla n a n ö ğ ü n S a b a h 13 56.5 7 58.3 0.000 p > 0.05 Ö ğle 10 43.5 5 41.7 T a b lo 8 : K a d ın la r ın B e s in T ü k e tim in i E tk ile y e n E tm e n le r N o rm a l Ş iş m a n E tk ile y e n E tm e n le r S a y ı % S ay ı % X“ P E v g e z m e sin e s ık ğ ltm e E v et 34 48.6 43 75.4 8.547 p < 0.01 H a y ır 36 51.4 14 24.6 Ü z ü n tü / se v in ç E v e t 36 51.4 46 80.7 11.279 p <; 0.01 H a y ır 34 48.6 11 19.3 A lkol tü k e tim i E v e t 7 10.0 19 33.3 9.547 p < 0.01 H a y ır 63 90.0 38 66.7 Alkol tü k e tim s ık lığ ı 15 günde b i r 5 71.4 17 89.5 P is h e r -S e y re k 2 28.6 2 10.5 x- = 0.953 p > 0.05
Ş İŞ M A N K A D IN L A R IN B E S L E N M E B İ L G İ D Ü Z E Y L E R İ 229 kilenm ektedir. Bazı psikolojik durum lar horm onların etkisi ile vücut ağırlığını etkileyebilm ektedir. Arslan (12) öğün sayısının 4’ün ü zerine çıktığında, günde 3 - 4 öğün yiyenlere kıyasla hafif şişm an lık d u ru m u n u n % 10.5 oranında arttığını bulm uştur.
Alkol tü ketim i şişm anlarda % 33.3 oranındadır ve norm al ağ ır lık tak i k ad ın la rla kıyaslandığında aradaki fark istatistiksel yön den ö n em lid ir (x2 = 9.547, p < 0.01). B ozkurt ve arkadaşları (II) şişm an lard a alkol tüketim inin yüksek olduğunu saptam ışlardır. B ir cc alkol o rta la m a 7 kkal verm ektedir. Bu en erji günlük ener jiye ek o larak düşünülm ektedir. Gelişmiş ülkelerde o rtalam a be sin tü k etim in in şişm an ve norm al ağırlıktaki bireylerde aynı ol duğu bu lu n m u ş. Ancak şişm anların daha az karbonhidrat; fakat d ah a fazla alkol tü k ettik leri saptanm ıştır. Kişisel ayrıcalıklar b u rad a söz k onusu olabilir, şişm anlıkta sürekli dengesiz besin tüke tim i ve tek tip besinin tüketim i önem lidir (2).
T a b lo 9 : K a d ın l a n n U y g u lad ık ları P iş irm e Y ö n tem i
N orm al Ş işm an
P iş irm e Y ö n tem i Sayı % S ayı %
H a şla m a 38 54.3 28 49.1
I z g a ra 15 21.4 11 19.3
K ız a rtm a 31 44.3 31 54.4
S u su z pişirm e* — — 1 1.8
(*) K h i- k a r e ’d e d e ğ e rle n d irilm e m iştir. x- = 0.985 p > 0.05
B ireylerin uyguladıkları pişirm e yöntem leri Tablo 9’da görül m ektedir. N orm al ağırlıktaki kadınlar birinci derecede haşlam a (% 54.3), ikinci derecede de kızartm a (% 44.3) yöntem ini tercih e t m ektedirler. Ş işm anlarda ise birinci tercih kızartm a (% 54.4), ikin ci derecede ise haşlam a {% 49.1) yöntem idir. Yöntem lerin norm al ve şişm an k ad ın lar arasında uygulanm asında istatistiksel b ir önem lilik sap tan am am ıştır. K ızartm a yöntem i en erji içeriği ve sağlık açısından sakıncalı oluşu nedeni ile tercih edilmemesi gerekli b ir yö n tem d ir (1).
Tablo 10'da görüldüğü gibi, şişm an ve norm al ağırlıktaki ka dınların sevdikleri yemek türleri arasında istatistiksel önemlilik b u lu n am am ıştır. Ancak sebze yemeklerini şişm anların daha az
230 P e k e a n , G ., B a lta o ğ lu , S . T ab lo 10 : Şişm an, ve N o rm a l A ğ ırlık ta k i K a d ın la r ın S e v d ik le ri Y e m e k T ü rle r in e G ö re D a ğ ılım ı S ev ilen Y e m e k le r N o rm al S ay ı % Ş işm a n S ayı % T o p la m S ayı % E t y em ek le ri K ö fte k ız a r tm a 26 41.3 37 58.7 63 100.0 E tli sebze 21 55.3 17 44.7 38 100.0 E til d o lm a 26 38.2 42 61.8 68 100.0 E til ik u ru b ak la g il 3 30.0 7 70.0 10 100.0 x= = 3.721 p > 0.05 T a h ıl ve ek m ek B u lg u r p ilav ı 7 43.8 9 56.2 16 100.0 P ir in ç p ilav ı 21 39.6 32 60.4 53 100.0 Ç o rb a la r 13 38.2 21 61.8 34 100.0 E k m ek 37 46.8 42 53.2 79 100.0 x2 = 0.893 p > 0.05 K u ru b a k la g il y em ek le ri K u ru fa su ly e 24 39.3 37 60.7 61 100.0 N o h u t 11 45.8 13 54.2 24 100.0 M ercim ek 14 35.0 26 65.0 40 100.0 x - = 1.128 p > 0.05 1 M eyveler 70 55.1 57 44.9 127 100.0 T a z e seb z eler 58 53.2 51 46.8 109 100.0 x- = 0.069 p > 0.05 T a tlıla r S ü tlü t a t l ı 20 43.5 26 56.5 46 100.0 H a m u r t a t l ı 18 32.7 37 67.3 55 100.0 B al - re ç e l - pekm ez* 1 20.0 4 80.0 5 100.0 x2 = 1.533 p > 0.05 (*) K lü -feare u y g u la n m a m ış tır.
o r a n d a sevdikleri, b u n a k arşın tahıl ve ürünleri, ekm ek, kuru b ak - lagilleri ve tatlıları daha çok sevdikleri sap ta n m ıştır. B u yem ekle rin sevilm esinden çok tü k etim sıklığı ve m ik ta rla rı şişm an lık ta önem lidir.
Tablo 11'de besinlerin tü k etim sıklığı görü lm ek ted ir. G ünaşırı h aftad a b ir de olsa en erji içeriği yüksek olan (kuruyem iş, m
eşru-T ab lo 11 : Şi şm an ve N o rm a l A ğ ır lı k ta ik K a d ın la rı n B es in T ü k et im S ık lı ğ ı (% ) Ş İŞ M A N K A D IN L A R IN B E S L E N M E B İL G İ D Ü Z E Y L E R İ 2 3 1 g C/> et ■Ö <*■ 4> u S es ■ rt £ £ CQ 0 5 Tf* 2 ı r 0 3 CO | | | ı 05 OÛ CSİ | esi co co co m n cd ir i w OJ rf M C** C'İ iri CO (A O h m ^ cj o *-î eg esi C-# M P5 in ıfl tri t- o> os
iri esi esi
o m oo co eo m u> o w ^ M N H I »—< »—4 05 T f C"* lf5 «-H | *-• C'J co co *-h rt< M O J P ' M H Û ^ i n O M co M Cû csjcdı—<Lr âcdö3uoocr - ı c^â *-» 05 iri ı-ıc^t- cr- ' 1 ^ *“• —< ' 9 9 w ^ * ıj © e - o t-* © OO IH w co lO *-H CVCSİ < o3 CO 0 5 Tji CSİ S «> t/> Ö " 5 M C O O D ı r j ^ ' l | M O t O d cû co d Tjî d i n ^ ^ ■«*« co ' I S I csj c o ^ < q r - ; p ^ csj C ^ ^ - i c d l r i O r H ^ ^ CO <0 c'â co 00 co eri <d »—i co t* iri lf5 0 5 ^
CO* CSİi“H £ » «-H ÛOr-y?<£> N « « O M I f l O r t CO tjİ iri o f* « o»
r-l co c*
05 C- 08 CO O esi iri tri t » ^ ö
CO CSJ (D co ifl ^ iri o i cö esi CSJ OO co w o ^ o r-i CO C> iri co O t*- <o o CMffiCOM^^CÛtAlflCO H N ı r i H r H N ^ f r i d o d 0 5 C3 0 5 c o o o *—< m oo Tf< e^ W ^ O) Oi ® o *1» H T -i w N W 0 c— c- t- o t* t - C - o TtJ co I f l I f i i ri O H T f 0 5 CO O OO 0 0 Tt^ t- <0 h ir i cö
a
y> co co coırt | | I I cq coCS] co co ın CO co UD co od esi co ir i co co oo 0 5 co Tj* iri o o r-İ C>3 CO c- iri•S
£ c et S •2 u> oo d e u o Z232 P e k e a n , G ., B a lt a o ğ lu , S .
b a t, pasta, bisküvi, tatlı gibi) besinlerin şişm an lar ta ra fın d a n tü k e tildiği görülm ektedir. B u besin lerin en erjileri diyetin to ta l e n e rji si içersinde düşünülm ediğinde ve m ik ta rla r fazla tü k etild iğ in d e şişm anlığa neden olabilir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Şişm an ve n orm al ağ ırlık ta olan yetişkin k a d ın la rd a şişm a n lık oluşturabilecek etkenler bu çalışm ada o rtay a k o n u lm u ştu r. E l de edilen sonuçlara göre şu ö n eriler y apılabilir :
Şişm anlığın önem li sağlık so ru n la rın a neden olduğu b ilin m ek tedir. B u nedenle öncelikle şişm an kişide sağlığının, şişm an lık la bozulabileceği bilinci geliştirilm elidir. B ireyin diyeti; beslenm e alışkanlığı, besinleri tük etim sıklığı ve m ik ta rı açısından incelen- m elidir. Bu ara d a enerji h arcam ası fiziksel ak tiv iten in a rttırılm a s ı ile k o n tro l altın a alınm alıdır. Şişm an bireyde davranış değişikli ğinin oluşm ası sağlanm alıdır. Yemeğin belirli sa a tle rd e yenilm esi, yem eğin yavaş tüketilm esi, m idede doygunluk y a ra ta n b e sin le rin önce yenilm esi gibi öneriler yapılabilir.
G ebelikte aşırı kilo alm a engellenm eli, anne bebeğini em zir meye teşvik edilm elidir. B ebeklerin ağırlık kazanım ı a ra lık la rla sap tan m alı ve k o n tro l a ltın d a tu tu lm alıd ır. Ç ocuklara y eterli ve dengeli beslenm e alışkanlığı kazandırılm alı, o k u llard a b eslen m e eğitim ine önem verilm elidir. Ç ocuklukta kazanılan iyi a lışk a n lık ların yetişkin yaşam ındaki önem i u n u tu lm am alıd ır
SUMMARY
TH E DIETARY KNOWLEDGE AND HABITS OF O BESE WOMEN
Pekean, G., B altaoğlu , S.
This study w as held on 57 obese, 70 non-obese w om en. Body m ass index w as 31.2 in obese and 21.7 in non-obese. P a ra m e te rs such as obesity in childhood, education, p arity , physical aetivites, food h ab its, frequency of m eals consum ed, psychological events, alcohol consum ption, food consum ption frfequencies of obese and non-obese w ere discussed.
Ş İŞM A N K A D IN L A R IN B E S L E N M E B İL G İ D Ü Z E Y L E R İ 233
K A Y N A K L A R
1 — B ay sal, A. : Ş işm a n K işile rin B eslenm esi, G en el B eslenm e Bilgisi. H a tib o ğ lu Y ayınevi, A n k a ra, 121, 1988.
2 — S o u stre , V., C h a u lia c , M.. H ercberg S. : T h e E pidem iology of O besity. C h ild re n I n T h e T ropics. I n te r n a tio n a l C h ild re n ’s C en tre No: 151, P a ris, 1984.
3 — K o k sal, O. : T ü rk iy e 1974 B eslenm e S ağ lık ve G ıd a T ü k e tim i A ra ş tırm a s ı. H a c e tte p e Ü n iversitesi, A n k ara, 1977.
’ 4 _ Tönüik, B„ G ü ltü rk , H„ G üneyli, U. ve a r k a d a ş la rı : 1984 G ıd a T ü k e tim i ve B eslen m e A ra ştırm a sı. U nicef, A nk ara, 1987.
5 — F A O /W H O /U N U : E n erg y a n d P ro te in R eq u irem e n ts. W orld H e a lth O rg a n iz a tio n T e c h n ic a l R e p o rt S eries No : 724, G enova. 182, 1985.
6 — S ü m b ü lo ğ lu , K. : S ağ lık B ilim lerin d e A ra ştırm a T e k n ik le ri ve İ s t a tis tik . M a tiş Y a y ın la rı, Ç ağ M atb aası, A nk ara, 1978.
7 — G ü n e y li, U. : A n k a ra - Ç ubuk İlçe M erkezi ve K öylerde A ilelerin B e sle n m e D u ru m la rın ı S a p ta m a d a K u lla n ıla n D eğişik A ra ştırm a Y ö n te m le r in in D eğerlen d irilm esi. H .Ü . S ağ lık T ekn. Yük. Ok. B es le n m e ve D iy e te tik B ölüm ü, D oçentlik Tezi, A n kara. 1977.
8 — V azelli, J. R. : M o d ern C oncept of Ofoesity. N u tritio n Reviews, 41 : 361. 1983.
9 — B ay sal, A. : B eslen m e S o ru n la rın ın Sosyal, K ü ltü rel, E ğ itim ve E k o lo jik E tm e n le rle İlg ili N ed en leri ve Çözüm Ö nerileri. B eslen m e ve D iy e t D ergisi, 10 : 50, 1981.
10 — B ay sal, A. ve a rk a d a ş la r ı : G ebe ve Em zikli K a d ın la rın B eslenm e A lış k a n lık la rı ve B u n u n A nne S ağlığı ve Ç ocuk Ö lüm ü ile İlişkisi. B eslen m e v e D iy et D ergisi, 14 : 7, 1985.
11 — B o zk u rt, N„ T u n a lı, N., B aysal. A. : D iyab etli H a s ta la rd a Ş iş m a n lı ğ ın G ö rü lm e S ık lığ ı ve Ş işm a n lığ ın B eslenm e A lışk an lık ları ile İliş kisi. B eslen m e ve D iyet D ergisi. 8 - 9 : 25, 1979 - 1980.
12 — A rsla n , P. : Ç a lşa n Y e tişk in K a d n la rın E n e rji G e re k sin m e le rin in D e ğ e rle n d irilm e si Ü zerine B ir A ra ştırm a . H. Ü. S ağ lık T ek no lo jisi Y ü k sek o k u lu B eslen m e ve D iy etetik Bölüm ü, D o çentlik Tezi, A n k ara,
1982.
13 — K ö m ü rc ü , A. : Ş işm a n lığ ın O lu şu m u n u Etikileyen E tm e n le ri ve Ş iş m a n lığ ın D ü z eltilm esin d e U y g u lan a n Z ayıflatana D iy e tle rin in E t k in liğ in in S a p ta n m a s ı. H. Ü. S ağ lık B ilim leri F a k ü lte si B eslenm e ve D iy e te tik P ro g ra m ı B ilim U zm anlığı Tezi, A nk ara, 1978.
14 — K o ra y , V., Peikcan, G. : T ira jı Y üksek D ö rt G azetede Y a y ın la n a n Z a y ıfla m a D iy e tle rin in B ilim sel G e çerliliğ in in S a p ta n m a sı. B eslen m e ve D iy et D ergisi, 14 : 101, 1985.
15 — Ü n v er, B. : Y em ek Y em e S ık lığ ın ın S in d irim S iste m i ve M etabo liz m a y a E tk isi, B eslen m e ve D iyet D ergisi, 4 : 12, 1975.
