Amerika, Sèvres Antlaşması ve "Ermenistan" Sınırları

AMER~KA, SVRES ANTLA~MASI VE "ERMEN~STAN"

S~N~RLAR~~

FAH~R ARMAO~LU

I. Dünya Sava~~'n~~ sona erdiren bar~~~ anda~malarm~~ haz~rlamak üzere 1919 Ocak ay~nda toplant~lar~na ba~layan

Paris Bar~~~ Konferans~'nda

Svres Öncesi ve &vres

Sonras~~

Bu iki dönemde Amerika'n~n Türkiye' ile ilgili faaliyetlerinin ortak nok-tas~,

Ermenistan faktörühün

politik amaç

politika faaliyeti

dayal~~

icra

icra

Bu incelememizde, Svres öncesi dönem, yani 1919 y~l~~ üzerinde fazla durmayaca~~z. Bilindi~i gibi, bu dönemin Türkiye-Amerika münasebederi, daha do~rusu Amerika ile Milli Mücadele aras~ndaki münasebetler bak~-m~ndan en önemli olay~, "Ermenistan sorunu" hakk~nda rapor haz~rlamalda görevlendirilen

General Harbord Misyonu'nun,

Harbord Misyonu konusu yeteri kadar incelendi~i için, biz bu konu üze-rinde fazla durmayaca~a2.

1 _{Gerek Amerikan belgelerinde, gerek Paris Ba~-~~~ Konferans~~ ile ilgili belgelerde, Osmanl~~} Devleti, daima "Türkiye" ad~~ ile zikredildiginden ve hatta 1920 y~hnda, sonradan Svres Antla~mas~~ ad~m alacak antla~man~n ad~~ daima "Türkiye ile ban~" (Peace with Turkey, Peace Settlement with Turkey) diye zikredildiginden, biz bu incelememizde, Osmanl~~ Devleti yerine, Türkiye deyirnini kulland~k.

2 Bu konuda bak.: Dr. Fethi Tevetoglu, Milli Mücadelede Mustafa Kemal Pa~a-General Harbord Görü~mesi, TÜRK KÜLTÜRÜ, Y~l VII, Say~~ 76, ~ubat 1969, s. 257-267; Y~l VII, Say~~ 77,

134 FAHIR ARMAOCLU

Yaln~z ~u kadar~n~~ belirtelim ki, Amerika'n~n "Ermenistan" konusu üze-rine e~ilmesi, Ba~kan Wilson'~n "Milliyetler" ilkesi dolay~s~yla ve Amerikan kamuoyunun a~~r bask~s~~ alt~nda ortaya ç~kt~~~~ gibi, yine çe~itli yard~m kuru-lu~lar~~ ve Ermeni davas~n~~ destekleyen kurulu~~ ve politikac~lar~n tahriki ile, konunun, 1919 Haziram'ndan itibaren Paris Bar~~~ Konferans~'n~n günde-mine girmesiyle bir dinamizm kazanm~~t~r.

Ermeni davas~ n~~ destekleyen baz~~ kurulu~lar~ n ve ayn~~ zamanda Amerika'n~ n resmi yard~m kurulu~lar~ n~ n, Rusya Ermenistan~~ ile Türkiye s~-mrlar~nda 700-800 bin Ermeni mültecinin birikti~ini iddia etmesi, bunlar~n açl~kla kar~~~ kar~~ya kald~klar~n~~ ve bunlara yard~m yap~lmas~~ gerekti~ini bil-dirmeleri ve ayr~ca, ~ngiltere'nin de, ~üphesiz "Ermenistan yükünü", "Amerika hamah"n~n s~ rt~na yüldemek amac~~ ile, Ermenistan'daki kuvvetle-rini 1919 A~ustosu'ndan itibaren çekece~ini bildirmesi, bir yandan Ermeni mültecilerine yard~ m sorununu, di~er yandan da kurulacak "Ba~~ms~z Ermenistan'~n kendisini d~~ar~ya (yani Türklere kar~~) kar~~~ korumas~~ soru-nunu ön pl'ana ç~ karm~~~ ve özellikle bu ikinci nokta da, ba~tan beri Ermenilere kanat germeye hevesli ve kararl~~ olan Ba~kan Wilson'~~ Ermenistan üzerinde bir Amerikan "manda"s~~ sorunu ile kar~~~ kar~~ya getir-mi~tir.

Bu s~rada Amerikan Senatosu`nda, Ba~kan Wilson'~n Avrupa politikas~na fazla "bula~tr~~" yolunda ele~tirilerin artmas~~ ve "inziva" (Isolation) politika-s~na dönülmesi e~ilimlerinin kuvvetlenmesi dolay~s~yla, Ba~kan Wilson, General Harbord ba~kanl~~~ nda kalabal~k bir heyeti, Anadolu dahil, bölgeye göndererek, "Ermenistan Mandas~"n~~ ve muhtemel sorunlar~n~~ yerinde ince-leuni~tir. Harbord Misyonu'nun askeri niteli~i, Ermenistan'~n özellikle d~~a-r~ya kar~~~ korunmas~n~n, Wilson'~n ba~l~ca endi~esini te~kil etti~ini göster-mekteydi3.

Mart 1969, s. 321-334; Y~l 'V11, Say~~ 80, Haziran 1969, s. 525-545; Y~l VII, Say~~ 81, Temmuz 1969, s. 589-603. Bizim inceledigimiz Amerikan belgelerinde, General Harbord'un raporunun metni verilmekte, fakat, ba~ka hiç bir bilgi verilmemektedir.

3 Bütün bu geli~melere ait Amerikan belgeleri için bak.: Papers Relating to the Foreign

Relations of the United States, 1919, Washington, D.C., Government Printing Office, 1934, Vol. p. 817-841.

SVRES ANTLASMASI VE "ERMENISTAN" SINIRLARI 135 General Harbord, gezisinin sonunda uzun bir rapor haz~rlayarak bir nüshas~n~~ Paris'teki Bar~~~ Konferans~'na, bir nüshas~n~~ da Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'na vermi~tir'.

General Harbord, raporundas, bir hayli tarafs~z davranarak, sade Türklerin Ermenilere sald~rmad~~~n~, bir çok yerlerde Ermenilerin de Türklere sald~rmakta olduklar~n~~ örnekleriyle belirtmi~~ ve, yukarda da de-~indi~imiz gibi, Ermenilere yard~ m kurulu~lar~~ ile Ermeni davas~n~~ destekle-yen Amerikan politikac~lar~, Rusya Ermenistan~'na s~~~nan Ermeni mültecile-rin say~s~n~~ 700-800 bin olarak iddia ettikleri halde, General Harbord bu miktar~n 300 bin civar~nda oldu~unu söylemi~tin

Manda konusunda ise, "Ermeni sorunu Ermenistan'da çözülemez" diyen Harbord, Fransa ve ~ngiltere taraf~ndan i~gal edilmi~~ olmalar~~ sebebiyle, Suriye ve Mezopotamya hariç, ~stanbul ve Rumeli (Trakya) dahil, bütün Osmanl~~ imparatorlu~u topraklar~~ üzerinde bir manda rejiminin kurulmas~~ gerekti~ini ileri sünnü~tür.

Fakat bu ifade, Harbord'~n, Amerikan mandas~~ konusundaki iyimserli-~inin bir i~areti de~ildi. Generalin belirtti~ine göre, manda yönetimini üze-rine almakla Amerika, en az bir ku~ak boyu bu i~e bula~m~~~ olacakt~~ ve askeri bak~mdan da, de~i~en ~artlara göre, 25.000 ile 200.000 aras~ndaki bir askeri kuvvetle bu rejimi desteklemek zorunda kalacak, ve nihayet, manda yöneti-minin ilk be~~ y~l~nda Amerika'n~n 756 milyon dolarl~k bir mali yükü de s~rt-lamas~~ gerekecekti.

Harbord'~n raporundan yakla~~k bir ay sonra, Amerikan Senatosu'nun, bir yandan 28 Haziran 1919 tarihli Versay Anda~mas~'m ve bir yandan da, ona ba~l~~ olan Milletler Cemiyeti Pakn'n~~ onaylamay~~ 19 Kas~m 1919'da red-detmesi ile, Amerika'n~n "Ermeni Mandas~" hikayesi de sona eriyordu.

4 _{General Harbord Misyonu, Ba~kan W~lson'~n onay~~ ile gönderilmelde beraber, esas~nda} Paris Ban~~ Konferans~~ ad~na görev yapm~~t~r. Bu sebeple, 16 Ekim 1919 tarihli olan raporunun imzal~~ nüshas~n~~ Paris Ban~~ Konferans~'na sunmu~, imzam _{bir nüshas~n~~ da Amerikan D~~i~leri} Bakanhgfna vermi~tir. Bu konuda bak.: ayn~~ kaynak, Vol. II, p. 841, 24 no.lu dipnotu.

5 Raporun metni: ayn~~ kaynak, p. 841-889. Ayr~ca bak.: Maj. Gen. James G. Harbord, Conditions in the Near East: Report of d~e American Milimry Mission to Ar~nenia, U.S. Senate, 66th Congress, 2d Session, Document No. 266; Washington, Government Printing Office, 1920; Brig. Gen. George Van Horn Moseley, _{Manda to~y over Armenia: Report made to Maj. Gen.} Jan~es. G. Harobrd, Senate, 66th Congress, 2d Session, document No. 281, Washington

136 FAH~R ARMAO~LU

Çünkü, Amerika Milletler Cemiyeti'ne üye olam~yordu. Halbuki "manda" re-jimleri Milletler Cemiyeti'ne ba~l~~ bir sistemdi.

Senato'nun bu karar~~ üzerine, Amerika, Aral~k 1919'da Paris Bar~~~ Konferans~'ndan çekildi.

Ba~kan Wilson, özellikle Milletler Cemiyeti Pakt~'n~~ Senato'ya onaylat-mak için bir kaç te~ebbüste daha bulunduysa da, bütün te~ebbüsleri ba~ar~-s~zl~kla sonuçland~.

Fakat, ba~ta ~ngiltere olmak üzere, Amerika'n~n Avrupal~~ müttefikleri, Amerika'n~n ve özellikle Ba~kan Wilson'~n yakas~n~~ b~rakmad~lar.

Paris Konferans~, "Türkiye Sorunu"nu, yani Osmanl~~ Devleti'yle yap~la-cak bar~~~~ 1920 Oyap~la-cak ay~ ndan itibaren ele ald~. Almas~yla birlikte, "Ermenistan" konusu ve dolay~s~yla Amerika, tekrar gündeme geldis.

~ngiltere, Fransa ve ~ talya, yani Bar~~~ Konferans~'n~n "Yüksek Konseyi" ("Supreme Council"), ~ubat ve Mart aylar~nda Londra'da ve Nisan ay~nda da San Remo'da (Italyan Rivieras~nda) toplanarak, Türkiye ile bar~~~n esaslar~n~~ tespit etmi~lerdir. Amerika, San Remo toplant~lar~~ ile temaslar~n~, Roma Büyükelçisi vas~ tas~yla sürdürmü~tür.

Yüksek Konsey'in Londra toplanular~ndan sonra, Fransa'n~n Wa~ington Büyükelçisi, Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'na verdi~i 9 Mart 1920 tarihli bir notada, Türkiye ile bar~~~ konusundaki çal~~malar~n bir hayli ilerledi~ini, bu durumda, Fransa'n~n (Yüksek Konsey Ba~kan~ ), Amerika'n~n "Do~u Sorunlar~" ile ilgilenip ilgilenmedi~ini veya bu sorunlarla ilgisini devam etti-rip Konferansa kat~l~p kat~lmayaca~~n~~ ö~renmek istedi~ini bildirdi. Amerika ise, bu notaya cevab~nda, Müttefiklerin Türkiye ile bar~~~ konusundaki dü-~üncelerini bilmedi~ini söyleyince7, Fransa'n~ n Wa~ington Büyükelçisi, 12 Mart 1920 tarihli bir nota iles, tespit edilen baz~~ esaslar~~ Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'na bildirmi~tir. Nota'ya göre, Türkiye bar~~~~ konusunda Londra'da tespit edilen esaslar ~öyleydi: 1) Türkiye'nin Avrupa s~n~rlar~, Midye-Enez

6 Bundan sonraki aç~klamalanm~n, ~u kaynakta yer alan belgelere dayand~racaga: Papers Relating to the Foreign Relations of the United States, 1920, Washington, D.C., Government Printing Office, 1936, Vol. III, p. 748-809. Bu kayna~~~ bundan sonra k~saca "Papers... 1920/111" ~eklinde zikredecegiz.

7 Laurence Evans, United States Policy and the Partition of Turkey, 1914-1924, Baltimore, The John Hopkins Press, 1965, p. 278.

SEVRES ANTLA~MASI VE "ERMEN1STA/sr SINIRLARI 137 çizgisi, fakat muhtemelen Çatalca Hatt~~ olacakt~r. 2) Türkiye'nin Asya tara-findaki s~n~rlar~, kuzeyde ve bat~da Karadeniz, Marmara ve Akdeniz, do~uda Ermenistan s~n~r~~ (yani ba~~ms~z Ermenistan), güneyde ise, Ceyhan Nehri'nden ba~lay~p, Antep, Birecik, Urfa, Mardin ve Cezire-i ~bni ömer'in kuzeyinden geçen çizgidir. 3) Padi~ah Istanbul'da kalabilecek, fakat burada Padi~ah'~n muhaf~z kuvvetlerinden ba~ka kuvvet bulunmayacakt~r. Müttefikler, Avrupa Türkiyesi (Trakya) ile Marmara ve Bo~azlar~n güneyin-deki bölgeleri i~gal etme hakk~n~~ mahfuz tutarlar. 4) Bo~azlardan geçi~, sa-va~ta ve bar~~ta serbest olacak, bir Bo~azlar Komisyonu kurulacak ve Padi~ah'~n Bo~azlar üzerindeki egemenlik hakk~n~, Padi~ah ad~na bu Komisyon kullanacakur. Bu Komisyon'da, baz~~ ~artlarda Amerika ve Rusya da temsil edilecektir. Komsiyon'un ba~kan~~ ancak büyük devletlerden biri olacakt~r. 5) Trakya'n~n Türklere b~rak~lan k~s~mlar~= d~~~nda kalan k~s~m-lar Yunanistan'a verilecek, Edirne'deki Türkler ("Osmanl~k~s~m-lar" deniyordu) için özel garantiler sa~lanacak ve Bulgaristan'a da Trakya'da bir serbest li-man verilecekti. 6) Ba~~ms~z bir Ermenistan kurulacak ve bu devletin denize ç~k~~~n~~ sa~lamak için de, Uzistan'da (yani Trabzon) kendisine baz~~ özel haklar tan~nacakur. 7) Türkiye; Mezopotamya, Arabistan, Filistin, Suriye ve bütün adalar üzerindeki haklar~ndan feragat edecektir. 8) Ayd~n bölgesi ha-riç, ~zmir bölgesi, Padi~ah'a ba~l~~ olarak Yunanistan'~n yönetimine verilecek ve ~zmir Liman~ nda Türkiye'ye de ayn bir k~s~m aynlacakur.

Bundan sonra da Osmanl~~ borçlar~na ait baz~~ mali hükilmler söz konusu olmaktayd~.

Bar~~~ Konferans~ ndan çekilmi~~ olmas~na ve ancak "uzaktan gözlemci" statüsünde bulunmas~na ra~men, Amerikan hükümeti bu bar~~~ esaslar~~ hak-k~nda ~u görü~leri bildirdig. 1) ~stanbul bölgesi d~~~ndaki Trakya topraklar~-n~n Yunanistan'a verilmesini Amerika kabul etmekle beraber, bu bölgenin kuzey k~sm~~ halk~~ Bulgar oldu~undan (1), Edirne ve K~rklareli (K~rlddlise) ve havalisi Bulgaristan s~n~rlar~~ içine kaulmal~d~r. Çünkü Bulgaristan'~n, tama-men Bulgarlarla meskün olan bat~~ topraklar~~ S~rbistan'a verildi~inden, Bulgaristan'a yap~lan bu haks~zl~k Trakya'da telâfi edilmelidir. 2) Amerika, Ermenistan konusu ile çok yak~nda ilgilidir. Ermenistan'~n s~n~rlar~, Ermeni halk~n~n me~rü (1) isteklerini kar~~layacak ve kolay ve engelsiz bir ~ekilde de-nize ç~k~~~n~~ sa~layacak ~ekilde çizilmelidir. Dede-nize ç~k~~~~ sa~lamak için 9 Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'ndan Frans~z Büyükelçili~ine 24 Mart 1920 tarihli nota,

138 FAHIR ARMAO~LU

Lazistan'da Ermenistan'a özel haklar tan~ mak yeterli de~ildir. Venizelos, bu

bölge Rumlar] ad~na, Trabzon 'un Türklere verilmektense Ermenistan'a ve-rilmesini tercih etti~ini bildirdi~ine göre, Trabzon, do~rudan do~ruya

Ermenistan'a verilmelidir. 3) Amerikan hükümeti, elinde çok s~n~rl~~ bilgi ol-du~undan ~zmir konusunda görü~~ bildirebilecek durumda de~ildir. 4) Eski Osmanl~~ imparatorlu~u topraklar~nda ne ~ekilde bir düzenleme yap~l~rsa ya-p~ls~n (kime ne toprak verilirse verilsin), Amerikan vatanda~lar~~ ve ~irketleri, di~er devletlerinkinden daha az müsait durumda kalmamal~d~ r. Yani Amerika, ekonomik ve ticari bak~mdan, "Aç~k Kap~" veya "f~rsat e~itli~i" ilke-sinin uygulanmas~n~~ istiyordu.

Toplant~lar~na San Remo'da devam etmekte olan Konsey, Amerika'n~n bu görü~lerine verdi~i cevaptam, Türkiye ile âdil ve kal~c~~ (!) esaslar~~ kapsa-yan bu bar~~~ antla~mas~m, Amerika'n~ n da imzalayaca~~~ ümidini izhar ettik-ten sonra, tespit ettikleri ve 12 Mart'ta Amerika'ya bildirdikleri bar~~~ esasla-r~ n~~ savunuyorlard~. Bundan ba~ka, Bulgaristan'a Edirne ve K~ rklareli (K~rkkilise) nin verilmesi hususundaki Amerikan iste~ine kar~~~ da, kendile-rindeki istatistik bilgilere göre, bu iki ~ehir ve havalisinin ço~unlu~unun Türk oldu~unu belirtiyorlard~.

ilginç bir nokta da, Amerika'n~ n Avrupal~~ müttefiklerinin, Amerikan Senatosu'nun Versay Antla~mas~'m onaylamay~~ reddetrnesinin anlam~n~~ hâlâ anlamam~~~ olmalar~~ veya anlamamazl~ ktan gelmeleriydi.

Ba~~ms~z Ermenistan konusunda Müttefiklerin de Amerika ile ayn~~ gö-rü~ü payla~t~ klar~ n~~ ve "halihaz~r ihtiyaçlar~~ ve gelecekteki geli~mesi (expansion)" bak~ m~ ndan "hakl~~ olarak (!) iddia etti~i" topraklar~~ Ermenistan'a vermeyi ciddi bir ~ekilde arzu ettiklerini bildirmekteydiler.

Sorun bir al gülüm - ver gülüm hikâyesine dönü~mü~tü. Avrupal~lar, müstakbel Sevres Antla~mas~'na Amerika'y~~ da ba~lamak ve bu anda~ma ile Yak~n Do~uda yapacaklar~~ karma~~k ve tehlikeli düzenlemede Amerika'ya da sorumluluk yüklemek için, Amerika'ya ~irin görünmenin her türlü çabas~ n~~ harcamaktayd~lar.

Yaln~z, Müttefiklerin bu 27 Nisan 1920 günlü cevaplar~nda, ~zmir ile yeni aç~klamalar dikkati çekmekteydi. ~zmir ile baz~~ kom~u ilçelerin

1° Roma'daki Büyükelçi Johnson'dan Va~ington'a 27 Nisan 1920 günlü telgraf, Papers...1 920/111, p. 753-756.

SEVRES ANTLA~MASI VE "ERMEN~STAN" SINIRLARI 139 (kazalar~ n) nüfus ço~unlu~unun Rumlarda olmas~~ ve Türkiye'nin bu Rumlara fena muamelede bulunmas~~ sebebiyle, ~zmir'in Yunan yönetimine verildi~i belirtildikten sonra, ~zmir'in bütün Anadolu'nun ekonomisinde önemli bir yeri olmas~~ ve ~zmir'in Yunanl~lar taraf~ndan i~galinin milli tepki-lere sebep olmas~n~n, Türkiye ile bar~~~n uygulanmas~n~~ imkâns~z k~lmasa bile, güçle~tirmesi ihtimali dolay~s~yla, ~zmir'in Padi~aha ba~l~~ hale getirildi~i ve ayn~~ zamanda Türklere de ~zmir Liman~'nda imkanlar sa~land~~~~ belirtil-mekteydi. Burada "milli tepkiler" den duyulan endi~e dikkati çelunektedir.

Amerika'y~~ Türkiye ile bar~~~ sorununa "bula~urmak" ve konunun içine çekmek için, Nisan 1920 sonunda, ~ngiltere'nin egemen oldu~u Milletler Cemiyeti'nin de kullan~lmak istendi~i de görülüyor. Çünkü, San Remo'dan 27 Nisan'da Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'na gönderilen uzun bir mesajdall., Ermenistan konusunda, Amerika bir karar verme zorunlulu~u ve dolay~s~yla, Türkiye bar~~~~ ile kar~~~ kar~~ya b~ralullyordu.

Bu mesaja göre, Milletler Cemiyeti Konseyi, Müttefikler Yüksek Konseyi'ne ba~vurup, Ermenistan ile en fazla ilgilenen devletin kim oldu-~unu ve Ermenistan'~n ba~~ms~zl~k ve güvenli~i için bu devletin neler yapalece~ini sormu~, imi~. Ba~ta ~ngiltere'nin oynamak istedi~i basit oyunun, bi-zim dilimizdeki en hafif nitelendirmesi "tecahül-i ârifâne" dir.

Y~ne bu mesaja göre, Ba~kan Wilson'~n ~imdiye kadar Ermenistan konu-sunda yapt~~~~ çe~itli konu~malar~~ ve Amerikan D~~i~leri Bakan~~ Colby'nin kul-land~~~~ deyimle "uygar dünyan~n istek ve beklentileri" dolay~s~yla, ~imdi Yüksek Konsey Ermenistan mandas~n~~ Amerika'n~n kabul edip etmeyece~ini soruyordu.

San Remo, bu kadarla da yetinmeyip, Ermenistan konusunda bir tak_{~ m} görü~ler de belirtiyordu: Amerika ~imdiye kadar hep "geni~" bir Ermenistan ilkesini savunmu~tur. Bununla beraber, Kilikya'r (Çukurova) Ermenistan'a vermek pratik bir yol görünmüyor12. Bu durumda, Ermenistan'a, Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis vilâyetlerinin verilmesi söz konusu olmakla beraber,

Il _{Roma Büyükelçili~inden Wa~ington'a 27 Nisan 1920 günlii telgraf, Papers...1920/III, p.} 779-783.

12 _{Pratik görünmüyor, çünkü Frans~zlar, 1919 Eylülii'nde Iskenderun ve Mersin'e 12.000} ki~ilik bir kuvvet ç~kararak Kilikya y~~ kontrol alana alm~~lard~. Bu olay Amerika'y~~ ~a~k~na çevirdi. Çünkü, samlnu~u ki, Frans~zlar, bu bölgeleri Ermenistan için i~gal etmekteydiler. Halbuki, bu s~rada Fransa, Ermenistan'~~ kurtarmak için Batum, v.s, ye asker gönderemeyecegini söylemekteydi. Bak.: Papers....1920/III, p. 840; ayr~ca bak.: Evans, ad~~ geçen eser, p. 185.

140 FA1-1112ARMAO~LU

önce Amerika'n~n Ermenistan mandas~n~~ kabul etmesi ve ikinci olarak da bu ba~~ms~z Ermenistan'~n s~n~rlar~n~n Amerika Birle~ik Devletleri Ba~kan~~ tara-f~ndan çizilmesi istenmekteydi.

K~sacas~, Müttefiklerin Osmanl~~ Devleti yerine bir "Ermenistan Devletini ikame etmek isterlerken, bu i~in, badireleri ve sonuçlar~~ ile, bütün yükünü Amerika'n~n s~rt~na yüklemeye çal~~t~klar~~ apaç~k belliydi. ~unu da belirtelim ki, General Harbord'~n, bir "Ba~~ms~z Ermenistan" mandas~n~n ne denli sorunlar ortaya ç~ karaca~~~ hakk~ndaki raporu da, müttefiklerin elin-deydi.

Nitekim, Yüksek Konsey'in karar~na göre, Ermenistan sorunu yine de bu kadarla bitmiyordu. Türkiye ile bar~~~ imza edilir edilmez, Ermenistan'~n d~~~ sald~r~lara kar~~~ sav~~nulmas~~ için gerekli askeri kuvvet ve ayr~ca düzenli bir yönetim için mali yard~ m söz konusu olacakt~. Yani, Amerika, Ermenistan mandas~n~~ kabul etti~i takdirde, bu iki yükü de s~rtlamak zorundayd~.

Yine Yüksek Konsey'e göre, Amerika'n~n bu hususta acele karar vermesi gereluniyordu. Ama Ermenistan halk~~ da büyük bir bekleyi~~ ve endi~e için-deydi..

Müttefiklerin 27 Nisan mesaj~na, Amerika 17 May~s 1920'de cevap verdi ve bu cevapta "Ermenistan mandas~" hakk~nda tek kelime mevcut de~ildi. Sadece, Amerika Cumhurba~kan~'n~n, Ermenistan'~n s~n~rlar~~ konusunda "hakem" olmay~~ ("to act as arbiter") kabul etti~i bildiriliyordu°3.

Söz konusu telgrafta Ermenistan mandas~~ hakk~nda herhangi bir ifade-nin bulunmamas~n~n sebebi, bir yandan Amerikan Senatosu'nun bu konu-daki olumsuz havas~, di~er yandan da, Yüksek Konsey'in 27 Nisan 1920 günlü mesaj~~ üzerine, Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'n~n, Harbiye Bakanl~~~'na, Ermenistan mandas~~ hakk~ ndaki görü~ünü sormas~yd~. Harbiye Bakan~~ Baker'~n D~~i~leri Bakan~~ Colby'ye gönderdi~i 2 Haziran 1920 tarihli memo-randuma göre", General Harbord, her ne kadar raporunda, Ermenistan mandas~~ için 59.000 ki~ilik bir Amerikan kuvvetini gerekli görmü~~ ise de, bu miktar % 50 oran~nda azalulabilirdi ve Ermenistan'~n d~~~ sald~r~lara kar~~~ ko-runmas~~ için 27.000 ki~ilik bir Amerikan kuvveti yeterli olabilirdi. Ne var ki, Ermenistan'~n d~~~ sald~ r~lara kar~~~ korunmas~~ evvela Milletler Cemiyeti'nin

13 Amerika D~~i~leri Bakanl~~~'ndan Paris Büyükelçili~ine 17 May~s 1920 giinl~i telgraf,

ayn~~ kaynak, p. 783.

SEVRES ANTLA~MASI VE "ERMENISTAN" SINIRLARI 141

göreviydi ve ikinci olarak da, Bol~eviklerin ~u anda Kafkaslar'da yaratt~~~~ teh-like dolay~s~yla bu kadar bir Amerikan kuvvetinin orada bulundurulmas~~ pra-tik bir formül de~ildi. Bol~evikler Bakü'yü i~gal etmi~lerdi ve gazete haberle-rine göre de, Ermenistan topraldanna girmeye ba~lam~~lard~.

A~ustos ay~~ geldi~inde, art~k Amerika'n~n "Ermenistan mandas~" söz ko-nusu de~ildi. Fakat, Amerika'n~n Avrupal~~ Müttefikleri, ~imdi Türkiye için haz~rlanm~~~ olan bu bar~~~ antla~masm~n

imzas~ndan önce,

Amerika'n~n bu iste~e cevab~, haz~rlanan bar~~~ antla~mas~n~n (yani Svres Antla~mas~ ) 89'uncu maddesine göre, "Türkiye, Ermenistan ve di~er Yüksek Akit Taraflar", Ermenistan s~n~rlar~n~n çizilmesi hususunda Amerika Birle~ik Devletleri Ba~kan~'n~n karann~~ kabul edeceklerine göre, Amerika Cumhurba~kan~'n~n bu görevi kabul edebilmesi için,

önce söz konusu

taraf-lar~n bu antla~may~~ imza etmeleri gerekir,

Bilindi~i gibi, 10 A~ustos 1920'de ~stanbul Hükümeti Svres Antla~mas~'m imza etti ve ayn~~ anda da, hatta daha May~s ay~nda, bu anda~ma Ankara Hükümeti, yani T.B.M.M. Hükümeti taraf~ndan geçersiz ilân edildi. Fakat bütün bunlar~n, Amerika'y~~ veya Ba~kan Wilson'~~ etkilemedi~i görülüyor.

Ukin, Svres Antla~mas~'na kar~~~ Anadolu'da uyanan milli duygular ve Ankara'daki

milli hükümet

"~u hususu kesin

15 Wa~inton'daki ~ngiliz Büyükeçili~i'nden Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'na 6 A~ustos 1920 günlü nota, ayn~~ kaynak, p. 787.

16 Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~'ndan ~ngiltere Büyükelçili~ine 13 A~ustos 1920 tarihli nota, ayn~~ kaynak, p. 787-788.

17 Yüksek Komiser Bristol'den Wa~ington'a 18 Eylül 1920 günlii telgraf, Papers...1920/III, p. 788.

142 _{FAHIR ARMAO~LU}

olarak belirtmek gerekir ki, Ermenistan'a (Anadolu'dan) toprak verilmesine kar~~~ Do~u Anadolu vilâyetlerinde olu~an tepkiler, ~imdiye kadar oldu~un-dan çok daha ac~~ ve kuwetlidir. Ermenistan'a b~rak~lan topraklar~, Türklerin, kuvvet zoru olmaks~z~ n b~rakacaklar~na hiç kimse inanmamaktad~r. Türklerin çok geni~~ bir ço~unlu~unu temsil eden Milliyetçiler, ~stanbul Hükümeti taraf~ndan imza edilen antla~may~~ ta~~~mamaktad~rlar ve çok muh-temeldir ki, Müttefikler, Yunanistan vas~tas~yla, bu antla~n~ay~~ Türklere kabul ettirmeye zorlayacaklard~r. Türkiye bar~~~, Ermenistan'a, Türkiye'nin, Ba~kan'~n hâkemli~i ile tespit edilecek do~u vilayetlerini vermektedir. Bu bölgelerde bugün fiilen Ermeniler yoktur ve Erivan'daki Ermenileri bu böl-gelere yerle~tirmek, yeterli koruma sa~lanmad~~~~ takdirde, kar~~~khklarm or-taya ç~kmas~~ sonucunu verecektir".

Amiral Bristol'un bu son derece isabetli de~erlendirmesi, Amerikan Hükümeti ve Ba~kan Wilson üzerinde tamamen etkisiz kald~~~~ gibi, S6Tres Antla~mas~'na ve Amerika'ya güvenen Rusya Ermenistan', 4 Ekim 1920'de Türkiye'ye _{sava~~ ilan etti. Gürcistan da Ermenistan'~~ destekleyece~ini} bil-dirdi's.

Amiral Bristol'ün ~stanbul'dan Wa~ington'a gönderdi~i uyar~lar~n, Ba~kan Wilson üzerinde hiç bir etkisi olmad~~~~ anla~~l~yor. Çünkü, Ba~kan Wilson'~ n, "önce Türkiye ile bar~~~ imzalans~n" ~art~~ üzerine, Bar~~~ Konferans~'n~n Genel Sekreterli~i, ilk defa olarak ve S•vres Antla~masfn~n in~zas~ndan iki ay sonra, Svres Antla~masfn~ n tam metnini, Amerika'ya ver-mi~tir '9. Verirken de, S6/~-es Antla~mas~'n~n 89. maddesinin, Amerika Cumhurba~kan~'na, hem Ermenistan'~n s~n~rlar~n~~ çizme, hem Ermenistan'~n denize ç~kmas~n~n sa~lanmas~~ ve hem de Ermenistan ile Türkiye aras~ndaki s~n~rda "gayri askeri bölgenin tesbiti görevini verdi~i belirtilmekteydi.

Yakla~~k bir ay sonra, Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~, Paris Büyükelçili~i vas~ tas~yla, Ba~kan Wilson'~ n, Ermenistan s~n~rlar~~ hakk~nda haz~rlay~p, Müttefik Devletler Yüksek Konseyi'ne hitaben kaleme ald~~~~ raporunu, söz konusu Konsey Ba~kanl~~~'na sundu'''.

18 _{Amiral Bristol'fin D~~i~leri Bakanl~~~'na 10 Ekim 1920 gfinlü telgrafi, ayn~~ kaynak, p. 788-} 19 _{Paris Büyükelçili~inden D~~i~leri Bakanl~~~'na 18 Ekim 1920 gfinlü telgraf, ayn~~ kaynak,} p. 789.

20 Amerikan D~~i~leri Bakan~'ndan Paris Bfiyükelçisi'ne 24 Kas~ m 1920 gfinlü telgraf

Pape~s...1920/III, p. 789-790. 789.

SEVRES ANTLASMASI VE "ERMENISTAN' SINIRLARI 143 Wilson'~n Ermenistan s~n~rlar~ n~n çizimine ait raporunu ele almay~, ya-z~m~z~n sonuna b~rakarak, raporun Yüksek Konsey'e sunulmas~ ndan sonra ortaya ç~kan baz~~ ilginç geli~melere de~inmek istiyoruz.

Ba~kan Wilson, 30 Kas~m 1920 tarihinde Milletler Cemiyeti Konseyi Ba~kan~'na gönderdi~i bir telgrafta2', Ermenistan üzerinde bir Amerikan mandas~~ tesisi teklifi, Amerikan Senatosu taraf~ndan reddedilmi~~ olmakla beraber, Amerikan halk~n~ n, Ermenistan'~n kaderi ile çok yak~ndan ilgilen-di~ini, fakat ~u anda Ermenistan'a yard~m bak~m~ndan Amerikan askerini kullanma yetkisine sahip olmad~~~ n~, ekonomik yard~ m~ n ise, yine Senato'nun karar~na ba~l~~ bulundu~unu, fakat bu karar konusunda ~imdi-den bir tahminde bulunamayaca~~n~~ söylemi~tin Ba~kan Wilson, Senato'nun kesin muhalefetine ra~men, Ermenistan'a yard~m için elinden gelen her türlü çabay~~ harcamaya kararl~~ görünüyordu.

Ne var ki, Wilson'~n Milletler Cemiyeti Konseyi Ba~kan~'na bu telgraf gönderdi~i, ayn~~ 30 Kas~m 1920 günü, ~star~bul'daki Yüksek Komiser Amiral Bristol, 1 Aral~k sabah~~ Wa~ington'a ula~t~~~~ anla~~lan telgrafinda" ~unlar~~ ya-z~yordu: Ermenistan konusunun art~k bitti~i bildirilmektedir. Kars ve Gümrfi'deki Ermeni kuwetleri, çok üstün olmalar~na ra~men, hezimete u~-rat~lm~~~ ve bir çok noktalarda Ermeni kuvvetleri kaçm~~t~r ("ran away"). Türkler I~d~r'~~ ele geçirmi~~ olup, Aral~k'ta!) bir kaç mil mesafede bulunmak-tad~r... Bir bar~~~ antla~mas~~ müzakere edilmektedir. Türk hatlar~~ dahilindeki Amerikal~lar~n güvenlikte oldu~u bildirilmektedir. Bol~evikler ve Milliyetçi Türkler anla~ma içinde bulunuyor. Gümrü ve Kars'~n Ermeniler taraf~ndan tekrar ele geçirildi~ine dair haberler do~ru de~ildir ve Ermenilerin bu iki ~ehri geri almalar~~ ihtimali de mevcut de~ildir".

Tiflis'teki Amerikan Konsolosu Moser de, 4 aral~ k 1920 sabah~~ Wa~ington'a gönderdi~i telgraf~ nda ~öyle demekteydi": "Erivan'da resmen aç~kland~~~na göre, Ermenistan bir Sovyet Cumhuriyeti olarak ilân edilmi~-tir... Sovyet Rusya Büyükelçisi'nin söyledi~ine göre, Sovyetler bu yeni Sovyet Cumhuriyeti'ni resmen tan~m~~lard~r. Bir hafta önce kurulan Ermeni hükü-metinin devrilmesinin arkas~ndan, Bakü 'den gelen Rus kuvvetleri, Ermenistan'~n s~n~r bölgelerini i~gale ba~lam~~t~r. Rusya bu harekat~, Bakü'deki Ermeni Bol~evik Komitesi'nin iste~i üzerine yapm~~t~r. Türkiye ile

21 Telgrafin metni: ayn~~ kaynak, p. 804-805. 22 _{Telgrafin metni: ayn~~ kaynak, p. 805.}

144 FAHIR ARMAO~LU

Ermenistan aras~ndaki bar~~~ müzakereleri s~ras~nda, Gümrü'deki mahalli

hükümet de Bol~evikkre kat~lm~~t~r..."

Bu geli~meler kars~~~nda Wilson'~n çizdi~i Ermenistan haritas~mn ha-vada kalmas~~ bir yana, Ermenistan'da bu geli~meler olurken, "ba~~ms~z Ermenistan' ~n s~n~rlar~n~n çizildi~inin aç~klanmas~, hem Amerika ve hem de Müttefiklerin prestijine a~~r bir darbe te~kil edecek ve bir "skandal" olacakt~. Bu sebeple, ~ngiltere hemen harekete geçerek, Wilson'dan, bu s~n~rlar~n kamuoyuna duyurulmas~n~n durdurulmas~n~~ istemi~~ ve Wilson da, çizmi~~ ol-du~u Ermenistan s~n~rlar~n~~ aç~ldamaktan vazgeçmi~tir24. Böylece Wilson'~n çizmi~~ oldu~u Ermenistan haritas~, tarihin ar~ivine girecek bir belge niteli-~ini muhafazaya mahküm olmaktayd~.

Wilson'~n, Ermenistan s~n~rlar~n~~ çizen raporuna gelince25: Rapor 22 Kas~m 1920 tarihli olup, iki lus~md~r. Raporun birinci k~sm~nda Wilson, s~n~r-lar~, yani Türkiye-Ermenistan s~mrlanm çizerken, veya daha do~ru bir deyi~le bir k~s~m Türk topraklar~n~~ Ermenilere hediye ederken, hangi esas ve ilkeleri gözönünde tuttu~unu uzunca bir ~ekilde belirtmekte, ve ikinci k~s~mda ise, çizmi~~ oldu~u s~n~rlar~n geçti~i yerleri ve mevkileri, gayet ayr~nt~l~~ bir ~ekilde aç~klamaktad~r.

Bu yaz~m~za ek olarak verdi~imiz ve Ba~kan Woodrow Wilson tarafindan çizildi~i belirtilen ve onun im~as~n~~ ta~~yan haritamn alt~ndaki nottan, bu haritan~n, Amerikan Kara Kuvvetleri Kurmay Ba~kanl~~~~ taraf~ndan, Amerikan D~~i~leri Bakanl~~~~ ile i~birli~i yap~larak haz~rland~~~~ ve bunun için de General Harbord'~n verdi~i bilgilerden ve Türk Genelkurmay~'mn kul-land~~~~ 1/ 200.000 ölçekli harita ile, Almanlar~n sava~~ s~ras~nda yapt~klar~~ 1/ 400.000 ölçekli haritalarla, ~ran ve Kaficaslara ait 1/1.000.000 ölçekli ~ngiliz haritalarmdan yararland~~~~ anla~~lmaktad~r.

Wilson'~n gözönünde tuttu~unu söyledi~i ilke ve esaslar~~ ~u ~ekilde özet-leyebiliriz:

S6~res Antla~mas~'mn 89'uncu maddesi, Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis vilayederinin Ermenistan'a verilmesini öngördü~ünden, s~n~r~n çiziminde de bu dört vilayet gözönünde tutulmu~tur.

24 _{Bak.: Papem...1920/III, p. 807-808.}

SE. STRES ANTLA~MASI VE "ERMENISTAN" SINIRLARI 145 Kendi ifadesine göre, Wilson, Ermeni halk~n~n ç~karlar~na en iyi ~ekilde hizmet etme endi~esini ta~~makla beraber, biti~ik bölgelerdeki Türk, Kürt, Rum, v.s. halklara kar~~~ da gayet adaletli davranmaya özen göstermi~.

Söz konusu dört vilayet Ermenistan s~n~rlar~~ içine al~n~rken, s~n~r~n çi-ziminde etnik yap~~ dikkate ahnmam~~ur. Çünkü bu dört vilayette halklar, çe-~itli sebeplerden, birbirine kar~~m~~ur.

Keza, dört vilayeti kapsayacak s~n~r çizilirken, "yeterli tabii s~n~rlar" ve yeni devletin "co~rafi ve ekonomik vahdeti" nin asgari gerekleri gözönünde tutulmu~tur.

Ermenilerin, Türklerin, Kürtlerin ve Rumlar~n toprak isteklerini birbi-riyle çat~~mas~~ durumunda, Wilson, "müstakbel Ermeni Devleti'nin bir eko-nomik hayata sahip olmas~" ilkesini, kesin bir faktör olarak tercih etti~ini be-lirtmektedir.

S~n~r boyunca, Türkler ve Kürderle meskün da~~ ve vadilerin Türkiye'ye b~ralulmas~na çal~~~lmakla beraber, "ticaret merkezlerinin Ermenistan

tara-fina aktar~lmas~na" önem verilmi~tir.

"Ermeni ~ehirleri (1) olan Bitlis ve Mu~" un gûneyinden geçen s~n~r çiz-gisi, Hakkari ve Siirt sancaldar~~ ile, Van vilayetinin hemen yar~s~n~~ Türkiye'ye b~rakm~~t~r. Wilson için bunun gerekçesi de Siirt ve Hakkari nüfusunun ço-~unlu~unun Kürt olmas~~ imi~.

Wilson, ilkeleri aras~nda, "Pontus Rumlar~" n~n isteklerini de unutmad~-~~m belirtmektedir. Zira, Pontus Rumlar', 1920 Martfnda Londra'da yap~lan Müttefikler Yüksek Konseyi toplant~s~na bir memorandum sunarak, Rumlarla meskün Karadeniz k~y~~ bölgesihin bütünlü~ünün korunmas~n~~ ve Rize'den Sinop'un bat~s~na kadar olan bölgeye özerklik verilmesini istemi~-ler. Lakin, Wilson'a, Karadeniz k~y~lar~~ bak~m~ndan, sadece Trabzon vilayeti için yetki verildi~inden, Karadeniz lurlann~n di~er k~s~mlar~~ için herhangi bir teklif yetkisi yokmu~. (Yani, teklif yetkisi verilse imi~, Rize'den Sinop'un bat~s~na kadar olan Karadeniz k~y~lar~n~~ da Rumlara verece~i anla~~l~yor).

Di~er taraftan Wilson, Trabzon'un nüfus ço~unlu~unun Müslüman (Yani Türk) oldu~unu, Trabzon'daki Ermeni nüfusun Rumlardan da az ol-du~unu belirtiyor, fakat, Ermenistan'~n Trabzon'dan denize ç~kmas~~ hususu-nun en geni~~ ~ekilde ve Ermenistan'~n geli~mesini sa~layacak nitelikte olma-s~n~~ istemekteydi. Bundan dolay~d~r ki, Wilson, Giresun ~ehrinin do~usuna

146 _{FAHIR ARMAO~LU}

kadar olan, Anadolu'nun Do~u Karadeniz k~y~lar~n~~ veriyordu. Ermenistan'a, denize ç~ k~~~n~~ sa~lamak için sadece Trabzon liman~~ de~il, Anadolu'nun Karadeniz k~y~ lar~= yakla~~k dörtte biri verilmekteydi. Wilson aç~s~ndan, bunun gerekçesi de Ermenistan'~n ekonomik geli~mesinin sa~lanmas~yd~.

Bu suretle, Wilson'~n, "gayet adaletli" davrand~~~~ iddias~n~~ kabul etmek için, insan~n bütün gerçekleri ters-yüz etmesi gerekiyordu.

Yine, görüldü~ü gibi, s~ n~r çiziminde Wilson'~ n gözönünde tuttu~u te-mel ilke ve esas, sadece ve sadece, Ermenistan'~n ç~karlar~~ idi. Ba~ka bir de-yi~le, "her ~ey Ermenistan'a" ilkesi, s~n~r çizminin ana unsurunu te~kil etmek-teydi. Dolay~s~yla, Wilson'~n me~hur "milliyeder ilkesi" de tam anlam~~ ile bir komediye dönü~üyordu. Zaman zaman, "milliyetler ilkesi" ne a~~rl~ k verir gibi görünmesine ra~men, çizdi~i s~n~rlar~n, gerçekten milliyetler ilkesine ne derece uygun dü~tü~ü çok tart~~ma götürür. Meselâ Wilson, Sevres Antla~mas~' n~n, söz konusu dört vilâyetimizi Ermenistan'a vermesinin ge-rekçe ve mant~~~ n~, milliyetler ilkesi aç~s~ ndan hiç tart~~mam~~, sadece Ermeni iddialar~n~~ kendisine dayanak yapm~~t~r. Bitlis ve Mu~'un "Ermeni" ~ehirleri oldu~unu söylüyor, fakat bu iddias~ n~~ rakamlara ve belgelere da-yand~rmaktan kaçm~~ur. Tarih hocal~~~~ yapan ve 1890'da Princeton Üniversitesi'nden Profesör unvan~n~~ alan, yani güya bilim adam~~ olan bu zat, Ermeni propagandas~~ a~z~~ ile, Bitlis ve Mu~'un "Ermeni" ~ehirleri oldu~unu söyleyip i~in içinden slyr~l~veriyor. Herhalde, "milliyetler ilkesi"nin ciddi ve

bilimsel _{uygulamas~~ bu de~ildir.}

Belirtti~imiz gibi ve kendisinin de raporunda s~k s~k kulland~~~~ bir ifade ile, "Ermenistan'~n istikbali ve ekonomik geli~mesi" endi~esi, Wilson için, her türlü ilkenin önüne geçmi~tir. Bir halde ki, Wilson, "Ba~~ms~z Ermenistan' ~n

kurucu babas~~ olmay~, siyasi kariyerinin en büyük hedefi ve ihtiras~~ haline

ge-tirmi~~ görünmekteydi.

ilkeler ve esaslar konusunda belirtilmesi gereken son bir nokta da, Ermenistan sm~nmn çizilmesi dolay~s~yla, yine Sevres'in 89'uncu maddesi ile, bir de Osmanl~~ Devleti (Türkiye) taraf~nda, "gayri askeri bir bölgenin s~ mrla-nn~n çizilmesi görevinin de Wilson'a verilmi~~ olmas~yd~.

Wilson bu i~e giri~memi~tir. Gerekçesi ise, gayri askeri bölge tesis etme-nin, karma~~ k tedbir ve düzenlemeleri gerektirmesiydi. (_{~üphesiz bu,} Ermenistan'a geli~igüzel toprak vermek gibi olmayacaku). Bu ise Wilson'a göre, hem pratik de~il ve hem de gereksizdi. Zira, Sevres Antla._{~masf n~ n 177'}

SEVRES ANTLA~MASI VE "ERMENISTAN" SINIRLARI 147

nci maddesi, Türkiye'ye b~ rak~ lan topraklardaki bütün "kalelerin" ("existing forts") silâhs~zland~r~ lmas~ n~~ öngördü~ü gibi, bir "kar~~~kl~k" (yani bir Türk sald~r~s~ ) halinde, Müttefiklere müdahale hakk~~ veriyordu. Bunun için de bir Müttefikleraras~~ Kontrol Komisyonu kurulacakt~. Bu sebeplerden dolay~, Wilson'a göre, ayr~ca bir de "gayri askeri bölge" tesisine gerek yoktu.

Burada Wilson'~n pe~in hükümlü ve pe~in kararl~~ tutumu bir kere daha ortaya ç~kmaktad~r. "Gayri askeri bölge" tesisi, Sevres Antla~mas~'n~ n bir hükmü ve Ermenistan s~ n~ rlar~ n~ n çizilmesiyle birlikte kendisinin hâkemli-gine, dolay~s~yla görevine havale edilmi~~ bir husus oldu~u halde, Wilson

kendi takdiri ile _{bu konuyu bertaraf ediyor, fakat Bitlis ve Mu~~ 'un "Ermeni"}

oldu~unu ileri sürerken ve Trabzon'da ancak bir avuç Ermeni bulundu~u halde, buras~ n~~ da Ermenistan'a verirken, bütün bu hususlar~~ tarafs~z bir analizden geçirerek, Sevres Antla~mas~en~ n mant~ks~zl~~~n~~ tart~~maya yana~-m~yordu.

Wilson Raporu'nun ikinci k~sm~, do~rudan do~ruya s~ n~ r~~ ayr~nt~l~~ bir ~ekilde çizmekteydi. Raporun bu k~s~ m~ n~ n tercümesini vermek yerine, fak-similesini vermeyi tercih ettik. Zira, Raporun s~n~r çizimine ait k~sm~nda, bir çok köyler, yerle~imler ve fiziki co~rafya isimleri, o zamanki ~ekliyle yer al-maktad~ r ve bunlardan baz~lar~ n~ n bugünkü isimlerini ve Rapor'daki telâf-fuzlar~ndan o zamanki isimlerini dahi tespit etmek kolay de~ildir.

Nihayet, bu belgeler art~k Tarihin birer kal~nus~ndan ibarettir. Bizim burada as~ l vurgulamak istedi~imiz, Büyük Atatürk'ün ba~latt~~~~ Türk Milli

Mücadelesi'nin _{ve Milli Devlet kurma çabas~n~ n daha ba~lang~c~nda,}

Amerika'n~n Türk Milletine kar~~~ tutumunu ortaya koymak ve bu tutumdan,

günümüze baz~~ I~~klar getirmekdr.

Bununla beraber, incelememizin sonuna, yine Amerikan belgeleri ara-s~nda yay~nlanan ve Do~u Anadolu topraklanm~zdan Ermenistan'a verilen, yani Türk Vatani hdan kopanlmak istenen topraklar~~ gösteren bir haritap da koyduk2G. Belgelerde, çizilen s~ n~r~ n çok daha ayr~nt~l~~ bir haritas~ndan söz edilmekte ise de, bu harita belgeler aras~nda yay~nlanmam~~ur".

20

Incelememizin sonunda verdi~imiz harita: Papers...1920/111tin sonunda yay_{~ nlanm~~t~ r.} 27 _{Bak.: papers...1920/III, p. 790, 51 no.lu not.}

Fahir Annao~lu

TURRIRY

795

reprisals give to the world an example of that high moral courage which must alwavs be the foundation of national strength. The world expecte of them that they give every encouragement and help within their power to those Turkish refugees who may desire to return to their former home-s in the districts of Trebizond, Erzerum, V,an and Bitlis remembering that these peoples, too, hava sulfered greatly. It is my further expectation that they will offer such con-siderate treatment to the Laz and the Greek inhabitants of the coastal region of the Bleck Sea, surpassing in the liberality of their administrative arrangements, if necessary, even the ample provi-sions for non-Armenian racial and religious groups embodied in the Minorities Treaty signeel by them upon Al~g~~st 10th of this year, that these peoples will gladly and willingly work in complet-est harmony with the Annenians in laying firmly the foundation of the new Republic of Armenia.

I have the honor to submit l~erewith the text of my decision.

Accept [etc.] WOODROW WILRON

WARM/407'0N, November 22, 1920.

[EncloRure 2]

Decision of President Wilsan respecting the Frontier between Tur-key and Annenin, Access for Armenia to the Sea, and the Demili-tarization of Turkish Territory ad jacent to the Armenian Frantier

Woodrow Wilson, President of the United States, to Whom it shall Concern,

Greeting:

/Q

((i

itlis;

b

t ~ yres by Plenipotentiary Representatives of the British Empire, France, Italy and Japan, and of Annenin. Belgium, Greece, Poland, Portugal, Romnania, and Czecho-Slovakia, of the one part, and of T~~ rkey, of the other part, which Treaty contained, among other provisions, the following:

Fahir Armao~iu

796 FORRION RELATIONS, 1920, VOLUME III

"AwricLE 89

" T~~rkey and Armenia as well as the other High Contracting Parties agree to submit to the arbitration of the President of the United States of America the question of the frontier to be fixed between Turkey and Ar~nenia in the Vilayets of Erzerum, Trebi-zond, Van and Bitlis, and to accept his decision thereupon, ne well as any stipulations he may prescribe as to access for Annenin to the sea, and as to the demil~tarization of any portion of T~~ rkish territory adjncent to the said frontier ";

And wherens, on October 18. 1920, the Secretnriat General of the Peace Conference, acting timler the instructions of the Allied Powers, trans~nitted to ~~~e, tl~ rough the Embassy of the United States of America in Paris, an authenticated copv of the above mentioned Trenty, drawing attention to the said Article 89;

Now, therefore, I, Woodrow Wilson, President of the Unite~l States of America, upon whom has Ulus been conferred the authority of arbitrator. l~ nving examine~ l the question in the ligl~t of the most trustworthy information available, and with a min~l to the highest interests of j~~stice, do hereby declare the following decision:

The frontier between Turkey and Arrnenia in the Vilayets of Erzerum, Trebizond, Van, and Bitlis, shall be fixed as follows (ece annexed mai) on the senle of 1:1,000,000 sz ):

1. The initial point * simit be cl~osen on the ground at the junetion of the 'rurkish-Persian frontier with the eastern termination of the a~ l~ninistrntive boundary between the Sandjaks of Van and Hakkiari, of the Vilayet of Van, as this administrative boundary appears upon the Basl~ kala sl~eet of the Turkish map, scale 1:200,000, editions published in the Turkish financial years 1330 and 1331 (1914 and 1915). From tl~ is initial point the boundary simii extend south-westward to the western peak of Merkezer Dagh, situated about 6

kilometers westwar~l from point 3350 (10,990 feet), about 2 kil-

" Included nt em] of yolunu,.

It la n~ y understandll~ g tl~ nt thts mit MI polat will Ilo ~tpon the tomer Turkisl~ -Peralan frontier referred to In Artlele 27 II (4) of the Trenty of SPvres; but 40 n~ llea of the satt~~ frontIer, wItl~ln whIch the InItlal point of the Armenlan frontlor la h~ choled, uere len un~ lemt~reatell by the Turco-Peratan Frontler Cul/misalim In 1914. Tito InItIal polt~ t contomplatml Ilea nhout 1 kllomPter ward from the vIllage of Kara Illas~~~ and approxlmately 25 k~lometers south-westward from the v~ llaae of Korur, and may be fIxed on the ground na near thls locatIon as tl~p Boundory CommIse1on shall detPrmlne. provIded ~ t live

at the j~n~ctIon of the Van-HnkkIarl Sandjak boundary with the froutler of Persla. ~ nw~tnote in the orIg~nall

Fahir Armao~lu

TURKEY 797

ometers southeastward from the village of Yokary Ahvalan, and approximately 76 kilometers southeastward from the city of Van,

the sandjak boundary specified above, tl~en the administrative boundary between the Kazas of Mamuret-~ll-Hamid and Elb~~ck, filen the same sandjak boundary specified above, all modified, where necessary, ta follow the main water-pnrting between the Zap Su (Great Zab River) and the Khoshab Su, and dividing egl~ably the summits of the passes Krdes Gedik and Chokh Gedik;

thence northwestward about 28 kilometers to Klesiry Dagh, a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings between the Khoshab Su and the streams flowing into the Shatak Su, and traversing tl~c pass so~~tl~~ of the village of Yoknry Al~valan, and passing through Sl~ kolans Dagh (3100 meters or 10,170 feet) and the Belereshuk pass;

thence southwestward to the junction of an unnamed stream with the Shatak Su ~~ t a point abot~t 10 kilometers southward from the village of Shatak,

R line to be fixed on the ground, following the main

water-part-b~gs, and passing througl~~ Kah Kiran Daghlar, San t D~tgl~~ (3150 meters or 10,335 feet), Kev~netala Tepe (3500 n~eters or 11,480 feet), point 3540 (11,615 feet), in s~~ch a way as to leave ta Armenia the village of Eyreti, and ta Turkey the village of Ara; and to cross the Shatak Su at least 2 kilometers southward fro~n tl~c village of Dir Mouem Kilisa ;

thence westward to the point wl~ere the Bitlis—Van Vilayet bound-ary reaches the Moks Su fro~n the west, situated about 18 kilometers southward from the village of Moks,

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, leaving ta Annenin the villages of Kachet, Sinpass, and ()zira, passing through Knnisor Tepe (3245 meters or 10,645 feet), an un-named peak about 3 kilometers southward from Arnus Dagh (3550 meters or 11,645 feet), crossing an unnamed stream nh~~~~t 2 kilo-n~eters southward from time village of Sinpass, passing through point 3000 (9840 feet), following the boundary between the Vilayets of Van and Bitlis for about 3 kilometers southwestward from tl~ is point and contim~ ing southwestward on time same ridge to an un-na~ned peak about 2 kilometers eastward from Moks Sn. and filen descending ta this stren~n;

thence r~ orthward to al~~ unnan~ed peak on the 1)01111(197 between the Vilayets' of Van and Bitlis about 3 kilometers westward from the pass at Mata Gedik,

the administrative boundary between the Vilayets of Van and Bitlis, modified sonth of Vankin Dagh (3200 meters or 10,500 feet) ta follow the main water-parting;

Fahir Armao~lu

798 FOREION RELATIONS, 1930, VOLUME III

thence westward to the peak Meidan Chenidiani, situated on the boundary between the Sandjaks of Bitlis and Sairt about 29 kilo-meters southeastward from the city of Bitlis,

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, passing through Veberl~an Dagh (3110 meters or 10,200 feet), erossing Ile Kesal' Dere about 2 kilometers southward from the vil-lage of Kl~oros, leaving to Turkcy the villoges of Seml~ aj and Neva-leyn RS well fiR tl~P bridge or ford on the trad between them, and

leaving to Armenia the village of Cl~opans and the trail leading to it from the northeast;

thence westward to the Guzel Dere Su at a point about 23-kilo-n~eters southward from the city of Bitlis and about 2 kilometers sol~thward from Nuri Ser ,peak (2150 ~neters or 7050 feet),

the administrative boundary between the Sandjaks of Bitlis and Sairt, and tl~en, a line to be fixed on the ground, following the main water-partings, and passing through points 2750 and 2700 of Kur Dagh, (9020 and 8860 feet respectively), Biluki Dagh (2230 meters ur 7315 feet), and Sihaser Tepe (2250 meters or 7380 feet) ;

thence westward to the junction of the Bitlis Su and the unnamed stream near the village of Deshtun~i, about 30 kilometers.southwest-~d from the city of Bitlis,

a line to be fixed un the ground, following the main water-partings, leaving t() T~~rkey the villages of Lered and Daruni, and to Armenia the village of Enb~ l and all portions of the trail leading northeast-ward to the Bitlis Su from Mergelu peak (1850 meters or 6070 feet), and passing through Nlergel~~~ Tepe and Sliikh Tabur ridge;

thence westward to the Zuk (Gharzan) Su at a point about 11 kilometers northeastward from the village of Hazo and approxi-mately 1 kilometer upstream from the village of Zily,

a line to be fixed on the ground, following the ~nain water-partings, leaving to Armenia the village of Desl~ t~~~~~ i, passing through the ~tern peak of Kal~ nen Dngh (2710 meters or 8890 feet) aml con-tinuing in sildi a maniler as to leave to Armenia the upland dolin~~, or besin of interior drainage, to traverse the pass about 3 kilometers westward from the village of Avesipy, passing through Shelash Dagh

(1944 meters or 6380 feet) ;

thence westward to the Sass~~n Dere at a point about 4 kilometers southwestward from the village of Kabil Jeviz and approximately 47 kilometers southward from the city of Musl~,

a line to be fixed on the ground, follow~ng the main water-partings through Cheyardash peak (2001 ~neters ur 6565 feet), Keupeka peak (1931 meters or 6335 feet), an unnamed peak on the Sassun Dagh about 4 kilometers southwestward• from MaInto Dagh (2967 meters or 9735 feet), point 2229 (7310 feet), and leaving to Turkey the village of Gundenu;

Fahir Arrnaoglu

TURRInt 799

thence northwestward to the Tal~try Dere at a point about 2 kilometers upstream from the village of Kanser and approximately 87 kilometers northeastward from the village of Seylevan (Farkin), a line to be fixed on the ground, following the main watcr-partings and paftsing through an ~~ nnamed peak about 2 kilo~neters eftstward fron~~ the village of Seyl~~k, ~~~~~ l through point 21173 (finOn feet,), leaving to Armenia the village of Heysl~tire~~~ ;

thence nortl~ westward to the weetern trihutary of the Tab~ry Dere at a point about 2 kilometers eastward from the village of Helin and approxi~nately 42 kilometers southwestward from the city of Mush, a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, and passing through point. 2251 (7385 feet);

thence northwestward to the ju~let mu of the Kulp liogl~azy (Kulp Sn) and Askar Dere, approximately 42 kilometers southwestward from the city of Mush,

a line to be fixed on the gro~~ nd, following the main water-partings leaving ta Turkey the vilhige of Helin and ta Annenia the village of Kehirvanik;

thence northwestward to a point on the administrative boundary between the Sandjaks of Gendj and M~~sl~~ northeftst of Mir Ismail

Dagh, and situated abo~lt 5 kilometera westward from the village

of Pelekoz, and npproxi~~~ately 19 kilon~eters southward from the village of Ardushin,

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, and paming through the Komim Dagh;

thence northwestward to the Frat Nehri (Murad Su, or En-phrates) at a point to be determined on the ground about 1 kilometer upstream from the village of Dorne and approximately 56 kilome-ters westward from the city of Musl~,

the administrative boundary betw«n the Sandjaks of Gendj and Mush northward f~~r about 2 kilon~eters, then a line to be fixed on the ground, following the main water-partings westward to an un-named peak approximately O kilometers east of Chutela (Akche Kara) Dagh (2940 meters or 9645 feet), then northward paRsing through Hadije Tepe on Arshik Dagh, leaving to T~~rkey the vil-lage of Kulay and to Armenia the vilvil-lage of Klulu~ran:

thence northwestward to the Gunik Su at a point about midway between two trails crossing this river about half way between the villages of Elmaly and Chenajky, and,approxin~ately 26 kilometers northeastward from the village of Cholik (Chevelik),

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, pasRing through an unnamed peak about 2 kilometers west-ward from the village of Shanghar, along Solkhan Dagh, and through point 2200 (7220 feet), leaving ta T~~rkey the villages of

Fahir Armao~lu

800 FOR EION RELATIONS, 1930, VOLUME 111

Shanghar and Chenajky, and to Armenia the villages of Kumistan, Licl~ inak, and Elmaly;

thence northwestward to the boundary between the Vilayets of Erzer~~~n and Bitlis at an unnarned peak near where a straight line between the villages of Erchek and Agha Keui would interseet said vilayet bound a ry,

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, passing tl~ rough point 2050 (6725 feet);

thence northward to an unnamed peak on said vilayet boundary about 8 kilometers northwestward fro~n Kartalik Tepe on the Choris Dagh,

the administrative boundary between the Vilayets of Erzerum and Bitlis;

thence westward to the Buyuk Su (Kighi Su) at a point about 2 kilometers ~~ pstream from the junetion of the Gl~abzu Dere with it, and approximately 11 kilometers northwestward from the village of Kighi,

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings of the Sheitan Daghlar, passing through points 2610 (8565 feet), Sheitan Dagh (2906 meters or 9535 feet), Hakstun Dagh, and leaving to Annenin, the village of Dinek and the ford or bridge southwest of this village;

thence westward to the Dar Bogl~ az (Kuttu Dere) nt a point about kilometers southward from the village of Chardaltlar (Palumor), ~~~ line to be fixed on the ground, following the main water-partings., leaving to .Armenia the villnges of Shorakl~~ and Ferhadin, passing through Gl~abarti Dagh (2550 meters or 8365 feet), Sian Dagh (2750 meters or 9020 feet), the 2150-meter pass on the Palumor-Kighi trail near Mustafa Bey Konngl~y, Feziria Tepe (2530 ~neters or 8300 feet), point 2244 (7360 feet), and point 2035 (6675 feet) ;

thenee westward to the point common to the bounclaries of the Sandjaks of Erzingan and Erzerum and the vilayet of Ma~nuret-~ ll-Aziz, situated nt a slMa~nuret-~ arp angle in the vilayet boundary,

approxi-mately 24 kilometers westward from the village of Pal_{~~ mor and 32}

kilometers sontl~eastward from the eity of Erzingan,

a line ta be fixed on the ground, following the main water-part-ings, and passing northwestward through an unnamed peak about 2 kilometers southwestward from Palumor, tl~ rough Silos (Kersinod) Dagh (2405 meters or 7890 feet) to an unnamed peak on the eni boundary of the Sandjak of Erzingan, about 8 kilometers westward from the Palumor-Erzingan pass, tl~en t~~ rning south-westward along said sandjak boundary for nearly 13 kilometers, passing through Karaja Kaleli (3100 meters or 10,170 feet) ;

Fahir Armao~iu

TURKEY

801

thence westward to an unnamed peak on the boundary between the Villayets of Erzerum and Ma~nuret-ul-Aziz about 3 kilometers

northeastward from the pass on the trail Ilteross the Monzur Silsilesi

between Kennakh on the El~ phrates and Pell~r in the Dersini, the peak being approximately 40 kilometers southwestward from the city of Erzingan,

the administrative boundary between the Vilnyets of Erzerum and Ma~nuret-ul-Aziz, modified," in case a majority of the voting mem-bers of the Boundary Commission deem it wise, ta follow the main

water-parting along the ridge between an unnamed peak about 2 kilo. meters southwest of Merjan Daghlar (3449 meters or 11,315 feet) and Katar Tepe (3300 meters or 10,825 feet) ;

thence nortl~ ward to the Frat Nehri (Kara Su, or Euphrates) at a point to be determined on the ground about 6 kilometers eastward from the village of Ke~nakh and approximately 35 kilometers south-westward from the city of Erzingan,

a line to be fixed on the ground, following the main water-part-ings, leaving to T~~ rkey the trail from Pelur in the Dersim to Kem-akh on the Euphrntes, timi to Annenin the village of Kojn Arbler;

thence, northward to the boundary between the Vilayets of Er-zerum and Trebizond nt a point to be determined about 1 kilometer west of peak 2930 (26304 or 8625 feet) and about 4 kilometers sol~th-~d from the village of 51etk~~t, or approximately 39 kilometers northwestward from tl~c city of Erzingan,

a line to be fixed on the ground, following the main water-partings, leaving ta Turkey the villnges of Chalghy Yady, Toms, and Ala~nlik, and to Arn~enia the village of Erkghan and the road and col soutl~~ of the village of Metkut, passing tl~ rough Utch Kardash Tepe, Kelek Kiran (Tekke Tash, 28( 10 ~l~eters ~n• 9185 feci), Kel~~~ nn~~ Dngl~~ (or Kara Dagl~, 3030 meters or 9940 feet), dividing equably between Armenia and Turkey the ~mit of the pass about 2 kilometers westward from tim village of Zazker and. similarly, the .4~~~~~~~~ it of the paas of Kral Kha~n Bogl~nzy near the village of Chardaki pass- *At the locailly m~ mod, tho Ila yol bi n~ t~ ll~~~ ry (I~~,ortill~ g 1.~~ Kl~~ tyll t -Ilowsl~n nimet of the Turkl~d~~ (ienprni Sinft mal~, senle I : 200,1N10) doscon~ ls tho norlh-eni slope of the Mommr-Slitsilest for at~ont 7 kilometers. The junollon of the boundary between the Kaz~m '~l Erall~gan and Kemakh In Erzl~m~n~~ Elandjak of Erzerl~m Vilayet with the homulary of Dersim Sandink of M~~murot-ul-Aziz Vilayet lies within 14 kllorneters of the Eupl~ ratos Rivor. This lenves to Turkey a military hridgchead north of an 11,000-foot in t~~i~~~ !~mge and ~~~~ly 20 kilometers south of the city of Erzingan. I am not empowered to <Image the adminlstrative houndary nt this poInt, and theQp 40 square kilometers of territory ile °otelde the four vilnyets sppoilled itt Article 80 of the Tre~~ ty ot F»vres.

non-es:er, I venture to call the attention of the Boundary Commission to the desirability of consultIng the local h~ lmbitn~~ ts with ft view to poasible modifica-tIon of the vilayet boundary at tido polat, [Footnote in the original.1

Fahir Annao~iu

802 FOREIGN RELATIONS, 1930, VOLUME III

ing through point 2760 on Kara Dagh (9055 feet), point 2740 (8990 feet), and n point to be ~letermined on the ground, situated neer the lky Sivry strean~~ less than 2 kilometers westward from the Chimen Dagl~~ pnss, and located in such a maniler as to leave to T~~rkey the jun~:tion of the two roads leading westward to the villages of Kuchi

Ke~~i and Kala _{Yayrak, and to Armenia the j~~nction of two other}

roads leading to the villeges of Metkut and Kirmana; the Boundary Con~mission sl~ all determine in the field the most eg~lable disposi-tion of the highway between points 2760 and 2740;

the~lee nortl~ westward to the Kelkit Chai (Kelkit Irmak) at the point wl~ere the boundary between the Vilayets of Trebizond and Sivas reael~es it from the south,

the ad~ni~~ istrative bo~ ll~dary between the Vilayets of Trebizond and Erzer~~~~~ , and then the administrative bo~~ndary between the Vilayets of Trebizond and Sivas;

thence l~ortl~ ward to an ~~nnamed peak on the boundary between tl~c Vilayets of Trebizond and Sivas about 4 kilometers southwest-ward from Borgl~n Paya (2995 meters ot 9825 feet) the latter being situated appmxi~~~~~tely 38 kilometers southwestward fro~n the eity of Gl~m~~sl~ -kl~ ann,

a line ta be fixed on the ground, following the main water-part-ings, leaving to Annenin the villages of Halkit, Sinanli, Kiliktin, and Kirtanos; and to T~~rkey the villages of Kar Kishla, Sadik, Kara Kin, and Ara, erossing the pass between the western tributaries of the Sl~ ira~~~ Clu~ i and the eastern l~eadwaters of the Barsak Dere (Kara Chai) about 43 kilometers eastward from the city of Kara-hissar Slu~rki (Sl~el~i~~~ KaraKara-hissar);

the~lee northenstward, northward, and westward ta an l_{~ nnamed}

peak ot> the boundary between the Vilayets of Trebizond and Sivas situated abol~t 7 kilometers northwestward from Yercl~i Tepe (2690 meters or 8825 feet) and approxi~~~ntely 47 kilometers soutl~~ south-eastward from the eity of Kemaln,

the administrative boundery between the Vilayets of Trebizond and Sivas; -

thenee northward, from the point tost mentioned, on the crest of the Pontie Renge. ta the Bleck Sea, at a poil~t to be determined on the seacoast about 1 kilo~neter westward fron~~ the village of Kesl~ ab, and approximately 9 kil~~~neters eastward fr~~~~~~ the eity of Kerasun,

a line to be fixed on the ground, following the main water-partings, leaving ta l'~~ rkey the fields, pastures, forests, and villages witl~in time drainage besin of the Konut Dere (Ak Sn) and its tribl~taries, and to Armenin the fields, past~~res, forests, and villages within the drainage basins of the Yaghaj Dere (Espiya Dere) and the

Fahir Armao~iu

TURKEY

803

Venazit Dere (Keshab Dere) and their tributaries, and drawn in such a maniler as to utilize the bound~~ ry between the Kazas of Trip-oli (TirebTrip-oli) and Kerasun in the 7 kilo~ neters jl~st south of Kara Tepe (1696 meters or 5565 feet), and to provide.‘he most convenient relationships between the new frontier and the trt~ ils along the ridges, as these relationships ~~~ ny be determil~ed l~y the 13oundary Commission in the field after consultation witl~~ the loeal inhabitants. 2. In e-ase of any diserepaneies between the text of this Decision and the maps on the seaies of 1: 1,000,000 and 1: 200,000 annexed, the text will be final.

The limits of the four vilayets speeified in Artiele 89 of the Tret~ty of Sevres are t~~ken as of October 29, 1914.

The frontier, as deseribed nbove. is drawn in red on an authenti-eated ~nap on the seale of 1: 1,000,000 which is l~nnexed to the present Frontier Derision. The geographieal names here mentioned appear ~~ pon the n~aps nerompanying this text.

The ehief autl~orities used for the mulles of geographical features, and of elevations of mounta ins, and the loeation of vilayet, sf~ndjak, and kaza boundaries, are the 'I'urkisl~~ General Staff map, senle 1: 200,000. and, in part, the British nu~ p, senle 1: 1,000,000.

The maps on the senle of 1: 200,000 are reeommended to the Bound-ary Commission, provided in Artiele 91, for their 11Se in traeing on the spot the portion of the frontiers of Armenia established by tl~ is Deeision.

~~~

The frontier deseribed above, by nssig-ning the herbir of Trebizond and the v~~ lley of the Karshut Su t() Annenin, preeludes the neees-sity of furtl~er provision for access for Armenin t() the sea.

il~~

In addition to the general provisions for the limitation of an~ m-ments, embodied in the Military, Naval and Ait elauses, Part V of the 'Freaty of Si,vres. the demilitarization of Turkish territorv ad-jacent to the frontier of Annenin as _{above established sl~ n.11 In,} effeeted as f(~llows:

Tl~e Military Inter-A il ed Commission of Control and Orgnniza-tion provided for in Artieles 196-200 of the 'frenty of Si,vres shall appoint the superior oflieers of the gendar~ nerie stationed in those vilayets of Turkey lying contiguons to the frontiers of the state of Armenia exel~~sively from the offieers to be s~~ pplied l~y tl~e varions Allied or nentral Powers ~tecording t() Artiele 159 of the said Tre~~ ty. These officers shall, in ftddition to their otl~er duties. be espeeially el~ nrged witl~~ the tnsk of observing and reporting to the Military

Fahir Armao~it~~

804 FOREIGN RELATIONS, 1930, VOLUME III

Inter-Allied Commission of Control and Organization upon any tendencies within tl~ese Turkish vilayets toward military aggression against the Armenian frontier, such as the building of strategic railways and highways, the establishment of depots of military sup-plies, the ereation of military colonies, and the use of propaganda dangprous t() the peace and quiet of the adjacent Armenian territory. The Military Inter-Allied Commission of Control and Organization simit thereupon take such action as is necessary to prevent the con-centrations and other aggressive activities enumerated above.

In testimony wl~ereof I Ilave herem~to set my hand and caused the seni of the Unite(~~ States to be aff~xed.

Done in duplicate at the city of Washington on the twenty-second (lav of November, one thousand ~~ine hundred and twenty, s}:.~ r,i and of the Independence of the United States the one

hundred and forty-fifth.

WOODROW WILSON

By the President: 13:~~~ N BRIDfiE COLBY

Secretav of State.

760167/39R Telegram

Pri.sident 1Vilson to the President of the Cauncil of the League of Nations (Ilymans)

WASIIINGTON, November 30, 1920. I ha ve t he holior to acknowledge the receipt of your cabled mes-sage," setting forth tl~ e resolution adopted by the Assembly of the League of Nations, request ing the Gitmeli of the League to arrive at an ~ inderstanding, with the g,overnments witl~~ n view to entrusting a power with the task of taking :necessary measures to stop the l~ ostilities in Annenin.

You otfer t~~~ the United States the opportunity of undertaking the hu~ nanitarian task of using its good offices to end the present tragedy, being enacted in Armenia, and yoo assure inc that your proposal involves no repetition of the invitation to accept a mandate for Armenia.

1Vhile the invit:~ tion to aecept a mandate for Armenia has been rejeeted by the Senato of the unIt,r States, this country has re-peatedly dectared ~ ts solicitudeott -Up-rMe and welfare of the Armenian. people, in a manner and to an extent that justifies you in saying that the fate of Armenia has alwaysbeen of special interest to the American - people.

" Not f~~~~ nd In Department files ; for the text, ece League of Nations: Minutes of the Council, llth Sesslon, GC11('N'll, November-Dece~ nt~er 1920, p. 84.