5.1Z5
111955 1933Z
la
o
4
..LLL
uhU
ı
al Scic
ıı
c‘..
-
111i 11
"j1.4
3
ISSN 1300-7580
ANKARA ÜN
İ
VERS
İ
TES
İ
Z
İ
RAAT FAKÜLTESI
TARIM B
İ
L
İ
MLER
İ
DERG
İ
S
İ
Journal of Agricultural Sciences
Cilt
c
l
Say
ı
Volume
Number
Dan
ış
ma Kurulu
Mehmet APAN Metin BAŞAL Cemil CANGIR Bekir CEMEROĞLU Menşure ÇELIK Ayhan ELİÇİN H. Yavuz EMEKLIER Atilla ERIŞ Ibrahim ERKOYUNCU Sıddık GÖNÇ Aydın GÜNEŞ İ. Hakkı INAN Rahmi KESKIN Müjde KOÇ Gülten KÖKSAL Salih MADEN Ersin ONUĞUR Nihat ÖZEN Ismet ŞAHIN Ayhan TUFAN Güngör UZUN Poyraz ÜLGER Atilla YETİŞMEYEN Osman YILDIRIM
• Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Samsun Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara
Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tekirdağ
: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Bursa
• Ondokuz Mayıs Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi-Sinop • Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tekirdağ
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Antalya : Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Bursa : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tekirdağ
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara
Yazışma Adresi Tarım Bilimleri Dergisi
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın Ünitesi 06110 Dışkapı-ANKARA
E-mail: halklail@agri.ankara.edu.tr
Dizgi : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın Ünitesi Baskı Ankara Üniversitesi Basımevi
Yılda dört kez yayınlanır.
Sahibi
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ad
ı
na
Prof. Dr. Yetkin GÜNGÖR
Dekan
Editörler Kurulu
Prof. Dr. A. Hamdi ERTA
Ş
Prof. Dr. Nilgün HALLORAN
Prof. Dr. Ramazan ÖZTÜRK
Prof. Dr. M. Fatih SELENAY
Doç. Dr. Nevin AKPINAR
Advisory Board
Ondokuz Mayıs University, Faculty of Agriculture — Samsun : Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara
Trakya University, Faculty of Agriculture — Tekirdağ
. Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara • Uludağ University, Faculty of Agriculture — Bursa
Ondokuz Mayıs University, Faculty of Fisheries and Aquaculture — Sinop • Ege University, Faculty of Agriculture — Izmir
Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara : Trakya University, Faculty of Agriculture — Tekirdağ
: Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara Çukurova University, Faculty of Agriculture — Mana : Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara : Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara
Ege University, Faculty of Agriculture — Izmir : Akdeniz University, Faculty of Agriculture — Antalya
Uludağ University, Faculty of Agriculture — Bursa : Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara : Çukurova University, Faculty of Agriculture — Adana : Trakya University, Faculty of Agriculture — Tekirdağ
: Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara : Ankara University, Faculty of Agriculture — Ankara Mehmet APAN
Metin BAŞAL Cemil CANGİR Bekir CEMEROĞLU Menşure ÇELIK Ayhan ELİÇIN H. Yavuz EMEKLİER Atilla ERIŞ Ibrahim ERKOYUNCU Sıddık GÖNÇ Aydın GÜNEŞ İ. Hakkı İNAN Rahmi KESKIN Müjde KOÇ Gülten KÖKSAL Salih MADEN Ersin ONUĞUR Nihat ÖZEN Ismet ŞAHIN Ayhan TUFAN Güngör UZUN Poyraz ÜLGER Atilla YETIŞMEYEN Osman YILDIRIM
Corresponding Address
Journal of Agricultural Sciences
Publication DepartmentFaculty of Agriculture Ankara University
06110 Dışkapı, ANKARA — TURKEY
E-mail: halklailagri.ankara.edu.tr
Printed in the Publication Department of Ankara UniversityPublished four times a year
"Instructions to Authors" and "Abstracts" can be found at http://www.agri.ankara.edu.trharimbilimleri
Published by
Ankara University, Faculty of Agriculture
Prof. Dr. Yetkin GÜNGÖR
Dean
Editorial Board
Prof. Dr. A. Hamdi ERTA
Ş
Prof. Dr. Nilgün HALLORAN
Prof. Dr. Ramazan ÖZTÜRK
TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, Cilt 9, Say
ı
2
Hakem Listesi* - Referee List**
Kazım ABAK Bahattin AKDEMIR ihsan AKYURT Fazilet N. ALAYUNT Metin ALTINBAŞ Musa AVCI Veysel AYSEL Saadettin BALOĞLU Ali BAYAT Mehmet BIÇICI Hamdi BILGEN Şevket BÜYÜKHATIPOĞLU Ayhan CEYLAN Engin ÇAKIR Ertuğ DÜZGÜNEŞ Temel GENÇTAN Soner GÖNEN Birol KAYIŞOĞLU Güniz Akıncı KESIM Yalçın MEMLÜK Engin NURLU M. Rifat OKUYAN Nihat ÖZEN
Menşure ÖZGÜVEN Serdar ÖZTEKIN Fazlı ÖZTÜRK Fikri ÖZTÜRK Alaaddin SABANCI Ramazan SAĞLAM Nebahat SARI Kazım TÜLÜCÜ Yüksel TÜZEL Güngör UZUN Oktay YEĞEN Osman YILDIRIM Yılmaz YILDIZ Engin YURTSEVEN Muzaffer YÜCEL
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tekirdağ
Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi-Iskenderun Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir Ege Üniversitesi Fen Fakültesi-Izmir
Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana E Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi-Sinop Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir
Karadeniz Teknik Üniversitesi Deniz Bilimleri Fakültesi-Trabzon Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tekirdağ
Gazi Üniversitesi Fen Fakültesi-Ankara : Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Tekirdağ
: Abant Izzet Baysal Üniversitesi Orman Fakültesi-Düzce Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara
• Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Izmir : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara
Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Antalya Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi-Ankara : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana
Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Şanlıurfa : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi-İzmir : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Antalya : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Ankara : Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi-Adana
* Bu sayıda yayınlanan makaleler için hakemliğine başvurulan öğretim üyeleri, soyadına göre alfabetik olarak sıralanmıştır. ** Referee list designed in alphabetical order.
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tar
ı
m Bilimleri Dergisinin ingilizce olarak yay
ı
nlanmas
ı
amaçlanmaktad
ı
r. Bu nedenle 2003 y
ı
l
ı
ndan itibaren ingilizce haz
ı
rlanan makalelere öncelik
verilecektir.
TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, 9 (2) 125-254
İ
Ç
İ
NDEK
İ
LER
CONTENTS
DEMİRCİ, F. ve F. S. DOLAR, Bitki Artıklarının Buğdayda Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum ve Fusarium graminearum'un Neden Olduğu Kök Çürüklüğüne Etkileri
Effects of Plant Residues on Root Rot in Wheat Caused by Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum and
Fusarium graminearum 125-128
YÜREKLİ, K. Çorum Çat Deresi Aylık Akım Serisinin Farklı Stokastik Modellerle incelenmesi
Evaluation of Çorum Çat Stream's Monthly Flow Series via Different Stochastic Models 129-135
ŞİMŞEK, M., E. BOYDAK, H. KIRNAK, S. GERÇEK ve Y. KASAP, Susam Bitkisinde Farklı Sulama ve Sıra Aralıklarında Yağmurlama Sulamanın Su-Verim ilişkisine Etkisi
Effect of Sprinkler Irrigation Method with Different Irrigation Intervals and Row Spacings on Water-Yield
Relationships of Sesame Crop 136-142
MENDEŞ, M. Levene, Bartlett, Neyman-Pearson ve Bartlett 2 Testlerinin 1. Tip Hata Olas ılıkları
Bakımından Karşılaştırılması
The Comparisons of Levene, Bartlett, Neyman-Pearson and Bartlett 2 Tests in Terms of Actual Type I Error
Rates 143-146
GÜRHAN, R. ve M. ÇETİN, 'Küçükbaş Hayvan Süt Sağım Makinalarında Nabız Karakteristiklerinin PIC Yardımıyla Kotrolü
Control of Pulsation Characteristics in Small Ruminant's Milking Machines Aided with PIC 147-152
DEMIR, N., H. YAVUZ, A. PERENDECİ, C. ÇAKIROĞLU ve S. S. ÇELEBİ, Pınarbaşı Göleti'nde (Afşin-Elbistan, Kahramanmaraş) Su Bitkileri Biy °kütlesinin incelenmesi ve Yönetim Metotlarının Değerlendirilmesi
An Investigation on the Biomass of Aquatic Plants and Evaluation of Management Methods in Pınarbaşı
Reservoir (Afşin-Elbistan, Kahramanmaraş) 153-161
FİLYA, İ., E. SUCU, H. HANOĞLU ve A. KARABULUT, Ruminantların Beslenmesinde Korunmuş
Protein Kullanımı Üzerinde Araştırmalar, 1. Korunmuş Proteinlerin In Situ Rumen Parçalanabilirlik Özellikleri
Investigations on Using Protected Protein in Ruminants Nutrition, 1. The In Situ Rumen Degradability
Characteristics of Protected Proteins 162-169
ERDOĞDU, İ. ve S. ALTINOK, Silajlık Olarak Yetiştirilen Bazı Atdişi Hibrid Mısır (Zea mays indentata Sturt.) Çeşitlerinin Bitkisel Özellikleri ve Yem Verimleri
Morphological Characters and Forage Yields of Some Silage Type of Dent Maize (Zea mays indentata Sturt ) Hybrids
KARACA, İ. ve S. PULATSÜ, Kesikköprü Baraj Gölü'nde Bir Kafes işletmesinde Gökkuşağı
Alabalığı (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) Yetiştiriciliğinin Zooplanktona Etkisi
The Effect of Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) Culture on Zooplankton in a Cage Farm, Kesikköprü Dam Lake
BALKAYA, A. ve R. YANMAZ, Bazı Taze Fasulye Çeşit Adayları ile Ticari Çeşitlerin Morfolojik Özellikler ve Protein Markörler Yoluyla Tanımlanmaları
Identification of Some Selected French Bean Cultivars by Morphological Properties and Protein Markers
170-173
174-181
182-188
KARADAĞ, A. A. ve N. AKPINAR, Eğirdir ilçesinin Rekreasy on Kaynaklarının Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi
Determination and Evaluation of Eğirdir Town's Recreation Resources 189-196
YILMAZ, S. ve M. ÇINAR, Evaluation of Landscape Design Procedure; A Case Study from Ispir (Erzurum) Social Facility Complex
ERZURUM, K. ve S. MADEN, Effects of Frisol F, Promot and Fluorescent Pseudomonads Against Fusarium Wilt of Melon Caused by Fusarium oxysporum f. sp. melonis Race 1,2 in Controlled Conditions
Frisol F, Promot ve Fluoresent Pseudomonasların Kavunda Fusarium oxysporum f. sp. melonis Irk 1,2'nin Neden
Olduğu Solgunluk Hastalığına Kontrollü Koşullarda Etkileri 203-205
GÜNER, M. Fasülye, Barbunya ve Mercimeğin Yük Altındaki Mekanik Davranışlarının Belirlenmesi
Determination of Mechanical Behaviour of Bean, Reddish Bean and Lentil Under Compression Loading
TUĞRUL, K. M. ve İ. G. DURSUN, Şeker Pancar' Tarımında Farklı Toprak işleme Yöntemlerinin Etkinliklerinin Belirlenmesi
Deterrnination of the Effıciency of Different Soil Tillage Methods in the Sugar Beet Cultivation
206-212
213-221
SAĞLAM, C. ve M. VATANDAŞ, Traktör Çalışabilme Zamanına Ait Güven Aralığının Duyarlık Analizi
Sensitivity Analysis on Confidence Interval of Workable Time for Tractor 222-227
KAN, Y. ve N. ARSLAN, Boru Çiçeği (Datura stramonium L.)'nin Farklı Varyetelerinin Yaş ve Drog Yaprak Verimleri Yönünden Karşılaştırılması
Comparision to Drug and Fresh Leaf Yield of Different Varieties of Tube Flower (Datura stramonium L.)
AKPINAR, N. Sürdürülebilir Alan Kullanım Planlamasında Alan Kullanım Tiplerine Ait Önceliklerin Simos Prosedürü ve ELECTRE 1 Yöntemi ile Belirlenmesi
Determination of Priorities of Land Use Types Using Simos Procedure and ELECTRE 1 Method in Sustainable Land Use Planning
228-233
234-242
AYDIN, C. ve Y. E. YILDIRIM, Harabe Deresi Havzasında Yağış-Akış ilişkisinin AGNPS Modeliyle Değerlendirilmesi
Evaluation of Rainfall-Runoff Relationship by AGNPS Model in Harabe Creek Watershed 243-248
DURSUN, E. Domateste Yardımcı Hava Akımlı ilaç Uygulama Etkinliğinin Belirlenmesi
TARIM BILIMLERI DERGISI 2003, 9 (2) 125-128
Bitki Art
ı
klann
ı
n Bu
ğ
dayda
Bipolaris sorokiniana,
Fusarium culmorum ve Fusarium graminearum'un
Neden Oldu
ğ
u
Kök Çürüklü
ğ
üne Etkileri
Fikret DEMİRCP F. Sara DOLAR'
Geliş Tarihi : 11.01.2002
Özet: Farklı bitki artıkları ( buğday, mercimek, nohut, arpa, fiğ, kolza ve yulaf) ile muamele edilen toprak ekstraktlarının
laboratuvar koşullarında Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum ve Fusarium graminearum' un misel gelişimlerine etkileri belirlenmiştir. Bitki artıklarının tümü F. culmorum' un misel gelişimini teşvik etmiştir. Ancak, yulaf, mercimek, arpa, kolza ve fiğ artıkları B. sorokiniana ve F. graminearuır, un her ikisininde misel gelişimini değişik oranlarda engellemiştir. Saksılarda yürütülen denemelerde, bitki artıklarının tümü, üç hastalık etmeninin enfeksiyon oranlarının % 8.92 ile % 71.98 arasında azalmasına neden olmuştur. Arpa, yulaf ve kolza artıkları bu üç patojenin neden olduğu kök çürüklüğü enfeksiyonlarını % 41.49 ila 71.98 oranlarında engelleyerek en yüksek etkiye sahip olmuşlardır.
Anahtar Kelimeler: Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum , Fusarium graminearum, bitki artıkları, buğday,
kök çürüklüğü
Effects of Plant Residues on Root Rot in Wheat Caused by
Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum
and
Fusarium graminearum
Abstract: The effects of extracts of soil amended with different plant ( wheat, lentil, chickpea, barley, rape, common
vetch and oat) residues to mycelial growth of Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum, Fusarium graminearum were determined in laboratory experiment. All the crop residues stimulated the mycelial growth of F. culmorum. However, oat, lentil, barley, common vetch and rape residues inhibited mycelial growth of B. sorokiniana and F. graminearum. In pot experiment, the disease incidence of the three root rot pathogens of wheat was reduced between 8.92 and 71.98% by all of the plant residues. Barley, oat and rape residues were found the most effective on B. sorokiniana, F. culmorum and F.
graminearum They reduced disease incidence of three pathogens up to 41.49 to 71.98 %.
Key Words: Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum , Fusarium graminearum, crop residue, wheat, root rot
Giriş
Buğday (Triticum aestivum L.) dünyada ve ülkemizde en çok üretim alanı olan, en çok üretilen önemli bir besin kaynağıdır. Ülkemizde toplam tarım alanının %66.84'ü buğday ekiliş alanlarıdır (Anonim 1998). Buğday üretiminin istenilen düzeye ulaş amama-sının çeşitli nedenleri olmakla beraber Fusarium spp., Rhizoctonia spp., Pythium spp., Gaeumannomyces graminis var. tritici, Pseudocercosporella herpotrichoides, Bipolaris sorokiniana ve Altemaria spp.' nin neden olduğu kök ve kök boğazı hastalıkları bütün dünyada buğday üretimini sınırlayan önemli faktörlerdendir. ( Wiese 1987, Windels ve Holen 1989, Rush ve Mathieson 1990, Mamluk ve ark. 1997). Bu •hastalıklarla mücadelede tohum ilaçlaması ve dayanıklı çeşit kullanımı önerilmekle beraber bu yöntemlerle toprak patojenlerinin etkin bir
şekilde kontrolünün sağlanması oldukça güçtür (Wiese 1987, Rush ve Mathieson 1990, Weege ve ark. 1991, Mauler-Machnik ve Zahn 1994). Sistemik fungisitler ile yapılacak tohum ilaçlaması tohumun ekilmesinden sonra ancak belirli bir müddet enfeksiyonlara karşı bitkiyi korumaktadır.
Dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesinde de bir takım sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bunlardan en önemlisi patojenlerin yeni ırklarının ortaya çıkması nedeniyle dayanıklı çeşitlerin bir süre sonra hassas reaksiyon göstermeleridir. Ayrıca çok sayıdaki toprak patojenlerinin tümüne dayanıklı çeşitlerin üretilmesi oldukça güçtür. Biyolojik mücadelenin diğer mücadele yöntemlerine alternatif teşkil edebileceği düşünülmektedir. Toprak pato-jenlerinin biyolojik mücadelesinde etkili olan mikrobial akti-viteyi teşvik etmek amacıyla toprağa farklı organik mater-yallerin ilave edilmesi önerilmektedir (Huber ve Watson 1970, Linderman 1989). Toprağa ilave edilen organik materyallerin toprak kökenli bitki patojenlerine karşı bazen artırıcı (Huber ve Anderson 1976, Linderman 1989, Singh ve ark. 1989), fakat çoğunlukla azaltıcı
(Synder 1959, Davey ve Papavizas 1960, Gilpatrick 1969, Jarvis ve Thorpe 1981, Sun ve Huang 1985, Singh ve Nema 1987, Ramirez ve Villapudua Munnecke 1988, Linderman 1989, Singh ve ark. 1989, Dolar ve Demirci 1996, Williams-Woodward ve ark. 1997) etkiler gösterdiği bildirilmektedir.
126 TARIM BILIMLERI DERGİSİ 2003, Cilt 9, Sayı 2
Bu çalışmada laboratuvar ve sera koşullarında toprağa bitkisel artık uygulamalarının Fusarium culmorum, F. graminearum ve Bipolaris sorokiniana
üzerine etkilerinin belirlenmesi hedef alınmıştır.
Materyal ve Yöntem
Bitki artıklarının Bipolaris sorokiniana, Fusarium
culmorum, Fusarium graminearum'un kültür
gelişimine etkilerinin belirlenmesi: Hasat sonrası
üretici tarlalarından toplanan nohut, mercimek, kolza, fiğ, buğday, arpa ve yulaf bitki artıkları 60 °C' de tamamen kurutulmuş ve değirmende öğütülmüştür. Herbir bitki artığı, toprak saksılarda bulunan steril olmayan tarla toprağının yüzeyinin 2.5 cm alt kısmına % 1 (ağırlık/ağırlık) oranında yayılmıştır. Saksılarda nem seviyesi % 5 olacak şekilde destile su ilave edilmiştir. Saksılarda nem kaybını engellemek amacıyla üstleri
şeffaf polietilen torbalarla kapatıldıktan sonra bitki artıklarının dekompoze olmaları için 5 hafta oda sıcaklığında tutulmuşlardır. Bu sürenin sonunda saksılardaki toprakların üstten 5 cm' lik kısımları
alınarak 1/1 oranında (ağırlık /ağırlık) destile su ile karıştırışmış ve bir gece oda sıcaklığında bekletilmiştir. Daha sonra sıvı faz ayrılarak 3 kez filitre kağıdından süzülmüştür. Elde edilen bu süzükler sterilizasyon amacı
ile por çapı 0.45 grrı olan sartorius bakteri filtresinden Leitz filtrasyon hunisi kullanılarak vakum yardımı ile tekrar süzülmüştür. Bu toprak ekstraktları 145p1 / 1 ml PDA oranında ortama karıştırılmıştır. Herbir patojenin 7 günlük saf kültürlerinden alınan 5 mm çapındaki diskler toprak ekstraktlı PDA ortamları içeren 9 cm lik petrilerin ortalarına gelecek şekilde aşılanmışlardır. Petriler 23±1
°
C' de karanlıkta 1 hafta süre ile inkube edilmişlerdir. inkubasyon süresinin sonunda petrilerde gelişen kolonilerin çapları farklı 2 yönde ölçülmüş ve kaydedilmiştir.Denemeler 5 tekerrürlü olarak yürütülmüştür ve 2 kez tekrarlanmıştır. Sonuçların varyans analizleri ve LSD testleri MSTAT istatistik programı kullanılarak yapılmıştır.
Bitki artıklarının Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum, Fusarium graminearum'un enfeksiyon oranlarına etkilerinin belirlenmesi: Çalışmanın bu aşamasında Fusarium culmorum, F. graminearum ve Bipolaris sorokiniana inokulumlarının hazırlanması amacı
ile mısır unu - kum ortamı (45 g kum+ 5 g mısır unu+ 10 ila 15 ml destile su) kullanılmıştır (Nene ve Haware 1980) . 50 g kum-mısır unu ortamı 250 ml' lik erlenmayerlerde sterilize edildikten sonra her bir patojenin PDA ortam ında geliştirilen 7 günlük kültürlerinin kenar kısımlarından alınanan 7 mm çapındaki misel diskleri ile inokule edilmişlerdir. Erlenmayerler 25±1 °C' sıcaklık ve 12 saat aydınlık, 12 saat karanlık periyot içeren inkubasyon odasında 15 gün inkübe edilmişlerdir. Her üç etmen için hazırlanan 50 g lık inokulumlar 1.5 kg steril olmayan tarla toprağı içeren saksılara ayrı ayrı karıştırılmışlardır. Bu şekilde inokule edilen topraklara %1 oranında (ağırlık/ağırlık) bitki artıklarından ilave edilmiştir. Kontrol
saksıları sadece patojenlerle inokule edilmiş ancak herhangi bir bitki artığı ile muamele edilmemiştir. Bu
şekilde hazırlanan saksılar %5 oranında (ağırlık/ağırlık) destile su ile nemlendirilmiş ve polietilen örtüler ile kaplanarak oda sıcaklığında 5 hafta süre ile muhafaza edilmiştir. Bu sürenin sonunda her saksıya 10 adet Bezostaja-I buğday tohumu ekilmiştir. Saksılar 12 saat aydınlık periyot ve 25±1 °C' sıcaklık içeren iklim odalarına yerleştirilmiş ve düzenli olarak sulanmıştır. Bitkiler 1 aylık gelişme sürecinin sonunda kökleri ile beraber sökülmüş, musluk suyu altında yıkandıktan sonra hastalık belirtileri incelenmiştir.
Enfeksiyon oranı, enfekteli bitkilerin sayısı
belirlenerek hesaplanmıştır. Herbir uygulama 5 tekerrürlü olarak yürütülmüş, deneme iki kez tekrarlanmıştır. Sonuçlaın değerlendirilmesinde MSTAT istatistik programı kullanılarak LSD testleri yapılmıştır.
Bulgular ve Tartışma
Bitki artıklarının Bipolaris sorokiniana, Fusarium
culmorum, Fusarium graminearum'un kültür
gelişimine etkileri: Nohut, mercimek, arpa ve yulaf artıkları içeren toprak ekstraktları 7 günlük inkubasyon süresinin sonunda B.sorokiniana'nın miseliyal gelişimini önemli oranda geriletmiştir. Yedi bitki artığından hiç biri
F.culmorum'un koloni gelişimini engelliyememiş hatta nohut, mercimek ve buğday artıkları içeren toprak ekstraktları bu fungusun misel gelişimini önemli oranda teşvik etmiştir. F. graminearum' un misel gelişiminin ise nohut artığı içeren toprak ektraktı ile teşvik edilirken, diğer bitki artıkları içeren toprak ekstraktları ile önemli oranda geriletildiği belirlenmiştir (Çizelge 1). Yulaf, mercimek, arpa, fiğ ve kolza'nın B. sorokiniana ve F. graminearum ' un her ikisinin de misel gelişimlerine engelleyici etkilerinin olduğu bu çalışmada saptanmıştır.
Elde edilen bu sonuçlar Singh ve ark. (1989) ve Dolar ve Demirci (1996)' nin bulgularına paralellik göstermektedir. Bu araştırıcılar mercimek, yulaf, arpa, kolza ve fiğ artıklarının Fusarium oxysporum f.sp.
F. solani, F. equiseti, F. moniliforme, Ascochyta rabiei ve Rhizoctonia solani' ye karşı etkili olduğunu, ayrıca mercimek ve yulaf artıklarının Rhizoctonia bataticola
gelişimini engellediğini bildirmişlerdir. Bu sonuçlar bitki artıklarının toprakta dekompoze olması sırasında bazı
kimyasal maddelerin oluştuğunu ve bunların Bipolaris
sorokiniana, Fusarium culmorum ve F. graminearum' un gelişimini etkilediğini düşündürmektedir.
Bitki artıklarının Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum, Fusarium graminearum'un enfeksiyon oranlarına etkileri: Denemede kullanılan 7 bitki artığının tamamı Fusarium culmorum, F. graminearum ve Bipolaris sorokiniana' nın buğday bitkilerinde neden olduğu kök enfeksiyon oranını önemli derecede azaltmıştır (Çizelge 2). B. sorokiniana ile enfekteli bitki sayısını mercimek artıkları ilave edilen topraklarda %60.46 oran ında azaltılmıştır. Bunu sırasıyla, % 60.29 luk bir azalmayla nohut, %58.82 lik azalmayla kolza ve %49.67 lik azalma oranıyla da yulaf takip etmektedir.
DEMİRCİ, F. ve F. S. DOLAR, "Bitki artıklarının buğdayda .Bipolatis sorokiniana, Fusatium culmorum ve Fusarium graminearum'un 127 neden olduğu kök çürüklüğüne etkileri"
Çizelge 1. Farklı bitki artıkları içeren toprak ekstraktlarının Bipolaris sorokiniana', Fusarium culmorum ve F. graminearum'un misal gelişimine etkileri
Bitki artıkları Kontrole oranla % engelleme (-) veya % teşvik (+) değerleri
B. sorokiniana F culmorum F.graminearum
Nohut - 19.43 (2.86) a + 7.01 (9.00) +19.00 (7.20) Mercimek - 22.25 (2.76) + 7.01 (9.00) - 24.79 (4.55) Buğday + 3.66 (3.68) + 6.18 (8.93) - 21.15 (4.77) Arpa - 17.46 (2.93) + 2.02 (8.58) - 21.32 (4.76) Kolza - 3.94 (3.41) + 1.78 (8.56) - 14.87 (5.15) Fiğ - 9.29 (3.22) - 0.95 (8.33) - 11.07 (5.38) Yulaf - 22.53 (2.75) - 1.30 (8.30) - 15.37 (5.12) Kontrol 0.00 (3.55) 0.00 (8.41) 0.00 (6.05) LSD(p=0.05) 0.148 0.363 0.375
a Parantez içindeki değerler koloni çapları ortalamasıdır (mm)
Çizelge 2. Toprağa ilave edilen bitki artıklarının sera koşullarında buğdayda Bipolaris sorokiniana, Fusarium culmorum ve
F. graminearum 'un enfeksiyon oranı üzerine etkileri
Birki artıkları Kontrole oranla enfeksiyon oranlarındaki % engelleme (-) değerleri
B. sorokiniana F. culmorum F. graminearum
Nohut - 60.29 (32.14) a - 47.99 (32.00) - 24.44 (44.44) Mercimek - 60.46 (32.00) - 59.36 (25.00) - 30.73 (40.74) Bugday - 35.57 (52.15) - 67.49 (20.00) - 8.92 (53.57) Ar.a - 42.98 46.15 - 41.49 36.00 - 64.58 20.83 Kolza - 58.82 (33.33) - 71.73 (17.39) - 41.15 (34.61) Fiğ - 21.98 (63.15) - 45.83 (33.33) - 43.33 (33.33) Yulaf - 49.67 (40.74) - 71.98 (17.24) - 49.64 (29.62) Kontrol 0.00 (80.95) 0.00 (61.53) 0.00 (58.82) LSD (p=0.05) 1.323 1.523 1.327
Hesaplama 100 bitki üzerinden yapılmıştır
b Parantez içindeki değerler ortalama enfeksiyon oranıdır (%).
F.culmorum' da ise enfeksiyon oranı yulaf artıkları
tarafından kontrole oranla %71.98, kolza artıkları ile %71.73 ve buğday artıklarıyla da %67.49 oranında azaltılmıştır.
F. graminearum'a karşı en etkili sonuç arpa artıkları
içeren toprakta bulunmuştur. Bunu %49.64 oranındaki azalmayla yulaf takip etmiştir. Çizelge 2'de görülebileceği gibi yulaf, arpa ve kolza artıkları her üç patojenin de neden olduğu buğday kök enfeksiyonlarını istatistiksel olarak önemli oranda azaltmıştır.
Yürütülen laboratuvar ve sera çalışmalarında elde edilen sonuçlar F. culrnorum haricinde birbirini destekler niteliktedir. Laboratuvar denemelerinde bitki artıklarının
F. culmorum' a herhangi bir engelleyici etkisinin olmamasına karşın sera denemelerinde bu 'etmenin denemeye alınan tüm bitki artıklarınca istatistiksel olarak önemli oranda engellendiği belirlenmiştir. Synder ve ark. (1959) ile Davey ve Papavizas (1960) yaptıkları
çalışmalarda arpa, buğday ve mısır artıkları ile ve soya fasülyesi, mısır ve yulaf tanelerinin toprağa uygulanması
ile fasülye kök çürüklüğünün engellendiğini tespit etmişlerdir. Singh ve Nema (1987), yulaf ve buğday artıkları toprağa uygulandığında Rhizoctonia bataticola'
nın topraktaki populasyonunun ve buna ilaveten nohutta oluşturduğu kök çürüklüğü hastalık şiddetinin azaldığını
bildirmişlerdir. Ramirez-Villapudua ve Munnecke (1988) ise, F. oxysporum f.sp. conglutinans'ın topraktaki yoğunluğunun ve lahanalarda sarılık hastalığının
şiddetinin , toprağa dokuz farklı lahanagil bitki artığının uygulanması ile azaltıldığını kaydetmişlerdir. Bitki artıklarının patojen enfeksiyonlarını engelleyici veya hastalık şiddetlerini azaltıcı etkileri bunların dekompoze oluşları sırasında açığa çıkan kimyasallarla direk olabileceği gibi topraktaki antagonistik organizmalar üzerine olan olumlu etkileri ile indirekte olabilmektedir. Yürütülen bu çalışmada da ele alınan bitkisel artıklardan birçoğunun toprağa ilave edildiğinde denemede kullanılan buğday patojenlerinin neden olduğu enfeksiyon oranını
önemli ölçüde azalttığı görülmüş, özellikle yulaf, arpa ve kolzanın diğerlerine kıyasla üç kök patojenine de daha etkili olduğu belirlenmiştir.
Sonuç
Bu çalışma sonucunda özellikle yulaf, arpa ve kolza artıklarının Fusarium culmorum, F. graminearum ve Bipolaris sorokiniana' nın buğday bitkilerinde neden olduğu kök enfeksiyon oranını önemli derecede azaltığı
tespit edilmiştir. Bu sebeple, bu patojenlerle mücadelede toprağa yulaf, arpa ve kolza artıklarının uygulanmasının başarılı sonuçlar vereceği kanısına varılmıştır. Yulaf, arpa ve kolzanın buğday ile münavebeye sokularak , hasat sonrası bitki artıklarının toprağa karıştırılması yolu ile bu buğday hastalıklarına karşı pratik ve çevre kirliliğine yol açmayan bir mücadele olanağı elde edilebilir.
128 TARIM BİLİMLERİ DERGISI 2003, Cilt 9, Sayı 2
Teşekkür
Denemede kullanılan Fusarium culmorum, F. graminearum ve Bipo/aris sorokiniana izolatlarının temin edildiği Dr. Nihal Argun (Orman Bakanlığı, Orman Araştırma Enstitüsü, Ankara)'a teşekkür ederiz.
Kaynaklar
Anonim, 1998. 75. Yılında Sayılarla Türkiye Cumhuriyeti. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Istatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara, 151 s.
Davey, C. B. and G. C. Papavizas, 1960. Effect mature plant materials and nitrogen on Rhizoctonia solani in soil. Phytopathology, 50, 522-525
Dolar, F. S. and F. Demirci, 1996. Effect of crop residues on some of the chickpea pathogens. International Chickpea and Pigeonpea Newsletter, 3, 35-36
Gilpatrick, J. D. 1969. Effect of soil amendments upon inoculum survival and function in Phytophthora root rot of avacado. Phytopathology, 59, 979-985
Huber, D. M. and R. D. Watson, 1970. Effect of organic amendment on soil borne plant pathogens. Phytopathology, 60, 22-26 Huber, D. M. and G. R. Anderson, 1976. Effect of organic residues
on snowmold of winter wheat. Phytopathology, 6,1028-1032. Jarvis, W. R. and H. J. Thorpe, 1981. Control of fusarium foot and
root rot of tomato by soil amendment with lettuce residues. Canadian Journal of Plant Pathology, 3, 159-162.
Linderman, R. G. 1989. Organic amendments and .soil-borne diseases. Canadian Journal of Plant Pathology, 11,180-183 Mamluk, O. F., L. Çetin, H. J. Braun, N. Bulat, L. Bertschinger, K.
M. Makhouk, A. F.Yıldırım, E. E. Saari, N. Zencirci, S. Albustan, S. Çalı, S. P. S. Benival and F. Düşünceli, 1997. Curent status of wheat and barley diseases in the Central Anatolian Planteau of Turkey. Phytopathologia Mediterranea, 36, 167-181.
Mauler-Machnık, A. and K. Zahn, 1994. Ear fusarioses in wheat-new fınding on their epidemiology and control with Folicur (tebuconazole).Pflanzenschutz-Nachrichten Bayer, 47, 129- 155.
Nene, Y. L. and M. P. Haware, 1980. Screening chickpea for resistance to wilt. Plant Disease, 64, 379-380.
Ramirez-Villapudua, J and D. E. Munnecke, 1988.Effect of solar heating and soil amendments of cruciferous residues on
Fusarium oxysporum f.sp. conglutinans and other organisms. Phytopathology, 7, 289-295.
Rush, C. M. and J. T. Mathieson, 1990. Effect of common root rot on winter wheat forage production. Plant Disease, 74, 982- 985.
Singh, D. and K. G. Nema, 1987. Effect of soil amendment on
Rhizoctonia bataticola causing dry root rot of chickpea. International Chickpea Newsletter, 17, 23-25.
Singh, D., K. G. Nema and S. C. Vyas, 1989. Toxicity of some of the crop residues to soilborne pathogens of in vitro chickpeas. International Chickpea Newsletter, 21, 19-20.
Sun, S. and J. Huang, 1985. Formulated soil amendment fo controlling Fusarium wilt and other soilborne diseases. Plant Disease, 69, 917-920.
Synder, W. C., M. N. Schroth and T. Christon, 1959. Effect of plant residues on root rot bean. Phytopathology, 49, 755-756. Weege, D., P. Poupard, U. Frei and V. Lind, 1991. Electrophoretic
identifıcation of pathogen-specifıc proteins of foot rot-inducing fungi of wheat. Journal of Plant Disease and Protection, 98, 1- 12.
Wiese, M. V. 1987. Compendium of Wheat Diseases. 2nd edition, APS Pess. St. Paul, pp 124.
Williams-Woodward, J. L., F. L. Pfleger, V. A. Fritz and R. R. Allmaras, 1997. Green manures of oat, rape and sweet corn for reducing common root rot in pea (Pisum sativum) caused by Aphanomyces euteiches. Plant and Soil, 18,43-48. Windels, C. E. and C. Holen, 1989. Association of Bipolaris
sorokiniana, Fusarium graminearum group 2, and F. culmorum on spring wheat differing in severity of common root rot. Plant Disease, 73, 953-956.
İletişim adresi : Fikret DEMIRCI
Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü — Ankara Tel : 0-312-3170550/1235