Ankara Üni" Vet Fak Derg
42: 505-51ı.1995
iNEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE
PROSTAGLANDiN
F2a
UYGULAMASININ OVARYUM
AKTiviTESiNE
ETKisi*
Meltem ŞİRELİ** Fahri BÖLÜKBAŞI***
The Effects of PG F2a. Treatment on Ovarial Activity During The Post Partum Period in Cows.
Summary: This research was carried out in cows in order to investigate the effects of long term and high dosa[!,e PCF2a applications and to imitate the post partum period artificially.
Three 2-vear-old dairv cows were usul in this research. In order to
swı-chronize the ~estrus cycle.~, 2 ml Estrumate was applied to each animal t~ice with all-day interval intramuscularly. Oestrus cycles were evaluated by deter-mining the blood pro[!,esterone levels and the most active period of oestrus was found to be about the 9th day of application. Starting on this day, 25 mg PCF2a
was injected intramuscularly thrice aday with 8 hour intervals (8.00-16.00-24.00) during the following IO days. Before each i1~iection, blood samples were takenfromjugular vein. After these IO days, blood sampling was cmıtinued with one day intervals, up to the end of next cycle. Plasmas of the blood samples were separated and stored at-20° C.
Plasma oestradiol- I 7j3, progestrone and I 5-keto- 13, 14-dihidro-PCF2a
levels were determined by enzymeimmUllOassay method. Progesterone levels
which averaged 1.789 0.730 ng/ml in the pre-injection period (period l)
dropped to an average of 0.608 0.192 ng/ml in the i1~iecti011period (period il)
and increased to mı average of 2.416 0.697 in post-i1~iection period (period lll). The dijference between period II and period III wasfound to be sign{ficant (p<O.OI). The mean oestradiol-17j3 levels are 2.688 1.097 pg/ml in period I, 1.589 0.502 pg/ml in period II and 2.893 0.861 pg/ml in period lll. In addition
to these, the mean 15-keto-13,14-dihidro PCF2a values were 2.000 0.632
pmol/ml in period II and 0.291 0.080 pmol/ml in period III (p<O.OOl). Period i PCF2a value was fOUlıd to be 0.075 0.030 pmol/ml on the average, hence a considerable dUference was obtained compared to period II (p<O.OOl). The d~f-ference between period I and period II 15-keto-13, 14-dihidro-PCF2a average plasma values was statistically signUicant (p<0.05).
Özet: Bu ara,\.tırma, ineklere uzun süreli ve yüksek dozda uygulanan PCF2a'llln etkilerini incelemek ve yapayolarak doğum sonrası dönemi can-landırmak için yapılmı,\.tır.
Araştınnada iki ya,wıda üç adet süt ineği kullanılmı,Hır. Araştırmadan önce hayvanlaruı östrus sikluslaruwı seııkrOlıizasyOllu amacıyla kas içi 2 cc Estru-mate her hayvana i I gün ara ile iki kez uygulanmıştır. Kan örneklerinde pro-gesterOlI düzeylerine bakılarak östrus siklusları tespit edilmiş ve (istrus 'un en aktU' dönemi belirlenerek çalışmaya östrusUlI 9. gününde ba,\'lannll,\'tır. Bu
• Bu çalışma A.Ü. Araştırma Fonu desteğiyle (Proje No: 93 30 ()() 12) doktora teıi olarak yürütülmüştür. •• Araş. Gür. Dr.,A.U. Veteriner Fakültesi Fi/yoloji Anahilim Dalı, Ankara .
506 M. ŞİRELI - F. BÖLÜKBAŞı
günden itibaren 10 gün süreyle ve 8'er saat ara ile günde 3 kez (saat: 8.00-16.00-24.00) 25'şer mg PCF2a kas içi verilmiştir. Her enjeksiyondan önce vena jugularisten kan alınmış ve 10 günlük uygulama sonrasında bu hayvanlardan
gün aşırı kan örneklerinin toplanmasına bir sonraki siklusun sonuna kadar de-vam edilmiştir. Elde edilen kanların plazmaları ayrılarak -20 oC' de
sak-lanmıştır.
Plazmalarda östradiol-I7jJ, progesteron ve 15-keto-I3, 14-dihidro-PCF2a
miktarları enzymeimmunoassay yönetimi ile belirlenmiştir. Plazma progesteron düzeyi enjeksiyon öncesi (1. dönem) ortalama 1.789 0.730 ng/ml'den enjeksiyon döneminde (ll. dönem) 0.608 0.192 ng/ml'ye düşm~~, lll. dönemde ise bu değer 2.416 0.697 ng/ml'ye yükselmiştir. ll. dönem ile lll. dönem değerleri p<O.OI önem derecesinde farklı bulunmuştur. Östradiol-/7jJ değerleri 1. dönem ortala-ma 2.688 /.097 pg/ml, ll. dönem 1.589 0.502 pg/ml ve lll. dönem 2.893 0.861 pg/ml olarak tespit edilmiştir. Bunlara ilaveten 15-keto-/3, 14-dihidro-PCF2a
metabolili ortalama değerleri ll. dönemde 2.000 0.632 pmol/ml, lll. dönemde ise 0.291 0.080 pmol/ml olarak bulunmu,~tur (p<O.OOl). I. dönem değerleri ise ortalama 0.075 0.030 pmol/ml düzeyinde gözlenmiş ve I. dönem ile ll. dönem araSlılda önemli bir fark bulunmuştur (p<O.OOl). I. dönem ile ll. dönem
arasında ise 15-keto-13,I4-dihidro-PCF2a ortalama plazma değer/eri
açısından farklılık p<0.05 oranında önemli bulunmuştur.
Giriş
Süt hayvancılığı yetiştirilmesinqe post par-tum dönem, fertilite ile doğrudan ilişkili oldu-ğundan oldukça önemlidir (4). Doğum ile başla-yan post partum dönem uterus involüsyonunun tamamlanması, ovaryal siklusun ve normal öst-rus semptomlarının şekillenmesiyle sona erer (17). Bu dönemde fertilite uterus enfeksiyonları ve ovaryal bozuklukları içeren birçok faktörden etkilenir (2, 7, 27, 32).
Doğum sonrası yeniden gebe kalabilme sü-resi ortalama 85-100 gün kadar olmasına rağ-men (12, 31, 33), kötü bakım koşullarına bağlı olarak uterusa yerleşen mikroorganizmalar ile bu süre uzayabilmekte (13, 16) ve PGF2o: salı-nımı artmakta (13, 14) ve bu da üreme perfor-mansını baskılayabilmektedir (16).
İneklerde doğumdan sonra uterus involüs-yonunun tamamlanmasına kadar devam eden PGF2o: korpus luteumun oluşumuna ve follikül-lerin gelişimine etki eder. Bu aşamada kanda progesteron, östradiol-176 düzeylerindeki deği-şiklikleri de dikkati çeker. Doğumu takiben pro-gesteron periferal kanda bazal düzeye iner (14,22) ve ilk 14 günlük post partum dönem sü-resince devam eder (9). Progesteron hormonu-nun miktarındaki değişiklikler ovaryum aktivi-tesini açıklayarak, ilk östrusu, ilk ovulasyonu, atılamayan fötal membranıarı ve anöstrus dö-nemlerini belirler (ı 1). Doğum sonrası ovar-yum aktivitesinin değerlendirilmesinde en yay-gın metotlar arasında sayılan kan ve sütte
progesteron miktarının belirlenmesi yoluyla öst-rus tespitinde %53-77 oranında başarı kaydedil-diği bildirilmektedir (38).
Doğumdan sonra yavru zarlarının atılma-sıyla hızla düşen östradiol-
ı
76 düzeyi ise ilk seksüel siklusun oluşumuna kadar aynı düzeyini korur (10, 37). Post partumun deneysel olarak oluşturulduğu bir çalışmada progesteron düze-yindeki hızlı düşüşü takiben östradiol-176'da iki yükselme gözlenmiştir (15).Post partum dönemdeki hormon analizleri-nin, özellikle östrus semptomları göstermeyen ineklerin östruslarının tespit edilmesi yanında, üreme organlarının ve patolojik durumlarının belirlenmesinde önemli kriterler olabileceği bil-dirilmektedir (37).
Bu çalışmada, normal östrus siklusu model olarak alınmış, uzun sürede ve yüksek dozda PGF2o: uygulanarak post partum dönemin taklit edilmesi böylece PGF2o:'nın folliküler gelişimi ve korpus luteumun oluşumu üzerindeki etkisi hormonal parametreler yönünden araştırılarak, doğum sonrası ovaryum fizyolojisinin incelen-mesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Bu araştırma Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Lalahan Hayvancılık Enstitüsünden sağlanan iki yaşındaki üç adet süt ineği üzerinde yürütüldü.
Araştırmadan önce hayvanların östrus sik-luslarının senkronizasyonu amacıyla her üç ineğe kas içi 2 cc Estrumate (sentetik PGF2o:
INEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDİN
Dİf) 11 gün ara ile iki kez uygulandı (26). Bu enjeksiyonlardan sonra östrus siklus dönemleri-ni tespit etmek amacı ile gün aşın kan örnekleri ahndı. Ostrusun en aktif olduğu dönem belirle-nerek 9. günden itibaren iO gün süre ile ve günde 8 saat arayla 3 kez (8.00-16.00-24.00) 25'şer mg PGf2a (dinolitik, Upjohn) kas içi ve-rildi (lS, 38). Enjeksiyonlardan hemen önce vena jugularisten kan örnekleri alındı. iO gün-lük uygulama sonrasında bu hayvanlardan gün aşın kan örneklerinin toplanmasına bir sonraki östrus siklusunun sonuna kadar devam edildi.
Çalışma süresince vena jugularisten alınan kan örnekleri prostaglandin metabolizasyonunu inhibe etmek ve pıhtıla~mayı önlemek amacıyla içinde prostaglandin stabilatör madde bulunan tüplere alındı, 3000 rpm'de 15 dakika santrifüj edilerek (Hettich) plazmaları ayrıldı ve -20 oC' de saklandı (39). Plazmalarda östradiol-1713, progesteron ve 15-keto-13, 14-dihidro-PGf2a miktarları enzymeimmunoassay yöntemi ile be-lirlendi (18, 19, 29). Sonuçların değerlendiril- ., mesinde "t" testinden yararlanıldı (21).
Bulgular
Bu araştırmada ineklere uzun süreli ve yüksek dozda PGf2a'nın verilmesi ile doğum sonrası dönem hormonal açıdan yapayolarak canlandınldı. i5-keto-1 3.i 4-dihidro-prostaglandin, PGf2a, progesteron ve östradiol-1713 hormonlarının arasındaki ilişki ovaryum aktivitesi açısından araştınlıp yüksek dozda ve-rilen PGf2a'nın etkisi incelendi.
507
Tablo LL. II. vem.dönem ortalama plazma progesteron değerleri.
Table I, The me an values of plasma progesterone in the periods of L ll. and lll. PROGESTERON (nglml) .- -._-_.. .
_.
-- .. _. X SE i. DÖ~EM (n=6) 1.789 0,730 -- --_.. ..._" --.-ır.
DÖNEM (n=lO) 0.608 0.192 ..o.. __ o ._ ... _ lll. DÖNEM (n= 12) 2.416 0.697 - --_._----Il-lll: p<O.OITablo 2. 1., Il. ve lll. dönem ortalama plazma östradiol-17l\ değerleri.
Table 2. The mean values of plasma oestradiol-176 in the periods of
ı..
IL and llL.i
L
DÖNEM(~::ADIOL 178
(P::~
S~~7
I..
~DÖN~:vı (~,:_IO) _ .. __o 1.589 _ 0.502 _III. DÖNEM (n= 12) 2.983 0.86 i
L_. __ .__
. __
Tablo 3. i. ve II. veııı.Dönem ortalama plazma IS-keto-13. 14-dihidro PGF2a değerleri. TabIe 3. The mean vaIues of pIasma i5-keto-13. 14-dihidro-PGF2a in the peıiods of 1.. II. and m.
15-KETO-13. 14-DtHtDRO-PGF2a (pmollml)
II. DÖNEM (n= lO) 2.000 0.632
II~: DÖ~~M (_~: 12)__ .1(;.291 _-~.080 __ .. 1-
ır:
p<O.OOl. II-LII: pdl.OOI ve 1-111:p<0.051.589 ve 2.983 0.861 pg/ml olarak belirlen-di. Her üç dönem arasında istatistiksel açıdan fark görülmedi (Tablo 2, Şekil 2).
Plazma i5-keto-13, 14-dihidro-PGf
ıa
dü-zeyiı.
dönemde ortalama 0.075 0.030 pmoIlml iken ikinci dönemde 2.000 0.632 pmoIlml ola-rak saptandı. İki dönem arasında p<O.ooi düze-yinde anlamlılık gözlendi. III. dönem plazma 15-keto-13, 14-dihidro.prostaglandin f2a değe-ri 0.291 0.08 pmoIlml olarak belirlendi. lL. ve ni. dönemler arası fark p<O.OOI, i. ve ni. dö-nemler arası fark ise p<0.05 düzeyinde belirle-nerek istatistiksel açıdan önemli bulundu (Tablo 3, Şekil 3).Senkronizasyon sonrası değerler çalışmada 1. dönem, 25 mg PGf2a'nın 8 saat ara ile günde üç kez uygulandığı LOgünlük zaman ara-lığı II. dönem ve bu LOgünü takip eden günleri kapsayan period ise III. dönem olarak ifade edi-lirken, şekillerde bu zaman aralıkları i. dönem (-), III. dönem (+) ve TI. dönem işaretsiz olarak belirlendi. i. dönemdeki değerler kontrol grubu olarak değerlendirildi. Bu dönemde plazma pro-gesteron düzeyi ortalama 1.789 0.730 ng/ml olarak belirlenirken, II. dönemde ortalama değer 0.608 O.i92 ng/ml bulundu. Bu iki dönem arasında progesteron düzeyi istatistiksel açıdan önemsiz görüldü. llL. dönemde hayvan-ların ortalama plazma progesteron düzeyi 2.416 0.697 ng/ml olarak gözlendi. İstatistiksel açıdan II. ve III. dönem arasında fark anlamlı bulundu (p<O.OI). i.ve III. dönem arasında ista-tistiksel açıdan fark bulunamadı (Tablo 1, Şekil
1).
1., II. ve III. dönem plazma östradiol -1713 ortalama düzeyleri sırasıyla 2.688 1.097,
i. DÖNEM (n=6)
X SE
M. ŞİRELI - F. BÖLÜKBAşı -r--ı 2 3 4 5 6 7 8 9 LO +2 +4 +6 +8 +10+12+14+16,+18 +20+22+24 -ll -9 -7 -s -3 -I o SOR 8
O1.hayvan • 2.hayvan O 3.hayvan 7 6 E 5 ..•. cl ..:.. 4 c: ~ ~ 3 III ii 8' Lt 2
i. dönem II. dönem 111.dönem
PGFZauygulama öncesi PGFZouygulama sırası PGFZauygulama sonrası 16
Şekil i. ı., ll. ve ııı. dönem plazma progesteron değerleri. Figure I. Plasma progesterone values in the periods ofı..ll. and III.
14 IZ 10 8 6 4 2 O
O 1.hayvan • 2.hayvan O 3.hayvan
2 3 4 5 6 7 8 9 10 +2 +4 +6 +8 +10+12+14+16+18 +20+22+24 -ll -9 -7 -s -3 -1
ı.dönem II. dönem 111.dönem
PGFZa uygulama öncesi PGFZouygulama sırası PGFZa uygulama sonrası Şekil 2.ı.,ıı.ve III. dünem plazma östradiol-171.\ değerleri.
Figure 2. rlasma oestradiol. 171.\values in the periods of ı.. ıı. and ılı.
Tartışma ve Sonuç
Bu araştırmada sağlıklı ineklerde doğum sonrası dönemin hormon al açıdan yapayolarak canlandırılması amaçlanmıştır. Hayvan mater-yali olarak KindahI ve ark. (24) ile Maule ve ark.'nın (28) çalışmalarından esinlenerek üç süt
ineği yeterli görülmüştür. 10 gün süreyle günde üç kez (8, 16. ve 24. saatlerde) kas içi uygula-nan 25 mg PGF2a, Fredriksson ve ark.'nın (15) kullandıklan doza benzerlik göstermektedir. Bu doz korpus luteumun bastırılması açısından Se-guin'nin (36) uyguladığı dozdan biraz düşük olup, Callahan ve Horstman'ınki (5) ile aynıdır.
INEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDIN 509 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 O
D i.hayvan • 2.hayvan O3.hayvan
2 3 4 5 6 7 8 9 LO +2 +4 +6 +8 +10+12+14+16+18+20+22+24 -ll -9 -7 -5 -3 -I I. dönem PGF2a uygulama öncesi II. dönem PGF2u uygulama sırası III. dönem PGF2u uygulama sonrası Şekil 3. 1.,ıı.veııı.dönem plazma IS-kcto-!3. 14-dihidro-PGF2a değerleri. Figure 3. Plasma IS-keto- 13, 14-dihidro-PGF values in the periods of i.. II. and llL. Kan örneklerinin değerlendirilmesinde
ra-dioimmunoassay yöntemine alternatif olarak geliştirilen enzymeimmunoassay yöntemi, has-saslığı, hızlılığı (6), ekonomik oluşu, radyoaktif özellikte olmaması (30, 34, 40), sonucun okun-masındaki kolaylığı gibi birçok avantajından dolayı çalışmada kullanılmıştır.
Elde edilen progesteron ve i5-keto- i3, 14-dihidro-PGF2a metabolitindeki hormonal deği-şiklikler, doğum sonrası dönemdekilere benzer bulunduğundan, PGF2a uygulama programının başarılı olduğu düşünülmektedir. Aynı benzerli-ğin östradiol- i713'da olmamasının nedeni, nor-mal doğumda yavruyla birlikte çok fazla mik-tarda östradiol- i713'nın kaybedilmesi ve bu dönemde plazma östradiol-1713'nın düşük sevi-yede olmasından kaynaklanmış olabilir, nitekim benzer bulgulara literatürde rastlanmaktadır (35, 37).
Senkronizasyondan sonra PGF2a uygula-nıncaya değin üç hayvanın ortalama plazma progesteron değerleri Benmard ve Steven-son 'unkine (2) benzerlik gösterirken, Lemon ve ark.' nınkinden (25) biraz yüksek bulunmuştur.
Benmard ve Stevenson (2), normal östrus siklusundaki hayvanlarda oluşan kızgınlığın, progesteron değerinin 1 ng/ml'yi aşması ile tes-pit edilebileceğini ifade etmişlerdir. Anılan araştırıcıların verdikleri bu değerin, çalışmanın
ı.
döneminde elde edilen ortalama plazmapro-gesteron düzeyinin altında bulunması (1.789 ng/ ml), her üç hayvanda da kızgınlığın şekillenmiş olduğunun bir göstergesi olarak kabul edilmiş-tir. Bununla birlikte hayvanlarda klZgınlık semptomları hafif ama devamlı olarak şekillen-miştir.
Prostaglandin uygulaması ile yapayolarak canlandırılmaya çalışılan doğum sonrası dö-nemde (lI. Dönem) ortalama plazma progeste-ron düzeyi, normal doğum sonrasına ait litera-türlere bcnzerlik göstermektedir (3, 8, 20, 23).
L' ve ıl. dönem arasında istatistiksel bir fark gözlenmemiş olmasına karşın,
ı.
döneme göre II. dönemde progesteron düzeyindeki arit-metiksel düşüş post partum döncmin canlandı-rılmış olması açısından anlamlı bulunmuştur.PGF2a uygulamasının sona ermesi ile plaz-ma progesteron miktarı 20. günde en yüksek sc-viyeye ulaşmıştır. lll. dönemdeki bu değer,
ı.
döneme göre yüksek olmaktadır. Bu durum sü-reli ve yüksek dozda uygulanan PGF2a'nın ovaryumda foliküler gelişmeye olumlu bir etki-sinin bulunmasının tamamen rastlantılara bağlı olmayacağını düşündürmektedir.Çalışmada 1., Il. ve lll. döneme ait plazma östradiol-1713 miktarında dalgalanmalar meyda-na gelmiştir. Östradiol-1713 miktarındaki bu iniş ve çıkışların foliküler olgunlaşmayla ilgili oldu-ğu sanılmaktadır. Literatürde (15), luteal
aktivi-510
tenin olmaması ardarda gelen yükselmelerin bir göstergesi olarak yorumlanmıştır.
PGF2a uygulamasının gerçekleştirildiği II. dönemin dördüncü gününde ve uygulama son-rasındaki (III. dönem) ikinci günde plazma öst-radiol- i7B değerinde her üç hayvanda da belirli
bir yükselme gözlendi (Şekil 2). Bu üç dönem arasında istatistiksel açıdan fark görülmemesi-nin nedeni ise plazma östradiol- i7B
değerlerin-de görülen değerlerin-değişikliklere bağlanmaktadır (IS). Çalışma süresince plazma progesteron dü-zeyine bakılarak foliküler gelişmenin şekillen-mediği gözlenmiş ve oluşacak foliküllerin yük-sek ve sabit dozda kullanılan PGF2a ile inhibe edildiği sonucuna vanımıştır.
L II. ve III. dönemlere ait plazma IS-keto-13, 14-dihidro-PGF2a değerleri ile plazma pro-gesteron değerleri arasında zıt bir ilişkinin oldu-ğu gözlenmiştir. i. dönemde en yüksek değere ulaşan plazma progesteron düzeyine göre plaz-ma 15-keto-13, 14-dihidro-PGF2a metabolit dü-zeyi oldukça düşük seyrederken, III. dönemde bu ilişkinin tersine döndüğü göıii)ıniiştür.
Plazma IS-keto-13, 14-dihidro-PGF2a me-taboliti düzeyi II. dönemdeki değeri Welch ve ark.' nın (4i), doğumdan sonraki 24. ve 48. saat-lerde bulduklanna benzerlik göstermektedir. Auimlamai ve ark. (i) PGF2a düzeyinin do-ğumdan sonra devamlı olarak küçük değişiklik-lerle sabit kalarak yükseldiğini ve bu yükselme-nin ise normal östrus siklusu gösteren hayvanlann luteoliz evresindeki gibi inişli Çı-kışlı olmadığını bildirmektedir. Çalışmanın i.
döneminde üç hayvan da da IS-keto-13, 14-dihidro-PGF2a değerinin az da olsa iniş ve Çı-kışlar göstermiş olmasına karşın, II. dönemde bu düzeyoldukça yüksek bir noktaya ulaşmış ve bu noktaya bağlı olarak hafif dalgalanmalar göstermiş olmasından dolayı anılan araştıncıla-rın verilerine benzerlik göstermiştir.
Sonuç olarak, bu araştırmada ineklere uzun süreli ve yüksek dozda verilen PGF2a, hayvan-larda III. dönem plazma progesteron düzeyini i.
döneme göre yükseltmiştir. Bu durum
PGF2a'nın uygulama doz ve süresinin folikülle-rin gelişimi ve korpus luteumun oluşumu üzeri-ne olumlu etkisini göstermektedir. II. dönemde uygulanan PGF2a ile doğum sonrası dönem hormonal açıdan canlandınımıştır. Bu gözlem ise, plazma progesteron düzeyinin ii. dönemde PGF2a uygulamasıyla minimum düzeye
inmesi-M. ŞIRELI - F. BÖLÜKBAŞı
ne, buna ilaveten de IS-keto- 13, 14-dihidro-PGF2a'nın aynı dönemde en yüksek değerlere ulaşmasına ait bulgulara dayanılarak yorumlan-mıştır. Ancak doğum sonrası dönemin can1andı-nldığı II. dönemde plazma östradiol-17B düze-yindeki dalgalanmalar, doğum sonrasına ait literatürlerde verilen bulgulara benzerlik göster-memiş, bu farklılık da normal doğumda plasen-ta kaynaklı östradiol- i7B'nın kaybedilmesine bağlanmıştır. Dolayısıyla araştırmada böyle bir yitirnin söz konusu olmamasından östmdiol-17B'daki dalgalanmalar foliküllerin oluşumu ile ilişkili olduğu kanısını uyandırmıştır. Bu yoru-mu yoru-muz Fredriksson ve ark.'nın (IS) ineklerde uzun süreli ve yüksek dozda PGF2a uygulama-. sının korpus luteum oluşumu üzerine etkisinin incelendiği araştırmasındaki: düşünce ve yorum-Ian doğrular niteliktedir.
Kaynaklar
ı. Aiumlamai, S., Kindahi, H., Fredriksson, G. & Edqvsl, L.E. (1992). lnıerre/aıioııship of prosuıg/andiıı F2a: progesıeroııe aııd oesirOlıe sulphale in'immediaıe peri-parıal period iıı bm'iııe species. Proc 12 th Int Congr Anim
Rep, August 23-27, Hague, Nethcrlaııds, 2, 83ı-833. 2. 8ennıHrıl. M. & Sleyenson, .I.S. (1985).
COIUldoıro-pll/.releasiııg /wm/oıle aııd prosıag/aııdiıı F2afor posı par. ıum dairy cows. JDairy Sci, 69. 800-811.
3. Hlasco, ı.& Revilla, R. (1992). Characıeri;:alion of progesıeroııe profile iıı posı partum beef cows. Proc i2th Int
Congr Anim Rep, Haguc. Nether1<ınds. 1,27-29.
4. Brilt, .I.H. (1975). Early posı partum breeding iııCOWS.A review. J Dairy Sci, 58, 266-271 .
5. Callahan, C. & Horsıman, L.A. (1994). A comparisoıı
of nm dosages of prosıag/aııdüı F2a for ıhe ıreaımeııl of fU/ıcıiOlıal aııesırus iıı dairy ca Ille. Bovine Pract, 28,
102-105.
. 6. Cleere, W.F., Gosling, .I.P., Morris, M.C.,
Char-. lelon, M.F., Moloney, B.T., Foltrel, P.F. & Sree-nan, .I.M. (1984). A high perfomlQlıce, lıigh ıhroughpuı eıızymeimmııııoassav for aııa/ysis of progesıeroııe iııp/asma or mi/k. lrish Vet J. 39, 6- 14.
7. Coleman, D.A., Thayne, W.V. & Dailey, R.A.
(1985). Factors ajJeelilıg reprodl/Clh'e perforıııaııce of dairy cows. J Dairy Sci. 68. ı793-1803.
8. Eldon, .I. (199ı).Posı partl/m aııd posı eoııceplioııal
ovari-alIaCIivil)' of dairy cows: h'm/uarioıı based 011proxesıeroııe
profi/es. Acta Vet Scand, 32. 377-386.
9. Eley, D.S., Thalcher, W.W. Head, H.H., Collier, .I. Wilcox, C ..J. & CaJl, E.P. (1981). Periparturieııı aııd POSIparıum eııdoeriııe chaııges of concepıus aııd marer.
lıa/ııl1ils iıı Jerser Cvws bredfor mi/k rie/d. J Dairy Sci. M.
312-320.
LO. Erb, R.F:., Chew, B.P., KeJlcr, H.F. & Malven, P. V. (1976). T:jJecl of hormo/w/ıreatment prior ıo lac(Qıiolı
011 hormoııes iııMoVlI plasma, mi/k. aııd uriııe duriııg ear/v /acraıioıı. J Dairy Sci, 60, 557.
ıı. Elheringlon, W.G., Chrislie, K.A., Wallon, .I.S., LesHe, K.E., Wicktrom, S. & Johnson, W.H. (ı991). Progesıeroııe profi/es iıı posıpartum holsıeiıı dair)' cows asWLaid il/ ılıe sıl/dy of reıaiııed feral membranes.
INEKLERDE POST PARTUM DÖNEMDE PROSTAGLANDİN
12. Fa~an, .LG. & Roehe, J.F. (l9R8).Reproductiı'e acti-vit)' of posıparıunı dairy cow i ith Int Congr Anim Rep Anif Insemin, June 26-30. Dulılin. Ireland 2. 54.
13. Fredriksson, G., KindahI, H. & Edqvist, L.E. (l9R5). Endotoxin-induced prostaglandin relcase and eorpus luteum funetion in goats. Anim Reprod Sei. 8.109-121. 14. Fredriksson, G., Kindahi, H., Sandsted, K. &
Edqvist, L.-E. (1985).bıırauıerine bacıerial findiııgs aııd release of PGF2a iıı ıhe pası par/um dair)' cow. Zbl Vet Med A 32. 368-380.
15. Fredriksson, G., Kindahi, H., Guerra, L., Lamot-he, C. & Larralde, i. (l98R).fııjluence ofcominious high /evels of prosıaglandin F2a on corpus luleum formalion in ıhe cow. I Ith ını Congr Anim Rep Artif Insemin June 26-30. Dublin. lreland. 2. 161.
16. Fredriksson, G., Aiumlamai, S., Kindahi, H. & Edq vist, L.. E. (1992). Prostaglandins aııd eııdotoxiıı-related diseases iıı ıhe bovine species. Proc 12 th Int Congr Anim Rep August 23-27. Hague. Netherlands. 1.48-50. 17. Garcia, M. & Larsson, K. (1992).Clinical findings in
pası partum cows. Nord Vet Med 34. 255-263.
18. Güven, B. ve Bölükbaşı, F. (1989). Mikroıitrasyon plak enzymeinımunoassay (EfA) yömemivle ineklerde doğunı sorası Süı progesıeron düzeyleriilin ıayini. A.Ü. Vet. Fak. Derg.• 36. 565-582.
19. Güven, B. & Özsar, S. (1993).Seı up eıızymeinımuııoas-say for PGFM and ils release during ıhe esırus cycle in ıhe angora goaı. 7. World Conferenee on Animal Production. Edmonton. Allıana. Canada. 2. ISI.
20. Gyawu, P. & Pope, G.S. (1990).Posl parrum and ova-rian fuııclion in dairy cows as revealed by cOlıcemraıions of oesıradiol-f7jJ and progesırone iıı defal/ed milk. Br Vet J. 146,194-204.
21. Heperkan, Y. (1981).Tıpıa İsıarisıik Yömem ve Uygula-malan. A.Ü. Tıp Fak. Yay.. 415. Ankara.
22. Inskeep, E.K. (1973).Poıemial uses of prostaglandiııs in comrol of reproduclive cycles of donıeslic aııimals. J Anim Sci. 36. 1149-1157.
23. Kaker, M.L., Murray, R.D. & Dobson, H. (1984).
Plasma hormoııe changes in cows duriııg induced or spollta-neous calvings and ıhe early post partum period. Vet. Ree. I IS. 378-382.
24. Kindahi, H., Edquist, L.E., Granström, L & Hane, A. (1976).The release of prostaglaııdin F2a as rel-lected by f5-kelO-f3. f4-dihidro prostaglandin F2a ;n ıhe periferal circulalioıı duriııg nornıal luıeol)'sis ;" heifers.
Prostaglandins. I I. R71-878.
25. Lemon, M., Pelletier, .I., Saumande, J. & Signoret, J. P. (1975).Peripheral plasnıa concemrations of progesıe-roııe, oestradiol-f7jJ aııd luıeinizing hormoııe around oesırus iıııhe cow. J Reprod Fenil. 42.137-140.
26. Luey, M.C., Gross, T.S. & Thatcher, W.W. (1990).
Ejfecı of imravenous iııfusioıı of soybean oil emulsion on plasnıa coııcelltralion of J 5-keto-f3, 14-dihidro-prosıaglandin F2a aııd ovariwı fUlıctimı iıı eyctiııg !lolstein heifer.r.Livesto(;kReproduetion in Latin America. Panel pm-eeedings series. International atomie energy ageney. Vienna.
51 I
27. Marion, G.8. & Gier, H.T. (1968).Factors ajfecliııg bodne ovarimı acıivil)' after partııririon. J Anim Sci. 27. 1621-1626.
28. Maule, F.M., Davis A.J. & Fleet, "R. (1983). Endoc-rilie acıiviı)' of ıhe mammary gland: Oesırogen aııd prostag-landin secreıion by ıhe cow and sheep mammary glands du-riııg lactogenesis. Br VetJ.139. 171-177.
29. Meyer, H.H.D., Saverwein, H. & Mutayoba, H.M.
(1990).fmmunoa.fjiııiry chronıaıograph)' and a bioıilı sırepta-vidin anıplifield enz)'meimmunoassay for sellSirive and speci-fic esıimaıian of eSlradiol-17 jJ. JSteroid Bioehem. 35.
263-269.
30. Munro, C. & Stanbenfeldt, G. (1984).Developmem of microıilre plaıe enz)'meinımunoassay for deıerminalion of progesıeroııe. JEndocr. 101.41-49.
31. Opsomer, G., Coryn, M. & Kruif, A. (1992).A sıud)' of ıhe faclOrs inf/uening ovarian aclivir)' after calvilıg. Proe 12 th ını Congr Anim Rep. August 23-27. Hague. Nether-Iands, 1.90-93.
32. Peter, A.T. & Hasu, W:r.K. (1987). EffeclsofinıraUle-rine infecıion on ıhe funclion of ıhe corpora luıea formed afıer firsı pası partunı Ol'ulatimıs iıı dairy cows. Theriogeno-logy. 27, 593-609.
33. Peters, A.R. & Lamming, G.E. (1984). Endocrine chaııges in ıhe pası parlıım period. IOth Int Congr Anim Rep Artif Iıısemin, Vrbana-Champaign. 3. 9-16.
34. Prakash, B.S., Madan, M.L. & Singla, S.K. (1990).
Developmeııı of asinıple, direcı, microlilre plate eıızymeinı-mwıoassay (EfA) for progesıeroııe deıemıiııaıioıı in whole mi/k ofbıiffalloes. Br VetJ.147.571-576.
35. Reklewska, B.W., Brzozowski, P ..J. & '1akulıows-k i, .J.(i992).Hormoııal profiles during consecuıive stages ofparturilion in dair)' cows. Proc 12 th ını Congr Anim Rep, August 23-27. Hague. Netherlands 2. 869-871.
36. Se~uin, B.E. (19RO).Role ofpros/llglan(liııs iıı bovine rep-roducıion,JAVMA. 176. 1178-1181.
37. Serpek, B. (1988).Reıell/io secUlıdiııarum ~'ekilleııen bir inekre doğumdaıı öııce ve soııra plaznıa progesıerone, ijsıra-diol-17jJ, korlizol ve LH düzeyleri. SÜ Vet Fak. Dcrg., 4, 157-167.
38. Silvi, L, Galina, C.S., Porras, A. & Galina, M.A.
(1992). Evaluaıion of posıpartum ovarian acıiriı)' b)' rectal palpaıian. oesırus defecıion aııd progesıerone coııcenıralion ilı dairy cows raised iıı ıhe dry ıopics of Mexico. Proe 12th Int Congr Anim Rep. August 23-27, Hague, Netherlands. I. 108-110.
39. T.A .E.K. Lalahan Hayvan Sag!ığı Nükleer Araştırnıa Ens-titüsü Müdürlüğü Fizyoloji La!xlnlluvan'nın 9-i3 Mayıs i994 tarihleri arasında gerçekleştirdiği ''!o'ndokrilloloji'' de RfA ve HA'11111u,vgulaııması" konulu kurs notlan.
40. Van de Wiel, D.F.M. & Koops, W. (1986). DCI'e!op-mellf aııd validaıian ofWlenzymeimmunoassay for progesıe-roııe iıı bOI'ine milk or bload plasma. Anim Reprod Sci. IO, 201-213.
41. Weleh, R.A.S., Tueher, II.A., Oxender, W.D., Porteus, S. & Kirton, K.'I'. (1975). Pla.l'maprosıaglaıı-dili aı parıııriıioıı iıı cows. J Anim Sci. 41, 386.
