Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

...A::ıı...a.Oıa.I"LJ'lıılr,Al!ı1ylJl...t.ı:ıAwr'..'iIII!JrUlmlll'ıııllwnuE;ıuplıııltilU'tQıııluı.Q.,IjPiIilCElı;uııIIIL'Sgı.Uy....'2r.aJ...JEı:.ırı~uıu;r:ıııgmIlU!2QQıııı.ı.3

-=-.ı57-AŞıK

MUSTAFA ALADA/: i

Dr. Semra ALYILMAZ*

ÖZET

Sazlarıve sözleriyle Türk milletinin yaşıı.yış ve inanışına ait degerleri geçmişten gelecege taşıyan dşıklarımızdan biri de Aşık

Mustafa ALADA<J'dır. Bu makaleyle bugüne kadar hakkında hiçbir kaynakta bilgi bulunmayan Aşık Mustafa ALADA<J'ın bilimdOnyasına tanıtılması amaçlanmaktadır.

. .

rk milletinin yurt ettigi her yerde /

~er

cografyada boy gösteren: . opuzları (sazları, bozukları, çö~lerı, baglamaları...) ve sözlerı sayesinde toplumda ayrı bir yer edinen ozanlar (aşıklar,saz şairleri, çö~rcüler).

Türk kUltUr ve medeniyetine ait degerleri bütün özellikleri ve güzellikleriyle

geçmiştengelecegetaşırlar.

Bir gelenek halindegeçmiştengünümüze kadar devam edenaşıklık/ozanlık,

hem TUrk devlet ve topluluklarında hem de ülkemizde bİr edebiyatın ve sanatın oluşmasını saglamıştır. Aşıklık gelenegine, bu sanata ve edebiyata ülkemizde en

büyük katkıyı saglayan bölgelerden biri de hiç kuşkusuz Kuzeydogti Anadolu bölgesi (Kars, Ardahan, Igdır, Erzurum illeri) olmuştur. Zira bu bölgede yetişen

herbiri birbirinden kıymetli aşıklar, bu gelenegin yaşatılması ve devam ettirilebilmesi için olaganüstU gayret sarfetmişlerdir.Zira Kars, Ardahan, ıgdırve Erzurum illerindeyetişen işıkların çalıpsöyledikleri Uç yüzüaşkın makamın,ciltler dolusuşiirin, anlatılan/ nakledilen halk hikayelerinin,destanların... herbiri, üzerinde

ayrı ayrıakademikçalışmayıgerektirecek niteliktedir.

Kafkas TUrkleri'yle Anadolu Türkleri arasında adeta köprü vazifesi gören serhat şehirlerimizKars, Ardahan ve rgdır illerinde yetişen işıkların bu gelenege

katkıları her tUrlü övgünün üzerindedir. Bu bölgede yetişen ve bugUn birçogu hayatta olmayan degerli saz ve sözustalarınınönde gelen isimlerişunlardır:

AliDADAŞoGLU (Dadaşogıu), Ali Nevruz ÇiÇEK (Nevruz Ali), Ali Rıza

EZOİ, Ali YILDIZ (Elvani), ArifHikmet ATAMAN (Arifl), Bayram DENİZOCLU,

CoşkunKIRDUDU, Dursuncevıani (Cevıani),Dursun OOCAN, DUlger Selahattin

(İnani),Erzade KAPAN, Esmani, Fikret ÜNAL, Galo Köylü Kahraman, Gülistan

ÇOBANOOLU, GUnay YILDIZ,İlhamiDEMİR. İsmailALADACLI,İsmailCengiz (Azeri), İsmail TURAN (Cemal Hoca), Karnagaslı Celil, Kurban Ali KILIÇ

(Kurbanı), Laçin ALADACLI (Laçin KURT), Maksut KOCA (Feryadi), Mansur

-158-

se

AlyılmlZ' AşıkMustaCıAlıdl1

ALYANSOlJLU, Mehmet ATAMAN, Mehmet Hoca (Noksani), Mihrali

TEPELİOlJLU, Muhittin CUYA (Mihmani), Muhlis DENİzER, Murat

ÇOBANOlJLU, Murat YILDIZ (Karahanlı), Mustafa AYDIN, MUrsel Sinan

UlJURSU, Nuri Cihan KARATAŞ, Orhan üSTüNDAlJLI, Recep Hıni

(KaAızmanlı Hıfzt), Rüstem ALYANSOOLU, Sabit ATAMAN (Müdaıni), Sadi

DElJER (Hasrett), Sebahattin Dülger (ErdenlIi), Selahattin DÜNDAR, Şahsenem BACI,Şenlik, ŞerefTAŞLIOVA, Terlıan İNAN,Topçu (GnflAri), Ummani SARAÇ

(Uınınani), Veli ABULAK (Cenan), Neysel DEMİR (Şabbazoglu), Yılmaz

ŞENLİK, Yusuf KÖKTEN (ZUIAli),. Yusuf SezAyi AŞIKLI, Yusuf YILDIZ... Bu

isimlere her geçen gün yenileri eklenmekte ve aşıklık gelene~i her türlü

olumsuzluklara ve imkbsızlıklara ragmen devam ettirilmektedir. Günümüzde

aşıklıkgelenegini SÜfdUnneye çalışan"saz ve söz emekçileri"nden biri de Mustafa ALADAC'dır.

Bugüne kadar hakkında hiçbir şey yazılmayan

i

hiçbir kaynakta bilgi bulunmayan Mustafa ALADAÖ, Yusuf - Zernişan (ALADAlJ) çiftinin on bir çocugundan sekizincisi olarak 03. 6. 1963 tarihinde Kars'ın Kagızman ilçesinin OlukluköyUnde dünyaya gelir. İlkokulu köyUnde bitirir. Halk şiirine ve halk aşıklarına daha ilkokuldayken akrabaları İsmail TURAN (Cemal Hoca), Laçin ALADAlJLI (Laçin KURT) ve ısmail ALADACUnın şiirlerini okuyarak

i

dinleyerek ilgi duymaya başlar. Mustafa ALADAlJ, Il yaşında iken babasını kaybeder.

14

yaşınagelince geçimkaygısıyla ızmir'e çalışmayagider. Ilkkazancıyla bir sazalırve çalmayabaşlar. O günlerde enyakındostu sazıolur.Çalışmasaatleri

dışındaki zamanını sazıyla geçirir. Onun bir yıl gibi kısa sürede usta §şıkları

aratmayacakşekildesaz çalmayabaşlamasıçevredesindeki herkesi hayretedüşürUr.

Mustafa ALADAC, saz çalmaya başladıktansonraaşıklarla ve halkşiiriyle daha fazla ilgilenmeyebaşlar. Aşıkların çalıp söyledikleri m~clislere önce dinleyici, sonra da icracıolarak katılır. Karsh aşıklarınçotunun ve akrabalarının İstanbul'da

olması sebebiyle İzmir/den İstanbul'a göç eder. İstanbul'da büyük ekonomik

sıkıntılarçeker; ancak bu dunim onuyıldınnaz.Bir yandan geçimini temin etmek içinçalışır;bir yandan aşıkmeclislerindeçalıpsöyler; diger yandan dayarımkalan

~enimini (orta ve.. lise ö~enimini) (hariçten) tamamlar. İstanbul'da, özellikle

Karsiılatm yo~nolarak yaşadıgı semtlerde yapılan dügnnlerde, özel günlerde ve

arkadaş toplantılarında hem kendine hem de usta Aşıklaraait eserleri sazıyla icra

eder. ', . . .

Mustafa ALADAC, i980

yılında

Ankara'da düzenlenen "Türk

Haİk

Müzigi

AltınMikrofonYarışmasıfındadereceye girer ve ödülelayıkgörülür, : . '

. .~.. ~

Bugtın Kars. Ardahan, Igdır bölgesi Aşıklarına ait üç yüzü ~,ınakamın

birçoAunu ustaca çalıp söyleyen ve şiirlerinde "Ozan Mustafa" veya"Mustafa"

malılaslarınıkullanan ALADAlJ'ın şiirleri, genelde aşk, sevgi, din, ahlAk, gurbet,

...AIioo-I().ı...,ı.I.ıı.O[Uklol.llyUlı..tAa,J[UIIJl.hlU[.IIImIıı811111.u[I....E...O.ı.ı.tj.ıı.·tOıı.ı.ııı.Ü.ı.ı0llWcı;ıl;5l.lli...1.ıiZjSlıı.,ıY:.ı.12""ıL..lioEurı'lluı:ıruUlmIl..2fıJ10w,03ol.-

---=-159.

Örnek:

Gurbet eldeateş düştü Düştü aglarım aglarım

Garibim gurbete göçtü Göçtüaglarım aglarım

(Gurbet EldeAteş)

Eykardeşimne beklersin avare

Sararmışgül benzinolmuşvirane. Kadir Mevlam bize hidayet ede Sonumuz üçbeş arşınbez degn mi?

(ÜçBeş ArşınBez)

Aşık Mustafa ALADAG'ın şiirlerinde birçok Türk boyunun maddi ve manevi mirasını üzerinde barındıranve Kafkaslar'la Türkiyearasındaköprü vazifesi gören, destanlar, ozanlar,aşıklar, şairler diyarıolarak da bilinen serhatşehrimiz KARS'ın ayrı bir yeri vardır. çünkü o, Kars'ı dar anlamda dogum yeri; geniş anlamda ise, bütün vatantopragıhatta Türkdünyasıolarak gönnektedir.

ALADAG, şiirlerini genelde "Standart Türkiye Türkçesi"yle yazmıştır /

söylemiştir. Ancak o, şiirlerinde zaman zaman kelimelerin Kars agzındaki kullanımlarınada yervermiştir.

Örnekler:

Bütün ömrümboşageçti Rabbimbişe' kazanmadım Günlerim hepkoşa gitti2 Sanabişe kazanmadım

Ozan Mustafa'mn hdli

Olmuştur cahiller tayi3

Alacak o kadar payi Dahabişe kazaıunadım

(Bişe Kazanmadım)

Aşık Mustafa ALADAG'ın şiirlerinde kullandıgı Türkçe kelimeler %75; yabancı menşeli kelimeler ise, %25 oranındadır. Söz konusu yabancı menşeli

kelimelerin büyük bölümünü ise, İslami kültür çerçevesinde Türkiye Türkçesi'ne

girmiş Arapça ve Farsça kelimeler oluşturmaktadır. Arapça ve Farsça kelimelerin

oranlarıdini içeriklişiirlerdedahafazladır:

1 Birşey, herhangi bir şey

2Koşarak gitti-, koşup gitti-, geçip gitti.

-160-Ş, Alyılmu· Aıık Milıbır.AI.dll

Örnek:

Mevlam kAinatlyaratmışsenin hllrmetine Alemlereşefaatçio Muhammed Mustafa tki cihanserdarısm,iki cihangüneşi, Alemlereşefaatçio Muhammed Mustafa

(Resul' a Methiye)

Mustafa ALADAG, şiirlerinde kalıplaşmış dil ögelerini (deyimleri,

atasöZıerini, duaları, bedduaları)ve sözsanatlarınıda ustacakullanmıştır.

Örnek:

Sen banakızdın mı,bize gelmezsin, Sen gelmezsen, benim yüzUm görmezsin. Ben senikırdımsa,yüzü m gt1lmesin, Nur yüzüne hasretkaldım,ana can.

(Ana Can)

Dünyayı yarattınAmentübiilah MUslimandogtnuşuzElhamdülillah

Herşeyekadirsin ya Resul Allah Kalbime nurunu koyYaradan'ım

(Hakk'aAşık)

Aşık ALADAa, şiirlerinde nazım birimi olarak dörtlükleri; nazım şekli

olarak geneldekoşmatürUnü; vezin olarak da "Türk milli vemi" olarak kabul ettigi "hece"yi kullamnıştır. ALADAG'ın serbest tarzda yazmış oldugu şiirlerinin sayısı oldukça azdır. Onun, şiirlerinde hem benzer seslerle hem de kafıye ve rediflerle ahengisagladıgıgörülür, ALADAG,yazdıgı/ söyledigişiirlerindekafiyetUrUolarak daha ziyadeyarımve tam kafiyelerikullamnıştır.

Halen İstanbul Bageılar Belediyesi'nde memur olarak çalışan Aşık Mustafa ALADAG, evli ve

üç

çocuk babasıdır. Örnek teşkil etmesi bakımından onun Uç

şiirinidikkatleresumnanın faydalı olaca~kanaatindeyiz: ANACAN

Dünyaya gelende beni gözledin

Canımın eananısensin, ana can, O güzelsUtOnle beni besledin, Derdimindermanısensin, ana

can.

Bu fani dünyada sanadoymadım,

Doya doya gül yllzünebakmadım,

Gurbetteyim, benyanında kalmadım,

....A:a...ifı~T.IIIQrı;ıık.jolJ"y:&.t~A~r;ıa.''''tı...rwm...I''''aru.I...E.wnıwtj<UtQgJIQIL.DK'eli&r6lKilillliwSOll.lJ,y&.o12rı.ı,1....E...r""zlUurUluwIDu2lJ1l001lol3t...-

--=.161-Sen banakızdın mı,bize gelmezsin; . Sen gelmezsen, benim

Y11ZUm

göımezsio. Ben senikırdınısa, yüzumgülmesin, Nur yüzüne hasretkaldım, ana can. Ana yeter,Mustafa'yı kahretme, Gel,yanımdadur da, bir yere gitme. Elin aç, ne olur sen esirgeme Duanamuhtacım senin ana can.

EFENDİLER Budünyanın varlıgına, GUvenmeyin, efendiler. Yıkılır, bozulur gider, Güzellikler, efendiler. Hani anan, hani baban? Varmıdırdünyada kalan? Yeri, gögü var yaradan Bunu bilin, efendiler. Hakkıtan bize hakikattir, Habibinden nasihattir,

İslam'ın daŞartı beştir,

Bunu tutun, efendiler. Mustafa'yım, birbeşerim, Belki de yoldanşaşarım, Rabbim,adınla coşarını, Bana yeter, efendiler.

OLMASA

Ah bu dünyayaşamaya deyerdi Kahpe felek bu oyunun olmasa Kardeş kardeşekuyu mukazardı EIkızı,arada belan olmasa Yaman olurayrılı~ ataşı Belli olmazinsanların telaşı Gece gündüzsavaşnefsinekarşı Hele onda bir de iman olmasa

-162-S Aıyılmaı· Aıık Muıta',AI,da!!

RiyakArla asla basbihal olma, Giderbaşkasına sırvermez sanma

Sakınhaonuntattı diline kanına

Söztındesohbetinde candan olmasa

Mustafa'yımböyle tarif ederim, Can bedeni bezirganasatarım Dünyamalınüzerimdenatarım

Bir de burda me\'unşeytanolmasa

BİBLİYOGRAFYA

ARTVN, Erman,Aşıklık Gelenegi ve Aşık Edebiyatı, Ankara, 2001.

DÜZGÜN, Dilaver, HalkŞiirinde Hazırlıksız ŞiirSöyleme Gelenegi Üzerine

BazıTespitier, Milli Folklor,C. 2,Yıl: 4, S. 15, Ankara, 1992, s. 25·28.

DÜZGÜN, Dilaver, Aşık Yaşar Reyhani:, Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler, Erzurum, 1997.

HALICI, Feyzi, Aşık Gelenegi ve Günümüzde Halk Şdirleri Güldeste, Ankara,1992.

KAFKASYALI, Ali, Aşık Murat ÇOBANOOLU Hayatı - Sanatı-Eserleri, Ankara,1998.

KIRZIOGLU, M. Fahrettin,EdebiyatımızdaKars,İstanbul, 1958. ÖZARSLAN, Metin, ErzurumAşıklık Gelenegi, Ankara, 2001.

SAKAOGLU, Saim, Türk SazŞiirineGenel BirBakıŞ,Türk Dili, Türk Şiiri

ÖzelSayısıIII(HalkŞiiri),Ankara,1989. s. 105-250.

SEZEN, Lütfi, Erzurumlu Eınrah'ın Şiirlerinde Aşk ve Gurbet (Teorik Bir

Yaklaşım), Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.

7,

Erzurum,1997,s.53-65.

ABSTRACT

Through their musical instruments and their saying the poets (ashyks) transfer from the past to the future the value conseming with living and belief of Turkish nation. Ashyk Mustafa AI8dag is one of these poets. and there is no information about him in any work. In this article it is aimed his talent to acquaint with related persons.