N A Z M İ Z İY A
Arif KAPTANDevlet Konservatuvarı Tatbikat Sahnesi Ressamı
S
A B A H IN beşi... E sk i k o n a k la rd a n k a lm a b ü y ü k b ir b a h ç e k a p ısı yavaşça k a p a n ır. G ittik çe u z ak laşan ayak sesleriy le, k a ld ırım la rd a k a sk e tli b ir gölge s ü rü k le n ir. S ah alım sisle rin i y ırtm a ğ a çalışan çelim siz so k ak lâ m b a la rı a ltın d a b ir p ip o d u m a n ı fa rk e d e rsin iz. 0 z a m a n ; b oya k u tu s u n u o m u zu n a v u rm u ş, u z u n b o y lu , ir i y a p ılı b ir a d a m ın , a ra sıra eski b ir şa rk ıy ı m ırıld a n a ra k y ü rü d ü ğ ü n ü g ö rü rsü n ü z, iş te b u N azıııi Z iy a’dır.İs ta n b u l s o k a k la rın d a h oroz seslerin e k a rışa n ilk a d ım la r o nıın, v a p u r isk e le le rin d e d e m ir k a p ıla rd a n ge çen ilk yolcu o d u r. Ö m rü n ü n b ü tü n s a b a h la rın a d a im a taze b ir iştilıa ile g ö zlerin i açan N azm i Z iya’yı 1924 te resm e b a şla d ığ ım s ıra la rd a ta n ıd ım . S ü ley m an iy e’de, y ık ıla n eski k o n a k la rın ın arsasın a, p lâ n ın ı k e n d i eliy le ç izip , iç in d e b ir k a lfa g ib i ç a lışa ra k k u rd u ğ u ev in in a te ly e sin d e h o cay ı ilk g ö rd ü ğ ü m gü n ü İliç u n u tm a m .
G ri b a d a n a lı d u v a rla rın d a , İs ta n b u l so k a k la rın ın h e m e n h e r gün ö n ü n d e n geçtiğim iz seb illi k ö şe le ri n i sa b a h ın ilk ış ık la riy le ö p ü ştü re n , Ç am lıca s ırtla rın ı k ırm ız ı to p ra k la riv le , yem yeşil ağaç k ü m e le ri ü stü n e g ü n eşi b ir ko k u gibi se rp e n b u b ü y ü k re sa m ın e s e rle ri n e k arşı d u y d u ğ u m ilk in tib a ı: b u ra d a an cak b ir h a y r a n lık d iy e tav sif e d e b ilirim .
N azm i Z iy a’n ın b a n a v e rd iğ i ilk ders ta b ia t sevgi s id ir. T a b ia tta n b aşk a ho ca o lm a d ığ ın a in a n m ış o la n h u hassas a d a m : b ü tü n sa n a t h a y a tın d a te s ir a ltın d a k a lm a k ta n k o rk a ra k y aşadı. T e sir ile ta k lit a ra sın d a k i fa rk ı ta h lil ed en u z u n m ü n a k a şa la rım ız a ve b u h u su s ta k i titiz liğ in e rağ m en , fa rk ın d a o lm a d a n P issaro ve S isley’in y o lu n d a şa h siy e tin i ara m a ğ a k o y u lm u ştu r.
N azm i Z iya m e m le k e tim iz d e e m p re s y o n iz m in ye gân e m ü m essiliy d i. Hiç ş ü p h e yok k i o ; m esleğ in i b ü y ü k b ir aşkla sevm iş ve b ir ib a d e te h a z ırla n ır gibi h o ro z la rd a n evvel k a lk a ra k g ö n lü n ü n d ile d iğ i y e rd e ta b i a tın g ü z e llik le riy le m est o lm a n ın zev k ın a varm ış te k p e y z a jc ım ız d ır.
« S a b a h le y in e rk e n k a lk ıp gecenin gü n d ü z o lm a k iç in g eçird iğ i istih a le y e ş a h it o lm ıy a n la r y e ry ü z ü n d e h iç b ir şeyi g ö rm e m işle rd ir» d iy e n h o cam la ek seriy a b u sab a h ç ık ış la rın d a b e ra b e r o lu rd u k . O n u n sa n a t sevgisi o d erece b ü y ü k tü k i ; b a z a n b a n a k ıv rıla n b ir y o lu n u c u n d a , yem yeşil sö ğ ü tle rin a ra sın d a n p e m b e b ir d u v a r g ö stererek , k ü ç ü k b ir çocuk neşesiyle zıp zıp sıç ra r, so n ra e lin d e tu ttu ğ u boş tu v a li, h a y a lin d e b u m ev zu ile d o ld u rm u ş d a ta tm in olm am ış g ib i: « K a p ta n ; d e rd i, h iç b ir ressam ta b ia tta n d a h a b ü y ü k ve
k u d re tli d eğ ild ir.»
H a y ra n lık d u y d u ğ u m e v z u la rd a n b azan çok güzel b ir k a d ın d a n k a ç a r g ib i, öyle k a ç ış la rı v a rd ı k i ; ilk za
m a n la rd a b u n u n se b e b in i an lam am ış ve on a ; m evzu u n u b u k a d a r sevdiği h a ld e n e d e n ça lışm a d ığ ın ı so r m u ştu m . D erin b ir vecde k a p ıla ra k :
« A llah o k a d a r güzel y ap m ış k i ; b a n a a r tık ilâve ed ecek b ir şey k a lm ıy o r.» d em işti.
R esm e y e n i b a şlıy a n la r iç in b u c ü m le n in ih tiv a e ttiğ i m â n a p ek k a p a lı k a lır. S a n a tta a ra n ıla n , g ü zellik
o ld u ğ u h a ld e , fazla güzelden k a ç ın m a n ın tefsiri N azm i Z iya için h a k im a n e o lm a k ta n ziy ad e, h a y ra n lığ ın a ra ğ m en m ev z u u n d a k i te k n ik g ü ç lü k le ri evvelden sezm esiy le s a n a tk â ra n e d ir. iy i h isse d ild iğ i h a ld e b a z a n işçilik k u d r e tin in k ifay etsizliğ i y ü z ü n d e n b a şa rıla m ıy a n m ev z u la r o lab ileceğ in e in a n a n N azm i Z iya, h e r heyecana g eldiği g ü zellik k a rşısın d a u sta b ir h e k im gibi k e n d i k u d re t ve k a b iliy e tin in n a b z ın ı tu tm a s ın ı b iliy o r, o da h e m e n h e r ressam g ibi te c rü b e le rin e d a y a n a ra k , m e v z u la rın ı itiy a tla rın ın d ışın d a a ram ağ a y e lte n m i y o rd u .
B ir s a n a tk â ra göre m e v z u u n u in tih a b e tm e k d e ; k e n d i te m a y ü lle rin i y a k ın d a n ta n ıy a b ilm e si b a k ım ın d a n a y rı b ir m eseled ir. A n lam ad ığ ım ız h iç b ir şeyi se- vem iyeceğim izi d ü şü n ü rse k , b ir ressam ın sekerek önüne o tu rd u ğ u m evzuu, a n la d ığ ı iç in te rc ih e ttiğ in e k o lay lık la h ü k m e d e b iliriz .
N azm i Z iy a’n ın ese rle rin e ik i d evreye a y ıra ra k b a k m a k lâz ım d ır. B irin c i s a fh a d a : E m p resy o n izm te sirle riy le k ır lık ve ağaçlık m a n z a ra la rın ı in tih a b e d e re k m e v z u la rın a ek seriy a sa b ah ve akşam efe le ri için d e çalışm ay ı te rc ih eder. B u re sim le rd e eşy an ın h a k ik î re n g i y o k tu r. G ü n eşin o sa a tte k i sık le ti a ltın d a b ü tü n re n k le r e rir, b o y a h a lin e gelen b ir güneş ziyası, tu v a lin h e r k öşesinde sa rı ış ık la r h a lin d e d o laşır. B u güneş o y u n la rı eşy an ın fo rm u n u silip sü p ü rü r. G ölgeler ekse riy a m o rd u r ve ış ık la r b ü y ü k m a şla rı d e lik d eşik eder.
1913 te P a ris ’te n d ö n e n N azm i Z iya, C orm on’u n t a leb esi o ld u ğ u h a ld e , a k a d e m ik ta h sil k e n d isin i k u ru b ir ta b ia t ta k lid in e ve b irta k ım k o n v a n siy o n la ra b ağ lı te k b ir yola g ö tü rem em iş, b ilâ k is - te sir a ltın d a k a lm a k en d işesin e ra ğ m e n - ta b ’ın a p e k y a k ın ve u y g u n gelen E m p re s y o n iz m in d a h a serb est ve k e n d isin e d a h a m ü s a it o la n y o lu n d a , a ra m a la rın a devam etm eğe im k â n v e rm iştir. B ilh a ssa ; h ocası C o rm o n o n u n açık havaya k a rşı b ü y ü k sevgisini sezerek k e n d isin e d a h a çok peyzaj y a p m a sın ı tavsiye etm işti. F a k a t o d e v ird e b ir ho ca o la ra k şö h re t y a p a n C orm on’u n y a n ın d a , a tely e m esaisin d en de istifa d e y e azm ed en N azm i Z iya, b u ra d a c a n lı m o d e ld e n de u z u n b o y lu e tü tle r y a p m ıştır. B u yolda ç a lışırk e n h iç b ir z a m a n p e y z a jla a lâ k a sın ı kesm em iş, P a ris so k a k la rın d a , p a r k k ö şelerin d e, Sen n e h ri k ıy ı la rın d a ve b a n liy ö le rd e k ü ç ü k p o ş a tla r ve e tü tle r y a p m ağa d evam etm iştir.
N azm i Z iy a’n ın P a ris ’ten y a p tığ ı b u eserler a ra sın d a « N ö tre d am e d e P a ris» a d lı ta b lo su n u h iç u n u tm a m . B u re sm in o n u n en m u v a ffa k eseri o ld u ğ u m u h a k k a k tır. G erek k o m p o zisy o n , gerekse re n k ah e n g i b a k ım ın d a n b u a y a rd a b ir tu v a lin i h a tırla m ıy o ru m . B ir akşam efesi iç in d e , b ü y ü k k ilise n in k u le le rin d e güneş, b ir re n k sen fo n isin i b esteler. Iş ık la r re n k , ve g ölgeler re n k tir. E se rd e m im a ri k ıy m e tle r, fazla y er v e rild iğ i iç in h a cım te s iri ile e m p resy o n ist e n d işe le ri aşm ıştır. B u resim 1928 de E fg an K ıra lı A m a n u lla h H an ta r a fın d a n satın a lın m ıştı.
P a ris te n y ap tığ ı b ü tü n e se rle rin d e m a h a llî k a ra k te r ve atm o sfe r göze ç a rp a r. G üneşi ifad ey e o la n ip tilâ sı
NAZMI ZİYA. — Anadolulusun
b a şla m a d a n evvelki b u d ev re sin d e ışık ve g ö lg eler t u v a lle rin i b irta k ım p a rç a la ra ayırm az. V azıh b ir fo rm en d işesi sezilm em ek le b e ra b e r g ü n eşleri h e r ta r a f ta sa p sa rı d e ğ ild ir ve eşy an ın fo rm u o d erece k a y b o lm a
m ıştır.
B ir ressam için a rm o n i te k e rrü rü sa n a t b a k ım ın d a n k o rk u n ç b ir sa p la n ış ve se y re d e n le r iç in de b ü y ü k b ir s ık ın tı o lu r. N azıııi Z iy a’da re n k a rm o n isi, ek se riy a ta b ia tın m u ay y en sa a tle rin d e , güneşin v a z iy e tin e ve a t m o sfere ta b i o ld u ğ u iç in b irib ir in d e n fa rk lı g ö rü n ü r.
F a k a t; P a ris ’ten d ö n d ü k te n so n ra, İs ta n b u l’u n m as m av i k u b b e sin e u z a n a n ve c a y ır ca y ır y a n a n b ir güneş iplilA siyle N azıııi Z iya, ç a lışm a la rın ın ik in c i d ev resin e g irm iş o luyor. B u re s im le rin d e güneşi h e r y e rd e ve h e r eşya ü stü n d e , b ü tü n p a rla k lığ iy le ifa d e e tm e k istiy e n b ir id d ia gö rü y o ru z. G üneş, N azıııi Z iya iç in a r tık k e n d isiy le ta b ia tın b ü tü n m o tifle ri a ra sın a g iren ve h e m e n h e r ese rin d e elle tu tu la c a k h a le gelen b ir if a d e vasıtası o lm u ştu r. Göz k a m a ş tıra n ış ık la rın d a ta b ia tın b u ğ u su d u y u la n b u re sim le rd e h e r şey güneş, y a h u t d a g ü n eşten b ir p a rç a g ib id ir. Y a ln ız ; e m p re sy o n istle r iç in güneş, b ir m esele h a lin i ald ığ ı ve eşy an ın re n g in i ve fo rm u n u m u h a fa z a etm e k le n eo k lâsisizııı’e doğru b ir a d ım a tıld ığ ı h a ld e , b u e n d işe le re k a p ıla r ın ı k ap ı- y acak k a d a r g ö n lü n ü güneşe k a p tır a n N azın i Z iy a ’da ış ık la r a rtık re n k değil, sadece b izim b ild iğ im iz ve g ö rd ü ğ ü m ü z g ü n eştir.
1922 de K a ra c a A h m e t’te n y a p tığ ı b ir p e y z a jın ı b u y o ld a k i ç a lışm a la rın a en k a ra k te ris tik b ir m isal o la r a k g ö stereb iliriz. S a b a h ı ta sv ir e d e n b u eserd e, güneş te s irle rin e v erd iğ i e h e m m iy e ti p e k b a riz o la ra k g ö re b i
liriz .
N azıııi Z iy a’da m evzu in tih a b ı, e k se riy a ; b azı k ü ç ü k m o tifle re o la n sevgi ve iştih a sın a ta b id ir. O n u K a
raca A h m e t’e g ö tü re n s e b e p : ön p lâ n d a k ır ık k a n d iliy le e b e d î s ü k û t ve in ziv ay ı tem sil e d e n b ir m e z a rla , u z a k ta , se rv ile rin sisle rin i y ırta n b ir güneş h u z m e sin d e n a ld ı ğı ilh a m d iy e iz a h e d ile b ilir.
G en çlik d ev re sin d e y a p tığ ı re sim le rin m ev zu u b ir h a y li d eğ işik tir. B azan o n u ; İs ta n b u l s o k a k la rın ın to zlu ve r u tu b e tli s a b a h la rın ı y âd e ttire n k a p a n ık p e y z a jla r ö n ü n d e , b azen de Ç am lıca s ırtla rın d a , u cu M a rm a ra u fu k la rın a u z a n a n açık k ır m a n z a ra la rı k a rşısın d a ça lış ırk e n b u lu ru z . H e r tü r lü m ev zu d a, N azm i Z iya iç in gaye a y d ın lık resim y a p m a k tı. C azib esin e k a p ıld ığ ı m o tifle ri b ile - güneş te s irle rin i lâ y ık iy le ifa d e e d e b ilm e k iç in - b a z a n ih m a l etm eğe m e c b u r k a lırd ı, iş te b u a r z u d u r k i; k e n d isin e u z u n zam an a k v a re l y a p tırm ış tır. U m u m î b ir k a n a a t o la ra k re sim te k n iğ i iç in su lu b o y a n ın c id d î b ir m a tiy e r o lm a d ığ ı id d ia e d ilirse de N azm i Z iy a’n ın e lin d e ak v a re l, ta b ia tta n a ld ığ ı in tib a la r ı lâ- y ık iy le ifa d e ed e b ile c ek k a d a r k ıv ra k ve ta tm in k â r b ir v asıta o la b ilm iştir. Ö yle su lu e tü tle r in i h a tırlıy o ru m k i b u re sim le r, h iç b ir z am an y ağ lı b o y a n ın m a tiy e r ze n g in liğ in i a ra tm ıy a c a k k a d a r m u v a ffa k ese rle rd i. E z c ü m le ; B oğ azın b ir ta r a f ın d a om uz o m u za v erm iş y ü k k a y ık la r ın ı g ö steren b ü y ü k ç a p ta b ir a k v a re li k a rıs ın ın kol- le k siy o n u n d a d ır.
S evdiği m e v z u la ra b ü y ü k b ir s a d a k a tle b a ğ la n a n N azm i Z iy a ’ııın , K a ra g ü m rü k ’te v a k tiy le b a h ç e sin d e koç d ö v ü ştü rü le n b ir k ah v e y e b ü tü n b ir yaz m evsim i d ev am e d e re k - re n k a h e n g in i, h a ttâ k o m p o zisy o n şek lin i d e ğ iştirm e d e n - b u m e v z u d a n on üç p a rç a e tü t y a p tığ ın ı h a tırlıy o ru m .
Sisli so k a k la r, k ır m a n z a ra la rı ve b ir ib ir in e yas la n a n k a y ık la rla , m e v z u la rın ı m ü te m a d iy e n d eğ işti re re k çalışan b u b ü y ü k p e y z a jist, b ize ö lü m iy le k a p a n a n son serg isin d e, lıa rik u lâ d e e se rle r g ö sterd i. T ıp k ı
NAZMİ ZİYA.- — Çcımlıcadan
NAZMİ ZİYA. — Luxem bourg parkından bir köşe
san at d ü n y a m ız d a n <r<■ 1 ijı gedenlerin b u g ü n k ü nesle bı- ra k lığ ı if tih a r ve h a y ra n lık h isleri gibi N azm i Z iya da hu sergisi ile k ü llile rim iz d e d e rin b ir in ş ira h ve ta k d ir u y a n d ıra ra k / ü r k resini ta rih in e b ir salıife d a h a açm ış oldu.
N azilli liiiil de is ta n h u r d a d o ğm uştur. B ahası D a h iliy e m u h aseb ecisi Z iya Bey, F a tih ’in hocası Şem set tin M olla G ü ran i a lıfa d m d a n d ır. 1901 de N azm i Z iy a’- ııııı M ülkiye m e k te b in i ikm al e ttiğ i sene b ir k a lh sek te sin d e n öldü. İlk ta h silin i Ş eııısilm aarif ad lı hususi b ir m e k te p te y ap an N azm i Z iya, V efa id a d isin i b itir m iş ve M ü lk iy ed en de ıııezuıı o lm u ştu r. G üzel S a n a tla ra k arşı d u yduğu hevesle S anayii N efise m e k te b in e 1902 d e g ird i. T a h s ilin in so n la rın a d o ğ ru , k u ru b ir ta b ia t ta k lid i olan a k a d e m ik ç a lışm a la rd a n u sa n a n ve iç in d e k i serb esti ile b ir tü r lü b u ta rz ı m esaiye in tib a k ed em iy en b u içli sa n a tk â r, b ask ı a ltın d a k a la ra k sen e le rin v erd iğ i itiy a tla rı b ir an d a y ık m a k a rzu su n u , ilk o la ra k m alze m esin i d e ğ iştirm ek ve tu v a lin tersin e çalışm ak la gös te rm iştir.
B u m esele o zam an m e k te p m ü d ü rü H an ıd i B eyle, b ilh assa bocası M ösyö «V aleri» yi fena h a ld e s in irle n d irm iş, ona e m p resy o n ist dam gası v u ru la ra k n ih a y e t 1907 de m e z u n iy e t im tih a n ın d a sın ıfta b ıra k ılm ış tır.
N azm i Z iy a’n ın resim h a y a tı S an ay ii N efise m e k te b in e g irm ed en evvel, hoca K ıza B eyle b aşlar. İlk ta b ia t a şk ın ı K ıza B eyden a ld ığ ın ı lıe r vesile ile te k ra r e d e n ü stat, o n d a n ; hiç k im sen in te siri a ltın d a k a lm a m ayı ö ğ re n d ik te n ve 19011 de P a ris ’e g id ip C o rm o n ’d a n d a ta b ia tta n başka bo ca o lm ad ığ ın a d a ir ö ğ ü tle r a l d ık ta n sonra, k en d isi için resim m ü zeleri, içersin e bazı fev k a lb e şe r k u v v etleri to p lıy a ra k , h a y re t u y a n d ıra n b ir e r m eşh er o la ra k k a lm ıştır.
B u n a ra ğ m e n ; sevgiden çok k o rk u ilh a m eden L o u v re m ü zesin d e ik i ay çalışm ış ve (A n to in e C oypel) d e n b ir (D em o erite) başı k o p y a e tm iştir k i b u resim G üzel S a n a tla r A k a d e m isin d e m u h a fa z a e d ilm e k te d ir.
N azm i Z iy a’n ın P a ris ’te ik e n n a z a rı d 'k k a lin i çe k en ressam lar C orot, R e n o ir, P issa rd ve Sisley idi. F a k a t o ; m arazi b ir b al alan (te sir a ltın d a k a lm a k ) k o r kusu y ü zü n d en bu h a y ra n lık d u y d u ğ u re ssa m la rın eser le rin e te tk ik la b a k m a k ta n çek in m iş ve sa n a tın d e v ird en d ev re in tik a l ed e re k , m evcuda yeni b ir şey ilâve etm e k o ld u ğ u n u u n u ta ra k , y ü rü d ü ğ ü yolun m e k te b in i yapm ış o lan s a n a tk â rla ra lâ k a y t k alm ış ve ö m rü n ü n u zu n b ir d e v re sin i m alû m o la n la rı keşfe çalışm ak la b e y h u d e isra f e tm iştir. P a ris ’in göbeğinde resim sah asın d ak i ih tilâ l ve te c e d d ü tle re b ig ân e k alm ası, C orm on gibi a k a d e m ik b ir h o c a n ın e lin e düşm esi, b ir ta lih siz lik eseri ve tâ b iri am iy an esiy le b ir to p ra ğ ın ı b u lam ay ış a d d e d ile b ilir. F a k a t o, U m u m î lla r b p a tla y ıp İsta n b u l’a d ö n d ü k te n so n ra h ilk a tin k e n d isin e b a h şe ttiğ i sa n at m e z iy e tle riy le an cak b u n o k sa n la rı b ir d ereceye k a d a r te lâ fi etm ek im k â n la rın ı b u lm u ş ve u z u n m ü d d e t A v ru p a ’dan b u r a la ra sızam ıy an yeni resim k o n se p siy o n la rın d a ıı m a h rum b ir h a ld e şa h siy e tin i a ram ağ a k o y u lm u ştu r.
B u g ü n ; ö lü m ü n d e n so n ra, a rk a sın d a b ıra k tığ ı nesil, o n u n e serleri k a rşısın d a ta k d ir ve h a y ra n lık d u y u y o r. B u cü m le d e n o la ra k ; G üzel S a n a tla r A k a d e m isin in R esim k ısm ı şefi ve F ra n s a ’n ın ta n ın m ış s a n a tk â rla rın d a n (L eo p o ld Levi) de o n u n 1937 de açtığ ı sergisini
g ez d ik te n sonra, k e n d isin d e n d aim a sitay işle b ah setm iş «E ğ er N azm i; P a ris’te k alm ış o lsaydı iP issa ro ) ay a rın d a b ir e m p re p o n ist o lu rd u .» dem işti.
A h lâ k î m eziy e tle riy le de b ü tü n b a y a tın d a d aim a b ir h ü rm e t te lk in ed en N azm i Z iy a ; lıer s a n a tk â rın a h lâ k c e p h esin e de b ü y ü k b ir eh e m m iy e t v e rird i. B ir gün » c a n ı s ık ılıy o rd u ; yine b ir m u sa h a b e m iz esn asın d a ba- 1 n a : «O ğlum ; d e d i, sa n at h iç b ir zam an fena y ü re k li
t in s a n la rın h a rc ı d eğ ild ir.»
H a y a tın d a n e fre ti gibi h id d e tin i de b elli etm ek iste- rniyen ve b u n u b ir z a ıf te lâ k k i ed en b o cam ın o g ü n ; bu derece iç te n ve h a k im a n e sözleri k im e k ız a ra k sa rf e ttiğ in i b ir tü r lü an iıy an lam ıştım .
O, iy i b ir ressam o ld u ğ u k a d a r b ü y ü k b ir in sa n d ı da. Ş ö h re t e n trik a la rı ve m aişet m e selelerin e ta a llû k ed en h iç b ir dâvayı öz san at m evzuu için e k a rış tırm a m ış, m esleğini d in gibi m e n fa a tsiz b ir in an ış te lâ k k i e t m iştir.
P a ris ’te 1911 de b ir F ra n sız k a d ın ı ile ev len m işti. Bil âlıa re 1927 de S an ay ii N efise M ek teb i M ü d ü rlü ğ ü n ü N am ık İsm a il’e te rk etm ed en evvel P a ris’te k i T ü rk re sim ta leb esin i teftişe gitti. D önüşte, bazı h u su si se b ep le rd e n do lay ı k a rısın ı b ıra k m a k m e c b u riy e tin d e k a ld ı. Y aln ız lık ıstıra b ı N azm i Z iy a n ın sa n a t b a y a tı iç in çe tin ve k a rışık b ir m e rh a le o lm u ştu r. G üneş ve güneşli k ırla rın ressam ı olan N azilli’yi, bu ta r ih te n so n ra bazen k a p a lı ve b u la n ık h a v a la rın , g a rip b ir ip h a m la k ıv rılıp b ü k ü le n b u lu tlu g ö k lerin ressam ı o la ra k görürüz.
P o rtre ve ç ıp la k la rın d a desen an lay ışı, ta b ia tı ifa d e ta rz ı, serb est ve k e n d isin e has olan ü s lû b u n a p e k y a b an cı k a lır. B u k ab il re sim le rin d e d e b ir re n k zevki sezilm ek le b e ra b e r, p e y z a jla rın d a k i a h e n k ve o lg u n lu k la , te zy in i k ıy m e tle re v erd iğ i e h e m m iy e t görünm ez. O, bazı d e fa ; lıe r sın ıf h a lk a göre resim o ld u ğ u n u k a b u l e d e re k , k o m p o zisy o n lar y a p m a k la dalla p o p u la ire ese rle r v erm ey e çalıştı. F a k a t b u re sim le rle b izim ta n ı dığım ız N azm i Z iya ara sın d a h iç b ir m ü n aseb et b u lm a k m ü m k ü n d e ğ ild ir. H a rf in k ılâ b ı ta b lo su n u y a p a rk e n , d ü n y a n ın g ü z e llik le rin i; k ır la r ı, a ğ a ç la rı, re n g â re n k b u lu tla riy le lıer y erd e b ü y ü k b ir sevgi ile k u c a k la m a sın ı b ile n bu pey zaj ressam ın ın , ately esin e k a p a n ıp , b iç de itiy a d ı o h n ıy a n bu şe k ild ek i m ev z u la rla ık ın a sı k ın a u ğ raşm asın a günlüm ra z ı o lm a d ığ ı iç in :
«U sta, d e m iştim , b ö y le güzel b ir h a v a d a , d ışa rıd a ça lışm a k d u ru rk e n , d ö rt d u v a r a ra sın a k a p a n ıp resim y a p ılır m ı? H ay d i b ıra k d a p e y zaja çıkalım .»
D u d a k la rın d a n b iç d ü şü rm e d iğ i p ip o su n u b irk a ç n efes ç e k tik te n so n ra : « E v lât, d ed i, k a la b a lık ta vasi yet e ttik . Ö lm em ek olm az.»
N azm i Z iya 1937 senesi e y lü lü n ü n 11 in c i gecesi saat 23,50 de k a lb se k te sin d e n öld ü . E s e rle rin in B eşik- ta şta k i resim m üzesine k o n d u ğ u , A k ad em id e açtığ ı se r g isin in devam e ttiğ i ve B e d ri R a lım i’n in , h a y a tın a d a ir b ir k ita p y a zm ak ta o ld u ğ u s ıra la rd a o ; ço cu ğ u n u n m ü rü v v e tin i g ö rem ed en ö len b ir b a b a g ibi, güneşine d o y am ad ığ ı d ü n y a sın a g ö zlerin i k a p a d ı.
B ir in san ö m rü n e h iç b ir zam an sığm ıyan san at, d a h a geçecek beş o n seneye sığacak m ıy d ı? .. B u u zu n yol, lıer s a n a tk â r için n ih a y e tte d e ğ il; an cak k o n ak y e r le rin d e tü k e n ir.
95
