Başlık: Türk Basınında Büyük Nutuk’un YansımalarıYazar(lar):TAŞDEMİR, Serap Sayı: 44 Sayfa: 673-712 DOI: 10.1501/Tite_0000000309 Yayın Tarihi: 2009 PDF

Türk Bas›n›nda Büyük Nutuk’un Yans›malar›

Dr. Serap TAŞDEMİR

Özet

Mustafa Kemal Paşa, Büyük Nutuk’u 15 Ekim 1927 tarihinde başlayan Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n İkinci Büyük Kongresi’nde, F›rka’n›n Genel Başkan› ve Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Cumhurbaşkan› s›fat›yla okumuştur. Gazi, 21 Ekim tarihine kadar, günde yaklaş›k alt› buçuk saat konuşarak, 1919’dan 1927’ye yaşananlar›n genel bir değerlendirmesini yapm›şt›r. Nutuk, vermek istediği mesajla toplumda büyük yank›lar uyand›rm›ş, birçok alanda bilimsel çal›şmalar›n konusu olmuş ve halen de olmaya devam etmektedir.

Bu araşt›rmada, 1919-1927 y›llar›n› kapsayan dönemde ülkenin ve bas›n›n durumu hakk›nda k›sa bir değerlendirme yap›ld›ktan sonra, Mustafa Kemal Paşa’n›n Büyük Nutuk’unu okuduğu tarihlerde yayg›n ve yerel bas›nda kamuoyuna nas›l yans›t›ld›ğ› ve etkileri araşt›r›lacakt›r.

Anahtar Sözcükler: Büyük Nutuk, Mustafa Kemal Paşa, Yayg›n Bas›nda Büyük Nutuk, Yerel Bas›nda Büyük Nutuk

Effect of the Great Speech in the Turkish Press

The Effects of the Atatürk's Speech in the Turkish Press Mustafa Kemal Paşa delivered his Speech as the leader of the Republican People's Party and the President of the Republic in the Second General Congress of the Party that started on October 15, 1927. Gazi Mustafa Kemal Paşa completed his address on October 21, speaking approximately six and half hours a day, and evaluated the main content of what was experienced from 1919 to 1927. The messages given by the Speech caused great reflections among the people, the Speech has thus become subject to many scientific research up to the present..

∗ _{İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Malatya,}

This study will first provide a short assessment of the country and the press between 1919 and 1927, and then will examine the reflections and effects of the Speech on the common and local press in the same period.

Key Words: The Great Speech, Mustafa Kemal Paşa, the Great Speech in Turkish Press

GİRİŞ

Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n İkinci Büyük Kongresinde Büyük

Nutuk’u

_{okuyan Mustafa Kemal Paşa, kongreyi izlemeye gelen Parti}

delegelerine, milletvekillerine, büyükelçilere, yabanc› elçilik görevlilerine ve

bas›n arac›l›ğ›yla tüm millete, gelecekte yap›lacak hizmetlerden çok

1919-1927 y›llar› aras›nda neler yap›ld›ğ›n›n hesab›n› vermiştir.

_{Yayg›n ve yerel}

bas›nda ilgiyle izlenen Büyük Nutuk, sadece okunduğu tarihler aras›nda

değil (15–20 Ekim 1927), öncesi ve sonras›nda da gazetelerde gündem

oluşturmaya devam etmiştir.

_{Büyük Nutuk’un bas›ndaki yank›lar›n›}

değerlendirmeden önce 1919–1927 y›llar› aras›nda Türkiye’deki siyasal

gelişmelere ve bas›nda yaşan›lan değişikliklere k›saca değinmek

gerekmektedir. Böylece, Mustafa Kemal Paşa’n›n Büyük Nutuk’u neden

Cumhuriyet Halk F›rkas› (CHF) büyük kongresinde okuduğunun yan›t› da

bulunacakt›r.

Dünyan›n en ihtişaml› ve uzun ömürlü devletlerinden biri olan Osmanl›

İmparatorluğu, 20. yüzy›la gelindiğinde eski gücünü koruyamam›ş, Birinci

Dünya Savaş›’n›n kaybedilmesinin ard›ndan büyük güçler taraf›ndan

paylaş›lm›şt›r. Ancak millet, İstanbul Hükümetince imzalanan Mondros

Mütarekesi’ni kabul etmeyerek yaşam›n› imparatorluk yöneticilerinden

farkl› bir mecrada mücadeleye devam karar› al›p bağ›ms›zl›k savaş›na

başlam›şt›r.

Milli Mücadele’nin k›v›lc›m› Mustafa Kemal Paşa’n›n Samsun’a

ç›k›ş›yla birlikte at›lm›ş, Amasya Tamimi ve Erzurum Kongresi’nin ard›ndan

gerçekleştirilen Sivas Kongresi’nde Yeni Türkiye’nin temelleri

1

Atatürk’ün bu nutkunun öteki söylevlerinden ay›rt edilebilmesi için okuyucular taraf›ndan Büyük Nutuk diye adland›r›lmas› konusunda Bkz.: Enver Ziya Karal, “A盺 Konuşmas›”, Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Y›l› Semineri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1980, s. 1.

2

Mustafa Kemal Paşa aç›l›ş konuşmas›nda hesap vereceğini şu sözlerle dile getirmiştir:“…senelerden beri devam eden efâl ve icraat›m›z›n milletimize hesab›n› vermek vazifem olduğu kanaatindeyim…”. Akşam, 16 Teşrinievvel 1927, s. 1.

3 _{Araşt›rmada, yayg›n ve yerel bas›ndaki gazetelerin 13–31 Ekim 1927 tarihleri}

aras›ndaki say›lar› incelenmiştir. Büyük Nutuk ile ilgili haber vermeye devam eden Hâkimiyet-i Milliye gazetesinin 1-10 Kas›m 1927 tarihleri aras›ndaki say›lar› da araşt›rmaya dahil edilmiştir.

oluşturulmuştur.

_{İstanbul’un işgal edilmesinin ard›ndan Ankara’da toplanan}

Büyük Millet Meclisi, Anadolu hareketine kamuoyunda meşruiyet sağlarken,

ayn› zamanda İstanbul Hükümeti karş›s›nda ulusal bir merkez olmuştur.

Türkiye Büyük Millet Meclisi toplan›rken amaç siyasal iktidar› ele

geçirmek yerine ülkeyi işgalcilerden kurtarmak olduğundan dolay› üyeler

mecliste siyasal parti oluşturmayacaklar›na dair karar alm›şlard›. Buna

rağmen, Türkiye Komünist Partisi, Halk İştirakiyun Partisi gibi partiler

kurulmuş, Birinci ve İkinci Grup ortaya ç›km›şt›r. Mustafa Kemal Paşa

liderliğindeki Birinci Grup, sonradan Cumhuriyet Halk F›rkas›’na dönüşmüş

ve tarihsel süreçte kendisini Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk

Cemiyeti’nin devam› şeklinde temellendirmiştir.

_{Cemiyetin kurulduğu}

Sivas Kongresi (4–11 Eylül 1919) ilk kongre, partinin kuruluş tarihi de

İzmir’in kurtuluşunun birinci y›l› seçilmiştir. ARMHC örgütleri bu dönem

Halk F›rkas› örgütüne kat›lm›ş, kurulduğu günden başlayarak Halk F›rkas›

ülkenin resmi partisi olmuştur.

_{İkinci Grup ise seçimlere grup olarak}

kat›lmad›ğ› gibi bireysel aday da göstermemiş/gösterememiştir.

_Ülkenin

düşman işgalinden kurtuluşuna değin işgal kuvvetleri ve İstanbul

Hükümeti’ne karş› tek vücut olan Milli Mücadele’nin önder kadrosu içindeki

fikir ayr›l›klar› saltanat›n kald›r›lmas› ve özellikle Cumhuriyet’in ilan›yla

birlikte su yüzüne ç›km›şt›r.

_{Mustafa Kemal Paşa’n›n ulusal önder}

4

Anadolu’da özellikle Ermeni ve Rum tehlikesinin ortaya ç›kt›ğ›/ç›kacağ› yerlerde yerel örgütlenmeye gidilmiş, bu yerel örgütler Sivas Kongresi’nin ard›ndan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti(ARMHC) ad› alt›nda birleşmişlerdir. Bu birleşmeye rağmen Anadolu’daki hareket, tek ve ulusal bir merkez olmay› ancak Büyük Millet Meclisi aç›ld›ktan sonra sağlam›şt›r. Hakk› Uyar, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yay›nlar›, İstanbul, 1999, s. 60.

5

İhsan Güneş, Birinci TBMM’nin Düşünce Yap›s› (1920-1923), Türkiye İş Bankas› Yay›nlar›, Ankara, 1997, s. 55-71.

6

ARMHC ülkeyi düşmandan kurtarm›şt›. Kurtuluşu ve bağ›ms›zl›ğ› kazanarak milleti mutlu eden “kadro”, onun devam› olan Cumhuriyet Halk F›rkas› ad›yla milleti ve devleti bağ›ms›z bir şekilde yaşamas›n› sağlayacak, ülkeyi geri kalm›şl›ktan kurtararak modernleştirecekti. Hakk› Uyar, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, s. 69–75.

7

1923 y›l›nda yap›lan seçimler sonras›nda 11 Eylül 1923 tarihini kuruluş tarihi kabul eden Halk F›rkas›, Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas›’n›n kuruluşundan bir hafta önce, 10 Kas›m 1924 tarihinde ismini “Cumhuriyet Halk F›rkas›” olarak değiştirdi. 4. Büyük Kurultay (1935)’daki nizamnamenin birinci maddesinde ise ismi Cumhuriyet Halk Partisi olarak kabul edildi. Tar›k Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler 1859-1952, İstanbul, 1952, s. 560; Hikmet Bila, CHP Tarihi 1919-1979, Doruk Matbaac›l›k, Ankara, 1979, s. 65.

8

Mete Tunçay, “Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1950)”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 8, İletişim Yay›nlar›, İstanbul, t.y., s. 2019.

9

İhsan Güneş, a.g.e., s. 5-100.

10 _{Birinci Büyük Millet Meclisi milletvekilleri, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk}

Cemiyeti üyelerinden oluşmuştur. Farkl› toplumsal yap›lardan gelen milletvekillerinin farkl› ideolojik yaklaş›mlar›n›n mücadeleyi olumsuz etkilemesinin önüne geçmek için Sivas Kongresi’nde al›nan “Her türlü f›rkac›l›ktan” uzak durulmas› karar› BMM içinde partileşmenin önünü kapam›ş, ancak bu karara rağmen Meclis’te birçok gruplaşmalar ve hizipleşmeler oluşmuştur. Başlang›ç aşamas›nda oluşan bu gruplar sonraki zamanlarda –bağ›ms›zlar d›ş›nda- kendilerini Birinci Grup ve İkinci Grup ad›yla ifade etmiştir. Hakk› Uyar, Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, s. 61.

kimliğiyle yönetimi biçimlendirme gücünü kabul ettirmesi önderler kadrosu

içindeki dağ›l›m› etkilemiştir.

_{Milli Mücadele y›llar› boyunca yerel}

önderler, ulusal önderler kadrosu ve ulusal önder şeklinde üçe ayr›labilen

önderlik, Mustafa Kemal Paşa’n›n ulusal ölçekte önder ve başkomutan

unvan›n› Gazi Paşal›ktan ayr›lmaks›z›n genişletmesine yol açm›şt›r.

1923 y›l›nda yap›lan seçimler sonucu 437 Birinci Meclis üyesinden

125’i yeniden seçilirken, milletvekillerinden 114’ü Birinci Gruba mensuptur.

Böylesi bir ortamda, Saltanat›n ve halifeliğin kald›r›lmas›na muhalif

olanlar›n da kat›l›m›yla

_{17 Kas›m 1924’de Kaz›m Karabekir Paşa}

başkanl›ğ›nda Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas› kurulmuştur. Halk

F›rkas›’ndan istifa eden milletvekilleri de bu partinin etraf›nda birleşmiştir.

1925 y›l›nda meydana gelen Şeyh Sait İsyan› sonucu Takrir-i Sükûn

Yasas› ç›kar›lm›ş, devam›nda İstiklal Mahkemeleri kurulmuş,

_{3 Haziran}

1925’de Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas› kapat›larak siyasal muhalefete

son verilmiştir. Bu dönemde toplum yap›s›n› derinden etkileyecek bir dizi

radikal reform gerçekleştirilmiştir.

_{Ülkede ard› ard›na yaşanan toplumsal}

değişimlerin kabulünde

_{-Mustafa Kemal Paşa’n›n Büyük Nutuk’ta belirttiği}

gibi- Takrir-i Sükûn Kanunu önemli katk›lar sağlam›şt›r.

Ziya Hurşit yönetiminde, Cumhurbaşkan›na yap›lacak suikast

girişiminin ortaya ç›kar›lmas› sonras›nda hem eski İttihatç›lar, hem de

Terakkiperver F›rka’n›n ileri gelenleri yarg›lanm›ş; gelişmelerle bir anlamda

muhalefet tasfiye edilmiş, muhalif lider adaylar› da siyaset sahnesinin

11

Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yay›nlar›, İstanbul, 2001, s. 242.

12

Hakk› Uyar, “Atatürk Dönemi İç Politikas›”, Yak›n Dönem Türk Politik Tarihi, An› Yay›nc›l›k, Ankara, 2006, s. 54. İkinci Grup üyeleri, İttihatç›lar ve sosyalistlerle bir araya gelip örgütlü bir şekilde seçime girme karar› alamam›ş, Mustafa Kemal Paşa karş›tlar›n›n oluşturduğu İkinci Grup ne kendisine başkan seçebilmiş ne de bir seçim bildirgesi yay›nlayabilmiştir. Dolay›s›yla da seçimlerde başar› gösteremediler. İhsan Güneş, Birinci TBMM’nin Düşünce Yap›s› (1920-1923), s. 99-100.

13

Ahmet Demirel, “Birinci Mecliste İktidar ve Muhalefet”, Yeni Türkiye Dergisi Cumhuriyet Özel Say›s›, IV/23-24, (Eylül-Aral›k 1998), s. 308-310.

14

Erik Jan Zürcher, Milli Mücadelede İttihatç›l›k, Bağlam Yay›nlar›, İstanbul, 1995, s. 236.

15

Saltanat›n kald›r›lmas›, Cumhuriyetin ilan›, halifeliğin kald›r›lmas› gibi siyasal gelişmeleri, 1925 ve 1926 y›l›nda yap›lan Şapka Kanunu, Tekke ve zaviyelerin kapat›lmas›, Hukuk Fakültesi’nin aç›lmas›, takvim ve saatin değiştirilmesi, yeni Medeni Kanun ile Ceza Kanunu gibi günlük hayat› ilgilendiren sosyal ve kültürel ink›lâplar bu dönemde uygulanmaya başlam›şt›r. Kemal H. Karpat, Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yay›nlar›, İstanbul, 1996, s. 61. Feroz Ahmad, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Kaynak Yay›nlar›, İstanbul, 1999, s. 75-76.

16

Feroz Ahmad, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, (Çev: Sedat Cem Karadeli), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›, İstanbul, 2006,s. 106; Emre Kongar, “Söylev Hangi Koşullar Alt›nda Söylendi”, Türk Dili Dergisi, Söylev Özel Say›s›, XXXVI/314 (1 Kas›m 1977), s. 376-377.

17 _{Kemal Atatürk, Nutuk 1919-1927, Bugünkü Dille Yay›na Haz.: Zeynep Korkmaz,}

d›ş›nda kalm›şt›r.

_{İkinci Büyük Millet Meclisi, yukar›da özetlenen siyasal}

gelişmelerle süresini Temmuz ay›nda tamamlam›şt›r. 1927 y›l› Eylül ay›nda

yap›lan seçimleri “Gazi Mustafa Kemal” imzas›yla halka sunulan

Cumhuriyet Halk F›rkas› adaylar› kazanm›şt›r.

_{Yeni Meclis’in 1 Kas›m}

1927’de aç›lmas›ndan önce toplanan Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n ilk büyük

kongresinde Büyük Nutuk okunmuştur.

Bu dönem bas›nda yaşanan gelişmeler değerlendirildiğinde:

Milli Mücadele döneminde bas›n Ankara ve İstanbul Hükümetini

destekleyenler şeklinde ikiye ayr›labilir. İstanbul gazeteleri içinde Milli

Mücadele’yi destekleyenler, karş›s›nda olanlar ve ayr›ca Anadolu’daki

direniş eylemine sempatiyle yaklaşanlar vard›.

_{Anadolu’daki bas›nda da}

benzer bir yaklaş›m görülmüştür. Babal›k (Konya), Albayrak (Erzurum),

Öğüt (Afyonkarahisar/Konya-Ankara), Aç›ksöz (Kastamonu), İrade-i Milliye

(Sivas), Hâkimiyet-i Milliye (Ankara) ve İzmir’e Doğru (Bal›kesir) gibi

gazeteler Milli Mücadele’yi desteklerken, Ferda (Adana), İrşat (Bal›kesir)

ve Zafer (Kastamonu) gibi gazeteler İstanbul Hükümetinin yan›nda yer

alm›şt›r.

_{Bu dönemde, Anadolu’da ç›kan gazetelere sansür}

uygulanmazken,

_{İstanbul’da örfi idare ve sansür bas›n› ezmiştir.}

İstanbul’un milli kuvvetler taraf›ndan kurtar›lmas› üzerine al›nan ilk

tedbirlerden biri örfi idare ve sansürün kald›r›lmas› olmuştur.

Milli Mücadele devam ederken 8 Nisan 1920 günü halk› bilgilendirmek

ve kamuoyu oluşturmak amac›yla kurulan Anadolu Ajans›, 7 Haziran 1920

tarihinde çal›şmaya başlayan Matbuat ve İstihbarat Dairesi’ne bağlanm›şt›r.

18

Erik Jan Zürcher, Terakkiperver Cumhuriyet F›rkas› (1924- 1925), İletişim Yay›nlar›, İstanbul, 2007, s. 132; Erik Jan Zürcher, Milli Mücadelede İttihatç›l›k, s. 236.

19 _{Üçüncü dönem meclisinin milletvekillerini belirlemek amac›yla 23 Haziran 1927’de}

CHF’de bir tüzük değişikliği yap›lm›şt›r. Buna göre, parti başkan›, milletvekili adaylar›n› tek baş›na belirleme yetkisine sahip olmuştur. 1927 y›l›nda yap›lan seçimlerde –seçim öncesi yap›lan tüzük değişikliğinin de etkisiyle- meclis daha homojen ve bağl› bir kimliğe kavuşmuştur. Hasan Ünder, “Atatürk İmgesinin Siyasal Yaşamdaki Rolü”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, C. 2., İletişim Yay›nlar›, İstanbul, 2001, s. 142.

20 _{Sabahattin Selek, “Atatürk ve Büyük Nutuk”, “Nutuk” Nedir, Ne Değildir,}

Der.:Ahmet Köklügiller, IQ Kültür Sanat Yay›nc›l›k, İstanbul, 2005, s. 54.

21 _{İleri, Yeni Gün, Akşam ve Vakit gibi gazeteler Milli Mücadele’yi desteklerken,}

Peyam-› Sabah, Alemdar ve Türkçe İstanbul gazeteleri şiddetle Milli Mücadele’ye sald›rm›şt›r. Tasvir-i Efkar, İstiklal, İkdam ve Tercüman-› Hakikat ise sempatiyle yaklaşm›şt›r. H›fz› Topuz, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Bas›n Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul,2003, s. 98.

22

İzzet Öztoprak, Kurtuluş Savaş›’nda Türk Bas›n›, Türkiye İş Bankas› Kültür Yay›nlar›, Ankara, 1981, s. 8-13.

23

Milli Mücadele’yi destekleyen Anadolu bas›n›na İstanbul hükümeti ve işgal kuvvetlerince bask› yap›lm›şt›. Örneğin Konya’da yay›n yapan Öğüt gazetesi, 26 Ocak 1920 tarihinde, İngiliz yüksek komiserinin emriyle bask›na uğram›ş ve matbaas› tahrip edilmişti. Alpay Kabacal›, Başlang›çtan Günümüze Türkiye’de Bas›n Sansürü, Gazeteciler Cemiyeti, İstanbul, 1990, s. 109.

24 _{Turhan Feyzioğlu, “Türk Bas›n›n›n Kaderi”, Demokrasiye ve Diktatörlüğe Dair,}

Savaş y›llar› boyunca Anadolu harekât›n›n sesi olan Anadolu Ajans›, savaş

bittikten sonra da Cumhuriyet rejimi ve devrimlerin kamuoyuna

aktar›lmas›nda önemli görevler üstlenmiştir.

Milli Mücadele’nin kazan›lmas› sonucu yaşanan sükûnet ortam›,

saltanat›n kald›r›lmas›(na), Cumhuriyet’in ilan›na tepkiler, Lozan bar›ş

görüşmelerindeki tart›şmalar(da)

ve Mecliste İkinci Grubun oluşmas› gibi

olaylarda İstanbul’daki bas›n daha çok muhalefetin yan›nda yer alm›şt›r.

İstanbul bas›n›ndaki fikri yaklaş›mlar Türk devrimine ve ulus bilincine zarar

vermeye başlam›ş ve bu durum Ankara taraf›ndan hoş karş›lanmam›şt›r.

16-17 Ocak 1923 tarihinde İstanbullu gazetecilerle yap›lan İzmit Bas›n

Toplant›s›, hükümetin bas›ndan beklentileri konusunda ilk uyar› niteliği

taş›rken, gerçekte büyük çat›şma Ağa Han’›n, İsmet Paşa’ya yollad›ğ›

saltanat›n kald›r›lmas›n› k›nayan mektubun İsmet Paşa’ya ulaşmadan baz›

İstanbul gazetelerinde yay›nlanmas›yla başlam›şt›r. İstanbul’a gönderilen

İstiklal Mahkemesi’nde ünlü gazeteciler yarg›lanm›ş, Lütfi Fikri Bey’in

yarg›lama sonucu ald›ğ› mahkûmiyet özel bir kanunla affedilmiştir.

Gazetecilerden Velid (Ebuzziya), Cahid, Ahmet Cevdet, Hayri Muhittin ve

Ömer İzzettin Beyler 1923 y›l› sonunda yarg›lanm›ş ve 1924 y›l› baş›nda

beraat etmişlerdir. Böylece bir yandan kamuoyu yat›şt›r›l›rken, diğer yandan

bas›na “Türk Devrimi”nin kararl›l›ğ› ve/veya bas›ndan beklentileri ifade

edilmiştir.

_{Devam eden süreçte, Şeyh Sait ayaklanmas› nedeniyle 4 Mart}

1925’de ç›kar›lan Takrir-i Sükûn Kanunu, hükümete bas›n üzerinde

tasarrufta bulunma hakk›n› vermiştir. Bu kanunla Terakkiperver F›rka’y›

destekleyen Tevhid-i Efkâr, Tanin, Vatan, Ayd›nl›k, Orak Çekiç gazeteleri

başta olmak üzere İstanbul’daki en önemli gazete ve dergilerden sekizi ile

yerel bas›nda Sada-y› Hak (İzmir), Doğru Söz (Mersin), Kahkaha (Trabzon),

İstikbal (Trabzon), Sayha (Adana) ve Yoldaş (Bursa) gazeteleri kapat›lm›şt›r.

Toksöz gazetesi yazar› Şükrü Oğuz ile Doğru Söz gazetesini ç›karan Ata

Çelebi birer y›l hapis cezas›na çarpt›r›lm›şt›r.

_{Gazeteciler genelde beraat}

ederken, 15 y›la kadar hapse mahkûm edilenler de vard›r.

_{Bu dönem}

ortadan kalkan muhalif bas›n yerine İstanbul’da yay›n yapan İkdam, Vakit ve

Akşam gazetelerine ek olarak Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri ç›karken,

25

Turgut Er, Türkiye’de Bas›n Yay›n ve Tan›tma, Bas›n-Yay›n ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ankara, 2003, s. 41.

26

Tar›k Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 3, İletişim Yay›nlar›, İstanbul, 2007, s. 708; Orhan Koloğlu, Osmanl›’dan 21. Yüzy›la Bas›n Tarihi, Pozitif Yay›nlar›, İstanbul, 2006, s. 114-116; Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, s. 243-244

27 _{Tar›k Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler, s. 708; Ergun Aybars, İstiklal}

Mahkemeleri, C. 1-2, Dokuz Eylül Üniversitesi Yay›nlar›, İzmir, 1988, s. 239.

28 _{Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, s. 251} 29

Alpay Kabacal›, Başlang›çtan Günümüze Türkiye’de Bas›n Sansürü, s.115-120.

30 _{Alpay Kabacal›, Türk Bas›n›nda Demokrasi, Kültür Bakanl›ğ›, Ankara, 1994, s.}

Ankara’da Hâkimiyet-i Milliye gazetesi yay›n›na devam etmiştir.

_Böylece

bas›nda genelde her türlü eleştiriden, özellikle y›k›c› muhalefetten uzak,

yap›c› bir dil ve hava hâkimdir.

Yayg›n bas›nda yaşananlar bu şekilde cereyan ederken yerel bas›na

bak›ld›ğ›nda: Milli Mücadele döneminde önemli görevler üstlenen yerel

bas›n,

_{Cumhuriyet’in ilan edilmesinden sonra çal›şmalar›na devam etse de}

Milli Mücadele y›llar›nda gösterdiği başar›y› yakalayamam›şt›r. Yerel

gazeteler -taşradaki gazetelerin bir k›sm›n›n resmi vilayet gazetesi olmas›n›n

da etkisiyle

_{- kamuoyunun dördüncü gücü olmaktan ziyade bürokrasiye}

ilişkin bilgiler, merkez ve taşran›n yüksek bürokratlar›na övgüler ile İstanbul

gazetelerinden

_{ve Anadolu Ajans›’ndan aktar›lan makale ve haberlerle}

sayfalar›n› doldurmuş, yay›nland›klar› yerlerde –genelde- İstanbul

gazetelerinin önüne geçememişlerdir.

1927 y›l›na gelindiğinde, yayg›n ve yerel bas›n yap›lan çağdaşlaşma

hareketlerinin ve yaşanan değişimin kamuoyuna benimsetilmesinde

hükümete büyük destek vermiştir.

_{Toplumdaki okuma yazma oran›n›n}

31

Orhan Koloğlu, Osmanl›’dan Günümüze Türkiye’de Bas›n, İletişim Yay›nlar›, İstanbul, 1992, s. 64-65.

32

Atatürk İzmir’de yapt›ğ› konuşmada bas›ndan beklediklerini:: “Türk matbuat›, milletin hakiki sada ve iradesinin tecelligah› olan Cumhuriyetin etraf›nda çelikten bir kale vücuda getirecektir. Bu fikir kalesi, zihniyet kalesi…Erbab› matbuattan bunu talep, Cumhuriyetin hakk›d›r. Bugün milletin samimi olarak müttehit ve mütesanit bulunmas› zaruridir. Umumun selameti ve saadeti bundad›r. Mücadele bitmemiştir. Bu hakikati milletin kulağ›na, milletin vicdan›na lüzumu gibi isalde matbuat›n vazifesi çok ve çok mühimdir” sözleriyle dile getirmiştir. Atatürkçülük (Birinci Kitap): Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Milli Eğitim Bas›mevi, İstanbul, 1988, s. 314.

33

Bu çal›şmada, Türkiye içi ve d›ş› dağ›t›m› yap›lan gazetelere yayg›n bas›n denirken; s›n›rlar› dar ve tan›mlanm›ş bir yörede, yöre halk›n› bilgilendirmeye, eğitmeye, eğlendirmeye, böylece kamuoyunun serbestçe oluşmas›na katk›da bulunmaya gayret eden kitle iletişim araçlar› da yerel bas›n şeklinde tan›mlanm›şt›r.

34

Kağ›t, mürekkep, matbaa harfleri gibi malzemenin yok denecek kadar eksik olduğu bu dönemde Anadolu’da bas›n, her türlü yokluk ve yoksunluk içinde çal›şm›şt›r. Yaşanan olanaks›zl›klar nedeniyle gazete ve dergiler kimi zaman ambalaj kâğ›tlar›na bas›lm›ş, kimi zaman da boylar› küçültülmüş/ sayfa say›lar› azalm›şt›r. Buna rağmen gazeteler görevlerini yerine getirmeye devam etmiştir. İzzet Öztoprak, Kurtuluş Savaş›’nda Türk Bas›n›, s. 30-31.

35 _{Ali Tartanoğlu, “Atatürk Dönemi Türk Bas›n›n›n Niteliği”, Bask›n Bas›n’›n, Çağdaş}

Gazeteciler Derneği, Ankara, 1994, s. 99,

36 _{Vilayet gazeteleri yay›nlanmaya başlad›ğ› zaman İstanbul gazetelerinden al›nan}

haberlerin özetlenerek yay›nlanmas› durumu Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Bu uygulamay› aç›klamak için –alt›n makas- deyimi kullan›lm›şt›r. Hediyetullah Aydeniz, “Tarihsel ve Literal Aç›dan Yerel Gazetecilik”, Türkiye’de Yerel Bas›n, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yay›nlar›, İstanbul, 2007, s. 17.

37

Osmanl› döneminde bas›n›n ve gazeteciliğin merkezi İstanbul olmuştur. Taşraya gönderilen İstanbul gazetelerinin o bölgedeki yerel gazetelerden daha çok ilgi görmesi durumu Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Büyük Nutuk’un okunduğu dönemde İstanbul gazeteleri yan›nda Ankara’da Hâkimiyet-i Milliye gazetesi de taşrada etkilidir.

38

Murat Sadullah Çebi, “Türkiye’de Siyasal Sistem ve Medya İlişkilerinin Tarihi Boyutu”, Yeni Türkiye Dergisi Cumhuriyet Özel Say›s›, IV/23-24, (Eylül-Aral›k 1998), s. 2748.

azl›ğ› ve gazete sat›n al›p okuyabilecek insanlar›n da -gazetelerin ülkenin her

yan›na rahatça dağ›t›lamad›ğ› için- gazete alamamalar› nedeniyle hükümet

bas›na ekonomik katk› sağlam›şt›r.

_{Özel reklâmlar›n az olduğu bir zamanda}

resmi ilan dağ›t›m› ve kâğ›t sat›ş› devlet arac›l›ğ›yla düzenlenmiştir.

_Yine

tüm bas›m araç gerecinin d›şal›m› ve taşradaki devlet bas›mevlerinden yerel

gazetelerin yararland›r›lmas› da, bas›n ile yönetim ilişkilerinin seyrine yön

vermiştir. Bu dönemdeki gazete sahipleri veya başyazarlar›n›n çoğu

milletvekilidir.

_{Yunus Nadi (Anadolu’da Yeni Gün, Cumhuriyet), As›m ve}

Hakk› Tar›k Us Kardeşler (Vakit, (Kurun) Son Saat), Celal Nuri İleri (İleri),

Mahmut Soydan (Milliyet-Tan), Falih R›fk› Atay (Hâkimiyet-i Milliye),

Necmeddin Sadak (Akşam), Ferit Celal Güven (Yeni Adana, Türk Sözü),

Haydar Rüştü Öktem (Anadolu ve Duygu) bu gazetecilere örnek verilebilir.

Muhalefet yapmayan belli başl› gazetelerin sahip ya da yazarlar› en az iki, üç

–kimileri beş dönem- parlamentoda bulunmuştur.

Büyük Nutuk’un okunduğu 15-20 Ekim 1927’de İstiklal Mahkemeleri

kald›r›lm›ş (7 Mart 1927),

Takrir-i Sükûn Kanunu iki y›l daha uzat›lmas›na

rağmen pek uygulanmam›şt›r.

_{Cumhuriyet Halk F›rkas› tek ve toplumu}

kucaklay›c› bir partidir.

_{Büyük Nutuk’un yay›nland›ğ› dönemde bas›n}

genelde Mustafa Kemal Paşa’n›n birleştirici ve yol gösterici kimliği

etraf›nda toplanarak bir bütün oluşturmuştur.

Gazi Mustafa Kemal Paşa, Büyük Nutuk’un haz›rl›k aşamas›ndaki

yoğun çal›şmalar›ndan dolay› geçirdiği kalp spazm› nedeniyle

_{-doktorlar›n}

dinlenme tavsiyesine uyarak- 16 May›s 1919’da ayr›ld›ğ› İstanbul’a sekiz y›l

39

Milli Mücadele döneminden itibaren bas›na başta para yard›m› olmak üzere çeşitli vas›talarla destek olunmuştur. Bu yard›mlar y›llara göre: 1920’ 2.500, 1921’de 75.689, 1922’de 106.806, 1923’de 106.805, 1924’de 136.390, 1925’de 616.688, 1926’da 554.655, 1927’de 494.068 lirad›r. Para yard›mlar› yan›nda gazetelere kâğ›t, hurufat ve diğer malzeme yard›mlar› da yap›lm›şt›r. Nurettin Güz, Türkiye’de Bas›n-İktidar İlişkileri (1920-1927), Turhan Kitabevi, Ankara, 2008, s. s. 111-112.; Fethi Kardeş, 60 Y›l›n Hikayesi, Ankara, 1980, s. 19.

40 _{Orhan Koloğlu, Osmanl›’dan Günümüze Türkiye’de Bas›n, s. 65.} 41

Ali Tartanoğlu, Bask›n “Bas›n”›n, s. 105.

42 _{Uygur Kocabaşoğlu, “1919-1938 Dönemi Bas›n›na Toplu Bak›ş”, A.Ü. Siyasal}

Bilgiler Y›ll›ğ› 1981, Ankara, 1982, s. 112 (95-127); Uygur Kocabaşoğlu, makalesinde 1920-1938 y›llar› aras›nda Büyük Millet Meclisi’nde görev yapan bas›n mensuplar›n›n tam listesini 126-127. sayfalarda vermiştir.

43 _{Mete Tunçay, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, s. 2021.} 44

Tar›k Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasal Partiler 1859-1952, s. 560.

45 _{Prof. Dr. Yuluğ Tekin Kurat, Gazi Mustafa Kemal Paşa’n›n, Büyük Nutku}

Cumhuriyet Halk F›rkas› Kurultay›’ndan önce Haziran ay›nda okumak isteğini, haz›rl›k aşamas›ndaki yoğun çal›şmalardan dolay› geçirdiği kalp spazm› nedeniyle ertelenerek Ekim ay›ndaki CHF kongresinde okunduğunu dile getirirken, İzmir’de yay›nlanan Anadolu gazetesi nisan ay›ndan beri Mustafa Kemal Paşa’n›n CHF kongresinde tarihi nutkunun okunacağ›n› belirtir. Yuluğ Tekin Kurat “Büyük Nutuk’un Okunduğu Y›l›n Türkiyesi: 1927”, 70. Y›l›nda Ulusal ve Uluslararas› Boyutlar›yla Atatürk’ün Büyük Nutuk’u ve Dönemi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 1999, s. 171.

sonra 1 Temmuz 1927 tarihinde yeniden gitmiş,

_{İstanbul’da kald›ğ› süre}

boyunca askerlikten emekliye ayr›lm›ş, 3. Dönem için yap›lan iki dereceli

seçimleri de İstanbul’da(n) izlemiştir.

_{30 Eylül’e kadar orada kalan Paşa,}

bu zaman diliminde önemli bir bölümünü belgelere dayanarak Ankara’da

kaleme ald›ğ› Büyük Nutuk’un son bölümlerini İstanbul’da yaz›p

düzeltmeleri yapm›şt›r.

Büyük Nutuk’un okunmas›n› yayg›n ve yerel bas›n büyük bir ilgiyle

karş›lam›şt›r.

_{Öyle ki verilen haberlere bak›ld›ğ›nda CHF Kongresi’ni bile}

gölgede b›rakm›şt›r. Daha Ağustos ay›nda Büyük Nutuk'la ilgili haberler

gazete sayfalar›n› süslemiş,

_{yayg›n bas›nda 13 ve 14 Ekim günlerinde}

Kongre ve Mustafa Kemal Paşa’n›n Büyük Nutku’nu 15 Ekim günü

başlayacak kongrede okuyacağ› duyurulmuştur.

_{Büyük Nutuk okunmadan}

önce, kamuoyu bas›n taraf›ndan bilgilendirilerek haz›r hale getirilmiştir.

Mustafa Kemal Paşa, siyasi bir lider olarak “Ben ne yapt›m, niye

yapt›m, nas›l yapt›m, kimlerle yapt›m, karş›ma kimler ç›kt›?”

_sorular›na

46

Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçal› Atatürk Günlüğü, Atatürk Araşt›rma Merkezi, Ankara, 2007, s. 399-400; Büyük Nutuk’un haz›rl›k çal›şmalar›ndaki yoğunluk konusunda hem Afet İnan’›n, hem Ruşen Eşref’in, hem de diğerlerinin belirlemeleri konusundaki uyar›lar› taş›yan sohbetleri için Prof. Dr. Sad›k Tural’a teşekkür ederim. Sad›k Tural, “Büyük Nutuk’un Sahibi Yüce Şahsiyet”, 10 Kas›m 2007 Atatürk’ü Anma Töreni Konuşmalar›, Atatürk Araşt›rma Merkezi Yay›nlar›, Ankara, 2008, s. 5-11, 31-32, 49, 57,71-73, 77-78; Afet İnan, Atatürk Hakk›nda Hat›ralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankas› Yay›nlar›, 2007, s. 440-451,

47

Mustafa Kemal Paşa’n›n İstanbul’a geldiğini haber veren 1 Temmuz tarihli gazeteler haberi oldukça süslü bir şekilde verirler. Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulmas› 1923-1931, Tarih Vakf›, İstanbul, 2005, s. 180.

48 _{İsmet Giritli, “Okunuşunun 75. Y›l›nda Büyük Nutuk”, Yetmişbeşinci Y›l›nda Büyük}

Nutuk’u Anlayarak Okumak Bilgi Şöleni (17-18 Ekim 2002 Ankara), Atatürk Araşt›rma Merkezi, Ankara, 2003, s. 5. Yaşanan bu sağl›k sorunu nedeniyle söylevin sonraki k›s›mlar›n›n özet şeklinde aktar›ld›ğ› görülür. Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulmas› 1923-1931, s. 180.

49

Afet İnan, Atatürk Hakk›nda Hat›ralar ve Belgeler, s. 441.

50 _{Kaynak olarak yayg›n bas›nda Akşam, Cumhuriyet, Hâkimiyet-i Milliye, İkdam,}

Milliyet ve Vakit gazeteleri ile yerel bas›nda -kütüphanelerde say›lar›na ulaş›labilen- Aç›ksöz, Ahenk, Amasya, Babal›k, Bal›kesir, Bart›n, Çank›r›, Güzel İnebolu, Haber, Hizmet, Hür Fikir, K›z›l›rmak, Malatya, Mamuratül Aziz, Milli Gazete, Tarsus, Urfa, Yeşil Giresun ve Yozgat gazeteleri incelenmiştir.

51

Bas›n, Mustafa Kemal Paşa’n›n Büyük Nutuk’unu Cumhuriyet Halk F›rkas› kongresinde okuyacağ›na dair haberleri Ağustos ay›nda duyurmuştur. İsmail Arar, “Büyük Nutkun Kapsam›, Niteliği, Amac›”, Atatürk’ün Büyük Söylevinin 50. Y›l› Semineri, Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, Ankara, 1980, s. 125; İzmir’de yay›nlanan Anadolu gazetesi ise Atatürk’ün kongrede tarihsel bir nutuk vereceğinin Nisan ay›ndan beri beklendiğini dile getirmiştir. Zeki Ar›kan, “Büyük Söylev’in Yank›lar›”, “Nutuk” Nedir, Ne Değildir, Der.:Ahmet Köklügiller, IQ Kültür Sanat Yay›nc›l›k, İstanbul, 2005, s. 408.

52 _{13 Ekim tarihli Milliyet gazetesinde haber “F›rka Kongresi İstihzarat Hitam Buldu”}

14 Ekimdeki yaz›da ise “Cumhuriyet Halk F›rkas› Kongresi Yar›n Sabah Küşad Edilecektir.” cümleleriyle verilmiştir. Milliyet, 13-14 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

53

Sad›k Tural, “Ayd›nlar Büyük Nutuk’u Anlayarak Yeniden Okusalar”, Yetmişbeşinci Y›l›nda Büyük Nutku Anlayarak Okumak, Bilgi Şöleni 17-18 Ekim 2002 Ankara, Atatürk Araşt›rma Merkezi Yay›nlar›, Ankara, 2003, s. VII-XI.

aç›kl›k getirdiği Büyük Nutuk’unu okumaya 15 Ekim günü başlam›ş ve 20

Ekim günü tamamlam›şt›r.

_{15 Ekim tarihinden itibaren yayg›n bas›nda}

nutukla ilgili haberler ayr›nt›l› bir şekilde ele al›nm›şt›r.

Ulusal-Yayg›n Bas›nda Büyük Nutuk

Yayg›n bas›nda gazeteler kongrenin ilk günü ile ilgili ayr›nt›l› bilgi

vermekten daha çok genel değerlendirmeler yapm›şlar, as›l haberleri 16

Ekim tarihinden itibaren okuyucular›na aktarm›şlard›r. Ankara’da

yay›nlanan Hâkimiyet-i Milliye gazetesi

_{ilk günden itibaren konular›}

İstanbul’da yay›nlanan diğer gazetelere ve yerel bas›na göre daha ayr›nt›l›

ele alm›şt›r.

15 Ekim tarihli Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde Cumhuriyet Halk

F›rkas›’n›n yapacağ› kongre “Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n İlk Kongresi

Bugün Onda Millet Meclisi’nde Umumi Reis Gazi Hazretleri Taraf›ndan

Küşad olunacakt›r” başl›ğ›yla okuyuculara ilk sayfan›n yar›s› ayr›larak

duyurulurken,

_{Cumhuriyet gazetesi ilk günü okuyucular›na: “Saat dokuzu}

çeyrek geçe bir k›ta asker geldi. Ve bahçe kap›s›ndan itibaren binan›n

önünde üç s›ra teşkil etti. Biraz sonra musiki tak›m› göründü. Ve k›tan›n

baş›nda mevki ald›. İçeride yukar› kat localar›nda baz› mebuslar›n aileleri

ve daha baz› davetli han›mlar göze çarp›yor...” sözleriyle betimlemiştir.

Milliyet gazetesinin yar›m sayfa ay›rd›ğ› haber: “Cumhuriyet Halk

F›rkas›’n›n Bugün Ankara’da İnikad Edecek Olan Büyük Kongresi Çok

Müstesna Bir Ehemmiyete Haizdir.” başl›ğ›n› taş›rken,

_{Akşam gazetesi 15}

54_{“Büyük Gazimizin tarihi Nutku 36 Saat 33 dakika devam Etmiştir”, Milliyet, 21}

Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Vakit, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. İsmail Arar, “Büyük Nutkun Kapsam›, Niteliği, Amac›”, Atatürk’ün Büyük Söylevinin 50. Y›l› Semineri, s. 127; Hikmet Bila, CHP Tarihi 1919-1979, s. 81. Mustafa Kemal Paşa, 15 Ekim 1927 Cumartesi 5 saat 32 dakika, 16 Ekim 1927 Pazar günü 5 saat 37 dakika, 17 Ekim 1927 Pazartesi günü 6 saat 20 dakika, 18 Ekim 1927 Sal› günü 6 saat 24 dakika, 19 Ekim 1927 Çarşamba günü 6 saat 24 dakika ve 20 Ekim 1927 Perşembe günü 6 saat 14 dakika olmak üzere Büyük nutkun tamam›n› 36 saat 31 dakikada okumuştur.

55 _{Hâkimiyet-i Milliye gazetesi 10 Ocak 1920 y›l›nda yay›nlanmaya başlad›. Milli}

Mücadele’nin sözcüsü olan gazete, daha sonraki y›llarda Ulus ad›yla yay›n hayat›na devam etmiştir. İzzet Öztoprak, Kurtuluş Savaş›’nda Türk Bas›n›, s. 11-12.

56

Habere göre Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n büyük kongresi öğleden önce saat onda aç›lacakt›. Aç›l›ş saatine kadar milletvekilleri ve vilayetlerden gelen kongre üyeleri jaketayi veyahut redingot elbise giyerek toplant›ya kat›lacakt›. CHF Genel Başkan› Gazi Hazretleri bir nutuk ile kongreyi açt›ktan sonra nizamname uyar›nca kongrenin ikinci başkan› ve kâtipleri seçilerek mesai başlayacakt›. Kongrenin aç›l›ş›na ait bu bilgilerden sonra nutukla ilgili haberlere geçilmiştir. Hâkimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

57

Cumhuriyet, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. Büyük Nutuk’u dinlemek için 315 milletvekili, 63 ilden gelen Halk F›rkas› üyesi 2 delege d›ş›nda sefirler, askerler, bürokratlar, memurlar ve halk salonda haz›r bulunmuştur. “Büyük Kongre Nas›l Küşad Edildi”, Milliyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

58

Haberde kongre hakk›nda bilgi verildikten sonra konu Büyük Nutuk’a getirilmiş, “…teyide hacet yok ki, Gazi’nin nutku, gelişigüzel herhangi bir f›rka reisinin nutkuyla mukayese edilemez.” dendikten sonra nutkun hem Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n hem de Yeni

Ekim günü verdiği k›sa haberde: “Murahhaslar Topland›lar, F›rka Kongresi

Yar›n Saat Onda Toplan›yor, Murahhaslar Kamilen Geldiler” ifadesini

kullanm›şt›r.

_{Vakit gazetesi çerçeve içine alarak öne ç›kard›ğ› haberi}

“Büyük Kongre Bugün Öğleden Evvel Küşad Ediliyor” sözleriyle duyurdu.

İkdam gazetesi

_{de “F›rka Kongresi Bugün İçtimağ Edecek” adl› haberde}

öğleden önce f›rka kongresinin aç›l›ş töreninin yap›lacağ›n›, öğleden sonra

Mustafa Kemal Paşa’n›n “tarihi nutku”nu okumaya başlayacağ›n› ve bunun

bir hafta süreceğini duyurmuştur.

Yayg›n bas›nda 16 Ekim tarihinden itibaren birinci sayfa başta olmak

üzere sayfalar CHF Kongresi ve nutukla ilgili haberlere ayr›lm›şt›r.

Kat›l›mc›lar, dinlemeye gelenler, salonun durumu, Mustafa Kemal Paşa’n›n

ne giydiği ve aç›l›ş günü meclise girişi gibi tüm yaşananlar yayg›n bas›ndaki

gazetelerde benzer sözcüklerle –ama en ince ayr›nt›s›na kadar- ifade

edilmiştir. Denilebilir ki, radyo yay›n›n›n yap›lmad›ğ› bu dönemde, yayg›n

bas›n arac›l›ğ›yla gazeteleri okuyanlar Büyük Nutuk’u salonda dinlemiş gibi

olacaklard›r.

İlk sayfan›n tamam›n›n kongre aç›l›ş›na ve okunacak nutukla ilgili

haberlere ayr›ld›ğ› 16 Ekimdeki Hâkimiyet-i Milliye gazetesi “Gazi

Hazretleri F›rkam›z›n büyük kongresini dün Millet Meclisi’nde küşad

buyurdular. Vatan› kurtarmak ve yükseltmek yolundaki dokuz senelik icraat

ve mesailerine dair beyanatta bulunmaya başlad›lar” sözleriyle konuyu

manşetten vermiştir. Haberde ilk günün ayr›nt›l› bir özeti de

bulunmaktad›r.

_{“Vatan› kurtaran” Mustafa Kemal Paşa, “V a t a n ›}

Kurtaran›n F›rkas›”n›n aç›l›ş› için alk›şlar aras›nda salona girerken üzerinde

jaketatayi vard›r.

_{Mustafa Kemal Paşa devam eden alk›şlar aras›nda riyaset}

kürsüsüne ç›karken, Erkan-› Harbiye Umumiye Reisi Müşir Fevzi Paşa

hazretleri, Paris Büyükelçisi Fethi, Prag elçisi Vas›f Beyler, Riyaset-i

Cumhur locas›na, ordu müfettişi Ali Seyid, İzzettin Paşalar ve kolordu

Türkiye’nin tarihini ayd›nlatacak bir belge olduğu vurgulanm›şt›r. Milliyet, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

59

“Murahhaslar Topland›lar”, Akşam, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

60 _{“Büyük Kongre Bugün Öğleden Evvel Küşad Ediliyor”, Vakit, 15 Teşrin-i Evvel}

1927, s. 1.

61 _{İkdam gazetesi, 1894-1928 y›llar› aras›nda İstanbul’da yay›nlanm›şt›r. İzzet Öztoprak,}

Kurtuluş Savaş›’nda Türk Bas›n›, s. 5.

62 _{“F›rka Kongresi Bugün İçtimağ Edecek”, İkdam, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.} 63

Mustafa Kemal Paşa’n›n kongreyi a盺›: “…Gazi ayakta olduğu halde elini cebine soktu ve cebinden küçük k›rm›z› bir defter ç›kard› ve kaşlar›n› çatt›, o küçük defterin küçücük sayfalar›n› kar›şt›rd›. Önüne b›rakt›...” şeklinde en ince ayr›nt›s›na kadar aktar›lm›şt›r. Milliyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. Büyük Nutuk ve kongre ile ilgili betimleme ve haberlerde bu hikâyeci anlat›m devam etmiştir.

64 _{Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.} 65

Gazeteler sadece nutukla ilgili değil, Mustafa Kemal Paşa’n›n k›yafetlerini de okuyucular›na ayr›nt›l› bir şekilde duyurmuştur. Örneğin 17 Ekim günü lacivert elbise giymiştir. Hâkimiyet-i Milliye, 17 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

kumandan› Şükrü Naili Paşa ve büyükelçiler Muhtar ve Memduh Şevket

Beyler yan taraftaki locaya geçerler.

_{Bu esnada Mustafa Kemal Paşa}

kürsüye gelerek Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n büyük kongresini açt›ğ›n› ilan

etmiş; ard›ndan k›rm›z› defterini ç›kararak oraya işaret ettiği konu

başl›klar›n› ancak kendisinin başaracağ› bir tarz ve üslupla okumaya

başlam›şt›r.

İlk sayfas›n› Büyük Nutuk ve Cumhuriyet Halk F›rkas› Kongresi’ne

ay›ran bir diğer gazete Vakit’tir. Haberi: “Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n İlk

Büyük Kongresi Dün Sabah Saat Onda Büyük Millet Meclisi Salonunda

Aç›ld›: Gazi Hazretleri Tarihimizin En Güzide Sahifelerini Teşkil Etmekte

Olan Nutuklar›n› İrada Başlad›lar” sözleriyle ve çerçeve içinde veren gazete

birinci sayfada konuyla ilgili iki köşe yaz›s› yay›nlam›şt›r. “Büyük Nutuktan

Evvel” adl› yaz›da nutuk okunmadan önce yaşananlar aktar›lm›ş; başyazar

taraf›ndan yaz›lan “Gazinin Eseri” adl› haberde Büyük Nutuk’la ilgili

aç›klamalar yap›lm›şt›r.

Cumhuriyet gazetesi

_{başl›ğ›nda: “Dün F›rka Kongresi topland›: Gazi}

Hazretleri Tarihi Nutuklar›n› İrada Başlad›lar” dedikten sonra diğer

gazetelerde yer alan kongre aç›l›ş›yla ilgili haberleri aktararak Mustafa

Kemal Paşa’n›n bir vecizesine yer vermiştir.

_{Ve her gün ilk sayfada}

Mustafa Kemal Paşa’n›n sözlerini çerçeve içinde “Gazi’nin Vecizeleri”

başl›ğ›yla sunmaya devam etmiştir.

66 _{Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. Dinleyenler aras›nda yabanc› elçiler}

yan›nda İstanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nden Köprülüzade Fuat, Fen Fakültesi reisi Tamer Beyler ile bu dönem Ankara’da yap›lan T›p Kongresi’ne kat›lmak için gelen Darülfünun Emini Dr. Ömer Bey de vard›r. “Darülfünun Fakülte Reisleri Ankara’da”, Cumhuriyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

67

Vakit, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2. Vakit gazetesi ikinci sayfas›n›n tamam›na yak›n›n› Büyük Nutukla ilgili haberlere ay›rm›şt›r. Büyük nutuk ve kongreyle ilgili fotoğraflar ise en çok bu gazetede yer alm›şt›r.

68 _{Cumhuriyet gazetesi, 1918 tarihinde İstanbul’da Yeni Gün ad›yla yay›nlanmaya}

başlam›şt›r. İstanbul’un işgali üzerine 10 Ağustos 1920 tarihinden itibaren Ankara’da, Ankara’da Yeni Gün ad›yla ç›kan gazete, 7 May›s 1924’den sonra İstanbul’da Cumhuriyet ad›yla yay›nlanm›şt›r. Günümüzde de ayn› isimle ç›kmaya devam etmektedir. İzzet Öztoprak, Kurtuluş Savaş›’nda Türk Bas›n›, s. 6.

69

“Büyük Gazi ve Halaskar diyor ki: “Döğüşerek, mücadele ederek ölmek, hiç olmazsa şerefli idi. Hürriyeti gasp edilen bir millet ne kadar zengin ve müreffeh olursa olsun, mütemeddin insaniyet nazar›nda bir uşaktan daha iyi muameleye lay›k değildir. Türkün şerefi, hissiyat›, büyük ve yüksek kabiliyeti vard›r.” Cumhuriyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

70

Cumhuriyet gazetesinin 16 Teşrin-i Evvel 1927 tarihindeki birinci sayfas› “Ankara Kongresi” başl›kl› makale ve “Gazi’nin Vecizeleri” başl›kl› köşe d›ş›nda tamam›yla nutukla ilgili haber ve özetlere ayr›lm›şt›r.

Akşam gazetesi

_{kongrenin ilk gününü “Gazi Hazretleri Bu Sabah Tam}

Saat Onda Büyük Kongreyi Küşad Buyurdular” sözleriyle verirken habere

büyük boy bir Atatürk portresi eklemiştir.

Yayg›n bas›n içinde haberleri fotoğraf kullanmadan veren İkdam

gazetesi 16 Ekim günü manşetten ve çerçeve içinde verdiği “Cumhuriyet

Halk F›rkas› Kongresi Dün Ankara’da Büyük Millet Meclisi Salonunda

Topland› ve Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretleri Tarihi ve Mühim

Nutkunu İrada Başlad›lar. Halk F›rkas› Kongresinde, F›rkan›n Müstakbel

Hareket ve İcraat›na Müteallik Tedabir Dahi Müzakere Edilecek”, haberinin

alt›nda Mustafa Kemal Paşa’n›n nutkunda dokuz senelik dönemin tarihine

değineceği belirtilerek ilk gün yaşananlar -Kongrenin başlamas›ndan önce

yaşananlar, Mustafa Kemal Paşa’n›n Kongreyi a盺› ve a盺 konuşmas›ndan

sonraki kongre ile ilgili görev dağ›l›m› da (kongredeki alk›ş sesleri de

dâhil)-aktar›lm›şt›r.

Mustafa Kemal Paşa’n›n kongrede a盺 konuşmas› yapmas›na kadar

geçen süreçte bas›n Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n ilk kongresinin

toplanacağ›n› yazm›şt›r. Mustafa Kemal Paşa’n›n Cumhuriyet Halk

F›rkas›’n›n dokuz sene önce ortaya ç›kt›ğ›n› ve bu yüzden ilk kongresini

Sivas’ta yapt›ğ›n› ifade ederek ikinci büyük kongreyi

_{açt›ğ›n› dile getirdiği}

konuşmas›ndan sonra bütün gazeteler gerçekleşen kongreden İkinci Kongre

diye bahsetmişlerdir.

_{Büyük Nutuk’un okunduğu alt› gün boyunca haberler}

–Refet Paşa’n›n Halifeye hediye ettiği atla ilgili haber d›ş›nda

_genelde

konuyla ilgili başl›k atarak fotoğraflarla desteklenerek verilmiştir.

Yayg›n bas›nda Büyük Nutuk’un geniş özetleri yan›nda makale

veya yorumlar ağ›rl›k taş›m›şt›r. Genel olarak Yunus Nadi,

_Yakup

71

Bütün gücü ile Milli Mücadele yan›nda olan Akşam gazetesi, ilk say›s›n› 9 May›s 1918 tarihinde ç›karm›ş, uzun bir süre yay›nlanmaya devam etmiştir. İzzet Öztoprak, Kurtuluş Savaş›’nda Türk Bas›n›, s. 7.

72 _{“Gazi Hazretleri Bu Sabah Tam Saat Onda Büyük Kongreyi Küşad Buyurdular”,}

Akşam Gazetesi, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. Haberde sabah sekizden itibaren kongrenin yap›lacağ› alandaki yaşananlardan başlayarak Mustafa Kemal Paşa’n›n kongre binas›na gelişi, kongreyi a盺 konuşmas› ayr›nt›l› bir şekilde okuyuculara aç›klanm›şt›r.

73 _{İkdam, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.} 74

Mustafa Kemal Paşa, Sivas Kongresi’ni bütün milletin istek ve düşüncelerinin temsil edildiği bir kongre olduğunu, bu ikinci kongreyle de CHF’nin bütün milletin gerçek duygu ve temennilerine tercüman olma görevini üstlendiğini dile getirdi. Kongre sonras›nda kabul edilen değişmez genel başkan s›fat›yla partisinin baş›nda bu hedeflere ulaş›lmas›n› sağlayacak lider de kendisi olacakt›.

75 _{Yunus Nadi, “Ankara Kongresi” adl› makalesinde Erzurum ve Sivas Kongrelerinden}

sonra bu kongreye Ankara Kongresi unvan›n›n verilmesini arzulad›ğ›n› dile getirse de bu görüşü yayg›nl›k kazanmad›. Yunus Nadi, “Ankara Kongresi”, Cumhuriyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.

76 _{“Refet Paşa’n›n Abdülmecid’e Hediye Ettiği At Münasebetiyle Yaz›lan Nameler”,}

Vakit, 20 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.

77 _{Yunus Nadi, “Ankara Kongresi”, Cumhuriyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yunus}

Kadri,

_{Ağaoğlu Ahmet,}

_{Mehmet As›m,}

_{Akçuraoğlu Yusuf,}

_Siirtli

Mahmut,

_{Necmettin Sadak,}

_{Ahmet Rasim,}

_{Zeki Mesud,}

_Hakk›

Tar›k,

_{Aka Gündüz,}

_Vas›f,

_{Avram Galanti}

_{gibi başyazarlar veya kişiler}

Büyük Nutuk’u ve Mustafa Kemal Paşa’n›n ülke ve Cumhuriyet rejimi için

neler ifade ettiğini gün be gün en ince ayr›nt›s›na kadar yorumlam›şlard›r.

Hâkimiyet-i Milliye gazetesi yazarlar›ndan Siirtli Mahmut, Yakup Kadri ve

Ağaoğlu Ahmet’in makalelerinden baz›lar› ayn› gün Milliyet gazetesinde de

yay›nlanm›şt›r. Mustafa Kemal Paşa “yapt›ğ› tarihi yazan kişi” şeklinde

nitelenirken yapt›klar›yla “tarihin tunçtan levhalar›na sadece emsalsiz bir

k›l›nç adam›, emsalsiz bir devlet başkan› s›fat›yla değil, emsalsiz bir fikir ve

kalem adam› olarak da kaz›nacağ›” ifade edilmiştir.

_{Özellikle yayg›n}

Meselesi”, Cumhuriyet, 18 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yunus Nadi, “İlk Zafer”, Cumhuriyet, 19 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yunus Nadi, “Şek ve İman”, Cumhuriyet, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1,3.; Yunus Nadi, “Muvaffakiyetin S›rr›”, Cumhuriyet, 22 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yunus Nadi, “Gençliğin Vazifesi”, Cumhuriyet, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

78

Yakup Kadri, “Yapt› ve Yazd›”, Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yakup Kadri, “Yapt› ve Yazd›”, Milliyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2; Yakup Kadri, “Büyük Nutkun Faideleri”, Hâkimiyet-i Milliye, 25 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Yakup Kadri, “Büyük Nutkun Faideleri”, Milliyet, 25 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Yakup Kadri, “Büyük Nutkun Faideleri 2”, Hâkimiyet-i Milliye, 28 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Yakup Kadri, “Büyük Nutkun Faideleri ”, Milliyet, 30 Teşrin-i Evvel 1927, s.1.;

79

Ağaoğlu Ahmet, “Gazi’nin Nutku”, Hâkimiyet-i Milliye, 17 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1; Ağaoğlu Ahmet, “Büyük Kongrede”, Hâkimiyet-i Milliye, 19 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Ağaoğlu Ahmet, “Büyük Kongre, İki Zihniyet”, Hâkimiyet-i Milliye, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.(Bu yaz› ayn› isimle 21 Ekim günkü Milliyet gazetesinde de yay›nlanm›şt›r.); Ağaoğlu Ahmet, “Büyük Kongre: Prensiplere Sadakat”, Milliyet, 19 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.

80 _{Mehmed As›m, “Gazinin Eseri”, Vakit, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Mehmed As›m}

“Gazi’nin Nutku”, Vakit, 17 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Mehmed As›m “Gazinin Gözyaşlar›”, Vakit, 22 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

81

Akçuraoğlu Yusuf, “O”, Hâkimiyet-i Milliye, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.;

82 _{Mahmut, “Büyük Kongre”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. Bu}

makalenin tamam› 15 Ekim günkü Milliyet gazetesinde ana sayfada Mahmut Beyin ismi kullan›lmaks›z›n manşetten çerçeve içinde verildi..; Siirtli, “Siyaset: Ulvi Bir Hitap”, Hâkimiyet-i Milliye, 20 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Siirtli, “Büyük Gazi”, Hâkimiyet-i Milliye, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Mahmut, “Dinledikten Sonra”, Hâkimiyet-i Milliye, 22 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Siirt Mebusu Mahmut, “Gaziyi Dinlerken”, Milliyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.

83

Necmeddin Sadak, “Tarihi Yapan Da Odur, Yazan Da”, Akşam, 17 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1;

84

Ahmet Rasim, “Ankara Mektublar›: Her İki Manas›yla Nutuk Tarihi”, Cumhuriyet, 22 Teşrin-i Evvel 1927, s. 3.; Ahmet Rasim, “Ankara Mektublar›: Yine Nutuk Tarihiye Dair”, Cumhuriyet, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 3.

85 _{Zeki Mesud, “Büyük Nutkun Büyük Manas›”, Hâkimiyet-i Milliye, 21 Teşrin-i Evvel}

1927, s. 2.; Zeki Mesud, “Milli Siyaset”, Hâkimiyet-i Milliye, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.

86 _{Hakk› Tar›k, “Mahmut Paşa’n›n Telgraf›”, Vakit, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.} 87

Aka Gündüz, “Hadiseler-İntibalar: Diriltici Kuvvetin Sesi”, Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 3.

88

Vas›f, “Nutuk’u Dinlerken”, Hâkimiyet-i Milliye, 19 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.

89 _{Avram Galanti, Gazinin Nutku”, Vakit, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.} 90

Yakup Kadri, “Yapt› ve Yazd›”, Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yakup Kadri, “Yapt› ve Yazd›”, Milliyet, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2; Necmettin Sadak, “Tarihi Yapan da Odur, Yazan Da”, Akşam, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

bas›nda Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele’nin ve devam›nda Cumhuriyet

rejiminin –gazetelerdeki ifadeyle “Yeni Türkiye”nin-

_{oluşmas›ndaki tek}

adamd›r.

Makalelerde Mustafa Kemal Paşa’n›n ülkeyi düşmandan kurtaran, yeni

Türkiye’yi kuran, tüm yurttaşlar›n Ata’s› kimliklerine vurgu yap›lm›şt›r.

Türk milletinin Atas›n›n etraf›nda birleşerek kurulan Cumhuriyeti milli

egemenlik esaslar› çerçevesinde yaşatacağ›na olan inanç ve düşüncelerine

bağl›l›k s›kl›kla ifade edilmiştir.

_{Geçmişte yaşanan gizli ve bilinmeyen}

noktalar nedeniyle o güne kadar Türk tarihinin yaz›lamad›ğ›, Büyük Nutuk

sayesinde gölgede kalan olaylar›n aç›ğa ç›kacağ› ve belgeler ›ş›ğ›nda tarihin

yaz›lacağ› dile getirilmiştir.

Baz› makalelerde Başkent Ankara Kâbe, Mustafa Kemal Paşa ise üstün

nitelikli bir lider ve milli bir kahraman hatta yaradan olarak nitelenir. Büyük

Nutuk’un okunduğu tarihe kadar yapt›klar›yla O (Samsun’a ç›kt›ğ› andan

itibaren Heyeti Temsiliye Reisi, TBMM Reisi, Başkomutan,

Cumhurbaşkan›, CHF Genel Başkan› s›fat›yla verdiği kararlarla) ne kadar

uzak görüşlü ve yan›lmaz kararlar verdiğini kan›tlam›şt›r. Bu durum

gelecekte atacağ› ad›mlar›n doğruluğunun da güvencesidir. O olmasayd›

Milli Mücadele’nin başar›lmas› ve Cumhuriyet’in kurularak devam›ndaki

yenileşme hareketlerinin yap›lamayacağ› -en az›ndan o h›zda

yap›lamayacağ›- dile getirilmiştir.

91

Mustafa Kemal Paşa, daha 1 Mart 1338 ve 1 Mart 1339 tarihli meclisi a盺 nutuklar›nda ülkenin tarihini Milli sene olarak nitelendirdi ve yeni Türkiye’nin kuruluşunu tarihe bu şekilde not düştü. Bu tarihten sonra kurulan Türkiye Cumhuriyeti genelde Yeni Türkiye şeklinde ifade edildi. Kaz›m Öztürk, Cumhurbaşkanlar›n›n T. Büyük Millet Meclisini A盺 Nutuklar›, İstanbul, 1969, s. 105, 108, 113.

92 _{Mehmet As›m “Gazi’nin Eseri” adl› makalesinde: “Nutuk’un bugün okunan aksam› şu}

hakikati ispat ediyor ki, Mücahede-i Milliye hareketi tamamen Gazi’nin eseridir.” Mehmet As›m, “Gazinin Eseri”, Vakit, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Milliyet gazetesinin 20 Ekim günkü başl›ğ›: “Bu Memleketi Bir Tek Baş Kurtard›: Baş Kumandan Müşir Gazi Mustafa Kemal” şeklindeydi. Milliyet, 20 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; 21 Ekimdeki başl›k ise: “Reisi Cumhur Hazretlerinin Bizzat Yapt›klar›, Yazd›klar› ve Söyledikleri Tarih Dün Bitti”, Milliyet, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

93

Mustafa Kemal Paşa’n›n ismi gazetelerde “Gazi Paşa Hazretleri”, “Ulu Gazimiz”, “Büyük Münci”, “Büyük Halaskar›m›z Gazi Paşa Hazretleri” gibi nitelemelerle an›lm›şt›r.

94

“Cumhuriyet Halk F›rkas›’n›n İlk Kongresi Bugün Onda Millet Meclisi’nde Umumi Reis Gazi Hazretleri Taraf›ndan Küşad olunacakt›r”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

95 _{Siirt Mebusu Mahmut, “Cumhuriyet Halk F›rkas›n›n Bugün Ankara’da İnikad Edecek}

Olan Büyük Kongresi Çok Müstesna Bir Ehemmiyete Haizdir”, Milliyet, 15 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. Siirtli Mahmut konuyla ilgili “Büyük müncinin Anadolu’ya ayak bast›ğ› günden, Ankara’da birinci TBMM’nin küşad›na, BMM’nin küşad›ndan İzmir’in ist›radad›na ve nihayet İzmir’in ist›radad›ndan bu güne kadar olan vekayi bütün tafsilat ve vesaikle ortaya koyacak olan bu Nutuk; ink›lâp tarihimizin şimdiye kadar karanl›k kalm›ş olan bütün köselerini hakikatin nuru ile ayd›nlatacakt›r” demektedir.

96

Cumhuriyetin ilan›ndan sonra Mustafa Kemal Paşa ile yollar› ayr›lan ve onunla darg›n ölen Rauf Orbay’da Mustafa Kemal Paşa’n›n ölümünden sonra Kaz›m Karabekir, Refet Bele ve Ali Fuat Cebesoy gibi Milli Mücadele öncülerinin olduğu bir toplant›da: “Hiç

Yaşanan tarihin en doğru bir şekilde yaz›ya dökülmüş hali olarak

nitelenen Büyük Nutuk, hem tarihsel bir belge

_{hem de edebiyat şaheseri}

kabul edilmiştir. Bu nedenle Büyük Nutuk okunduktan sonra –olaylar

belgelerle ve canl› şahitlerle de desteklendiği için- geçmişle ilgili herhangi

bir karanl›k nokta kalmayacakt›r. O güne kadar milletine hiçbir zaman başka

parti liderleri gibi gerçekleşmeyecek vaatlerde bulunmayan, vatan› ve milleti

lay›k olduğu yüksek mevkiye ç›karmak için sadece gerçekleştireceği şeyleri

milletiyle paylaşan ve paylaşmaya da devam edeceği bilinen Mustafa Kemal

Paşa’n›n kişisel özellikleri zihindeki bütün şüphelerin giderilmesinin en

büyük kan›t›d›r.

Makale başl›klar› ve konular› genelde o gün okunan nutkun

bölümleriyle ilgilidir. Erzurum ve Sivas Kongresi’nin anlat›ld›ğ› gün

yorumlar buna ayr›lm›şken,

_{manda sorunu veya Gençliğe Hitabenin}

işlendiği gün makaleler de bu konuyla ilgili yaz›lm›şt›r. Konusu Milli

Mücadele’nin evreleri veya Mustafa Kemal Paşa olmayan tek Makale Necip

As›m taraf›ndan yaz›lm›şt›r.

Mustafa Kemal Paşa, Büyük Nutuk’unu okumay› bitirdikten sonra da

yazarlar Büyük Nutuk’u değerlendirmeye devam ettiler: Yakup Kadri Büyük

Nutuk’u: “Sadece Türkiye Cumhuriyetinin değil ayn› zamanda Cumhuriyet

Halk F›rkas›’n›n da nereden gelip nereye gideceğinin tarihi”

_şeklinde

değerlendirirken, Akçuraoğlu Yusuf, “O” adl› makalesinde Mustafa Kemal

Paşa’y› görmenin, hele sesini dinlemenin büyük bir şeref olduğunu ifade

ettikten sonra, “O, yaln›z Türk düşmanlar›na galebe çalarak, Türk yurdunu

kurtarmad›: O, yaln›z Türklerin önüne düşerek, Türklere doğru yolu

göstererek, Türklere hakikati göstererek Türk’leri necata erdirmedi. O,

Ademoğullar›n›n büyük bir k›sm›na, hatta yaln›z büyük bir k›sm›na değil,

belki hepsine yeni bir hayat yarat›yor….Yeni bir hayat yaradana bilmem ne

birimiz olmasayd›k Kurtuluş Savaş›’n› Atatürk gene başar›rd›. Ama o olmasayd› hiç birimiz onun yapt›ğ›n› yapamazd›k” diyerek bu görüşü desteklemiştir. Aktaran: Falih R›fk› Atay, Çankaya, Pozitif Yay›nlar›, İstanbul, 2004, s. 69.

97

Avram Galanti Büyük Nutuk’u tarihsel bir belge olarak kabul ederek tarih usullerine göre değerlendirmiştir. Avram Galanti, “Gazinin Nutku: Usul-ü Tarih Nokta-i Nazar›ndan K›ymeti”, Vakit, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.

98 _{Hâkimiyet-i Milliye, Cumhuriyet, Akşam, Vakit, İkdam ve Milliyet gazeteleri 16-28}

Teşrin-i Evvel 1927 tarihleri aras›ndaki makaleler.

99 _{Yunus Nadi, “Erzurum ve Sivas”, Cumhuriyet, 17 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; Yunus}

Nadi, “Manda Meselesi”, Cumhuriyet, 18 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2

100 _{Necip As›m, “Son Sultan İle Bir Mülakat”, Hâkimiyet-i Milliye, 18 Teşrin-i Evvel}

1927, s. 2. Necip As›m makalesinde “Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin birkaç günden beri kendilerini dinleyenleri heyecanlar içinde b›rakan hitabelerde” ad› geçen Sultan Vahideddin ile ilgili kendi karş›laşmalar›n› ve düşüncelerini aç›klam›şt›r. Necip As›m olumsuz sözlerle hat›rlad›ğ› padişaha baz› tarihçilerin de “Kara Sultan” ifadesini kulland›klar›n› yazmaktad›r.

101 _{Yakup Kadri, “Büyük Nutkun Faideleri”, Hâkimiyet-i Milliye, 25 Teşrin-i Evvel}

derler?” diyerek yarat›c› rolü vermiştir.

_{Siirtli Mahmut ise: “Cumhuriyet}

Türkiye’sinin tarihini sen ibda etmiştin. Onu yazan ve milletin vicdan›na,

izan›na tevdi eden de sen oldun! Yapt›ğ›n nutuk sadece bir tarih değildir, O,

istikbalin Türk çocuklar›na milli mefkûrelerini, milli hedeflerini gösterecek

bir ç›rağ olacak.”

_{. sözleriyle Büyük Nutuk ve onu yazan› birlikte}

değerlendirmiştir.

Yayg›n bas›nda mutlaka yer verilen konulardan birisi de Çürüksulu

Mahmut Paşa olay›d›r.

_{Çürüksulu Mahmud Paşa, Nutuk’ta kendisiyle ilgili}

geçen bölümde düzeltme yap›lmas› ricas›yla Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf

çekmiş, bu telgrafa Mustafa Kemal Paşa yerine Cumhuriyet Halk F›rkas›

Genel Sekreteri: “Gazi Hazretlerinin irad buyurduklar› nutuk gayr› kabil-i

tereddüd esasata müsteniddir.” ibaresi kullanarak karş›l›k vermiştir. Haber

gazetelerde ayr›nt›l› bir biçimde işlenmiştir.

102 _{Akçuraoğlu Yusuf, “O”, Hâkimiyet-i Milliye, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.} 103

Siirtli, “Siyaset: Büyük Gazi”, Hakimiyet-i Millîye, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

104 _{Mustafa Kemal Paşa nutkunda: Ayan azas›ndan Çürüksulu Mahmut Paşa, Bosfor}

gazetesi muharririne siyasi durum hakk›nda demeç vermişti. Mahmut Paşa o dönemler ayn› zamanda İstihzarat-› Sulhiye komisyonu üyesiydi. Mahmut Paşa, 31 Teşrin-i Evvel 335 tarihli Tasvir-i Efkar gazetesinde de yay›nlanan demecinde Ermeniler lehine toprak tavizinde bulunulabileceğini söylüyordu. Bu demeci 17 gün sonra Sivas’ta okuduğunu dile getiren Mustafa Kemal Paşa, Çürüksulu Mahmut Paşa’ya Erzurum ve Sivas Kongresi kararlar› uyar›nca Ermenistan’a bir kar›ş toprak verilemeyeceğini, hükümetle ayr› düşüldüğünde milletin kendi hukukunu bizzat savunacağ›n› dile getiren bir telgraf çekerek durumu aç›klam›şt›. Bunun üzerine Çürüksulu Mahmut Paşa’n›n Mustafa Kemal Paşa’ya yollad›ğ› telgraf da (vesika 197 olarak nutukta da verildi) gazetede yay›nland›. Bu telgrafta Çüruksulu Mahmut Paşa kendini şu şekilde ifade etti: “Beyoğlu 19: Vakit gazetesinde nutuk riyaset penahilerine atfen istihzarat-› sulhiye komisyonunda bulunduğum esnada gazetelere hükümetin Şarkta Ermenistan lehine tavizat-› arziyede bulunacağ›n› vaad ve ifade eder sözlerde bulunduğu ve zat-› devletlerinin ikaz ve tashihi mütezamm›n telgraf çektiklerini okudum. Müttehir oldum. Şark vilayetleri hakk›nda yegane beyanat›m 24 Mart 1919 tarihli İstiklal gazetesinde münderic olup şekl-i haz›r›n tamamen veya k›smen tadili maddeten mümkün olmad›ğ›n› hukuk-u milliye ve mukadedesini terk ve fedaya asla raz› olamayacağ› ve ila-nihaye her türlü fedakarl›ğ› ihtiyardan çekinmeyeceği (bedihi) ibarat› aynen müserrehtir. Komisyona memuriyetim esnas›nda ne komisyon nam›na ve kendi nam›ma gazetelere beyanatta bulunduğum yoktur. Zat-› devletlerinden de telgraf ald›ğ›m› tahatür edemiyorum. Hayat ve mesleğim memleketimizin selameti uğrundaki mesaim ve ayandaki beyanat›m isnad ve redde kafidir. Nezd-i fehimanelerinde husule geldiğini teessüfle gördüğüm bu yanl›ş zehab›n tashihi ricas›na cüret ederek arz-› tazimat eylerim efendim hazretleri.” Kabataş, sab›k-› ayandan Çürüksulu Mahmut. “Gazi Hazretlerinin İrad Buyurduklar› Nutuk Gayr› Kabil Tereddüd esasata Müsteniddir” Vakit, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1-2.; “Çürüksulu Mahmut Paşa’n›n Gazi Hazretlerine Müracaat›”, Cumhuriyet, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.

105 _{“Mezardan Bir Ses”, Hâkimiyet-i Milliye, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1,3.; Mahmud,}

“Çürüksulu Paşa”, Hâkimiyet-i Milliye, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. (Bu makale 24 Ekim tarihli Milliyet gazetesinde de aynen aktar›lm›şt›r.); “Gazi Hazretlerinin İrad Buyurduklar› Nutuk Gayr› Kabil Tereddüd Esasata Müsteniddir.”, Vakit, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; Hakk› Tar›k, “Mahmut Paşan›n Telgraf›”, Vakit, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; “Çürüksulu Mahmut Paşa’n›n Gazi Hazretlerine Müracaat›”, Cumhuriyet, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.; “Gazi Hazretlerinin Kongredeki Beyanat› Gayr› Kabil Tereddüt Esasat› Müsteniddir”, Milliyet, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

Yayg›n bas›nda, Büyük Nutuk’ta Mustafa Kemal Paşa taraf›ndan

eleştirilen kişilere Nutuk’ta geçen ifadelerden daha ağ›r ithamlarda

bulunulmuştur.

_{Nutuk’ta geçen olumsuz haberleri –örneğin Vakit}

gazetesi-“Büyük Gazi’nin nutuklar›nda işaret edilen baz› hadiselere ait hulasalar ve

meydana ç›kan hakikatler” şeklinde çerçeve içinde ve başta Halide Edip

Han›m olmak üzere Rauf Bey, Refet Bele, Kara Vas›f, Bekir Sami Beylerin

fotoğraflar›yla birlikte haber yaparken,

_{yerel bas›nda bu konuya}

değinilmemiştir. Çürüksulu Mahmut Paşa d›ş›nda Nutuk okunurken

yaz›lanlara karş› olduğunu dile getiren bir diğer isim Halide Edip Han›m’d›r.

Ancak onunla ilgili haber yayg›n bas›nda Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde ele

al›nm›şt›r.

Mustafa Kemal Paşa, Büyük Nutuk’unu Türk ulusunun geleceği olarak

gördüğü gençlere hitab ederek bitirmiştir. Gençliğe Hitabe yayg›n bas›nda

genelde özel çerçeve içinde ve Mustafa Kemal Paşa’n›n fotoğraf›yla

verilmiştir. Bir tür vasiyetname kabul edilen bu hitabeyi okuyan Paşa

“Büyük bir tarihi yapan ve yazan” kişi diye nitelenirken Gençliğe Hitabe ile

Türk gençliğine bundan sonra izleyeceği hedefi gösterdiği vurgulanm›şt›r.

Nutuk’un bitiminde Gazi’nin hem kendisinin hem de kongreyi dinleyenlerin

106

Milliyet gazetesinin başl›ktan verdiği yorum örnek verilirse: “Reisi Cumhur hazretlerinin ifşaat› tarihiyesi devam etmektedir: Ali Fuat, Refet Paşalar İsmet paşay› nas›l k›skand›lar, Celalettin Arif Bey Erzurum’da meclisi y›kmak için nas›l bir oyun haz›rl›yordu, Yeşil Ordu nas›l teşkil etti…Hele, şu Celalettin Arif Beyin Gazi’ye oyun etmeye kalkmas›na ne denir?”, Milliyet, 19 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. ; İkinci Grup içinse “fesad zümresi” ifadesi kullan›ld›. “İzzet Paşa Namusu Üzerine Verdiği Sözde Niçin Durmad›”, Milliyet, 20 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

107 _{“Büyük Gazi’nin Nutuklar›nda İşaret Edilen Baz› Hadiselere Ait Hulasalar Ve}

Meydana Ç›kan Hakikatler”, Vakit, 16 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.

108 _{“Halide Han›m›n Tahrifat›” adl› haberde: “Halide Han›m Times’da Gazi}

Hazretleri’nin tarihi beyanat›ndaki vekayi tahrife kalk›şt›. Nutuk’un mündericat› ve vesaiki okununca hakiki hadisat›n Halide Han›m’›n verdiği gibi olmad›ğ› görülecektir. 21 Teşrin-i Evvel 1927 tarihli Times’da Halide Han›m Gazi Hazretlerinin nutku münasebetiyle vakay› tahrif eder tarzda beyanat› görülmüş ve bu mesele hakk›nda Londra’da Times gazetesi müdiriyetine atideki cevap verilmiştir: “Doktor Adnan Bey’in zevcesi Halide Edib Han›m 21 Teşrin-i Evvel 927 tarihli Times’da intişar eden mektubu görülmüştür. Hakiki hadisat›n cereyan› Halide Han›m’›n mektubunda tahattür ve zikr ettiklerine asla tevafuk etmediğini nutkun mündericat› ve vesaiki aynen okunduğu zaman anlaş›lacağ›n› ve kendilerine de hakiki hadisat› tahattür ettireceğini ümid ederim.” sözleriyle verilmiştir. “Halide Han›m›n Tahrifat›”, Hâkimiyet-i Milliye, 29 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.

109

“Tarihi Nutkun Sonras›nda Gazi Hazretlerinin Gençliğe Hitabesi”, Hâkimiyet-i Milliye, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; “Gazi Türk Gençliğine Hedefini Gösterdi”, Milliyet, 23 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1. ; “Gençliğin Yemini”, Milliyet, 24 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1; “Büyük Bir Tarihi Yapan ve Yazan Gazi’nin Türk Gençliğine Ulvi Hitabeleri”, Vakit, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; “Gazi Hazretleri, Gençliğe Hitaben İrad Buyurduklar› Ulvi Bir Hitabeyle Nutuklar›na Nihayet Verdiler”, Vakit, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 2.; “Gazi Hazretleri Bugün Tarihi Nutuklar›n› İkmal Buyurdular: Gazi Türk Gençliğine Hitaben Dedi ki”, Akşam, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.; “Gazinin Türk Gençliğine Hitabesi”, İkdam, 21 Teşrin-i Evvel 1927, s. 1.