Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

---<:!A"-•..,Ü:.,..T""lI""r",ki...y...at....A...r...a".st..,lr...m..,a...la""r"-I...,E",ns...t...ltlI,.,s,,,1I....D""e""'rg""'is...I....S""a....y'-'12..2...E....rzu...ru...m.::..:,20""O"'3'--

°,31-zATİ DİvANı'NDA YiYECEKLER

Dr. KenanERDOGAN*

ÖZET

Bu makalemizde önceşiirimizde ve Divanşiirinde yiyecekler konusu özetlenmiş daha sonra Zfıti Divanı'nda yiyecekler

yayınlanmış üç ciltIik Divan'ından taranarakde~erlendiriImiş ve yer yer örneklerverilmiştir.

Giriş:

•

' ";u bildirimizde şiirimizde yiyecekler konusuna kısa bir girişten soma, c""',Divanşiirindepekrastlanılmadığısöylenen günlük hayat ve yiyecekler konusu Zat! Divan'ında araştırılarak örnekleriyle verilmeye çalışılacak bunu yaparken de daha önce yayınlamnış divan tahlilleriInde yiyecekler konusu gözden geçirilecek böylece Türk kültür tarihine dolaylı olarak bir ışık tutulrnaya gayret edilecektir. Araştırmayaesas olan ZatiDivanı'nın ilk iki cildinin edisyon kritik ve transkripsiyonu Prof.Dr Ali Nihad Tarlan(İst.1967, 1970); III. Cildi ise Dr, Mehmed

Çavuşoğluve M. Ali Tanyeri tarafından hazırlanmıştır(lst. 1987). Bu üç cilt de gazellerden oluşmaktadırve 1. Ciltte496, II. Ciltte 497-1003 (499), III. Ciltte ise

i004-1825 (824) arası gazeller, toplam1825 gazel bulunmaktadır. Araştırmamııda

gazellerin tamamı taramnış olup birinci rakam gazel numarasını, ikinci rakam da beyitnumarasınıgöstermektedir.

A. Şiirimizdel KısacaYiyecekler

Divanşiirinirısoyut, halktan uzak, kendi içinekapalı,yüksek zümreye hitap eden bir saray edebiyatı oldu~, çevre, tabiat ve sosyal meselelerin ve günlük • Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakülesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim

Üyesi.

ı Yayınlanmış Divan tahiiIIerini şöyle sıralayabiliriz: AIi Nihad Tarlan, Şeyh! DIvanını Tedkik, 1-2,İst.1934; Mehmedçavuşo~lu, NecatıBeyDlvanı 'nın Tahlili,tsanbul 1971; Harun Tolasa, AhmedPaşa'nin Şiir Dünyası, Ankara 1973 ; Cemal Kurnaz, Hayali Bey

Dlvanı Tahlili, Ankara 1987 ; Nahid Aybet, Fuzıili Dlvanı'nda Maddi Küllür, Ankara 1989 ; NejatSefercio~lu,Nev'ı Dlvanı 'nınTahlili,Ankara 1990

2Bildirimizdeşiirimizde yiyecekler konusunu elealdı~ımıziçin Orhan ŞaikGökyay, Günay

Kut, Nejat Sefercio~lu, Feyzi HaIıcı gibi kıymetli araştırmacılann di~er kitap ve makalelerine yer veremiyoruz.

-32- K. Erdobn:

zat!

hayatın onda yeterince yeralmadığıtenkit edilen hususlararasındadır. Tabi burada "şiirdenbeklenen nedir?" sorusunu hiç sormadan onu dogmdan toplumun emrine veren ve sadece pratik vefaydacı düşünenlerin kendiaçılanndan baktıklarında haklı olduklan düşünülebilir. Ancak soruları ço~alttıkça bu bakış açısının çok eksik ve yanlış olduğu da anlaşılır. Kaldı ki bir sanat eserini içinde bulunduğu toplum ve çevreden soyutlamak mümkündeğildir. Ayrıcabu, o sanatanlayışınınkonuyanasıl ve neşekildeyerverdiği,yani mesele1erebakış açısıylada ilgilidir.

İşte yiyecekler konusu da şürimizin engin birikimi içerisinde çeşitli şubelerinde gerekli yerinialmıştır. Ancak bu, değişik şekillerde ve farklı yollardan olmuştur. Anonim HalkŞiiri, Saz ve TekkeŞiiri'nde bazen sembolik ama daha çok yalın ve çıplak ifadelerle, günlük dille, gerçek anlamındave ona yakın olurken DivanŞiiri'nde dahasanatlıve mecaz! ifadelerle benzetmelerle yeralmıştır.

Bunlara birer örnek vermek gerekirse mesela XN. Yüzyılınbüyük tekke şairi Kaygusuz Abdal bazı şiirlerindeyiyecekleri tasavvufi temleri dile getirmek için birer sembololarak kullansa da3 çoğu zaman aşağıdaki şiirinde olduğu gibi "bütün nimetlerin insan için"olduğunu söyleyerek birçok yemek ve yiyecek ismini mübalağalıve nllzahi bir dille birlikte ve kendi anlamlannda sayar:

Aşıkamhayranemyağlı çöreğe/ Hunabsam-ısiya etliböreğe

Bize bin mut pirinç verse Murad Han / Dahi on bin koyun dahiyemeğe

Otuz batmanyağileüçyüz ekmek / Vireydi kim bile ekletse bine Bize bin kazanaşbin sini helva /Hazırolsaüşenmezdik yemeğe Yeme~ekalye pilav zerdehoşdur/ Bulgur vetarhanadöymez kötige Murad Han'a halvet anlatsa sözi / Kapuda kim bile veziri söge Bize nimetolıcağazçü olsa / Yüz batman helvadan bize nedige Bu nimetlerhemaııinsan içündür / Köpekler kanaat eylerkepeğe Ademündür bu dürlüenvil-ınimet / Heman arpa saman gerekeşeğe Bu ni'metleriyirKaygusuz Abdal /DuacıdırHakk'a

nam

Halk Şiiri'ndepek çok örne~ine rastladığırmzbazan abartılı, mizahi bir havası da olan yiyeceklerle ilgili şiirlerin Pertev Naili Boratav'ın sınıflamasında

3Bkz. OrhanŞaikGökyay, "Kaygusuz Abdal veSımatiyeleri", Türk Fo/k/oru,C:2, S: 13-ı4, A~ustos ve Eylül 1980, s.3-5, 3-6 Gökyay birerşatlıiye olan bu sımatiyelerden 10 adet

yayınlamıştır.; Doç Dr. Abdurrahman Güzel, "Kaygusuz Abdal'ın Eserlerinde Yiyecek

...i:!A~.U.!o<....:..!T!..lj!!!.r,!!,!kii.ı.ya!!;lt;,J:A!.!.r,a,asUitı!!.rmw:ı.li!!i.r!.!.I~E:!!ns~t~itü~s~II~D~eurgıi!!·8!!.I ....S!!!'Yı..ıı...!!ı:l<.ı...!E=.!.rzu.!<!!.!.r.l!lum!!Ll!lı~oooı=3:...

-=-,53-Tut ki bir pare hamirem aç beni gösteryüzün

Aşina-yı bahr-ı 'ışkam sanma kim biganeyin

Kimden ögrendün bu naz uşiveyididüm didi Bin varak gündekitaboınaz okur cananeyin Aks-i hüsninden olupdur her börek bir afitab DimesünZatigüneşdevr içre ben bir daneyin

1230

Mefaittin Mefaittin MefaitUn MefaiJtin Bana cankaysıözler bu dil-i bimarşeftalu Hoşidi eylesen agzunla ikrarşeftalu

Bukaysı bag-ıcennetde bitübdür diye ey servürn Eger'unnab-ıla'lünden ala tatarşeftalu şirarın ateş-iahun sanurlar danesi narun Bana liitf eylernezsen ey güzigüı-nar şeftalu Eriklerle yüzin zeynit_anıayva ile gönder Eger la'lünden alma isteye agyarşeftalu

Cefanun mlyesinden heb senünhurma-yıla'lünden Bana biliterdür alma eyşeker-güftar şeftalu Senün kaddünle busenvasfımbir ter gazel itdürn Anurıbirşahher beyti ucmda varşeftalu Cinan bagmda ter mlveyirnişcehazz idern andan Egerkı1yında'abd ide bana ol yarşeftalu Kor ol badam üzre fmduk amma •ahdine turmaz Disern ol can nakdini al lutfkılher barşeflalu NolaZaticihanıdMIIayva ile PÜfkılsam Urubdur canuma hasret eliyle narşeftahı Hernan ol sa' atanurı turup ağzın öpesim geldi Bana 'ahd eylediagzıylaol dil-darşeflalu

-54- K.Erdolan:ZitiDinm'nd. Yiyecekler

1457

MerOlü Fa'ilatün MeriUü Fa'ilatün Ak1ıkdasen pilav u bensamlıkdazerde Hem-sofra olalum gel birhôşlatifyirde Mahbıibyutka içre bir puhtemakiyan-veş Gayet lezizolasınolursan ehl-i perde Ey husrev-izaınanedirler ki gözyiraşı Şirımuhallebidürşi'rürn kodum nazarda Düşmansöziyle hergiz beynürnalışmazey dôst Gayetdebıobedeldürsirke egerçi serde 'Jşk ateşiylepuhte eyle ziyade kalbün Gayet leziz olur nazügbişenciger de uşşakcan virürken anma rakibi gerçi Acıbasal 'aseldenşirinolur seferde Şevkilebaklava-veş yufka yüreklüZati Vasfitdi la'l-i nabun yok 1ezzetişekerde

1777

Fa'ilatün Fa'ilatün Fa..'ilatün Fa'ilün Her kime yamn nasib olursahan-ı yuslatı Eyler olşahsıgani alemde cennet ni'meti Kakü1-i pür-tabununendişesindenpür gönül Aldıbirhayranı gııyakimkadayıfhayreti Sen bir incidişlisimin-tensin adunanılur Nitekimdünyayı tutmışdurpilavunşöhreti La'l-i nabungussasınyimek dem-a-dem ey hüma Gönlümünşeb-ba.zınahem kebkiibem dürrac eti Dôst1ar döndürdizAti'yimuharra yahniye Han-ı yaslıdil-berlin derda kinar-ıhasreti

SUMMARY

This article analizes foad in poety and classical Ortoman Poetry (Divan) and presents evidence from zatı's Divan whicb was publisbedinthree volumes.