Başlık: KOYUN VE SIGIRLAROA ANOPLOCEPHALİOAE TÜRLERİ:\'İN YAYıLıŞIYazar(lar):TİĞİN, Yılmaz ;BOZAN, Hatice;BURGU, Ayşe ;DOĞANAY, Ahmet ;GÜÇLÜ, FeyzullahCilt: 36 Sayı: 3 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001266 Yayın Tarihi: 1989 PDF

A. (J. Vet. Fak.. Derg. 36 (3': 614-627. 1989

KOYUN VE SIGIRLAROA ANOPLOCEPHALİOAE TÜRLERİ:\'İN YAYıLıŞI.

Yılmaz Tiğirı1

Hatice Bozan.'

Ayşe Burgu 1 Ahmet Doğanay:!

Feyzullah Güçlü4 Prevalcnrc of Anoplocephalidac spccics in shccp and caltlc

Summary: BellI'eeli ıhe moıııhs oL January and Deeember 1988 Aııkara E.B.K. slaughıerhoıise was visiled \veekly and 2662 ('aııle and 5794 sheep .'lmai! inıesıines were control!ed[or Anoplocepha/id tapelVorms. For this ourpose, in the slaughterhotlse, pressed tapewater ıvas passed through the lumen oL the intestines aııd parasites H.we eol/eeted in the sieves. Parasites wel'efixed iıı70 ~;{,alcoho! and their ident([ieatioıı were m{f(le mostly directly. Feıv of them ırere iclentijled afier laetophenol C1e-aring or Borax-carmine staining procedures.

Ninehl/ndred Ol/t ol 5794 (15.53

%)

sheep Il'erefound iııfected with Anoploeephalidae species. Infestion ıvasfol/nd /ıigher iıı lambs (18.76

%)

compering the older sheep. Fol/r Anop!oeephalidae species (Moniezia expansa, Avi/el/ina centripuncıata,M oniezia benedeni, Thysaniezia avi/-la) ıvere found. Among ıhese, M. expansa was reeorded as the mosl prevalent .ıpecies. The number of parasites varied between i to 29 in iıı-feeted animals and iııfections oeeured mainly dt/e to one (91.88

%)

and

rarely tım or three ıapeworm species.

Fourty out ol2662 (1.50

%)

eaııle were found iııfeeted witlı Anoplo-cephalidae .ıpecies. h~le('/ioıı was found higher iıı old onimals (I. 73

%),

Same ::,peciesfouııd iıı the sheep ıvere alsa deteeted in eattle and M. be-nedeni ıvas recorded as dominant species. Tn infected caııle the number of parasites varied betH'een

ı

to 7 and inleetions oeeurred due to only one speeies.

• Ankara Üniversitesi Araştırma Fonundan 88.10.00.03 nolu proje olarak destek-lenmiştir.

i Prof. Dr., A.Ü. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı. :2 Doç. Dr., A.Ü. Veteriner Fakültesi. Parnitoloji Anabilim Dalı. 3 Araş. Gör., A.Ü. Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı. 4 Araş. Gör., S.Ü. Konya Veteriner Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı.

.--- --_. __

._-KOYU, VE SI(;IRLARDA A!'<OPLOCEI'HALİOi\E TliRLERi 615

According to the results of this study Anoplocephalidae iJ~lections in sheep stili are not rare in Turkeyand on the practical control of this infection, treatment with ef/ective drugs should be essential.

Özet:

ı

988 yIlı Ocak ve AralTk aylan arasmda Ankara E.B.K. mezbahası her hafta ziyaret edilerek 2662 sığır, 5794 koyun ince bağıI'-sağı Anoplocepha/idae etkenleri yönünden kontrol ('dilmiştir. Bu amaçla, mezbahada basmçIT çeşme suyu ba<~ırsak lumeııindeıı geçirilerek para-zitler hir süzgeç içinde tOjJlal1lnlştır. LahariJtuvarda parapara-zitler

%

70

/ik alkolde tespit edilıni'i ve çoğunun identifikasyonu doğrudan lam-lamel arasmda mikroskopta yapIimıştır. A: bir kmnıııın identifikasyo-nu ise laktofenolde şeflaflandmldıktan ya da boraksITkarmin'le boyan-dıktan sonra olmuştur.

Kontrol edilen 5794 koyundan 900 ünde

(% ı

5.53) Anoplocepha/idae türlerine rastlannuştlr. Enfeksiyon koy/mlara oranla kuzularda daha yüksek

(%

ı

8.76) bulwll11Uştur. Dört Anoploceplwlidae türiine (M. ex-pansa, A. centripunctata, M. benedeni, T. ovil/a) rastlal11nlş, bunlann arasmda en yaygm türün M. expaıısa olduğu gözlenmiştir. Enfekte hay-vanlardaki para::it sayısı

ı

ile 29 arasmda değişmiş, e/~reksiyonlar baş-ITca bir türden

(%

91.88) daha seyrek olarak 2 I'eya 3 türden ileri gel-miştir.

Kontrol edilen 2662.slğırdan 40'i

(%

1.50) Anoplocepha/idae türleri

ile enfekte bulunmuştur. Enfeksiyona yaşlı hayvanlarda daha fazla

(%

1.73) rastlanmıştır. Koyunlarda bulunan ayııı türlere sığırlarda da rast-Ianmış, dominaııt türün ise M. benedeni olduğu gözleıımiştir. Enjekte sığırlarda parazi! sayısı

ı

-7 arasmda deltişmiş ve enFeksiyonlar yalııızca tek şerit türünden ileri gelmiştir.

Bu çalTşma sonuçları Anoplocephalidae'lerilı koyuıılardaki yayIlı-Şllllll hala küçümsenmiyecek düzeyde olduğunu göstermekte ve pratik olarak bu enfeksiyoıılann kontrolünde sağaitım esas olmaktadır.

Giriş

Türkiye gevişgetiren hayvan populasyonu fazla, ancak hayvan başına alman verimin düşük olduğu bir ülkedir. Hayvanlarımızda ve-rim düşüklüğüne yol açan faktörlerden biri de helmint hastalıkları olup, bu hastalıklar çoğu kez gizli seyrettiklerinde:ı genç hayvanlarda gelişmenin gecikmesinc, yaşlı hayvanlarda et, süt, yapağı azalırnma ve kalite bozukluğuna yolaçar.

(do Y. Ti(;if'\--A. InJRCC-- A.DO(;Al\AY-H. BOZA~ - F. GÜÇLÜ

Evcil ruminantların helmint hastalıklarından anoplocephalose

bütün dünyada ve yurdumuzda da yaygın olup, hastalıktan sorumlu

olan şeritler rostellum ve çengellerinin olmaması, genellikle

segment-lerinin eninin boyundan fazla olması ile karakterizedir. Üçgen veya

dörtgen şeklinde olan yumurtaları armut biçiminde bir yapı ile çevrili 6 çengelli embriyo içermektedir (3,8, 13,27). Biyolojilerinde arakonak-çı rolünü genellikle serbest yaşıyan akarlar oynar. Enfektif sİstiserko-itler 6-

ı

6 haftalık bir sürede akarlarda gelişir ve enfeksiyon bu akar-ların alınmasıyla oluşur. Prepatent süre de 5 hafta kadardır (I, 3, 4, 13, 26).

Ruminantlardaki şeritlerin patojenitesi konusu tartışmalıdır. Ha-fif bir enfeksiyonun özeııikle yaşlı hayvanlarda herhangi ciddi bir

kli-nik etki oluşturmadığı genel görüşü benimsennıektedir. Ancak genç

hayvanlarda özeııikle de kuzularda az sayıdaki paraziılerin bile

sindi-rim bozuklukları, diyare, büyümede gerilik, kusma, ödem, anemi ve

önemli yün kayıplarına yol açtığı kabul edilmektedir. Ölüm, şeritlerin biriken etkilerinden veya akut toksemi sonu olmaktadır (3,5, 13, 19,26).

Teşhis, dışkıdaki ve anüsten sarkan sarımsı halkaların gözlenmesi

veya dışkı yoklamalarında tipik yumurtaların saptanması ile

olmak-tadır. Bu şerit enfeksiyonlarından korunmada rutin sağaltıın

uygula-malarının yanısıra, arakonakçı akarların popülasyonunu azaltmak için

meraların tarıma ayrılması ve sürüImesi önem' taşımaktadır (3, 8, 10,

i1, 13, 18, 25).

Anoplocephalose bütün d ünyada (2, 3, 6, 15, 23, 24) yaygın

oldu-ğu gibi yurdumuzda daİç Anadolu (20, 28) batı (7, 12, 32, 34), doğu

(14, 16, 17, 31), kuzey (36) yörelerimizde bulunmakta, genel yayılış

ve etken türler araştırmaların yapıldığı yıllara, gevişgetiren hayvan tür-lerine, yörelere, araştırmaların otopsi veya dlŞkl yoklamalarına dayan-masına göre değişiklik göstermektedir (21, 22, 29). Türkiye'de bu

en-feksiyonların özellikle bahar aylarında önemli ekonomik kayıplar

doğurduğu bildirilmektedir (10, 12, 25).

Evcil ruminantlarda enfeksiyon oluşturan başlıca 10 tür

bulun-duğu kabul edilmektedir (27). Bunlar Moniezia expansa, M. benedeni,

A vitellina centripunctata, A. ('haintersi, A. goughi, Stilesia globipunc-tata, S. hepatica, S. vitglobipunc-tata, Thysaniezia ovilla ve Thysanosoma acti-noides'tir.

Türkiye'de gerek sığır gerekse koyunlarda, Anoplocephalidae

KOYUN VE Sr(;TRL:\RD;\ i\:\OI'LOCEl'lfAı.iDAE TURLERi Cı17

A. cenlripuncıaıa, T. o villa, S. g/ohipUlıcıata'nın bulunduğu bildiril-miştir (16, 17,20,21,28,29). Ayrıca Tüzdil (29) istanbul mezbahasın-da kesilen koyunlarda T. aclinoides'e de rastlandığını kaydetmiştir. Güralp ve Oğuz (9) Ankara keçilerinde M. henedeni ve A. cenıripuııc-fala'nın yanında Monie:::ia dcnlicıı/af{f'nın bulunduğunu bildirmişler-dir.

Bu çalışmanın amacı, koyun ve sığırlarda bulunan Anoplocepha-lidae etkenlerini ve yayılışlarıl1l belirlemektir.

Materyal ve Metot

Bu çalışma Türkiye'nin değişik bölgelerinden E.B.K. Ankara Mezbahasına getirilen ve orada kesilen sığır ve koyunlar üzerinde yü-rütülmüştür. Bu amaçla haftada 2 kez mezbahaya gidilmiş ve kesilen

2662 sığır ve 5794 koyun ince bağıı'sağı Anoplocephalidae etkenleri yönünden kontrol edilmiştir.

Mezbahada içorganların çıkarılması sırasında bağırsak bölüm-leri ayrılmış ve içinden basınçlı su geçirilerek gerek içerik gerekse pa-razitler tel bir süzgeçte toplanmıştır. Daha sonra her hayvandan top-lanan parazitler ayrı kaplara aktarılarak laboratuvara getirilmiştir. Kesilen hayvanların yaş tayinleri genç (I yaşına kadar) ve yaşlı (I yaşından büyük) olarak yüzeysel yapılabilmiş, kesim sırasında mezba-hadaki normal prosedür hızında daha detaylı bir ayrım mümkün ol-mamıştır. Hayvan orijinIerinin belirlenmesinde de çoğu kayıtların gerçek orijini yansıtmadığı gözlendiğinden yörelere göre bir dağılım verilmemiştir. Kontrollerde hayvanların rastgele örnekleme yolu ilt seçilmesinden ve mezbahalarda değişik zamanlarda çeşitli nedenlerle belli nitelikli hayvan kesimlerinin ağırlık kazanmasından, yanıltıcı olacağı gerekçesi ilc mevsimsel bir dağılım da çıkarılıramıştır.

Laboratuvara getirilen parazitler

%

70 lik alkolde tespit edilmiş, çoğunluğunun tür tayini doğrudan lam-Iamcl arasında mikroskopta incelenerek yapılmıştır. Bu şekilde identifiye edilemiyenler ya lakto-fenoIde şeffaflandırılmış ya da borakslı-karminle boyanmıştır. Para-zitlerİn sayımında da skoleksler esas alınmıştır.

Bulgular

Kontrol edilen hayvanlarda Anoplocephalidae enfeksiyonlarının genel dağılımı aşağıda tablo şeklinde verilmiştir (Tablo 1).

618 Y. TiGi;\" - A. BURGC - A. DO(;Ai\AY - H. BOZAi\ - F. GÜÇLÜ

Tablo!: Koyun ve sığırlarda Anoplccephalidae enfeksiyonlarının genel dağılımı

I

'~fekte bulu_nan hayvan' Bakısı yapılan hayvan sayısı sayısı i % si

__________ .__ .__ i .__ . _ 3726 Koyun i 512 i 13.74 Ge-n-eı---:-~-:-:-K-~~~--=~~-=---==~i-- :: i ::.::

-=-,~=

~;;;~~ğ~r--

--- -

c~' __ ~_~:

=~o~'_"~i==~

~;'==1

929 Buzağı ve dana iO i i.07 i ---_ ..--- --- --- ---_.-Genel 2662 40 ---'---- 1.50

Tablo i in incelenmesinden anlaşılacağı gibi koyunların

%

15.53

ünde, sığırların ise

%

i.50 sinde Anoplocephalidae'lere rastlanmış,

enfeksiyonun koyunlarda sığırlara oranla çok daha y"-ygın olduğu

gözlenmiştir.

Kuzularda

(%

IR.76) koyunlardakinden, sığırlarda (/.ı

ı.

73)

bu-zağt ve danalardakinden daha fazla enfeksiyona rastlanmıştır.

Enfek-siyonun yaşa göre dağılımında koyun ve sığırlar arasında teı s bir du-run-. olduğu saptanmıştır.

Enfekte hayvanlardan toplanan parazitlerin sayısında skoleks'ler

esas alınmış ve sonuçlar aşağıda özetlenmiştir (Tablo 2).

Tablo 2: Enfekte hayvanlardaki parazit sayısı

--,--". __

._----Enfekte hayvan i Toplam parazit: Enfekte hayvanlardaki parazit sayısı sayı~ı I' sayısı-- Minimum ,Maximum iorıaıama

---5-1-2-k-Oy-~n--, ----1304---

-1----1--

22---1 2.54

--i

--..._---- - - - ----_._--:._--_ ..- --.- - - -- ---j 388 Kuzu 1420

i

i i 29 i 3.65 i --- --'-' ---'--1----1-- --- --- .._.,

~'"";;;;,~,~--i-~~;:;;

---'.._~~

~+__

2~_+

~~~~-I

1--- ---1---'---,"---- -,,-

-1----'

iG;;;;-;;:"~~:

-.:=--~~=---

J='

.::i-.:~+_-.:!_

0:

:-1

KOYUN VE SIGIRLARDA A:\'OPLOCEPHi\LİDAE TÜRLERİ 619

Parazit sayısının koyunlarda 1-29, sığırlarda ise 1-7 arasında

de-ğiştiği, genelolarak koyunlarda sığırlara oranla daha fazla parazit

bulunduğu belirlenmiştir.

Parazit sayısı ile konakçı yaşı arasındaki ilişki araştırıldığında ku-zuların koyunlara, sığırların ise buzağı ve danalara oranla daha fazla parazit barındırdığı görülmüştür.

Gerek koyun, gerekse sığırlardan toplanan

Anoplocephalidae'le-rin identifikasyonu sonucu, 4 tür (Moniezia expansa, Moniezia benede-ni, A vitellina centripunctata ve Tlıysaniezia o villa ) saptanm'ştır.

Tablo 3A'da bakısı yapılan, Tablo 3B'de enfekte bulunan

hayvan-larda Anoplocephalidae'lerin dağılımı özetlenmiştir.

Tablo 3A ve 3B'nin incelenmesinde görüleceği gibi M. expansa

bakısı yapılan koyunların

%

12.23 ünde, enfekte koyunların ise

%

78.77 sinde rastlanan en yaygın tür olmuştur. Moniezia benedeni'ye

ise bakısı yapılan sığırların

%

i.20 sinde, enfekte bulunanların ise

%

80 ninde rastlanmış ve en yaygın tür olarak belirlenmiştir.

Koyunlarda M. expaıısa enfeksiyonlarını sırasıyla A. centripunc-tata, M. benedeni ve T. ovilla izlemiş, sığırlarda bu sıra M. benedeni, T. ovilla, M. expansa ve A. cenfripuncta şeklinde olmuştur. Kısaca koyun ve sığırlardaki dominant türlerin farklı olduğu kaydedilmiştir.

Çalışmalar sırasında enfekte 900 koyundan toplanan 2724 ve

enfekte 40 sığırdan toplanan 49 parazitin türlere göre

%

dağılımı (Tab-lo 4) de gösterilmiştir.

Tablo 3A- Bakısı yapılan hayvanlarda Anoplocephalidae'lefİn da~ılımı

.- ,.._--- --

---Anoplocephalidae türleri ile enfekte hayvan sayısı (x) ve%si (xx)'

i ~~~~;:~~~~~

J~

'ı'pa::~

i

A;",np"~,~.~1

M

x

bo;':':;

i~~i

i

Koy"" 3726: 345

!

925 L 85 2.28. 72 1.93 1681 1.82 i

:~:;;ı~

~.1~~1~;

~i~:;~

i~;~ ~

~~~1;

~,~

~~.~~

~~~i

I Sığır 1733

ı

2 0.11 i 0.05 i 22 1.26: 5 0.28 i

---1---1

1----1--1---1

BuzMiı ve -' i

_dana - 929

i-=-

620 Y. TtclN - A. BURCU - A. DOCANA)' .-- H. BOlA:'o; -- F. cCçr.Ü

Tablo 3B Enfekte bulunan hayvanlarda Anoplocephalidae'lerin dagılınıı

i

iAnoplocephalidae türleri ile enfekte hayvan sayısı (x) ve% si (xx)!

'---

---

--

.-- ..

--

---1

Enfekte hayvan -I_.~~xpans~ :1.~~~.triPunctata

I--M.

~nedeni

i

T. ovil~1

sayısı x

i x x

x

i

x

x

x

i

x x x

i x x

i

---1---_._---

_{Koyun 51l 345 i 67.38 i 85}

_i

_{16.60 - 72 i 14.061 68 i 13.28i}

----,---

- ..--1.---

1 Kuzu 388 - 364 193.81 - 22 ! 5.67 • 24 16.18, 9 2.31 --- - - -- o. ---,---

---1-

1----Genel 900 1709

i

78.77 107

i

LI .88 i 96 i 10.66 77 - 8.551 ===:"""==0"';:'==1=-:::==;-== = --== ==-= ===-=== =-=~ :-:-:1= ='-- =::= =---== : Sıgır 30

-1-_

2_, ~~ ~J~~_3 __ I__==_:~~I_=_I~~~~1

i

Buzagı, 10 - i - ,- --, 10 i 100 1-. - i i~~~-40-!-;-1-5----I--1-1-~5--i-3218Ö--,-5

!~5i

Tablo 4: Koyun ve sıgırlarda toplanan parazitlerin türlere göre % dağılımı

--- --

.-i

'

Anoploce~h~~i~ae~rü sayısı ~~e __% si _(x~ , Parazit toplanan i M. expansa ,A. ce~tnpunct~

i

M. benedeni i T. ovilla i

. hayvan

----x-ı---xx-i-x,

>~x , >~ ı

x

x i

-x

x

x-i

!~;n--

--i

84~: 64.41

i-~

14~7-1-124-li 9.5011501 ı1~~i

!

Kuzu 11309192.18 __ 5_5_:~87 _i~lı~~I---~i-~:-2~,

i Genel 12149 ! 78.89 ı 245 ~ 8.99 '162 5.94 i 168: 6.16 i

i~~i;===== ==; =~26~-I==1=1=;;3=~1=~

=:~~=i-

~128.;

---

--.--1---

1-- ----

---1----

--,---1

!

::~~~a~Iı-I-4.08 -[-I-i-2,04 --1+17ı:-~I-ıı122~-44;

--- ---_ .._- -_ ..._---

---Enfeksiyonun yayılışı açısından olduğu gibi enfekte

hayvanlar-dan toplanan ve enfeksiyondan sorumlu başlıca parazitlerin de benzer

şekilde koyunlarda M. expansa, sığırlarda M. benedeni olduğu

göz-lenmiştir.

Koyunlarda enfeksiyonun en az I, en çok 3 Anoplocephalidae

türünden ileri geldiği saptanmıştır (Tablo 5A). Bir türle enfeksiyona

827 koyunda rastlanmış, kısaca enfekte hayvanların

%

9 i.88 inin tek

Anoplocephalidae türüyle enfekte olduğu belirlenmiştir. Sığırlarda

ise yalnızca i türden ileri gelen Anoplocephalidae enfeksiyonlarına

rastlanmış, bu bakımdan koyunlardakinden farklı bir sonuç

0.66 8.55 6 77 2 türlü enfeksiyon i 3 türlü enfeksiyon

i

Tablo 5A. Koyunların bir veya daha fazla parazİt türüyle enfeksiyonu

_. --- "-- ---_.- .. _.

'. Olgu sayısı (x) i i._~~u sa~~sıx_~~nfeksi~on (~~ ıerİ~x _

i Enfeksiyon şekli i v: (~) sİ ~:) " Parazİt türü - x KO~U~

i-x

Kı~~

xx-I ~eı~ xx -i

1--- --- ---- ----

M.-;-

---1-299-!58.39

1-

337--i8~1636 -

-170~66--1 -

1---türlü enfeksiyon 827 :191.88 I--~M'C.-b---- ... _--1-- 60=I._I_ı.~~I __

ıı--:

2.83_1- 71=1_7.8~=! i 49 9.57 18, 4.63 i 67 i 7.44 .

ı---.---!---I

T.o

---1

50-

-I

~._76-:~ CI-0.~7j- 53 -i-5_~88-1

~ M.e -i- M.b 1 __ 17__ 1 3.12 , 15 _: 3.86 :__ 3~_1~55--1

i M.e A.c 1_~7_~~ 7

i_~

24 _~66

M.e -i- T.o ' __ 9_1 1.75 i 3 I_O.77_i._----=- __I_I.~=!

M.b -+- T.o 3 ; 0.58 - ; 3 i 0.33 i

____ . . .. _.:ı

ı=r:~::-

3

I~T~---~;--

:J~

M.e -i- T.o -;- A.c1'- 2 0.39 ' 2 ! 0.51 4! 0.44 i~

I~~.b :: A.cj 0.19

--='-1---=--:

.,_0_._1_1_

622 Y. TlGti\' - A. BURGC - A. DO (;A;-';AY - H. BOZAN - F. GCÇLÜ

Tablo 5B: Sığırların bir veya daha fazla parazit türüyle enfeksiyonu

-

._---_._-i IOlgU sayısı

i

Olgu sayısı (x) ve enfeksiyon %si (xx)

(x) ve% si, -- -

-I

'

5~X)_1

Parazit Slğır_ l~uz.~ana i __?el_~I_ Enfeksiyon şekli 'i' x : x x' türü . x i X.'< 'i x i x x , X ; X X

---,--1 M.e

1-2--6.66--=-1--=---2l-5-,

1 türle enfeksiyon 140 100 '-M.b-;22i-73~-!IOI- 100 3280-1

!T~:-5---16~ rı

-,---=.,-=-

-S-!12~S-1

1-M--l-ı

1-3~31--=-1-=-"

-lf2-:-S-1

M.e: Moniezia expansa A.c: Avitellina cenlripunctata M.b: Moniezia benedeni T.o: Thysaniezia ovilla

Tartışma ve Sonuç

Koyunlarda Anoplocephalidae'lere bütün dünyada (2, 3, 6, 15,

23, 24) sıklıkla rastlandığı gibi memleketimizdc de yaygın olduğuna

işaret edilmiştir. Oytun (22) dışkı yoklamalarına göre koyunların

%

14.25 inde, Stetter (28) otopsi yaptığı koyunların

%

40.6 sında, Anop-locephalidae'lere rastladıklarını bildirmişlerdir. Ege yöresinde (7)

ko-yunlarda Anoplocephalidae'lere

%

10.15, Trakya bölgesinde (32)

%

10-60 rastlandığı, Samsun yöresinde (36) ise genel yayılışın

%

78.9 olduğu bildirilmiştir. Çalışmalarda bölgelere, yıllara,

mevsim-lere, gevişgetiren hayvan türüne, araştırma yöntemlerine bağlı olarak farklı sonuçlar alındığı gözlenmektedir. Anoplocephalosc'un yayılışı-nın son yıllardaki durumunu belirlemek için yaptığımız bu çalışmada;

bakısı yapılan koyunların

%

15.53 ünde Anoplocephalidae

etkenleri-ne rastlanmıştır. Bu sonuçlar bazı ara~tırıcıların (7, 22) bildirdiği genel yayılış oranı ile paralellik gösterirken, bazılarınınkinden (28, 32, 36)

daha düşük olmuştur. Bununla beraber alınan sonuçlar

Anoplocepha-lose'un koyunlardaki yayılışının halen küçümsenmiyecek boyutlarda

olduğunu göstermektedir.

Sığırlarda Anoplocephalidae etkenlerinin yayılışının genelolarak

koyunlardan daha az olduğu bilinmekte (3, ll, 16, 26, 30), Türkiye'

de bu etkenlerin sığırlardaki yayılışı ile ilgili hemen hemen hiç kayıt

olmadığı görülmekte, yayılış oranı verilmeksizin yalnızca sığırlarda

rastlandığı bildirilmektedir (16, 17, 20, 21). Bu çalışmada bakısı

yapı-lan sığırların

%

1.50 sinde Anoplocephalidae'lere rastlanmış, kısaca

koyuniara oranla bu parazitlerin sığırlardaki yayılışının çok sınırlı olduğu kaydedilmiştir.

KOYUl'\ VE SI(;IRLARDA ANOPLOCEPHALİDAE Tl:RLERİ 623

Gerek iç, gerekse dış birçok yayında (3, 16, 17, 18, 26, 31, 32)

Anoplocephalidae'lere daha çok genç hayvanlarda rastlandığı

bildiril-mektedir. Bu çalışmada kuzularda

%

18.76, koyunlarda ise

%

13.74

oranında Anoplocephalidac 'lere rastlanmış, bulgularımız daha

önce-ki kayıtlarla uyum göstermiştir. Bakısı yapılan sığırların

%

ı.

73'ünde, buzağı ve danaların ise

%

1.07 sinde bu etkenlere rastlanması, kısaca yaşlı hayvanlarda gençlerden daha fazla enfeksiyon gözlenmesi

litera-türe uymamakla birlikte, sığırlarda Anoplocephalidae'lerin yayılışı

ile ilgili verdiğimiz rakamlar arasında da farkın büyük olmadığı görül-mektedir.

Yurdumuzda gerek koyun gerekse sığırlarda M. expansa, M.

beııedeni, A. centripunctata, S. g!obipunctaıa ve T. ovilla'ya rastlandığı (16, 17, 21, 29, 34, 36) bildirilmiş olup, ayrıca Tüzdil (29) İstanbul

Mezbahasında kesilen koyunlarda T. actinoides bulunduğunu da

kay-detmiştir. Ancak, daha çok Amerika kıtasında bulunan bu son türün

yurdumuzda görüldüğüne dair başka bir kayıt yoktur. Bu çalışmada

da hem sığır hem koyunlarda aynı türler (M. expansa, M. benedeni,

A. cenıripunctata ve T. ovilla) bulunmuştur. Daha önceki çalışmalar-da koyunlarçalışmalar-da varlığı bildirilen S. g!obipunctafa ve T. actinoides'e ise rastlanmamış, benzer şekilde sığ,ırlarda da S. rdobipunctata

bulunma-mıştır. Güralp ve Oğuz (9) tarafından Ankara keçilerinde

%

10

ora-nında rastlandığı bildirilen M. denıicu!ata'ya da ne koyun ne de

sı-ğırlarda rastlanmıştır. Bu türün interproglotidal bezleri n olmaması ile diğer Moniezia türlerinden ayrıldığı, diğer özeııiklerin ise bu

türlerin-kini andırdığı kaydedilmektedir (27). Moniezia expansa veya M.

be-nedeni kesin teşhisi yapılmış parazitlerin değişik gelişme

dönemlerin-deki halkalarından hazırlanan boyalı preparatlarda özeııikle uterusu

gelişmiş, döllenmiş halkalarda interproglotidal bezleri n kaybolmasın-dan bazen de olgun halkalarda bile bu bezleri n görülememesinden ötü-rü M. deıııicu!aıa'nın bu iki türün sinonimi olabileceğine dikkat çekiI-mektedir (2 I, 27). çalışmamız sırasında bu iki Moniezia türünde inter-proglotidal bezlecin gerek aynı parazit bireyin değişik gelişme dönem-lerindeki halkalarında, gerekse farklı bireylerde lokalizasyonlarında büyük değişiklikler olduğu dikkati çekmiştir. Bu nedenlerle

yurdumuz-da keçilerden bildirilen bu türün diğer Moniezia türlerinin sinonimi

olacağı görüşünü (2i, 27) bizde paylaşmaktayız.

Koyunların Anoplocephalidae enfeksiyonlarında dominant

tür-ler yapılan araştırmalara göre farklılık göstermektedir. Ancak

624 Y. TİGİN - A. BURCli - A. DOGAi'\A Y - II. BOZAN - fo GÜÇLÜ izlediği literatürlerden (10, i i, 14, 21, 29) anlaşılmaktadır. Bu çalış-mada da gerek kuzu gerekse koyunlarda {'nfeksiyonun M. expansa'dan

ileri geldiği ve bakısı yapılan hayvanların

%

12.23 ün de, enfekte hay-vanların ise

%

78.77 sinde bu türe rastlandığı kaydedilmiştir. Stilesia globipllnctata'nın koyunlardaki yayılışı bazı çalışmalarda (14,21 36) küçümsenmiyecek oranlarda bildirilirken bu çalışmada hiç rastlan-maması literatüre uymaması açısından dikkat çekicidir. Bunun araş-tırmaların farklı zaman ve yörelerde yürütülmesinden kaynaklandığı görüşündeyiz.

çalışmamız sırasında sığırlarda enfeksiyonların birinci derecede

M. benedeni'den ileri geldiği gözlenmiş, ikinci sırada T. ol'i//a yer al-mıştır. Koyunlarda dominant tür olarak belirlediğimiz M. expansa'

nın sığırlardaki yayılışı ise oldukça sınırlı olmuştur. Sığırlarda buldu-ğumuz türlerin varlığı daha önceden bildirilmiş (20, 21) olmakla bir-likte enfeksiyonlardaki payı belirtilmediğinden bir karşılaştırma yap-mak mümkün olmamıştır.

Literatür incelemesi sırasında bir kayıt bulunmamış olmakla birlikte, enfeksiyonun hayvanlardaki yayılışı açısından olduğu kadar enfekte hayvanlardan toplanan parazitlerin sayısal değerlendirilmesin-de değerlendirilmesin-de koyunlarda M. expansa'nın sığırlarda M. benedeni'nin önde gel-diği kaydedilmiştir. Benzer şekilde koyunlarda enfeksiyonların

%

91.88 inin i,

%

8.55 inin 2,

%

0.66 sının 3 Anoplocephalidae türünden ileri geldiği belirlenmiş, sığırlarda ise enfeksiyonların tamamının (j6 100)

yalnızca 1 türden kaynaklandığı, miks enfeksiyonların olmadığı kay-dedilmiştir. Bu parazitlerin biyolojilerinde roloynayan arakonakçıla-rın aynı biotop alanına sahip olmalarından (l, 3, 4, 8, 13, 26) gerek ko-yun gerekse sığırlarda miks enfeksiyonlara rastlanması olağan gözük-mektedir. Ancak sığırlarda: saptadığımız yalnızca tek türden ileri ge-len enfeksiyonlar konusunda bir açıklık getirememekteyiz.

Gevişgetiren hayvanların anoplocephalose enfeksiyonlarının çok farklı sayıda parazitlerden ileri gelebildiği, hayvanlarda 50 den fazla skolekse sıklıkla rastlandığını Soulsby (26) ilgili literatürlere atfen bildirmektedir. Vural ve ark. (33) İstanbul bölgesi enfekte kuzular-daki skoleks sayısını 1-7 olarak kaydederlerken, başka bir çalışmala-rında (34, 35) Erzurum yöresi kuzularında en fazla 50 skoleks sayıldı-ğını bildirmektedirler. Bu çalışmada koyunlarda parazit sayısının

1-29 sığırlarda ise i-7 arasında değiştiği, koyunlarda ortalama parazit sayısının 3.02, sığırlarda 1.22 olduğu kaydedilmiştir. Sonuç olarak;

KOYU:'oI VE Sl(;IRLARDA ANOPLOCEPHALİDAE TÜRLERİ 625

1- Enfeksiyon koyunlarda, sığırlara oranla daha yaygın

bulun-muştur.

2 - K uzularda koyunlara, sığırlarda ise buzağı ve danalara

oran-la Anoplocephalidae enfeksiyonlarının daha yaygın olduğu

kaydediI-mişti r.

3- Koyunlarda enfeksiyonun en çok M. expansa sığırlarda ıse

M. benedeni'den ileri geldiği görülmüştür.

4- K oyun ve sığırlarda enfeksiyondan sorumlu türleri n farklı

olduğu gözlenmiştir.

5- Enfekte koyunlarda, sığırlardakinden daha çok parazite

rast-lanmıştır.

6- Gerek koyun gerekse sığırlarda enfeksiyonların büyük

çoğun-luğu tek tür etkenden ileri gelmiştir.

7-- Koyunlarda enfeksiyonlardan 2 veya 3 tür parazitin sorumlu

olabildiği sığırlarda ise yalnızca tek türden ileri gelen enfeksiyonlar oluştuğu belirlenmiştir.

Kaynaklar

i. AI'kov, M.V. (1975): Life .ıpaıı %ribatids iıı/ected by Moııiezia larva. Acad. Nauk. Litovsk. SSR, lnst. ZooI. Paı'asit., 57-5X, (Ref: HeIminth. Abst., 1979,48,4893). 2. Bankov, D. (1975): Aııoplocephalid injeetioııs 0/sheep. Vet. Sbir., Sof., 73: 23-27

(Ref: Helminth. Abst., 1976, 45, 4982).

3. Bosch, J., und Supperer. R. (1983): Veteriııdrıııediziııische Parasitologie. 3. AufIage, Verlag Paul Parey, Berlin und Hamburg.

4. Cantoray, R. (1979): Elazığ bölgesiilde Moııiezia expaıısa (Rudolphi, 1805) Blaııchard,

1891'11111 biyolojisi üzeriııe araştmııalar. Doçentlik tezi. Fırat Üniv. Vet. Fak., Elazığ. 5. Elliot, D.C. (1986): Tapeworııı (Moniezia expaıısa) aııd its ej/ect 011sheep production:

The evidence reviewed. N.Z. Vet. J., 34: 61-65.

6. Enyenihi, U.K., Okon, E.D. and Fabiyi, J.P. (1975): Tapeworm in/ections 0/smail ruminU/ltsiııNigeria. Bull. Anim. Hlth. Prod. Mr., 23: 289-295 (Ref: Helminth. Abst., 1977, 46, 3559).

7. Erkut, H.M. ve Kahyaoğlu, T. (1965): Ege bölgesinde gevi~getiren hayvanların bazı iç parazitlerdeıı meydaııa geleıi hastalık/an üzeriııe araştırmalar. Bornova Vet. Araşt. Enst. Derg., 6: 14--23.

8. Güralp, N. (1981): Helmill/%ji. 2. baskı, A.Ü. Vet. Fak. Yayın., 368/266. A.Ü. Ba-sımevi, Ankara.

626 Y. TtCtN-- A. BURGU -- A. DO(;ANA Y - H. BOZA;,\ - F. GCÇLV 9. Güralp, N. ve Oğuz, T. (1967): Yurdumuz tiftik keçilerinde görülen parazit türleri ve

bunların yayıliş oranı. A.D. Yet. Fak. Derg., 14: 55-64.

10. Güralp, N. ve Oğuz, T. (197i):Cihanbeyli ilçesinde kuzularda görülen Moniezia enlek-siyonlarına karşı değişik antelmentiklerle yapılan sağitiııa deneyleri ve alman sonuçlar. A.D. Yet. Fak. Derg., 18: 65 -74.

11. Güralp, N. ve Oğuz, T. (1971): Resoranterin kuzıılardaki Moniezia'lara etkisi üzerinde yapılan araştırmalar ı'e sonuçları. A.D. Yet. Fak. Derg., 18: 393-399.

12. Güra1p, N., Sayın, F., Tiğin, Y. ve Tınar, R. (1975): Texel, merinos ve kıvırcık koyun-ları ile bıınkoyun-ların melezierinde görülen parazit türleri, bunlarlll enfeksiyon oranı l'e sOl'aş çareleri. A.D. Yet. Fak. Derg., 22: 1-18.

13. Hiepe, T. (1985): Lehrbuch der Parasitologie. Band 3. Yeterinarmedizinische Helnıint-hologie. Gustav Fischer Yerlag, Stuttgart.

14. Kalkan, A. (1977-1978): Güneydoğu Anadolu'yu temsilen Diyarbakır kayıııı re kıızıı-larında paraziter lana tesbiti çalışmaları. Etlik Yet. Mikrobiol. Enst. Derg., 4: 64--78. 15. Kozakiewiez, B. (1976): Investigations on the spread ol Moniezia sp. an large /arms.

Wiad. Parazyt., 22: 161-164.

16. Kurtpınar, H. (1956): Erzuruııı, Kars ve Ağrı vilayetleri sığır, koylin ve keçilerinin yaz aylarına mahsus parazitleri re bunların doğurdııklan hastaliklar. Türk Yet. Hek. Dem. Derg., 26:3226-3232.

17. Kurtpınar, H. (1957): Erzurum, Kars ve Ağrı Vilayetleri sığır, koyun ve keçilerinin yaz aylarına mahsııs parazitleri ı'e bunların doğurduklan hastalıklar. Türk Vet. Hek. Dem. Derg., 27 :3320-3325.

18. Lammler, G., Yogogaba, M. and Güralp, N. (1981): Therapy in Platyhelminth inlections.

ı.

General review. Adv. Parasit., Warszawa, 481-497.

19. Lyashenko, I.S. (1974): Ellecl olmoniziasis on lIleat and 11'001 yields ol sheep. Byull.

Usesoyuz, Inst. Gel'minth. K.I Skryabina, 14: 34-41. (Rer: Helminth. Abst., 1976. 45, 6280).

20. Merdivenci, A. (1958): Evcil koyun (Ovis aries), keçi (Capra hircus) ve sığır (Bos taurus) larımızda Thysaniezia giardi Moniez, ı879 nin mevcudiyeti Türk Yet. Hek. Dem. Derg., 28: 52-60.

21. Merdivenci, A. ve Buyurman, Ü. (1965): Türkiye'de koyun, keçi, sığır ve mandalarda Anoplocephalata iilieksiyanları üzerinde araştırmalar. Bornova Yet. Araşt. Enst. Derg. 6:79-100.

22. Oytun, H.Ş. (1937): Anadolıı koyunlarımn endoparaziter hastaliklan, bilhassa helment hastalıklartnııı (ınemi ve kesin teşhisierinin deneci Y.Z.E. (alışmaları, No: 43. 23. Prokopie, J., Blazek, K., Moravee, F. and Amin, A. (1976): Cestodes o/ruminants iıı

Alghanistan. Folia Parasit., 23: 127-129, Czechoslovakia. (Rer: Helmintll. Abst., 1976, 45, 5581).

KOyel\" VE SI(;IRLARDA Al'\OPLOCEI'I-L\I.İDAE TeRLERİ 627

24. Raina, M.K. (1973): Iııcidence of iııfectioıı olsheep aııd goat ıvitlı Al'ilelliııa Gouglıi,

1911. Stilesia Railliet, 1893, aııd Moııiezia Rlaııclwrd, 1891 iıı Kaslımir. J. Sci. Kashmir Univ., J :59-62, India. (Ref: Helminth. Abs!" 1977, 46, 41 15.) 25. Sayın, F., Meriç,t., Dinçer, Ş. and Örkiz, M. (1972): The e/fkieııcy of maıısoııil iıı

remol'iııg Moniezia species]ioııı Aııgora kids. A.Ü. Yet. Fak. Derg., 19: 21 -26. 26. Soulsby, E.J.L. (1965): Textbook of Veteriııary Cliııical Parasiıology. Yol.i.Helminth,.

Blackwell Scientific Publications, Oxford.

27. Spasskii, A.A. (1951): Aııoploceplıalate Tapeworms of /)omestic oııd Wild Aııimals. Ed: Skryabin, K.I., Essentials Cestodology. Yolume 1., The Academy of Scienccs of the USSR, Moscow.

28. Stetter, R. (1936): 1935 yrlıııda Aııkara'da koyuıılar iizeriııde yaprlaıı oıopsi ıııuayeııeleri Ileticesi. Y.Z.E. Çalışmaları, No: 19.

29. Tüzdil, A.N. (1936): Mezbalıalara Mahsus Parazitolo;i. Ahmet İhsan Basımevi Ltd., İstanbuL.

30. Urquhart, G.M., Armour, J., Duncan, ,J.L., Dunn, A.M. and ,lenings, F.W. (1987): Veteriııary Parasitology, Bath Press, Avun.

3 I. Vardar, E. ve Belli, M. (1948): Ağrı ve F.rzurum illeri koyuıılarıııda ffeceıı kış gönıleıı telefatm sebepleri iizerindeki incelemelerimiz. Türk Yel. Hek. Dern. Derg., 18:6 -Il. 32. Vural, A. (1970): Trakya bMgesi koyıııılarıtıdaki helıııim iıırazyonlarıtıııı duruıııuıııııı

tes-piti ve hunlara karşı etkili kombiııe bir ledari sistemiııiıı geliştirilıııesi. Pendik Yet. Kontr. Arşt. Enst. Dcrg., 3 :33--35.

33. Vural, A., Doğru, C, Onar, E. ve Özkoç, Ü. (1975): Bondmııu Veteriııer Zootekııi Araştırma Kurumu koyunlarında paraziter /oııa lesbiıi re paraziter sağıımanlıi verim ıızeriııe etkileri. Pendik Yet. Koni. Araşt. Enst. Derg., 8 :52-.-65.

34. Vural, A., Doğru, C, Onar, E. ve Özkoç, Ü. (1979): İstaııbul bölgesi koyuıılanııda pa-raziterfona tespiti re parazitlerin et rerimine olan etkisi. Pendik Yet. Mikrobiol. Ensl. Derg., ıi:61-97.

35. Vural, A., Doğru, C, Onar, E. ve Özkoç, Ü. (1980): Erzurum Bôlgesi kuzularmda po-raziter foııa tespiti ve paraziılerin et rerimiııe olan etkileri. Pendik Yet. Mikrobiol. Ensl. Derg., 12:27-47.

36. Zeybek, H. (1980): 5al11s1117yöresi koy/1I7 ve kuzulart/ıda paraziter /(111170saptama co-Itşmalan. A.Ü. Yet. Fak. Derg., 27: 215-216.