Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

"nevruz "

ve

/nevruz/

ÜZERİNE

Efrasiyap GEMALMAZ*

Günümüzdeyazıdiliolma düzeyineyükselmişTürk lehçelerinde

InAWrUzI kelimesi çok az telaffuz farkıylaortak kelimelerarasındayer alır. Şöyleki:

Özbek Türkçes1'nde(özb.) Indvrozl

Kazak Türkçes1'nde(kaz.)

Inavruzl

BaşkurtTürkçes1'nde(başk.)

Inauruzl

Azerbaycan Türkçesfnde(SAT.) Inowruzl

Türkmen Türkçes1'nde(trkm.)

Inowruzl

KırgızTürkçes1'nde(kırg.)

Indbruzl

Tatar Türkçes1'nde(tat.) Indvruzl

Türkiye Türkçes1'nde(SIT.) Inevruz!

Y. Uygur Türkçes1'nde(uyg.)

Inoruz!

InAWrUzI kelimesi. "nevruz" kavramını karşılamak üzere

Rusça'ya bile

Inouruzl (

Bildigimlz kadarıyla, günümüze kadar üzerinde çalışılm~,

İslfun1yetöncesi Köktürk ve Uygur metinlertnde, ve ilk islıimieserler oları QutndğuBtlik, DlvanüLüğatLt Türk, AtabetülHaqayıqgibi eserlerde

ise, bu kelime ile karşılaşılmadıgıgibi, bu kellmenill ifade etttgi "bahar

bayramı"(?!) kavramına karşılıkolabilecek başkabir kelimevydeyimle

dekarşılaşılmamaktadır.

Bil1ndigi gibi, insanlar, deneytmlertvy ögren1mlert sonucunda

ulaştıklarıbir kavramı.ya kendi ana dillerinin ya da kendilertnin bu

kavramau!aşmasınısaglayan birbaşkadilin 1ınkanlanylaadlandırırlar.

Diger bir ifadeyle, insanlar, bir kavrama karşılıkolarak, ya kendi ana

dillertntnyaratıcılıgınıkullanarak yeni bir ad uydururlar, ya da kültürel

ilişkideolduklanbaşkatoplumlann dillerinden, azçok ses ve şekilde·

gişikl1klertneugratarakalmışolduklan biradıkabuUenirler.

Ömeklendimsek; "bayram" kavramı Türk toplumlarındaçok

eskiden berivardırvedegişikTürk lehçelertnde, sözüngelişt,

Eski Türkçe(etç.)

STT., SAT., tr/ml., uyg., başk.

kaz. kırg. özb., tat.

/BADrAmI

şekillerinde adlandırılmıştır.AncakİslAmiyetlebirlikte ulaşılan,

"ramazan" ve "kurban" kavramlan. ve bu kavramlarla ilgili "bayram"

kavramlarıise, İslamiyetin kitabı gur'an'ındili olan Arapça'dan alınan /rama<;lön/ ( 0l....ö...._J 'r[a]m[a] <;Ian') ve /qurbön/ ( 0L.,.~ 'q[u]rban')

adlarından yararlanılarak.,/ramazan/, /qurban/; /ramazan bayrcum/

(- /şeker bayramı/ı./qurban bayramı/ adlarıyla karşılanmıştır. Yine İslamiyetle ulaştıgıIlllZ"namaz" ve "oruç" kavramlan da,

daha önce bu kavramlaraulaşmış İranlıtoplumlardan alınan /ncınoz/

ve /oruç/ adlarıyla karşılanmıştır.Bu demektır ki, İs1<lmiyetin bu kavramlannınTürklere geçmesinde İranlıtoplumlar aracı olmuşlardır.

Çünkü bu kavramlann Arapçadakiadları, sırasıyla, /şalöt/ ( u ~

'ş[a]lat')ve /şavml(tJ-'-">'ş [a]mıl'l dır.

"nevruz" kavramıda, Türkçede /nevruz/ adıyla karşılandıgına

göre, bu kavram da ıranlılardanTürklere geçmiş olmalıdır. Çünkü,

Farsçada/new/ ( ".:. 'n[e]w'), "yeni", /raz! ( jJJ 'rwz'), "gün" ve /new raz! ( jJJ"':' 'n[e]wrwz') da "nevruz" kavramlarını karşılamaktadır.

/new/ ve /raz! adlarının kaynaklannı başkadillere götürebilsek bile, /ramazan bayramı/, /kurban bayramı/ yapıları ne kadar Türkçeye

aitse, /new/ ve /raz! adlannın birleşttrilmesiyle oluşturulanbu yeni

/new raz! yapısıda enazbunlar kadar Farsçayaaittir.

Bu durumda. ileri süıüldügügIbi, Türkler. "nevnız" kavramına

İranlılardançok önce de ulaşmışolsalar bile, dil bilImI degerlendınne­ leri balamından. "nevnız" kavramınıve ona verdikleri adı unutmuşve

daha sonra kültürelilişki Içerlsındebulunduklan İranhtopluluklardan

bukavramıyenidenögrenmJşve bu kavramınbu topluluklann dilindeki

adını.yeni birkarşılıkuydurmaya gerek duymaksızın kabullenmiş

ol-malıdırlar.

KAYNAKÇA

DEVELLİoGLU.Ferit:Oımuuılıca·TürkçeAnsiklopedikL1igat. Ankara 1970.

ix+ 1439+ 1195.

ERCiLAsUN. Prof. Dr. Ahmet BIcan. vd. : J(aqIJaştlrmlııı Tiuiı; Lebçeleri

Sözlütü. KültürBakanlıgıyay.! 137ı.Ankara ı99ı.xiv+1ı83s.

NADELYAEV. V. M ..vd. : Dre'9DetyurUkiy81crnr. Lentngrad1969.3~+676S.