İzmir'de yapılmış mediko-legal otopsilerde büyük damar yaralanmaları saptanan olguların değerlendirilmesi

ÖZET

Amaç:

Bu çalışmada İzmir’de yapılan mediko-legal otopsilerde büyük damar yaralanması saptanan ol-guların özelliklerinin değerlendi-rilmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve yöntem:

1 Ocak 2010-31 Aralık 2012 ta-rihleri arasındaki 3 yıllık sürede, İzmir Adli Tıp Grup Başkanlığı’nda otopsisi yapılan tüm olguların ra-porları retrospektif olarak göz-den geçirilmiştir. Büyük damar yaralanması saptanan olgularda, yaş, cinsiyet, yaralanmanın loka-lizasyonu, yaralanmanın tipi, olay yerinde ölüm oranı, olayların ay-lara ve mevsimlere göre dağılımı, orijin, yaralanan büyük damarlar ve eşlik eden organ lezyonları

değerlendirilmiştir. İstatistiksel hesaplamalar için “SPSS 15.0” programı kullanılmıştır.

Bulgular:

Toplam 6174 mediko-legal otop-sinin 365’inde (%5,9) büyük da-mar yaralanmaları saptanmış-tır. Bu olguların %83,8’i (n=306) erkek, %16,2’si (n=59) kadındı. Olgular 11-88 yaş arasında da-ğılmakta olup, yaş ortalaması 41,2±15,9 olarak saptanmıştır. 202 olguda büyük arterlerde, 46 olguda büyük venlerde ve 117 olguda ise hem büyük arter hem de büyük venlerde yaralanma tespit edilmiştir. 39 olguda bü-yük damar yaralanmalarına kar-diyak yaralanma da eşlik etmek-teydi. 365 olgunun 120’si (%32,9) ateşli silah, 107’si (%29,3) kesi-ci-delici alet, 99’u (%27,1) trafik kazası, 39’u (%10,7) ise diğer künt travma yaralanmalarına

maruz kalmışlardır. Olguların büyük çoğunluğu (n=253; %69,3) olay yerinde ölmüştür.

Sonuç:

Literatürde klinik olarak büyük damar yaralanmalarını tanım-layan pek çok çalışma olması-na karşın, büyük damar yara-lanmaları ile ilişkili ölümleri ele alan sınırlı sayıda kaynak bulunmaktadır. Çalışmamızın sınırlı sayıdaki literatür bilgisi-ne katkı sağlayacağı düşünül-mektedir.

Anahtar Kelimeler: arter

ya-ralanmaları, ven yaralanmala-rı, ölüm nedenleri, eşlik eden lezyonlar, otopsi bulguları

İzmir’de Yapılmış Mediko-Legal Otopsilerde Büyük Damar Yaralanmaları Saptanan Olguların Değerlendirilmesi ORİJİNAL MAKALE

ABSTRACT

Objective:

In this study, we aimed to evaluate the characteristics of cases with major vascular injuries detected in medico-legal autopsies performed in Izmir.

Material and method:

or-gan lesions. “SPSS 15.0” program was used for statistical evaluation,

Results:

There were major vascular in-juries in 365 (5.9%) of totally 6174 medico-legal autopsies. Of them, 83.8% (n=306) were males and 16.2% (n=59) were females. Cases were aged between 11 and 88 years. The mean age was 41.2±15.9 years. There were in-juries in the major arteries in 202 cases, the major veins in 46 cases and both of major arter-ies and major veins in 117 cas-es. In 39 cases, cardiac injuries were accompanied with major vascular injuries. Out of 365 cases, 120 (32.9%) were injured by firearms, 107 (29.3%) were injured by stabbing, 99 (27.1%) were injured in traffic accidents and 39 (10.7%) were injured by other blunt traumas. Majority of

cases (n=253; 69.3%) died at the scene.

Conclusion:

In the literature, there were lim-ited articles about deaths associated with major vascular injuries despite there were many clinical studies about major vascular injuries. We think that the results of this study will contribute to the knowledge about this subject in the literature.

Key words: arterial injuries, venous

injuries, cause of deaths, contami-nant lesions, autopsy findings

Altundağ MT, Uluçay T, Aşırdizer M, Zeyfeoğlu Y, Dalgıç M, Köker M, Yavuz MS

ORIGINAL ARTICLE

Mehmet Tunahan Altundağ1_{, Tarık Uluçay}1_{, Mahmut Aşırdizer}2_{, Yıldıray Zeyfeoğlu}1_,

Mustafa Dalgıç3_{, Murat Köker}3_{, Mehmet Sunay Yavuz}1

1 Celal Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Manisa, Türkiye 2 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Van, Türkiye 3 Adli Tıp Kurumu, İzmir Grup Başkanlığı, İzmir, Türkiye

Sorumlu Yazar: Mahmut Aşırdizer

Celal Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Uncubozköy - Manisa 45030 - Türkiye, e-posta: masirdizer@yahoo.com Alındı: 20.11.2013 / Kabul: 20.12.2013

İZMİR’DE YAPILMIŞ MEDİKO-LEGAL OTOPSİLERDE

BÜYÜK DAMAR YARALANMALARI SAPTANAN

OLGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Mehmet Tunahan Altundağ1_{, Tarık Uluçay}1_{, Mahmut Aşırdizer}2_{, Yıldıray Zeyfeoğlu}1_,

Mustafa Dalgıç3_{, Murat Köker}3_{, Mehmet Sunay Yavuz}1

1 Department of Forensic Medicine, Medical Faculty, Celal Bayar University, Manisa, Turkiye 2 Department of Forensic Medicine, Medical Faculty, Yuzuncu Yil University, Van, Turkiye 3 Izmir Regional Office, Council of Forensic Medicine, Ministry of Justice, Izmir, Turkiye

Correspondence to: Mahmut Aşırdizer

Celal Bayar Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Adli Tıp Anabilim Dalı, Uncubozköy - Manisa 45030 - Türkiye, e-posta: masirdizer@yahoo.com Received: November 20, 2013 / Accepted: December 20, 2013

THE EVALUATION OF CASES WITH MAJOR VASCULAR

INJURIES DETECTED IN MEDICO-LEGAL AUTOPSIES

PERFORMED IN IZMIR

GİRİŞ

Travmaya bağlı olarak geli-şen damar yaralanmaları, hem askeri hem de sivil insanların morbidite ve mortalite artışında önemli bir neden olup (1); son yarım yüzyıl içerisinde, sivil ya-şamda damar yaralanmalarının insidansı, artan trafik kazaları, iş kazaları, psikiyatrik sorun-lara bağlı intihar girişimleri ve şiddete paralel olarak giderek artmıştır (2-5). Damar yaralan-maları, tüm yaralanmalar içinde %2-3’lük küçük bir grubu oluş-turmakta ise de, damar yara-lanması olanların ölüm oranları, diğer travma türleri ile kıyaslan-dığında çok daha yüksektir (6,7). Damar yaralanmalarının bir kısmının sessiz ve gizli olarak seyretmesi mortalite oranında-ki yüksekliğin sebeplerden biri olarak tanımlanmıştır (8). Tarihsel süreçte, ciddi arteriyal

yaralanmaların çoğu hastane tedavisine ulaşabilecek kadar yeterince uzun süre hayatta kalamadığı, hastaneye ulaşan vakaların ise genellikle küçük yaraları bulunan kişiler olduğu kaydedilmiş ise de; günümüzde, sağlık sistemlerinin gelişimi-ne ve nüfusun kentleşme ora-nındaki artışa bağlı olarak, pek çok ağır yaralı hastaların artık hastanelere ulaşabildiği, hatta çok ciddi damar yaralanmaları (örneğin karotis damar yaralan-ması gibi) olanların bile kurtarı-labildiği görülmektedir (9). Künt ve penetran travmalar, büyük damar yaralanmalarının başlıca nedenleri olarak tanım-lanmış olup (10,11); barış içinde-ki toplumlarda, daha çok trafik kazalarına bağlı yaralanmaların meydana geldiği, buna karşın savaşan toplumlarda penetran yaralanmaların daha sık görül-düğü belirtilmiştir (12).

Günü-müzde, perkütan endovaskular cerrahi uygulamaların gelişimi ve tıbbi müdahalelerin sayısın-daki artışa paralel olarak, iyat-rojenik damar yaralanmalarının da hızla artmakta olduğu kayde-dilmiştir (11,13-15).

Literatürde damar yaralanmala-rı ile ilişkili ölümleri ele alan sı-nırlı sayıda kaynak mevcut olup; çalışmamızda İzmir’de yapılan mediko-legal otopsilerde büyük damar yaralanması saptanan olguların özelliklerinin retros-pektif olarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

GEREÇ VE

YÖNTEM

Bu çalışma, Adli Tıp Kurumu Başkanlığı’nın 02.05.2013 tarih-li, B.03.1.ATK.0.01.00.08/264 sa-yılı Eğitim ve Bilimsel Araştırma Komisyonu izni ile hazırlanmış olup; 1 Ocak 2010-31 Aralık 2012 tarihleri arasındaki 3 yıl-lık sürede, İzmir Adli Tıp Grup Başkanlığı’nda otopsisi yapılan tüm olguların raporları retros-pektif olarak gözden geçirilmiş-tir. Otopsisinde büyük damar yaralanmaları ile ilişkili ölüm-lerin yaş ve cinsiyet dağılımları, yaralanmanın lokalizasyonu ve tipleri, olay yerinde ölüm oranı, aylara göre ve mevsimsel da-ğılımı, orijini, yaralanan büyük damarların dağılımları ve eşlik eden organ lezyonları değerlen-dirilmiştir. İstatistiksel hesapla-malar için “SPSS 15.0” progra-mı kullanılprogra-mış, veriler ki-kare testi ile değerlendirilmiş; tüm

istatistiksel analizlerde p_<0,05 anlamlılık değeri olarak kabul edilmiştir.

BULGULAR

Çalışma süresinde yapılmış olan toplam 6174 otopsinin 365’inde (%5,9) büyük damar yaralanma-ları saptanmıştır. Bu olguyaralanma-ların %83,8’i (n=306) erkek, %16,2’si (n=59) kadındı. Olgular 11-88 yaş arasında dağılmakta olup, yaş ortalaması 41,2±15,9 ola-rak saptanmıştır. Olguların yaş gruplarına ve cinsiyete göre da-ğılımları Şekil 1’de gösterilmiş-tir.

Çalışmamıza dahil edilen 365 ol-gunun 120’si (%32,9) ateşli silah, 107’si (%29,3) kesici-delici alet, 99’u (%27,1) trafik kazası, 39’u (%10,7) ise diğer künt travma yaralanmalarına maruz kalmış-lardı (p_{<0,05) (Şekil 2). Çalışma} grubumuzda yer alan olgular arasında iatrojenik yaralanma tarif edilmemiştir.

Olguların büyük çoğunluğu (n=253; %69,3) olay yerinde öl-müştü (p_{<0,05). Hastaneye} ula-şan 112 olguda ise ortalama yaşam süresi 43,4±22,1 saat olarak belirlenmiştir. 15 olguda olayın orijini belirlememiş olup; orijini belirlenebilen 350 olgu-nun 203’ü (%58) cinayet, 129’u (%36,9) kaza, 18’i (%5,1) ise in-tihar orijinli idi.

Yaralanmaların büyük bölümü ilkbahar aylarında meydana gelmişti (n=110; %30,1). Yaz larında 90 ölüm (%24,7), kış ay-larında 88 ölüm (%24,1) ve

son-bahar aylarında 77 ölüm (%21,1) görülmüştü (p_{<0,05). Olayların} aylara göre dağılımı ise Şekil 3’de gösterilmiştir.

Olguların 202’sinde (%55,3) yal-nızca büyük arterlerde, 46’sında

(%12,6) yalnızca büyük venlerde, 117’sinde (%32,1) ise hem büyük arterlerde hem de büyük venler-de olmak üzere (p_{<0,05), toplam} 542 büyük damar yaralanma-sı tespit edilmiş olup; bunların 359’u (%66,2) büyük arterlerde,

Altundağ MT, Uluçay T, Aşırdizer M, Zeyfeoğlu Y, Dalgıç M, Köker M, Yavuz MS İzmir’de Yapılmış Mediko-Legal Otopsilerde Büyük Damar Yaralanmaları Saptanan Olguların Değerlendirilmesi

Şekil 1: Olguların yaş ve cinsiyete göre dağılımı

Şekil 2: Olguların olay türüne göre dağılımı

183’ü (%33,8) büyük venlerde bulunmaktadır.

542 damar yaralanmasının vücut bölgelerine göre dağılımı ince-lendiğinde, büyük damar yara-lanmalarının yaklaşık yarısının (n=274; %49,6) gövdede olduğu görülmektedir (Şekil 4). Sapta-nan 359 büyük arter ve 183 ven yaralanmasının dağılımı Tablo 1 ve Tablo 2’de sunulmuştur. 68 olguda (%18,6) büyük damar yaralanmaları dışında başka bir lezyon saptanmaz iken, büyük damar yaralanmalarına 115 ol-guda (%31,5) iç organ yaralan-maları, 30 olguda (%8,2) kemik yaralanmaları, 4 olguda (%1,1) sinir yaralanmaları, 135 olguda (%37) kemik ve iç organ yara-lanmaları, 7 olguda (%1,9) ke-mik ve sinir yaralanmaları, 1 olguda (%0,3) iç organ ve sinir yaralanmaları, 5 olguda (%1,4) iç organ - kemik ve sinir yara-lanmaları eşlik etmekteydi.

TARTIŞMA

Çalışmamızda otopsi uygulan-mış tüm olgular içerisinde, bü-yük damar yaralanması sapta-nan olguların oranı %5,9 (n=365) olarak tespit edilmiştir. Bu ol-guların 227’inde (%62,2) penet-ran travmalara bağlı yaralanma, 138’inde (%37,8) künt travmala-ra bağlı yatravmala-ralanma saptanmış olup; tüm olgular içerisinde pe-netran büyük damar yaralanma-sı saptanan olguların oranı %3,7, künt büyük damar yaralanması saptanan olguların oranı %2,2 olarak belirlendi. Roger ve

ar-kadaşları, 1997-2000 yılları ara-sında William Beaumont Ordu Tıp Merkezi’ne (Teksas-ABD) başvuran hastaların %3,4’ünde (6); Jawas ve arkadaşları, 1990-1991 yılları arasında Mubarak Al-Kabeer Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde (Kuveyt) savaş yaralanmaları nedeniyle teda-vi gören hastaların %10’unda (12); büyük damar yaralanması saptandığını; Cannon ve Peck ABD’de büyük damar

yaralan-masına bağlı mortalite oran-larını %9,7 ile %13,2 arasında değiştiğini kaydetmişlerdir (15). Ertürk ve arkadaşları 1983-1987 yılları arasında İzmir’de yapılan 1620 otopsinin 94’ünde (%5,8) ve çalışmamızda elde edilen de-ğere paralel bir oranda büyük damar yaralanması saptandığını bildirmişlerdir (16).

Çalışmamızda künt damar ya-ralanmalarının, penetran

da-mar yaralanmalarına oranı yaklaşık _{½ olarak} saptanmış-tır. Genel damar yaralanmala-rı ile ilgili otopsi çalışmasında %8,4’inin (16), periferik damar yaralanmaları ile ilgili otopsi çalışmasında %4,8’inin (17), ya-şayanlarda ekstremite damar yaralanmaları ile ilgili yurtdışın-da yapılan çalışmalaryurtdışın-da %9,7 ile %97,3 arasında değişen oran-lardaki olguların (2-4,18,19), ülkemizde yapılan çalışmalarda %5,8 ile %20,5 arasında deği-şen oranlardaki olguların künt travmalara bağlı olarak yara-landıkları (5,7,10,20-23); geri kalan olguların ise penetran yaralanmalar olduğu kaydedil-miştir. Çalışmamızda kaydedi-len %37,8’e ulaşan künt travma oranı ülkemizde gerek otopsi, gerekse yaşayan olgular içeri-sindeki en yüksek oran olarak saptanmış olup, künt ve penet-ran yaralanma dağılımının, ülke ve şehirlerin sosyo-kültürel ya-pısı, çalışmanın gerçekleştiği dönemde trafik kaza sayısı, suç istatistikleri, trafik kazalarında otopsi oranları, tanı-tedavi yön-temlerinde ve ilk yardım hiz-metlerindeki gelişmeler gibi pek çok faktör ile ilişkili olabileceği düşünülmüştür.

Sunulan çalışmada ölümlerin büyük bölümünün (n=203; %58) orijini cinayet olarak belirlen-miş olup; damar yaralanmaları ile ilgili ölümleri değerlendiren daha önceki çalışmalarda cina-yet oranı %85,7 ve %92,9 olarak tanımlanmıştır (17,24).

Penetran büyük damar yara-lanması saptanan 227 olgunun

Altundağ MT, Uluçay T, Aşırdizer M, Zeyfeoğlu Y, Dalgıç M, Köker M, Yavuz MS İzmir’de Yapılmış Mediko-Legal Otopsilerde Büyük Damar Yaralanmaları Saptanan Olguların Değerlendirilmesi

Şekil 4: Büyük damar yaralanmalarının vücut bölgelerine göre dağılımı

Tablo 1: 359 büyük arter yaralanmasının dağılımı

Arterler n=359 %

Baş boyun bölgesi arterleri 58 16,2

Arteria carotis communis 47 81

Arteria carotis interna 6 10,4

Arteria carotis eksterna 2 3,5

Arteria fasialis 2 3,5

Arteria vertebralis 1 1,7

Toraks bölgesi arterleri 146 40,7

Aorta thoracalis 126 86,3

Arteria pulmonalis 13 8,9

Truncus pulmonalis 3 2,0

Arteria mamaria interna 2 1,4

Truncus brachiocephalicus 2 1,4

Batın bölgesi arterleri 70 19,5

Arteria iliaca communis 32 45,8

Aorta abdominalis 25 35,7

Arteria mesenterica 7 10

Arteria renalis 2 2,9

Arteria hepatica 1 1,4

Truncus coeliacus 1 1,4

Arteria iliaca eksterna 1 1,4

Arteria glutea superior 1 1,4

Üst ekstremite arterleri 44 12,2

Arteria ulnaris 18 40,9

Arteria brachialis 13 29,6

Arteria radialis 7 15,9

Arteria axillaris 6 13,6

Alt ekstremite arterleri 41 11,4

Arteria femoralis 30 73,2

Arteria poplitea 5 12,2

Arteria tibialis 5 12,2

120’sinde (%52,9) ateşli silah, 107’sinde (%47,1) kesici-delici alet yaralanması tanımlanmış-tır. Yapılan çeşitli çalışmalar-da ateşli silahlar ile meyçalışmalar-dana gelen penetran büyük damar yaralanması oranları %2,8 ile %57,3 arasında tanımlanmak-taydı (2,3,5,7,10,17,19-23,25). Çalışmaların çoğunda, büyük damar yaralanmalarının ekse-riyetle kesici delici alet yaralan-masına bağlı olduğu kaydedilmiş ise de, sunduğumuz çalışmada ve daha önce yapılmış iki çalışmada (2,23), büyük damar yaralanmala-rının çoğunlukla ateşli silahlar ile meydana geldiği tespit edilmiştir. Çalışmamızda künt büyük da-mar yaralanmalarının %71,7’si trafik kazalarına bağlı olup; tra-fik kazalarına bağlı künt büyük damar yaralanmalarının ora-nı çeşitli kaynaklarda %5,6 ile %93,3 arasında değişmekteydi (2-4,10,17,19,20,26).

Olguların yaklaşık 7/10’u (n=253; %69,3) olay yerinde öl-müştü. Büyük damar yaralan-ması olan olguların olay yerinde ölüm oranları, Gören ve Tıraşçı tarafından %42,9 (24), Çetin ve arkadaşları tarafından %57,1 (27), Bilgen ve arkadaşları ta-rafından %63,5 olarak kaydedil-mişti (17). Belirtilen bu otopsi çalışmalarının tamamının yal-nızca ekstremite damarları ile ilgili olması ve göğüs, batın, yüz ve boyun damarlarını kapsama-ması, buna karşın gövdeye ait damar yaralanmalarında morta-lite oranının daha yüksek olduğu (11,14,15,18,26), çalışma grubu-muzda ateşli silah ile yaralanma

olgularının fazlalığı ve ateşli si-lah yaralanmalarında yükselen mortalite oranı göz önüne alın-dığında (9,12,28), çalışmamızda olay yerinde ölüm oranının yük-sekliği izah edilebilir.

Çalışmamızda olguların büyük çoğunluğunu erkekler oluştur-maktadır (n=306; %83,8). Keza yapılan çeşitli çalışmalarda da erkek olguların oranı %65,9 ile %98 arasında değişmekteydi (2-8,10,12,16,17,19-28). Erkeklerin gerek iş yaşamlarında, gerekse özel hayatlarında göreceli ola-rak agresif yaklaşımlarının ve aktif yaşam stillerinin, onların bu tür travmalara daha fazla maruz kalmasındaki bir etken olabileceği kaydedilmiştir (10). Olguların %43,3’ü (n=158) 20-40 yaş aralığında yer almakta olup; yaş ortalamaları 41,2±15,9 olarak belirlendi. Yapılan çalış-malarda, yaş ortalamaları 24 ile 39 arasında tanımlanmış olup (2-8,10,12,16-18,21,22,26,26,28); 20-40 yaş arasındaki kişilerin sosyal yaşam aktivitelerinin yüksekliği, yaralanmaların bu yaşlarda yoğunlaşmasının en önemli sebeplerinden biri ola-rak tanımlanmıştır (10).

Önceki çalışmalarda, şiddetin aylara göre dağılımının anlam-lı bir dağıanlam-lım gösterdiği, bunun serotonin salınımının yıllık-de-vir ritmi ile ilişkili olabilece-ği kaydedilmiş olup (29,30); çalışmamızda, büyük damar yaralanmalarında ilkbahar ay-larında (n=110; %30,1) istatis-tiksel olarak anlamlı bir artış gözlenmiştir.

Çalışmamızda olguların

%55,3’ünde (n=202) yalnızca büyük arterlerde, %12,6’sında (n=46) yalnızca büyük venler-de, %32,1’inde (n=117) ise hem büyük arterlerde hem de büyük venlerde büyük damar yaralan-ması tespit edilmişti. Önceki çalışmalarda izole büyük arter yaralanmalarının oranı %60,4 ile %95, izole büyük ven yara-lanmalarının oranı %5 ile %20 ,8 arasında, büyük arter ve bü-yük ven mikst yaralanmalarının oranı %6,8 ile %26,7 arasında tanımlanmıştır (2-4,7,10,20). Çalışmamızda yer alan toplam 542 büyük damar yaralanması-nın %66,2’si (n=359) büyük ar-terlerde, %33,8’i (n=183) büyük venlerde saptanmış olup; bu oranlar literatürde arterler için %31,6 ile %83,2, venler için ise %16,8 ile %68,4 arasında kayde-dilmiştir (10,16,17,25).

Sunulan çalışmada, 359 büyük damar yaralanmasının %49,6’sı-nın (n=274) gövdede, %29’unun ekstremitelerde ve %21,4’ünün baş ve boyunda bulunduğu gö-rülmüştür. Bu dağılım aynı sıra-lama ile, Galindo ve arkadaşla-rı tarafından (6) %40,7 - %30,5 - %28,8; Jawas ve arkadaşları tarafından (12) %10 - %72,5 - %17,5; Dokgöz ve arkadaşları tarafından (20) %17,5 - %68,1 - %14,4 olarak kaydedilmiştir. Çalışmamızda, en sık yaralanan büyük damar “aorta thoracalis” (n=126), en sık yaralanan peri-ferik arter “arteria femoralis” (n=30), en sık yaralanan ven “vena femoralis” (n=28) olarak bulunmuştur. Genel damar

ya-ralanmalarını değerlendiren çalışmalarda, en sık yaralanan büyük damar “arteria/vena ili-aca” (6), “vena jugularis” (16), “arteria radialis/ulnaris” (18), “vena cava inferior” (25), “vena subclavia” (26); periferik damar yaralanmalarını değerlendiren çalışmalarda, en sık yaralanan periferik arter “arteria femo-ralis” (2,10,12,17,21-23,24,27), “arteria poplitea” (8,9,28), “ar-teria brachialis” (3,19), “ar“ar-teria tibialis” (4), “arteria ulnaris” (5), “arteria radialis” (7); en sık yaralanan periferik ven “vena femoralis” (5,10,12,17), “vena poplitea” (3,7) “vena tibialis” (2), “vena brachialis” (3) olarak tanımlanmıştır. Bu bize farklı serilerde, travmanın tipi, esas alınan çalışma bölgesi, çalışma-nın yürütüldüğü yerin kültürel farklılıkları gibi pek çok nedene bağlı olarak yaralanan büyük damarın değişiklik gösterebile-ceğini düşündürmektedir. Sunulan çalışmada olguların yalnızca %18,6’sında (n=68) izo-le damar yaralanması saptan-mış iken, geri kalan olgularda büyük damar yaralanmalarına iç organ, kemik ve/veya sinir yaralanmalarının eşlik etmesi-nin mortalite oranını artıran en önemli etkenlerden biri olduğu düşünülmüştür. Keza, literatürde de eşlik eden lezyonların mortali-te ve morbidimortali-te üzerindeki olum-suz etkileri kaydedilmiştir (3).

SONUÇ

Klinikte özellikle multiple trav-maya ya da birden fazla yara-lanmaya maruz kalan kişilerde

İzmir’de Yapılmış Mediko-Legal Otopsilerde Büyük Damar Yaralanmaları Saptanan Olguların Değerlendirilmesi Altundağ MT, Uluçay T, Aşırdizer M, Zeyfeoğlu Y, Dalgıç M, Köker M, Yavuz MS

Tablo 2: 183 büyük ven yaralanmasının dağılımı

Venler n=183 %

Baş boyun bölgesi venleri 60 32,8

Vena jugularis 30 50,0

Vena jugularis interna 26 43,3

Vena jugularis eksterna 2 3,3

Vena fasialis 2 3,4

Toraks bölgesi venleri 40 21,9

Vena cava inferior 20 50

Vena pulmonalis 12 30

Vena cava superior 5 12,5

Vena subclavia 3 7,5

Batın bölgesi venleri 18 9,8

Vena mesenterica 8 44,4

Vena porta 7 38,8

Vena gluteus superior 1 5,6

Vena renalis 1 5,6 Vena linealis 1 5,6 Üst ekstremite venleri 27 14,7 Vena brachialis 12 44,5 Vena basilica 9 33,3 Vena axillaris 6 22,2

Alt ekstremite venleri 38 20,8

Vena femoralis 28 73,7

Vena saphena magna 6 15,8

hekimlerin öncelikle primer yaralanma olarak gördükleri iç organ yaralanmaları, kafa ve kardiyak travmalara yoğunlaş-ması, bazen büyük damarlarda meydana gelen lezyonların atla-nabilmesine neden olmakta, bu bulgular adli tıbbi otopsiler sıra-sında ortaya konulabilmektedir. Klinik olarak büyük damar yara-lanmalarını tanımlayan pek çok çalışma olmasına karşın, bazen tek başına ölüme neden olabile-cek, bazen ise ölümde müşterek etki ile katkıda bulunacak bu ya-ralanmaların otopsi profillerinin ortaya konulması, bu konudaki sınırlı sayıdaki literatür bilgisine katkı sağlayacaktır.

*Makalenin hazırlanması sıra-sında finansal destek kullanıl-mamış; makale X. Adli Bilimler Sempozyumu’nda (13-16 Kasım 2013, Ankara) poster bildiri olarak sunulmuştur.

TEŞEKKÜR:

Bu çalışmanın yapılmasına ver-dikleri izin nedeniyle Adli Tıp Kurumu Başkanlığı’na teşekkür ederiz.

Altundağ MT, Uluçay T, Aşırdizer M, Zeyfeoğlu Y, Dalgıç M, Köker M, Yavuz MS

1. Yousuf KM, Bhagwani AR, Bilal N. Man-agement of chronic traumatic arteriove-nous fistula of the lower extremities. Eur J Trauma Emerg Surg 2013;39(4):393-6. 2. Razmadze A. Vascular injuries of the limbs: a fifteen-year Georgian experience. Eur J Vasc Endovasc Surg 1999;18(3):235-9.

3. Menakuru SR, Behera A, Jindal R, Kaman L, Doley R, Venkatesan R. Extremity vascular trauma in civilian population: a seven-year review from North India. Injury 2005;36(3):400-6. 4. Shakeri AB, Tubbs RS, Shoja MM. The most common anatomical sites of arte-rial injury in the extremities: a review of 75 angiographically-proven cases. Folia Morphol (Warsz) 2006;65(2):116-20.. 5. Yavuz C, Nazlı Y. Peripheral vascular injuries. Dicle Tıp Derg 2009;36(3):161-4. 6. Galindo RM, Workman CR. Vascular trauma at a military level II trauma center (1). Curr Surg 2000;57(6):615-8.

7. Gürkan S, Gür Ö, Hüseyin S, Yüksel V, Ünal S, Turan E. Periferik damar yaralanmaları: 10 yıllık deneyim. Damar Cer Derg 2012;21(1):34-7.

8. Wani ML, Ahangar AG, Wani SN, Dar AM, Ganie FA, Singh S, Lone RA, ud din Wani N. Peripheral vascular injuries due to blunt trauma (road traffic accident): management and outcome. Int J Surg 2012;10(9):560-2.

9. Wani ML, Ahangar AG, Ganie FA, Wani SN, Lone GN, Dar AM, Bhat MA, Singh S. Pattern, presentation and management of

vascular injuries due to pellets and rubber bullets in a conflict zone. J Emerg Trauma Shock 2013;6(3):155-8.

10. Asirdizer M, Yavuz MS, Buken E, Daglar S, Uzun I. Medicolegal evaluation of vascular injuries of limbs in Turkey. J Clin Forensic Med 2004;11(2):59-64. 11. Akay T. Kalp ve damar yaralanmaları. TTD Toraks Cerrahisi Bülteni 2010:1(1):75-86.

12. Jawas A, Abbas AK, Nazzal M, Albader M, Abu-Zidan FM. Management of war-related vascular injuries: experience from the second gulf war. World J Emerg Surg 2013;8(1):22.

13. Rudström H, Bergqvist D, Björck M. Iatrogenic vascular injuries with lethal outcome. World J Surg 2013;37(8):1981-7. 14. Kurt T. Trunkal damar yaralanmaları tecrübelerimiz. IJCR 2013;1(1):24-6. 15. Cannon JW, Peck MA. Vascular inju-ries in the young. Perspect Vasc Surg En-dovasc Ther 2011;23(2):100-10.

16. Ertürk S, Ege B, Karaali H. Adli otop-sisi yapılmış 94 damar yaralanması olgu-sunun retrospektif incelenmesi. Adli Tıp Dergisi 1990;6(3-4):181-6.

17. Bilgen S, Türkmen N, Eren B, Feda-kar R. Peripheral vascular injury-related deaths. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2009;15(4):357-61.

18. Drapanas T, Hewitt RL, Weichert RF 3rd, Smith AD. Civilian vascular injuries: a critical appraisal of three decades of man-agement. Ann Surg 1970;172(3):351-60.

19. Jaipuria J, Sagar S, Singhal M, Bagdia A, Gupta A, Kumar S, Mishra B. Paediatric extremity vascular injuries - experience from a large urban trauma centre in India. Injury 2014;45(1):176-82.

20. Dokgöz H, Yanık A, Yılmaz R, Yanık O. Travmatik damar yaralanmalarının adli tıp açısından değerlendirilmesi. In: Ağrıtmış H, ed. 10. Ulusal Adli Tıp Günleri Paneller ve Poster Sunuları. İstanbul: Adli Tıp Kurumu Başkanlığı, 2003:230-3.

21. Cihan HB, Gülcan Ö, Hazar A, Türköz R. Periferik damar yaralanmaları. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2001;7(2):113-6.

22. Özkökeli M, Günay R, Kayacıoğlu İ, Sarıkaya S, Yazar M, Akçar M. Perif-erik damar yaralanmaları. GKDC Dergisi 1998;6(3):249-53.

23. Sayın A, Özer M, Karaözbek Y, Erdağ A, Aktan K, Tüzün H. Damar yaralanmaları: 208 olgunun değerlendirilmesi. Adli Tıp Dergisi 1987;3(1-4):34-44.

24. Bedirli A, Sözüer EM, Şakrak Ö, Yılmaz Z, Kerek M. Abdominal büyük damar yaralanmaları. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 1999;5(2):116-9.

25. Onan B, Demirhan R, Öz K, Onan IS. Car-diac and great vessel injuries after chest trauma: our 10-year experience. Ulus Trav-ma Acil Cerrahi Derg 2011;17(5):423-9. 26. Gören S, Tıraşçı Y. Ekstremite damarlarının yaralanmasına bağlı ölümlerin retrospektif olarak değerlendirilmesi. Adli Tıp Bülteni 2000;5(2):112-3.

27. Çetin G, Yavuz MF, Azmak D, Birincioğlu İ. Ekstremite damarlarının yaralanmasına

bağlı ölümler. In: Salaçin S, Gülmen MK, Çekin N, Özdemir MH, eds. 1. Adli Bilimler Kongresi (12-15 Nisan 1994). Kongre Kitabı. Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi, 1995:259-61.

28. Ahanger AG, Wani ML, Lone RA, Singh S, Hussain Z, Mir IA, Irshad I, Ashraf HZ, Dar AM, Lone GN, Bhat MA, Sharma ML. Missile vascular injuries: 19-year expe-rience. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2010;16(2):135-8.

KAYNAKLAR