Üniversite Öğrencilerinin Tükettikleri İçecekler ve Tercihlerini Belirleyen Etmenler

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN TÜKETTİKLERİ

İÇECEKLER VE TERCİHLERİNİ BELİRLEYEN

ETMENLER

* Y rd . Doç. D r. N urten BUDAK*, Ö ğr. G ör. Betül Ç İÇ E K *, Ö ğr. G ör. H abibe ŞAHİN* —

Ö Z E T

içecekler, vücudun su gereksinm esinin karşılan­ m asında önem li b ir y e r tutmaktadırlar. İnsanla­ rın tükettikleri içecek m iktarı ve çeşidi, gelenek­ ler, alışkanlıklar ve so sya l yaşam koşullarıyla i- lişkilidir. Bu araştırm a, üniversite öğrencilerinin tükettikleri içeceklerin türlerini, tüketme sıklıkla­ rını ve tercihlerini etkileyen etm enleri belirlem ek am acıyla yapılm ıştır. Veriler, cinsiyete göre taba­ kalı ra stg e le örneklem e yöntem iyle seçilen K ay­ seri E rciyes Ü niversitesi öğrencilerine anket uy­ g u l a n a r a k e l d e e d il m i ş ti r . A r a ş tır m a , 2 0 3 (% 39.7) kız ve 30 8 (% 60.3) erkek olm ak üzere toplam 511 ö ğ ren ciyle y a p ılm ış ve öğrencilerin y a ş ortalam ası 21.0 ± 2.1 y ıl ve beden kitle in­

deksi (BKİ) 2 1 .9 ± 2.5 kg/m2 ile norm al sınırlar­ da bulunmuştur. Öğrencilerin % 5 3 .4 ’ü en sağlıklı içeceğin su, % 3 1 .9 ’u süt olduğunu diğer bir de­ y iş le % 85.3 ile büyük çoğunluğu bu iki içeceği s a ğ lık lı bulduğunu ifade etm iştir. Ö ğrencilerin % 4 1 .1 ’i katkı m addesi içermemesi, % 1 9 .2 ’si be­ sin değerinin yü ksek olm ası ve % 19.0'u hayatın devam ını sa ğ la m asın da n d olayı su ve sütün en sağlıklı içecekler olduğunu belirtmiştir. Öğrenci­ le r in iç e c e k tü k e tim le r in e b a k ıld ığ ın d a i s e ; % 100 'ünün su, % 9 7 .4 ’ünün siyah çay, % 92.6 sı­ nın a yra n , % 8 0 .8 ’iııin süt, % 8 0 .5 ’inin kahve, % 6 1 .3 "ünün m e y v e suyu, % 5 8 .5 'in in so d a ve % 50.5'inın kolalı içecekleri tükettikleri ve en az tüketilen içeceğin ise öğrencilerin % 2 4 .8 ’inin tü­ kettiği bitki ça yla rı ve % 1 9 .4 'ünün tükettiği al­ kollü içecek ler olduğu belirlenm iştir. Erkek öğ­ rencilerin kahve, so da ve alkollü içecekleri kız­ lardan d ah a f a z la tercih ettik leri saptanm ıştır. Ö ğren cilerin su (% 99.1) ve siyah çayı (% 88.4)

büyük çoğunluğunun her gün, ayran (%41.8), süt (%27.9) ve kahveyi (%27.2) haftada 12 kez tüket­ tiği, a lk o llü iç e c e k le r (% 8 0 .6 ), b itk i ç a y la r ı (%75.1), toz içecekler ve şalgam suyundan olu­ şan d iğ er içecekleri (% 65.9), kolalı içecek leri (%49.5) ve meyve suyunu (%38.7) hiç tüketmedi­ ğ i v e s o d a y ı % 4 1 .5 ’in ın h iç tü k e tm e d iğ i,

% 4 0 .6 ’sının da seyrek tükettiği bulunmuştur. A- raştırm am ızda öğrencilerin tüketim sıklıklarına göre her gün ortalama 1068 ± 820 mL su ve 432

± 310 mL siyah çay, haftada 12 kez olmak üzere

192 ± 85 nıL ayran, 176 ± 57 mL süt ve 177 ± 97 mL kahve, en az ise 173 ± 116 mL toz içecekler i- le şalgam suyunu tükettikleri saptanmıştır. Erkek öğrenciler su ve siyah çayı kız öğrencilerden da­ ha fa zla miktarda tüketmektedir. Tüketen öğrenci­ lerin büyük çoğunluğu (%43.2) alışkanlığı oldu­ ğu ve tadını sevdiği için (%36.4) siyah çayı, sağ­ lıklı olduğu için süt, soda ve ayranı (sırasıyla %68.1, % 47.5 ve % 43.6) tükettiklerini belirtir­ ken, % 3 8 .5 ’i bulunması ve hazırlanmasının zo r olması ve pahalı olması gibi nedenlerle bitki çay­ larını, % 38.1 ’i tadını sevm ediği için kolalı içe­ cekleri ve % 35.4'ii sağlığa zararlı bulduğu için alkollü içecekleri tüketm ediklerini belirtm iştir. Sonuç olarak; öğrenciler günlük enerji ve besin öğeleri gereksinmelerine katkıda bulunan, uygun fiyatta, kaliteli içecekleri tüketmeleri yönünde e- ğitilm eli ve ülkemizde bu özellikteki içeceklerin üretilmesi ve öğrencilerin sıklıkla bulundukları ortamlarda satışları teşvik edilmelidir.

A n ahtar Sözcükler: İçecek türleri, içecek tüke­ tim sıklığı, içecek tercih nedenleri, üniversite öğ­ rencileri

32 B A Y S A L A.

A B S T R A C T

T h e B e v e r a g e C o n s u m p tio n o f U n iv e r s ity S tu - d e n ts a n d th e F a c to r s D e te r m in in g T h e ir P r e fe - r e n c e s

B everages are important f o r m eeting the body ’s w ater requirement. The quantity and the kinds o f the beverages consumed are related to the tradi- tions, habits and social life conditions. The aim o f this study is to determine the frequency, kind and preferences o f university students on bevera­ g e consumption. The data is obtained from 203 g irls (%39.7) and 308 boy s (%60.3) totally 511 students o f Erciyes University by a questionnaire. The mean age o f the students were fo u n d to be 21.0 ± 2.1 yea rs and BM I were 21.9 ± 2 .5 kg/m2 and evaluated as normal. According to the deci- sion o f the students on the health o f the bevera­ ge; 53.4% o f the students indicate w ater as the healthiest beverage, 31.9% o f the students indi­ cate milk as the healthiest beverage respectively, in o th e r w o rd s the m a jo r ity o f the s tu d e n ts (85.3%) indicate these 2 beverages as the healt­ hiest. Totally, 41.1% o f the participants preferred w ater and milk as the healthiest beverages beca- use o f not containing an additive, 19.2% high nutritive value and 19.0% pro vide the continuity o f life. The students ’ beverage consum ptions are as follow s: 100% consumed water, 97.4% black tea, 92.6% ayran, 8 0 .8 % m ilk, 8 0 .5 % coffee, 6 1 .3 % f r u it ju ic e , 5 8 .5 % m in e r a l w a te r a n d 50.5% cola drinks respectively. The participan ts consumed herbal tea (24.8%) and alcoholic be­ verages (19.4% ) least. M ale students p referred coffee, m ineral w a ter an d alcoh olic b evera g es more than fem a le students. The m ajority o f the students consumed w ater (99.1% ) and black tea (88.4% ) daily, ayran (41.8% ) m ilk (27.9%), and coffee (27.2%) oncetwice a week, alcoholic beve­ rages (80.6%), herbal tea (75.1%), other bevera­ ges (65.9%), cola drinks (49.5% ) and fru it ju ic e

(38.7% ) none and m ineral w ater (41.5% ) none and 40.6% consumed rarely. Mean daily bevera­ g e consum ption o f students w ere d a ily 1068 ± 820 mL water, 432 ± 310 mL black tea, oncetwi- ce a week 192 ± 85 mL f o r ayran, 176 ± 57 mL

f o r m ilk an d 177 ± 97 mL f o r coffee a n d le a s t 173 ± 116 mL f o r p o w d e r bevera g es a n d tıırnip ju ic e respectively. M ale students consum ed m ore black tea and w ater than the fe m a le students. O f the students consunıing; the m a jo rity p r e fe r r e d black tea h a bitu ally (43 .2 % ) a n d f o r its ta ste (36.4%), milk, m ineral w a te r a n d ayran (68.1% , 47.5% , 43.6% resp e c tiv e ly ) f o r th e ir b e in g he- althy while 38.5% didn ’t p re fe r h erb a l tea r e la te d to its low a vailability an d diffıculties in p r e p a r a - tion a n d high p r ic e s ; 3 8 .1 % d i d n ’t p r e f e r c o la d rin k s b e c a u s e o f n o t e n jo y in g th e ir ta s t e s , 35.4% d id n ’t p re fe r a lco h o lic b e v e r a g e s a c c o r ­ ding to their opinion on its harm ful effects on h e­ alth. A s conclusion the stu den ts sh o u ld b e ed u ca - ted in order to consum e b evera g es th a t con trib u - te to th e ir d a ily e n e rg y a n d n u tr ie n t r e q u ir e - ments, have p ro p e r p r ic e s a n d q u a lity a n d in o u r country the beverag es th at p o s s e s s th ese p r o p e r - ties sh o u ld b e en c o u ra g e d to b e m a n u fa c tu re d an d so ld in students locations.

K e y fVords: B everage kinds, fre q u e n c y o f b e v e r a ­ g e consumption, b evera g e p referen ce reason s, u- n iversity students

G İR İŞ

Su, insan yaşamı için oksijenden sonra g elen en önem li öğedir. Su, vücutta; besinlerin sindirim i, em ilm esi ve hücrelere taşınm asını, besin ö ğ eleri­ nin hücrelerde m etabolizmaları sonucu oluşan ar­ tık maddelerin vücuttan atılm asını, vücut ısısın ın denetimini, eklem lerin kayganlığının sağlan m ası­ nı ve elektrolitlerin taşınm asını sağlam aktadır. Vücudun su gereksinm esi genelde; besinler, iç e ­ cekler ve metabolik su olm ak üzere 3 kaynaktan sağlanmakta ve d iyetle alm an enerjinin her bir kalorisi için 1 g su alınm ası gerekmektedir. G ün­ lük hayatımızda önem li yer tutan içecekler; besin değeri olan içecekler, sıcak içecekler, g a zlı iç e ­ cekler ve toz içecekler ile alkollü içecek ler olm ak üzere 4 grupta toplanmaktadır (1,2).

B esin değeri olan içecekler; süt, ayran v e taze m eyve sularıdır. Süt, insan hayatının her d ö n e ­

Tablo 1. Ö ğ ren cilerin Ö zellikleri Ö zellik Kız (n= 203) x~ ± SD Erkek (n= 308) x~ ± SD t _P Y aş (yıl) 20.6 ± 2.0 21.1 ± 2.1 3.8 < 0.05 B oy uzunluğu (m) 1.6 ± 5.6 1.7 ± 6 .4 20.4 < 0 .0 5 V ücut ağırlığı (kg) 56.4 ± 7 .1 69.1 ± 8 .2 18.4 < 0 .0 5 BKİ (kg/m 2 ) 21.0 ± 2 .5 22.6 ± 2 .3 7.1 < 0 .0 5

m inde önem li bir besindir ve vücudun gereksin­ m esi olan besin öğelerinin tamamına yakınını bi­ leşim inde bulundurmaktadır (3). 1974 ve 1984 yılları T ürkiye U lu sal B eslen m e Araştırmaları sonuçlarına göre; ülkemizde 1974 yılında kişi ba­ şına 78.7 kg olan süt v e yoğurt tüketimi 1984 yı­ lında 69 k g ’a düşmüştür (4). Yoğurdun sulandı­ rılmış şekli olan ayranın ise toplumumuzun bes­ lenm esinde önem li bir yeri olmakla beraber, ül­ kem izde üretilen ve tüketilen ayran miktarı tam olarak bilinm em ektedir. Günümüzde taze sıkıl­ mış m eyve sularının yanısıra hazır olarak kutu­ larda ve şişelerde piyasaya sunulan m eyve sulan da tüketilmektedir. 1970 yılında 0.4 L olan hazır m eyve suyu tüketimimiz, 1996 yılında 4 L’ye u- laşm ış olup, daha çok vişne, şeftali ve kayısı nek­ tarları tüketilmektedir (5).

Sıcak içecekler grubunda çay, kahve ve bitki çay- lan yer almaktadır. Çay ve kahve toplumumuzda tüketimi önem li olan içeceklerdir. Suda kolay çö­ zünür hazır kahve ile ise Türk halkı ilk kez 1980 yılında tanışm ıştır (6). Bitki çaylarının en fazla tüketilenleri ıhlamur, adaçayı ve kuşbumudur. Bu bitkilerin C vitam in i içerikleri yüksek olduğu halde, kurutmayla önem li ölçüde azalmaktadır. Yapılan bir çalışm ada on dakika kaynatıldıktan sonra süzülüp hazırlanan kuşburnu çayında C v i­ tamini miktan 0.07 m g/100 mL ile 0.34 mg/100 mL olarak saptanmıştır (7).

Gazlı içecekler ve toz içecekler grubunda sade gazoz, m eyveli gazozlar, kolalı gazozlar ve ma­ den suyu/sodası ile toz içecekler yer almaktadır. Türkiye dünya gazlı içecekler sıralamasında geri­ lerde yer almaktadır. 1996 yılında gazlı içecek tüketiminde dünyada Amerika Birleşik Devletleri

ilk sırayı alırken, Türkiye kişi başına 18 L ile 62. sırada yer almıştır (8). Maden suyu kaynağına göre farklı miktarlarda çözünm üş halde birçok mineral içermektedir ve başta gastrointestinal sis­ tem olmak üzere üriner sistem, endokrin sistem ve dolaşım sistemi üzerinde olumlu birçok etkisi­ nin olduğu bilim sel araştırmalarla gösterilmiştir (9). Toz içecekler ise meyve suyu tozu veya deği­ şik bitki özleri (kuşburnu, nane, kekik, elma gi­ bi), doğal renklendiriciler ve aromalar ile şeker kullanılarak hazırlanmaktadır (10).

İnsanın alkollü içeceklerle tanışması binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Alkollü içecekleri kul­ lanılan hammadde, içerdikleri alkol ve elde ediliş şekillerine göre düşük alkollü içecekler ve yük­ sek alkollü içecekler olmak üzere 2 grup altında toplamak mümkündür (11). Alkollü içecekler za­ man içerisinde ve günümüzde bazı toplumlarda yasaklanmış ve İslâm dininin alkollü içecekleri yasaklaması birçok toplumun uzun süre kısmen de olsa alkollü içecekleri tüketmemesini sağla­ mıştır (12).

Ülkemizde besin tüketimini veya beslenme alış- kanlıklannı belirlemeye yönelik yapılan bazı a- raştırmalarda bireylerin içecek tercihleri de belir­ lenmiş ancak özellikle içecek tüketimini sapta­ maya yönelik yapılan kapsamlı bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu araştırma, ülkemizde tercih­ leri ve alışkanlıktan özgün olan ve geniş bir gru­ bu temsil eden gençlerin tükettikleri içecek türle­ rini, içeceklerin tüketim sıklıklarını ve içecek ter­ cihlerini belirleyen etmenleri saptamak amacıyla yapılmıştır.

34 B A Y S A L A. T a b l o 2 . ö ğ r e n c i l e r i n E n S a ğ l ı k l ı İ ç e c e k K o n u s u n d a k i D ü ş ü n c e l e r i n e G ö r e D a ğ ı l ı m l a r ı İçecekler Kız (n= Sayı 203) % Erkek (n= Sayı = 308) % T oplam (n= 511) Sayı % Su 105 51.7 168 55.0 273 53.4 Süt 78 38.4 85 27.6 163 31.9 Meyve suyu 12 5.9 32 10.5 44 8.6 Ayran 4 2.0 11 3.6 15 2.9 Diöer * 4 2.0 12 3.9 16 3.2

* Diğer (Bitki çayları, siyah çay, soda ve kolalı içecekler)

Ki-kare: 7.146, p> 0.05

Tablo 3. Öğrencilerin İçeceğin Sağlıklı O lm ası N edenine Yönelik D ü şü n celerin e G öre D a ğ ılım la rı

Kız (n=: 203) Erkek (n= 308) T oplam (n= 511)

İçeceği sağlıklı bulma nedeni Sayı % Sayı % Sayı %

Katkı maddesi içermez 76 37.4 134 43.5 210 41.1

Besin değeri yüksektir 35 17.3 63 20.5 98 19.2

Hayatın devamını sağlar 42 20.7 55 17.8 97 19.0

Diğer (doğal, vücuda yararlı, 50 24.6 56 18.2 106 20.7

sıvı gereksinmesini karşılar) Ki-kare: 4.725 p> 0.05

ARAŞTIRM A YÖNTEM İ ve ARAÇLARI

Bu araştırma, Erciyes Ü n iversitesi’nin K ayse­ ri’de bulunan fakülte, yüksekokul ve meslek yük­ sekokullarında eğitim görmekte olan öğrenciler üzerinde yapılmıştır. Araştırmaya alman kız ve erkek öğrenci sayısı, cinsiyete göre tabakalı rast- gele örnekleme yöntemi ile belirlenmiş ve araş­ tırma 203 kız ve 308 erkek olmak üzere toplam 511 öğrenci ile yapılmıştır.

Araştırmaya seçilen öğrencilerle yüzyüze görüşü­ lerek öğrencilerin genel özettikten \ y ^ t Cinsiyet, 'cxsy xxzxm)uğu, VÜCUt ağırlığı, yaşadığı yer), tüket­ tikleri içecek türleri, tüketim miktarları ve sıklığı ile içecekleri tüketme ve tüketmeme nedenlerine yönelik soruları içeren bir anket formu doldurul­ muştur.

Elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS 9.0

programıyla değerlendirilmiştir. Bulgular, tablo­ larda sayı ve yüzde olarak gösterilm iş ve ortala­ malar standart sapmaları ile birlikte verilm iştir. Verilerin istatistiksel analizinde K ikare v e Stu- dent’s ttestleri uygulanmıştır.

B U L G U L A R ve T A R T IŞM A

Araştırmaya alınan öğrencilerin özellikleri Tablo l ’de görülmektedir. Öğrencilerin yaş ortalamaları 21.0 ± 2 .1 yıl ve beden kitle indeksi (B K İ) 21.9 ± 2 .5 ile normal değerde ohıp (p-T 0 .0 5 ), Şahinöz v,£ i k â z l a r ı n ı n (13) yaptığı çalışm ada da yurtta kalan Erciyes Üniversitesi öğrencilerinin BK İ or­ talaması 21.4 kg/m 2 olarak bulunmuştur.

Tablo 2 ’de öğrencilerin hangi iç e c e ğ in sa ğ lık lı olduğuna yönelik düşünceleri verilmiştir. Ö ğren­ c ile r in % 5 3 .4 ’ü en s a ğ l ı k l ı i ç e c e ğ i n su v e % 31.9’u süt ve % 8.6’sı m e y v e suyu o ld u ğu n u belirtmiştir (p> 0 .0 5). Sağlam v e Y ö rü k çü ’nün

2 "■ H co Û. L. o o H S M O H 0 (S 1_{o —} >> a ca H ^ 8 II c aj * W o •£? o S - ■*_{:3 CÖ} H (O N >2 t/“> u " > v > * n * n ı o * n ‘n * n ‘n v ı o o o o o o o o o o o o o ö o o ö ö ö ö ö ö A A V A A V A A A V V cs ırj »/-) vr$ i/S O O_{h - Tf m rf}n 00 — <NON sod 2 S 8 5? S M_{co — c4 —} » o ı / ^ f n v n v o o o H T t - H d o H 4 o r i 6 2 o \ ' û o o v ^ v o v > c \ o o ^ ^ - “ oo r*- «■" On C S r -Tj* —. &CN m co r - .-h o \ \6 $ s Tf — CO r - » n r*** « 00 N_cs <S Tf Q\ VO \6 co ö cn_{(S 00 'O vo} » ^ 'O o 'û_{o os r-* S c5}<s o\ 25 vp S -Tt r** C4 ır> C\ ^ _{“O £} vp ON £ « B 2 a 73 D iğer (t oz içecekler ve şa lg am su y u )

T ab lo S. Ö ğ re n ci le ri n İç ec ek le ri T ü ke tm e S tk b k la n n a G ör e Da ğ ıl ım la rı B A Y S A L A. 3 6 S* -o o c r* a S â M _{O v>}00 S -s 1 VO ı n <n « n W\ « n m « n m m O O o o o o o o o P p O . o ö ö ö ö o ö ö o o o A A A V A V A A A V A s • ? v > c s o o r ö O c s T f m 0 0 ■«fr s c s 3m r>» • 0 0 0 < s o o O oo' NO 3c o 0 \ NO NO c s r -p £ O O — * 0 *n » 0 y f. - t NO On c s _£ 2 5 CO r - 2 M NO 2 w v > T* o o m 10 0 2 5 3 0 0 ON c s c s 3 8 9 8 ■ c s -*r r -rO r o S e y r e k S % > oc s * 0 c ö 2 9 .5 2 3 .1 « İ r -CN NO 9 24 .0 00 r o c s ■ r -< s s c o 69 m 00 OCOn r -8 12 3 S • 65 ş n O — r o On NO . 3 e > c o c s v o CS NO CO O £> c s no c o c s e s ı n O c o O On CO »O 0 0 y o c o r - CO N kû p f i ‘ 0 o 0 0 oo O) On 0 0 . S NO m r *c s c o K 00 n c s o CO u ö CM - i c o 31 28 On c o 6 9 8 45 T f e s CO T f m ₂0 s T f CO _ H c o ON NO — _{0 0} i * o o 0 0 ( S » n - 't c s < s OO R d ■“ ^ w c s m ■»t * t 5 8 2 6 S c s s 95 \ o S ? tj- On s 0 'O O r o _{o o} O £ o c s COr~ VO o'T NOr o c sc o S r or * ON £ 1 ^ 1 Ç -8 <0 2 11 2 6 6 2 4 6 3 ■ 22 6 < S o o o o o r - ■ o 00 o o * o T f r o t * (N <n Ö c o s or o P-’ O n a ' Oc s w-iCN X t o vO ₄9 9 5 s 94 14 7 7 9 ■ 63 0 0t -«*î CO P ' 0 O ) NO {J ' fcj O CS (S _{r ~} CS _{r -} c o _{0 0 CS o d} ! o o o Q\ 0 0_{t o 2}2 3 7 2 3 4 3 2 6 ■ o o _a s £ Jrf •0 T f 4.9 28 .8 1 6 .8 1 7 .5 9 .7 ı n o o o d c s 0 .3 5 .9 5 .8 CS On c o — c o m 89 52 S 30 O0 0n 0 0 OO 6 0 no NO n CS vO On n ‘0 NO _ON NO S « s NO c ö CS c o NO a © 2 7 9 o o ₃5 On On « n 30 7 CO » n r f CO CŞ n NO On < p T f o ( S i n TT « n NO r** On s c o V I t-*m 4 9 1 0 2 8 6 CO 3 5 ■ 18 6 1 4 5 3 .4 9 .8 no t-» «O v b c s m On m d 2 On OO c o c s e s CS c o c s ITi * 1 u w w r - ₂0 5 6 s 45 S 62 43 e s 28 t f . b •0 On n r o c o _ON CO _n p On o r o CS M o i >n CO r o NO J3 CO — 00 a ? ! 25 c s 27 27 ' e s TP N 3 * 7.9 5.4 ₂4.6 8.4 17 7 7 .4 3 6 .9 2 6 .6 2 .0 p 5 .9 CŞ ~ (O ₅0 r -3 6 » n 7 5 5 4 _{T f} e s e s £ # ı n rtı **1 * 0 c o yC — * 0 p Öû fa X c o 0 0 g CO r -1 a c o r -• « n 3 c o ₂₅ 1 2 44 2 1 o o On On On O e s İ ç e c e k l e r S iy a h ç a y 3 s K a h v e * K o l a l ı i ç e c e k l e r * s ' (A 4) i , O S So d a A y r a n S i it S u A l k o l l ü i ç e c e k l e r D i ğ e r * * * «a 73 § W) s ~ «5 1 € î I « s â e ^ s I £ .S-!._{a> -=s} > i u - > I

■g f 3

Tablo 6. Ö ğrencilerin Tükettikleri İçecek M iktarı ve Sıklığına Göre D ağılım ları (mL)

Kız (n= 203) Erkek (n= 308) Toplam (n= 511)

İçecekler X ± SD X ± SD X ± SD t _P

Su (her gün) 978 ± 4 1 7 1130± 1000 1068 ± 8 2 0 -2.045 < 0 .0 5 Siyah çay (her gün) 353 ± 2 2 3 468 ± 348 432 ± 3 1 0 -4.787 < 0 .0 5 A yran (haftada 1-2 kez) 193 ± 9 3 191 ± 7 9 192 ± 8 5 -0.220 > 0 .0 5 Kahve* (haftada 1 -2 kez) 178 ± 8 2 177± 106 177 ± 9 7 0.067 > 0 .0 5 Süt (haftada 1 -2 kez) 177 ± 5 2 175 ± 6 0 176 ± 5 7 -0.270 > 0 .0 5 Kolalı içecekler** (seyrek) 273 ± 290 2 8 5 ± 152 280 ± 2 1 6 -0.572 > 0 .0 5 Bitki çayları (seyrek) 140 ± 4 0 2 4 2 ± 196 210 ± 168 -1.355 > 0 .0 5 M eyve suyu (seyrek) 184 ± 5 6 190 ± 7 0 188 ± 6 5 -1.028 > 0 .0 5 A lkollü içecekler (seyrek) 164 ± 7 0 176 ± 130 185 ± 7 9 -0.335 > 0 .0 5

Soda (seyrek) 180 ± 5 4 184 ± 5 4 182 ± 5 4 -0.589 > 0 .0 5

D iğer*** (seyrek) 170 ± 4 0 192 ± 9 0 173± 116 -1.457 > 0.0 5 * Kahve (suda erir kahve ve Türk kahvesi)

** Kolalı içecekler (kolalı içecekler, diyet kola ve gazozlar (sade gazoz ve meyveli gazoz) *** D iğer (toz içecekler ve şalgam suyu)

(14) Ankara Ü niversitesi’nde yaptığı çalışmada i- se; öğrencilerin % 49’u sağlıklı beslenmede en ö- nemli içeceğin sütayran ve % 43.7’si taze sıkılmış m eyve suyu olduğunu ifade etmiştir. Her iki üni­ versitenin öğrencilerinin çoğunluğunun besin de­ ğeri yüksek olan süt ve ayranı en sağlıklı içecek olarak görmeleri ve ayrıca vücudun günlük sıvı gereksinm esinin karşılanmasında önemli olan su­ yu da artık sağlıklı bir içecek olarak düşünmeleri olumlu bir değişmedir.

Öğrencilerin içecekleri sağlıklı bulma nedenleri­ ne b akıldığında ise; bir içeceğ i % 41.1’i katkı maddesi içermem esinden ve % 19.2’si besin de­ ğerinin yüksek olmasından, % 19’u hayatın deva­ mını sağlamasından ve % 20.7’si de doğal, vücu­ da yararlı olması ve sıvı gereksinmesini karşıla­ ması gibi diğer nedenlerden dolayı sağlıklı olarak düşündüğünü belirtm iştir (p> 0.05) (Tablo 3). Öğrenciler, katkı maddesi içermemesi ve hayatın devamını sağlaması düşüncesiyle en sağlıklı içe­ cek olarak seçtikleri suyu her gün yaklaşık 5 su bardağı kadar tüketmektedirler.

Tablo 4 ’te öğrencilerin içecek tüketme durumları verilmiştir. Öğrencilerin tamamı su, % 97.4’ü si­ yah çay, % 92.6’sı ayran ve % 80.8’i süt, % 80.5’i k a h v e , % 6 1 .3 ’ü m e y v e su yu , % 5 8 .5 ’i soda,

%50.5’i kolalı içecekler, %36.1’i diğer içecekleri (toz içecekler ve şalgam suyu), % 24.8’i bitki çayları ve %19.4’ü alkollü içecekleri tüketmekte­ dir. Bununla beraber, öğrencilerin %80.6’sı alkol­ lü içecekler, %75.2’si bitki çayları, %63.9’u di­ ğer içecekleri, %49.5’i kolalı içecekler, %41.5’i soda, % 38 .7 ’si m eyve suyu, % 19.5’i kahve, %19.2’si süt, %7.4’ü ayran ve %2.6’sı siyah çay tüketmemektedir. Kız ve erkek öğrencilerin kah­ ve, soda, alkollü içecekler ve diğer içecekleri tü­ ketme durumları arasındaki fark önemlidir (p< 0.05). Erkekler kahve, soda, alkollü içecekleri ve diğer içecekleri daha fazla tüketmektedirler. Tekgül ve arkadaşlarının (15) çalışmasında ise öğrencilerin %96.6’sının siyah çay, % 66.7’sinin kahve, %86.6’sının kolalı içecekler ve % 86.6’sı- nın süt tükettiğini, bununla beraber, % 3.3’ünün siyah çay, %33’ünün kahve, %13.3’ünün kolalı i- çecekler ve % 13.3’ünün de süt tüketm ediğini saptamıştır. Yaptığımız çalışma ve bu araştırma­ da öğrencilerin özellikle çay ve süt tercihleri ben­ zer olup, araştırmamızda kahvenin daha fazla ter­ cih edilmesinin son yıllarda toplumun kahve ter­ cihinde gözlenen artıştan, kolalı içeceklerin dü­ şük oranda tercih edilmesinin ise çaya göre fiya­ tının daha yüksek olmasından ve araştırmanın kış mevsiminde yapılmasından kaynaklandığı

düşü-38 B A Y S A L A.

Tablo 7. Ö ğrencilerin İçe cek leri T üketm e N eden lerin e G öre D a ğ ılım la rı

Toplam (n= 511)

Sağlıklı olduğu için Tadını sevdiği için A lışkanlık olduğu için D iğ er

İçecekler Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Siyah çay 35 6.8 186 36.4 221 43.2 56 10.9 Bitki çayları 83 16.2 17 3.3 3 0.6 24 4.7 Kahve* 32 6.2 163 31.9 34 6.6 182 35.6 Kolalı içecekler** 16 3.13 76 14.8 38 7.4 128 25.0 M eyve suyu 94 18.4 61 11.9 14 2.7 103 20.1 Soda 243 47.5 22 4.3 4 0.8 30 5.8 Ayran 223 43.6 194 37.9 12 2.3 34 6.6 Süt 348 68.1 30 5.8 7 1.3 28 5.4 Su 70 13.7 3 0.6 4 0.8 4 3 4 84.9 Alkollü içecekler 7 1.3 40 7.8 7 1.3 45 8.8 Diğer 9 1.7 97 18.9 17 3.3 61 11.9

* Kahve (suda erir kahve ve Türk kahvesi)

** Kolalı içecekler (kolalı içecekler, diyet kola) ve gazozlar (sade gazoz ve m eyveli gazoz) *** Diğer (toz içecekler ve şalgam suyu)

Diğer nedenler: İçeceğin uyarıcı olması, zayıflamak için, içeceğin doğal olm ası, katkı m addesi içerm em esi, hayatın devamını sağlaması, ucuz olması.

Tablo 8. Öğrencilerin İçecekleri Tüketm em e N eden lerin e G öre D a ğ ılım la rı

Toplam (n= 511)

Tadını sevmiyor Sağlığa zararlı buluyor Dini inançlar gereği D iğ er İçecekler______________ Sayı %____________ Sayı %____________ Sayı %_________ Sayı %

Siyah çay 7 1.3 4 0.8 _ - ₅ 1.0 Bitki çayları 170 33.2 17 33.0 - - 197 38.5 Kahve* 64 21.1 19 6.3 - - 17 3.3 Kolalı içecekler** 195 38.1 25 4.9 - - 33 6.4 Meyve suyu 48 9.4 - - - - 150 29.4 Soda 145 28.3 25 4.9 - - 42 8.2 Ayran 30 5.8 1 0.2 - - 7 1.4 Süt 78 15.3 8 1.6 - - 12 2.4 Alkollü içecekler 72 14.1 181 35.4 113 22.1 46 9.0 Diğer 83 16.2 78 15.3 - - 166 32.5

* Kahve (suda erir kahve ve Türk kahvesi)

** Kolalı içecekler (kolalı içecekler, diyet kola) ve gazozlar (sade gazoz ve m eyveli gazoz) *** Diğer (toz içecekler ve şalgam suyu)

Diğer nedenler: Kişinin alışkanlığının olmaması, içeceğin doğal olmaması, hazırlanm asını zo r bulm a, p ah a lı o lm ası ve bulunmasının zor olması.

nülmektedir. Öğrenciler soğuk havada kolalı içe­ ceklerden daha ucuz olan sıcak bir içecek olarak çayı tercih etmektedirler. Bununla beraber, Şahi- ııöz ve arkadaşları (13) yurtta kalan Erciyes Üni­ versitesi öğrencilerinde yaptıklan çalışmada öğ ­

rencilerin % 49.7’sinin çayı, % 1 1 .8 ’inin ayranı ve % 2.0’sinin sütü her gün tükettiklerini b e lir le m iş­ lerdir. Bu farklılığın yurtta kalan ö ğ ren cilerin çay hazırlama olanaklarının sınırlı o lm a sın d a n k a y ­ naklanabileceği düşünülmektedir.

Arslan ve arkadaşları (9) Ankara’da 4 ayrı üni­ versitenin öğrencilerinde yaptığı çalışmada; araş­ tırma b u lgu larım ıza b enzer olarak öğrencilerin % 50.6’sının soda tükettiğini saptamıştır.

Öğrencilerin alkollü içecekleri tüketme durumla­ rı diğer araştırmaların sonuçlarıyla karşılaştırıldı­ ğında ise; Yağmur (16) Çukurova Üniversitesi er­ kek öğrencileri arasında daha yaygın olmak üzere kız öğrencilerin % 3 6 .6 ’sı ve erkek öğrencilerin % 48.0’inin, Sağlam ve Yörükçü (14) Ankara Ü - niversitesinde kız öğrencilerin % 6.2’si ve erkek öğrencilerin % 1 3 .5 ’inin, Şahinöz ve arkadaştan da (13) yurtta kalan Erciyes Üniversitesi öğrenci­ lerinin % 20.3’ünün alkollü içecekleri tükettiğini belirlem iştir. A raştırm am ızda da benzer olarak E rciyes Ü n iversitesi öğrencilerinin % 19.4’ünün alkollü içecek leri tükettiği saptanmıştır. Bu so ­ nuçlardan İç Anadolu B ö lg e si’nde yer alan üni­ versitelerin öğrencileri arasında alkollü içecek tü­ ketim inin Çukurova Ü niversitesi öğrencilerinden daha az y a y g ın o lm asın ın öğrencilerin sosyal, kültürel ve ekonom ik yapılarındaki farklılıktan kaynaklandığı düşünülmektedir.

Tablo 5 ’te öğrencilerin içecek tüketim sıklıkları­ na göre dağılım ları görülmektedir. Öğrencilerin b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u su (% 9 9 .1 ) v e siy a h çay ı (% 88.4) her gün tüketirken, ayran (% 41.8), süt (% 27.9) ve kahveyi (% 27.2) haftada 1-2 kez tü­ ketmekte, alkollü içecekler (% 80.6), bitki çayları (% 75.1), diğer içecekler (% 65.9), kolalı içecekler (% 49 .5), m ey v e suyunu (% 38.7) hiç tüketme- m ek te v e s o d a y ı % 4 1 .5 ’i hiç tüketm em ekte, % 40.6’sı da seyrek tüketmektedir. Kız ve erkek öğrencilerin kolalı içecekler, soda ve alkollü içe­ cekleri tüketim sıklıkları arasındaki fark önemli­ dir (p< 0.05).

Araştırmamızda, öğrencilerin en sık olarak günde ortalama 1068 ± 820 mL su ve 432 ± 3 1 0 mL si­ yah çay tükettikleri belirlenm ekle beraber, erkek öğrenciler kızlardan daha fazla çay ve su tüket­ mektedir (p< 0.05). Yine haftada 1-2 kez olmak üzere, ayran, kahve ve sütü sırasıyla 192 ± 85 m L , 1 77 ± 9 7 m L v e 176 ± 57 mL olarak (p> 0.05) seyrek olarak 185 ± 79 mL alkollü içe­

cekleri ve 173 ± 116 mL diğer içecekleri (toz içe­ cek ler v e şalgam suyu) tüketm ektedirler (p> 0.05) (Tablo 6). Ancak bu sıklık ve bu miktarda tüketilen süt ve ayranın beslenm eye fazla katkısı olmamaktadır, en sağlıklı içecek olduğunu bilme­ lerine rağmen süt tüketimi ülkemizde gençler a- rasında henüz yaygın değildir. Bunun için özel­ likle kitle iletişim araçlarında süt ve ayranın bes­ lenmede önemi daha sık gündeme getirilmeli ve reklamları sık yayınlanmalıdır. Ayrıca Türk y e­ mek kültüründe önemli bir yer tutan ayranın son yıllarda artan hızlıhazır yem ek alışkanlığı içeri­ sinde daha fazla yer almasının sağlanarak da tü­ ketiminin arttırılması gerektiği düşünülmektedir. Tablo 7 ’de öğrencilerin içecekleri tüketme n e­ denlerine göre dağılımları görülmektedir. Öğren­ cilerin % 43.2’si alışkanlığı olduğu ve % 36.4’ü tadını sevdiği için siyah çayı, % 35.6’sı uyarıcı ö- zelliğinden dolayı ve % 31.9’u tadım sevdiği için kahveyi, % 43.6’sı sağlıklı bulduğu ve % 37.9’u tadım sevdiği için ayranı, % 68.1 ’i sağlıklı bul­ duğu için sütü ve % 47.5’i sağlıklı bulduğu için sodayı tükettiğini ifade etmiştir. Tekgül ve arka­ daşlarının (15) araştırmasında da üniversite öğ ­ rencilerinin siyah çay tüketiminin yüksek olması­ nın nedenleri alışkanlığın olması, ucuz olması ve kolay bulunabilmesi olarak saptanmış, Birer ve Ersoy’un (17) araştırmasında kahve tüketiminin ö ğ r e n c ile r arasında o ld u k ça y a y g ın o ld u ğ u (%60.2) belirlenmiş ve öğrencilerin ders çalışma amacıyla kendilerini uyanık tutmak için kahve tükettikleri ileri sürülmüş, Arslan ve arkadaşları­ nın (9) araştırmasında da üniversite öğrencileri­ nin çoğunluğunun sağlığa yararlı olduğu için so­ dalı içecekler tükettikleri belirlenmiştir.

Bununla beraber, Tablo 8 ’de görüldüğü gibi, ö ğ­ rencilerin % 38.1’i tadını sevmediği için kolalı i- çecekleri, %38.5’i bulunması ve hazırlanmasının zor olması ve pahalı olması gibi nedenlerle bitki çaylarını, % 35.4’ü sağlığa zararlı bulduğu için alkollü içecekleri ve % 32.5’i doğal olmaması ve alışkanlığının olmaması gibi nedenlerden dolayı toz içecekler ve şalgam suyunu tüketmediğini be­ lirtmiştir.

40 B A Y SA L A.

S O N U Ç v e Ö N E R İ L E R

Öğrenciler katkı maddesi içerm em esi, hayatın devam ını sağlam ası ve besin değerinin yüksek olması gibi nedenlerden dolayı en sağlıklı içece­

ğin su, süt ve m eyve suyu olduğunu düşünmekte­ dirler. Ancak ayran ve sütü haftada 12 kez ve m eyve suyunu seyrek tüketirken, suyun yanısıra her gün siyah çay ve haftada 12 kez kahve tüket­ mektedirler. Bu durum öğrencilerin beslenmede içeceklerin öneminin bilincinde olduklannı an­ cak tercihlerini daha çok alışkanlıkları yönünde yaptıklarını göstermektedir. Ayrıca araştırmanın yapıldığı mevsimin kış olması da çay ve kahve­ nin tüketimini arttırmış olabilir.

Toplumumuzda süt ve ayran tüketiminin düşük olduğu araştırma bulgularımızla da doğrulan- maktadır. Nitekim öğrenciler her gün içmeleri gerekirken sadece haftada 12 kez ortalama 1 su bardağı kadar süt veya ayran içmektedirler. Öğrencilerin en az alkollü içecekler ve toz içe­ cekler ile şalgam suyu tüketmeleri; fazla ve sü­ rekli alınmasının sağlığa zararlı olduğu ve daha çok bu yaşlarda başlandığı düşünülen alkollü içe­ ceklerin gençler arasında az tüketildiğini göster­ mesi açısından sevindiricidir. Tuz içeriği yüksek ve asitli bir içecek olmasına rağmen, plastik şişe­ lerde satışa sunulan şalgam suyunu ve besin de­ ğeri açısından meyve sularına eş değer gösteril­ meye çalışıldığı gözlenen toz içecekleri gençlerin fazla tüketmemesi de olumlu bir durumdur. Bu bulgular doğrultusunda;

• Yeterli ve dengeli beslenmeye katkısı olan içe­ cekleri tüketme alışkanlığı kazanmaları doğrultu­ sunda öğrenciler eğitilmelidir.

• Öğrenci kantin ve kafeteryalarına içeceklerle il­ gili bilgilendirici afişler aşılmalıdır.

• Sağlıklı, ekonomik, kaliteli içeceklerin üretil­ mesi ve bu içeceklerin öğrencilerin bulunduğu ortamlarda ucuz fiyatlarla tüketime sunulması sağlanmalıdır.

• Çay ve kahvenin aşın alınmasının sağlık ü ze­ rindeki olumsuz etkileri hakkında öğrenciler bi- linçlendirilmelidir.

• Doğal bitki çaylannın üretimi için gelir kaynağı olarak ıhlamur, kuşburnu, papatya gibi bitkilerin ekimleri yapılmalıdır.

• Her ortamda her zaman tüketime uygun sağlıklı su bulunması sağlanmalıdır.

K A Y N A K L A R

1. Baysal A. Beslenm e. 8. B askı. H atib o ğ lu Y ayınevi, Ankara, 1999:105-7,327-35.

2. Baysal A. B eslenm e K ültü rü m ü z. K ü ltü r B ak an lığ ı Y ayınları/l230, Levent Ofset, A nkara, 1990:157. 3. Anon. Süt ve ürünlerinin beslenm em izdeki yeri ve ö-

nemi. Gıda Bilimi ve Teknolojisi D ergisi 2000;2:22-6. 4. Tönük B, Gültürk H, G üneyli U ve ark. 1984 G ıda T ü ­

ketim i ve B eslenm e A raştırm ası. U N IC E F , A n k ara, 1987;32.

5. Ekşi A. M eyve suyu piy asası ve M E Y E D . G ıd a ve Teknoloji Dergisi 1997;5-6:60-2.

6. Anon. Kahvenizi nasıl alırsınız? Çay, K ahve ve İçecek Dergisi 2001;2:22-4.

7. Demir N, Acar J. K uşburnu ürünlerinin bazı analitik ö- z c llik lcrin in sa p tan m ası. G ıd a T e k n o lo jis i D e rg isi 1999;3:66-7.

8. Anon. 2000’dc 3 m ilyar litre gazlı m eşrubat içeccğiz. Gıda vc Teknoloji Dergisi 1997;5-6:63-8.

9. Arslan P, Samur G, Ağım M. M aden suyu/sodasının ü- niversite öğrcncilcri arasında tüketim durum u ve bunu etkileyen faktörler üzerine bir araştırm a. B eslenm e vc Diyet Dergisi 2001;30:22-7.

10. Anon. Ne içtiğinizi bilin. G ıda D ünyası 2000;78:55-7. 11. Canbaş A. A lkollü içki sanayiinin bugünkü durum u vc

sorunları. Gıda Sanayiinin Sorunları vc S erbest B ölge­ lerin Gıda Sanayiine Beklenen Etkileri S em pozyum u, Adana, 1986:134-42.

12. Licbcr CS. Hcrm an A w ard Lccturc, 1993: A personal perspeetive on alcohol, nutrition and thc liver. A m J Clin Nutr 1993;58:430-42.

13. Şahinöz T, Çetinkaya F, Şahinöz S ve ark. Y urtta ka­ lan üniversite öğrencilerinin b eslen m e alışk an lık ları. Erciycs Ü niversitesi Sağlık B ilim leri D ergisi 1999;8:

16-23.

14. Sağlam F, Y örükçü S. Ö ğrencilerin besin tüketim du­ rumu, beslenm e alışkanlıkları ve b eslen m e b ilg i d ü ­ zeyleri. Beslenme vc D iyet D ergisi 1996;2:17-22. 15. Tckgül N, Pekcan G. Ü niversitede okuyan beslenm e c-

ğitimi alan vc alm ayan 18-22 yaş arası kız öğrencilerin beslenme ve sağlık durum ları. B eslenm e ve D iyet D er­ gisi 1992;21:46-55.

16. Y ağmur C. Ç ukurova Ü niversitesi öğrencilerinin bes­ lenme durumu üzerine bir araştırm a. B eslenm e ve Di­ yet Dergisi 1995;2:240-50.

17. Birer S, Ersoy G. M etropoliten bir kentte spor yapan ve yapm ayan ü niversiteli kız ö ğ re n c ile rin b eslen m e b ilgi ve a lışk a n lık la rı. B e sle n m e v c D iy e t D e rg isi 1991 ;2: 20-6.