Ceza Muhakemesinde Tanık Koruma

(1)

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI

CEZA MUHAKEMESİNDE

TANIK KORUMA

Yusuf Solmaz BALO

DOKTORA TEZİ

Danışman

(2)

(3)

Gelişen yeni suçluluk durumları, organize şekilde işlenen suçlar ve terör suçlarıyla mücadele kapsamında, hâlen ceza muhakemesinde değerini koruyan tanık beyanı deliline sahip kişilerin yalnız bırakılmaması gerektiği gerçeği karşısında; Bu çalışmada, özellikle tehlike altında bulunan tanıklar bakımından tanık koruma hukukunun yoğun bir şekilde uygulandığı ülkelerin mevzuatı ve AİHM kararları göz önünde tutulmak suretiyle, ceza muhakemesinde tanığın ve tanık beyanı delilinin durumu, bu delilin sorunları, tanığın korunması gerekliliği, ceza muhakemesinde tanık koruma yöntemleri ile bu yöntemlerin sanık hakları ve bir kısım ceza muhakemesi ilkeleri karşısındaki sınırları ve menfaatlerin denge noktası belirlenmeye çalışılmaktadır.

Bu kapsamda olmak üzere, 5726 sayılı Kanun Tanık Koruma Kanunu ile kabul edilen tanık koruma sisteminin, bu ilkeler ve AİHM içtihatları karşısında değerlendirilmesi, yaşanabilecek muhtemel sorunların tespiti ve önerilerin sunulması tezin önemli bir parçasını oluşturmaktadır.

(4)

Considering the arise of new offences and the need for protecting the people whose testimony are still of great importance in criminal procedure in respect of combating terrorist and organized crimes; the purpose of this study is to determine the role of the protected witness statements, the need and the methods of witness protection in criminal procedure, the limits of these methods against the rights of defense and criminal procedure principles and to settle the balance between those rights, by taking in to account the ECHR case law and legislation of countries in which witness protection law is effectively implemented with regard to the intimidated witnesses.

In this context; the evaluation of witness protection system adopted by Witness Protection Law, number 5726, in respect of criminal procedure principles and ECHR case law, the identification of possible problems and solution proposals, constitute important parts of the thesis.

(5)

Ceza muhakemesinde tanık korumayı konu edinen bu doktora tez çalışması hakkında genel bilgiler tezin giriş kısmında aktarıldığından dolayı, burada tezime katkısı olan kişilere teşekkürle yetiniyorum.

Tez danışmanım olarak büyük yardım, ilgi ve teşviklerini gördüğüm hocam sayın Prof. Dr. Mustafa Avcı’ya, değerli eleştiri ve sağladıkları farklı bakış açıları ile sayın Prof. Dr. Erdener Yurtcan, sayın Prof. Dr. Feridun Yenisey ve sayın Prof. Dr. Bahri Öztürk’e şükranlarımı sunmak istiyorum.

Gerek doktora çalışmamdaki yönlendirici teşvikleri ve gerekse tezin hazırlanması sürecindeki katkıları, ondan da öte dost ve ağabey yaklaşımları nedeniyle sayın Prof. Dr. Cumhur Şahin, sayın Prof. Dr. İzzet Özgenç, sayın Prof. Dr. Adem Sözüer ile sayın Prof. Dr. Ahmet Gökçen’e teşekkür ederim.

Yine bütün doktora tez çalışmam açısından minnettarlığımı sunmam gereken bir kişi de eşim sayın Akgül Balo ile çocuklarım Cafer, Melike ve Eren’dir. Doktora çalışma süreci, yabancı dil eğitimi için yurt dışında bulunduğum süreç ve özellikle tez hazırlığı dönemindeki fedakarlıkları, katkı ve teşvikleri nedeniyle, kendilerine minnettarım. Bu çalışmanın gerçek fedakarlığını Sizler yaptınız. Çalışmada, Sizlere ayrılması gereken zamanın katkısının oldukça fazla olduğunun bilincindeyim. Bu inançla hepinize teşekkür ediyorum.

Son olarak, tez konusuyla ilgili kaynaklarını paylaşarak bana yardımcı olan Hocalarım sayın Prof. Dr. Füsun Sokulu-Akıncı ve sayın Prof. Dr. Yener Ünver’e, tez konusunun seçimi ve değerli fikirleriyle katkıda bulunan Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdürü sayın Kenan Özdemir ile sayın hâkim Dr. Ekrem Çetintürk’e de teşekkür ederim. Yine, tezimle ilgili olarak gereksinim duyduğum her konuda bana yardımcı olan sayın hâkim Yüksel Erdoğan, sayın hâkim Murat Uygun, sayın hâkim Cem Boztaş, sayın hâkim Dr. Nevzat Akbilek, sayın hâkim Dr. Fazlı Doğan, değerli dostum Dışişleri Bakanlığı Hukuk Müşaviri sayın Yaşar Özbek ve sevgili kardeşim Sübhan Balo’ya da candan teşekkür ederim.

(6)

Özet...I Abstract...III Önsöz...V İçindekiler...VII Kısaltmalar...XIX Giriş...1 Birinci Bölüm KAVRAMSAL ÖZELLİKLER ve TARİHSEL GELİŞİM §1. CEZA MUHAKEMESİNDE DELİL...7

I. Delil Kavramı...7

II. Tarihsel Süreçte Delil...9

III. Delil Çeşitleri...12

A. Genel olarak...12

B. Beyan delilleri...13

1. Tanık beyanı...13

a. Genel olarak...13

b. Tanık beyanının değeri...15

c. Tanık beyan delilinin sorunları...16

2. Tarafların açıklamaları...17

b. Sanık beyanı...17

c. Suç ortağının beyanı...18

d. Sanıktan başka tarafların açıklamaları...20

C. Belge delilleri...20

1. Genel olarak...20

2. Belge delillerinin sınıflandırılması...22

3. Ses ve/veya Görüntü Kayıtlarının Delil Durumu...22

D. Belirti delilleri...23

2. Belirti delillerinin sınıflandırılması...24

§2. TANIK, TANIKLIK ve TANIK KORUMA...25

I. Genel Olarak...25

II. Tanık...26

A. Tanık kavramı...26

(7)

3. Dolaylı tanık/Hearsay witness/Earwitness testimony...32

b. Dolaylı tanıklığın delil değeri...34

c. Dolaylı tanıklığın görünüş şekilleri...39

aa. Genel olarak...39

bb. Doğrudan tanığın ifadesini alan görevlinin tanıklığı...39

cc. Doğrudan tanığı dinlemiş olan kimsenin tanıklığı...40

dd. Dolaylı tanığı dinlemiş olan kişinin tanıklığı...40

B. Tanık olarak dinlenebilecekler...41

2. Şikayetçi ve mağdurun tanıklığı...42

3. Suç ortaklarının tanıklığı...45

4. Tanık olarak dinlenebilecek diğerleri...48

a. Suçtan zarar görenin tanıklığı...48

b. Katılanın tanıklığı...49

c. Bilirkişi...50

d. Bilirkişi – tanık...50

e. Sanık müdafii veya vekilinin tanıklığı...51

f. Gizli soruşturmacı...51

g. Gizli soruşturma yapan kolluk görevlisi...54

h. Kamu görevlisi olmayan kişiler...55

bb. Güvenilir kişi...55

cc. Muhbir - İnformant...57

aaa. Genel olarak...57

bbb. Anayasa mahkemesinin konuya bakış açısı...59

ccc. AİHM’nin konuya bakışı...60

dd. Ara değerlendirme...60

ı. Adaletle işbirliği yapan kişi...61

bb. Türkiye’de durum...63

aaa. Bazı Suç Failleri Hakkında Uygulanacak Hükümlere Dair Kanun ... 63

bbb. Topluma kazandırma kanunu...64

j. Adlî kolluk görevlisi...64

C. Tanığın güvenilirliği...65

2. Tanığın kimliğinin bilinmesinin önemi...67

b. Tanığın güvenilirliğinin kontrolü...70

III. Tanıklık...74

B. Tanıklığın hukukî mahiyeti...75

IV. Tanık Koruma...77

(8)

B. Tanığı koruma nedenleri...85

1. Hassas ve savunmasız durumda bulunan tanıklara bağlı nedenler... 85

2. Tehlike altında bulunan tanıklara bağlı nedenler...91

b. Tanıkların korkutulma yöntemleri...98

c. Korkutma eyleminin failleri...98

d. Tanıkların korkutulma zamanı...99

3. Suçla mücadele politikasına bağlı nedenler...99

4. Normal tanıklara bağlı nedenler...100

§3. TÜRK HUKUKUNDA TANIK KORUMA HÜKÜMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ...101

II. Mevzuat Hükümlerinde Gelişme...102

A. Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu...102

B. Milli Korunma Kanunu...102

C. Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilâtı Kanunu...102

D. Terörle Mücadele Kanunu...103

2. Anayasa Mahkemesinin yaklaşımı...104

E. Pişmanlık kanunları...105

1. Bazı Suç Failleri Hakkında Uygulanacak Hükümlere Dair Kanun ... 105

2. Topluma Kazandırma Kanunu...105

F. Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu...105

2. Tanık koruma tedbirleri...108

G. Kaçakçılık mevzuatı...108

1. Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun...108

2. 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu...109

3. 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu...109

H. Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu...110

I. Asayişe Müessir Bazı Fiillerin Önlenmesi Hakkında Kanun...110

J. Petrol Piyasası Kanunu...110

K. Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun...111

L. Tanık Koruma Kanunu...111

2. Kanunun hazırlık süreci...112

3. Başbakanlık süreci...112

4. TBMM’de yürütülen çalışmalar ve yapılan değişiklikler...112

b. Adalet Komisyonu’nda yapılan değişiklikler...114

(9)

III. Ara Değerlendirme...117

İkinci Bölüm ULUSLARARASI ve KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA TANIK KORUMA §1. ULUSLARARASI HUKUKTA TANIK KORUMA...119

I. Birleşmiş Milletler...119

A. BM Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi...119

2. Tanık, bilirkişi ve mağdur bakımından...119

3. Muhbir bakımından...120

B. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi İçin El Kılavuzu... 120

C. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı BM Sözleşmesi...120

2. Sözleşmenin kapsamı...121

b. Sınıraşan suç kavramı...121

3. Tanıkların korunması...122

a. Korumanın kişi bakımından kapsamı...122

b. Korumanın sınırı...122

D. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı BM Sözleşmesine Ek Protokoller....122

1. İnsan Ticaretinin, Özellikle Kadın ve Çocuk Ticaretinin Önlenmesine, Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına İlişkin Protokol... 122

b. Protokol’ün Sözleşme kapsamına aldığı suçlar...123

2. Kara, Deniz ve Hava Yoluyla Göçmen Kaçakçılığına Karşı Protokol... 124

b. Protokol’ün Sözleşme kapsamına aldığı suçlar...124

3. Ateşli Silahlar, Parçaları ve Aksamları ile Mühimmatının Yasadışı Üretimine ve Kaçakçılığına Karşı Protokol...125

b. Protokol’ün sözleşme kapsamına aldığı suçlar...125

4. Ara değerlendirme...126

E. ÇHD Sözleşmeye Ek Çocuk Satışı, Çocuk Fahişeliği ve Çocuk Pornografisi ile İlgili İhtiyari Protokol...126

II. Avrupa Hukuk Araçları...127

A. Anlaşmalar...127

1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi...127

(10)

3. Ceza İşlerinde Karşılıklı Adlî Yardım Avrupa Sözleşmesine Ek 2.

Protokol... 128

B. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi...128

1.Genel olarak...128

2. Temel kuralın sınırlandırılması...129

a. Mevcut olmayan tanıklar...129

b. Değerli tanıklar...129

c. Savunmasız/hassas tanıklar...130

d. Tehdit altında bulunan tanıklar...131

3. İlgili içtihatlar...134

C. Avrupa Konseyi kararları...142

2. Ceza Hukuku ve Ceza Yargılama Usulü Çerçevesinde Mağdurun Konumuna İlişkin Tavsiye Kararı (85)11...143

3. Aile İçi Şiddete İlişkin Tavsiye Kararı (85)4...143

4. Mağdurlara Destek Verilmesi ve Haksızlığa Uğramanın Önlenmesine İlişkin Tavsiye Kararı (87)21...143

5. Tanıkların Korkutulması ve Savunmanın Haklarına İlişkin Tavsiye Kararı (97)13...144

6. Örgütlü Suçla Mücadele İçin Rehber İlkelere İlişkin Tavsiye Kararı (2001)11...144

7. Tanıkların ve Adalet İşbirlikçilerinin Korunmasına İlişkin Tavsiye Kararı (2005)9...145

D. Avrupa Birliği...145

1. Uluslararası Örgütlü Suçlarla Mücadele Tanık Korumaya İlişkin Konsey İlke Kararı...145

2. Uluslararası Örgütlü Suç Mücadelesinde Adaletle İşbirliği Yapanlara İlişkin Konsey İlke Kararı...146

3. Cezai Kovuşturmalarda Mağdurun Durumuna İlişkin Konsey Çerçeve Kararı...146

III. Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi...147

B. Mahkeme uygulaması...147

§2. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA TANIK KORUMA...148

A. Mevzuat bakımından...149

B. Koruma hükümlerinin kişiler bakımından kapsamı...150

C. Tanığın korunmasının gerekçesi...150

II. Common Law Muhakemesi...151

B. Amerika Birleşik Devletleri...153

(11)

C. İngiltere... 159

D. Kanada... 161

E. Yeni Zelanda...163

2. Tanığın kimliğinin gizli tutulması tedbiri...163

b. Uygulanma koşulları...165

3. Bağımsız Konsey...166

III. Kıta Avrupası Muhakemesi...166

A. Genel olarak...166 B. Almanya... 167 1. Genel olarak...167 2. Üç basamak teorisi...170 a. Genel olarak...170 b. Aşamalar...171

aa. Birinci aşama : Tanığın duruşmada korunması...171

bb. İkinci aşama : Tanığın istinabe yoluyla korunması...172

cc. Üçüncü aşama : Kimliğin gizlenmesi...173

3. Tehlike Altındaki Tanıkların Korunmasının Uyumlaştırılması Hakkında Kanun...174

a. Kanunun uygulama alanı...174

b. Kişiler bakımından uygulama alanı...174

c. Zaman bakımından...174

d. Değerlendirme...175

e. Kayıtların tutulması...175

f. Gizlilik...175

g. Kişisel verilerin kullanılması...175

h. Geçici farklı kimlik...175

i. Üçüncü kişilere karşı haklar...176

j. Üçüncü kişilerin hakları...176

k. Adlî soruşturmalarda tanık koruma...176

C. Fransa... 177

2. Adres bilgilerinin gizli tutulması - polis veya jandarma karakolunun adres olarak gösterilmesi...177

3. Kimliğin gizli tutulması tedbiri...178

b. Telekomünikasyon yoluyla dinleme...180

c. Gizliliğin ihlali suçu...180

d. İtiraz...180

4. Tanık koruma tedbiri uygulanan kişinin ifadesinin muhakemedeki değeri...181

D. İtalya... 181

E. İspanya... 182

(12)

2. Kanunun kapsamı...184

3. Koruma tedbirleri...184

b. Tanığın sesinin ya da görüntüsünün değiştirilerek mahkemede dinlenmesi...185

c. Tanığın telekonferans yöntemiyle özel bir yerde dinlenmesi...185

d. Tanığın kimliğinin gizli tutulması...186

e. Özel güvenlik tedbir ve programları...187

G. Hollanda...188

2. AİHM içtihatlarının etkisi...189

H. Belçika... 190

I. Yunanistan...192

Üçüncü Bölüm TANIK KORUMANIN YÖNTEM,KAPSAM ve USULÜ §1. TANIK KORUMA TEDBİRLERİ...195

II. Koruma Tedbirlerinin Özellikleri...199

III. Usulî Tedbirler...201

B. Tanığın kişisel bilgilerinin gizli tutulması...202

2. Amaç... 204

3. Kapsam...205

3. Avrupa Konseyi kararları...207

4. AİHM içtihatları...207

5. Gizli tanığın bilgilerinin muhakemeye kazandırılması...208

b. Doğrudan aktarma - Kimliği gizlenen tanığın dinlenilmesi...210

c. Dolaylı aktarma - Aracılı delil elde etme yolları...210

bb. Kimliği gizlenen tanık açıklamalarının bulunduğu tutanakların okunması...213

cc. Kimliği gizlenen tanığın ifadesini alan görevlinin dinlenmesi...216

dd. Kimliği gizli tutulan tanığın soruşturma evresinde kayıt altına alının ses ve görüntüsünün duruşmada dinlenmesi...217

6. Gizli tanığa savunmanın soru sorma hakkı...217

7. Gizli tanığın güvenirliğinin test edilmesi...218

8. Gizli tanığın beyanının hukukî değeri...219

(13)

C. Tanığı duruşma salonu dışında dinleme...228

2. Koşulları...229

b. Mevcut ve ağır bir tehlikenin bulunması...231

c. Mevcut tehlikenin başka türlü önlenebilme imkânının bulunmaması ...231

d. Koşulların hâkim tarafından değerlendirilmesi...232

e. Maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından tehlike oluşturması....232

3. Görüntülü ve sesli dinleme kararında usul...233

4. Görüntü ve sesli olarak alınan ifadenin kayda alınması...233

5. Tanığa ait görüntü ve ses kayıtlarının muhafaza edilmesi...233

6. Savunma hakkının kullanımı...234

7. Tanık beyanının hukukî değeri...234

D. Tanığı özel ortamda dinleme...236

2. Uygulama yöntemleri...237

E. Erken dinleme...239

F. Tanığı istinabe yoluyla veya naip hâkim aracılığıyla dinleme...239

G. Duruşmada okunmasıyla yetinilebilecek belgeler...240

H. Dolaylı tanıklık...242

I. Muhakemenin sona erdirilmesi...242

J. Tanıklık etme yükümlüğünün kaldırılması...243

K. Gizli duruşma yapılması...243

L. Sanığın duruşma salonundan çıkarılması...245

M. Duruşma disiplinini sağlamaya yönelik tedbirler...246

N. Tanığın kendisini suçlamaya zorlama yasağı...247

O. Müdafiin dosyayı inceleme hakkının sınırlanması...247

P. Suç mağdurlarının tanık olarak bir defa dinlenmesi...248

IV. Maddî Tedbirler...249

B. Fizikî koruma tedbiri...250

2. Tedbirin uygulanması...250

C. Kimlik bilgilerinin değiştirilmesi tedbiri...251

2. Kararın alınması ve uygulanması...251

3. Yakınların durumu...252

D. Yerleşim yerinin değiştirilmesi tedbiri...252

2. Yurt içinde yeni yerleşim yeri sağlanması...253

(14)

E. Fizyolojik görünümün değiştirilmesi tedbiri...254

2. Kimlik bilgilerinin yenilenmesi...255

3. Değiştirilen fizyolojik görünümün eski hâle getirilmesi...255

F. İş ve iş alanının değiştirilmesi tedbiri...256

G. Eğitim ve öğretim kurumunun değiştirilmesi tedbiri...257

H. Ceza infaz kurumunun değiştirilmesi tedbiri...257

2. Kapsamı...258

3. Tedbirin uygulanması...258

I. Maddî yardım tedbiri...259

V. Ara Değerlendirme...260

§2. HAKKINDA TEDBİR UYGULANACAK KİŞİLER...263

II. Normal Tanıklar...265

III. Mağdur Tanıklar...265

IV. Hassas/Savunmasız Tanıklar...266

V. Tanık Koruma Biriminde Görev Yapan Personel ve Yakınları ...266

VI. Suçla Mücadelede Görevli Kişiler ve Yakınları...267

A. Görevli kişiler...267

B. Görevli kişilerin yakınları...269

C. İstisna... 270

VII. Tanığın Yakınları...271

B. Yakınlar... 272

1. Eş... 272

2. Nişanlı... 272

3. Kan ve kayın hısımlar...273

4. Tanık ile evlatlık bağı bulunanlar...274

VIII. Tanık ile Yakın İlişki İçinde Bulunan...274

IX. Muhbir ve Yakınları...276

X. Suç Ortağı ve Yakınları...276

XI. Ara Değerlendirme...276

§3. TANIK KORUMA KARARINI VERECEK MAKAM VE MERCİ ...278

II. Soruşturma Evresinde...279

A. Cumhuriyet savcısı...279

B. Kolluk amiri...279

(15)

III. Kovuşturma Evresinde...280

A. Cumhuriyet savcısı...280

B. Mahkeme...280

C. Tanık Koruma Kurulu...281

2. Tanıklık görevinin yapılması kavramı...281

3. İstem koşulu...282

b. Fizikî koruma sağlanması tedbiri bakımından...282

IV. Kovuşturma Evresinden Sonra...283

§4. TANIK KORUMA KARARI VERİLME KOŞULLARI...283

II. Koruma Talebi...284

B. Talebin zamanı...285

C. Talebin gerekçeye dayandırılması...285

III. Koğuşturma Konusu Eyleme İlişkin Koşullar...285

C. Belli bir cezayı gerektiren suçlar...287

D. Örgütlü suçlar...289

E. Ara değerlendirme...289

IV. Tehlikeye İlişkin Koşullar...290

B. Avrupa Konseyi kararlarında...291

C. Tehlikenin niteliği...292

D. Korunmanın zorunlu olması...295

E. Tehlikenin yöneleceği hukukî değer...296

V. Göz Önünde Bulundurulacak Diğer Durumlar...296

A. Değerlendirme raporu...296

B. Beyanın önemi...298

C. Suçun önemi...299

D. Alınacak tedbirin maliyeti...299

E. Tanığın psikolojik durumu...300

VI. Ara Değerlendirme...300

§5. KARARA İTİRAZ...301

II. Kolluk Amiri Tarafından Verilen Karara Karşı Yargı Yolu. . .302

III. Cumhuriyet Savcısı Tarafından Verilen Karara Karşı Yargı Yolu...302

IV. Mahkeme Tarafından Verilen Karara Karşı Yargı Yolu...303

(16)

VI. Ara Değerlendirme...305

§6. TANIK KORUMA TEDBİRİNİN UYGULANMASI...306

I. Gizlilik Kuralı...306

A. Mahkeme ve savcılık bakımından...306

B. Kişiler bakımından...307

C. Kurul ve koruma birimi bakımından...308

D. Diğer kamu kurum ve kuruluşlar bakımından...308

E. Kamu görevlileri bakımından...308

F. Tanık bakımından...308

2. Kapsam...308

G. Gizliliğin ihlali suçu...312

II. Mutabakat Metni ve Tanık Koruma Programı...313

A. Kavram... 313 B. Taraflar... 315 C. Avukattan yararlanma...315 D. Kapsam... 315 E. Uygulanma koşulları...315 F. Önemi... 316

III. Soruşturma Usulü...317

A. Genel kural...317

B. İstisna... 317

§7. TANIK KORUMA TEDBİRİNİN SÜRESİ, DEĞİŞTİRİLMESİ veya KALDIRILMASI...317

II. Karar Verecek Makam veya Merci...318

III. Tanık Koruma Kararındaki Değişikliklerin Tanığa Bildirilmesi ...320

B. İtiraz... 320

§8. TANIK KORUMA SİSTEMİNİN ÖRGÜTSEL YAPISI...322

I. Tanık Koruma Kurulu...322

B. Görevleri...323

1. Tanık koruma tedbirine karar vermek...323

2. Başvuru ve şikayetleri incelemek...323

3. Tanık koruma tedbirlerinin uygulanmasını denetlemek...323

C. Kurul tarafından yapılacak değerlendirme...324

D. Karar... 324

II. Tanık Koruma Birimi...324

(17)

B. Görevleri...325

III. Soruşturma ve Kovuşturma Evresinde Görev Yapan Personelin Tanık Koruma Biriminde Görev Yapması...325

IV. Ara Değerlendirme...326

§9. ARA SONUÇ...327

Dördüncü Bölüm TANIK KORUMA TEDBİRLERİNİN CEZA MUHAKEMESİ İLKELERİ ve SANIK HAKLARI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ §1. GENEL OLARAK...331

§2. SORGULAMA HAKKI ve SİLAHLARIN EŞİTLİĞİ İLKESİ BAKIMINDAN...334

II. Tanık Koruma Yöntemleri Karşısında Sorgulama Hakkı ve Silahların Eşitliği...337

§3. MADDİ GERÇEĞİ ULAŞMA İLKESİ BAKIMINDAN...345

II. Tanıkların Korunması ve Maddî Gerçeğe Ulaşma...346

III. Ara Değerlendirme...348

§4. DOĞRUDAN DOĞRUYALIK İLKESİ BAKIMINDAN...349

II. Tanık Bakımından Doğrudan Doğruyalık İlkesi...351

III. Kovuşturma Evresinin Önemini Yitirdiği Görüşü...353

IV. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Bakışı...354

V. Ara Değerlendirme...357

§5. ARA SONUÇ...359

Sonuç...362

(18)

AB : Avrupa Birliği

ABD : Amerika Birleşik Devletleri

ACM : Ağır ceza mahkemesi

age. : adı geçen eser

agm. : adı geçen makale

AİHK : Avrupa İnsan Hakları Komisyonu

AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

AİHS : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

AKBK : Avrupa Komisyonu Bakanlar Komitesi

Alm.CMK : Alman Ceza Muhakemesi Kanunu

AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi

Any. : 1982 Anayasası

Any.Mahk. : Anayasa Mahkemesi

bkz. : bakınız

BM : Birleşmiş Milletler

C. : Cilt

CD. : Ceza Dairesi

CİK : 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun

CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu

CMUK : Ceza Muhakemesi Usulü Kanunu

ÇASÖMK : Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu ÇASÖMKY : Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu

(19)

ÇHDS : BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

DGM : Devlet Güvenlik Mahkemeleri

E. : Esas

GÜHF : Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi

GÜHFD : Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İHFD : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi

İHFM : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası

İz.BD : İzmir Barosu Dergisi

K. : Karar

Kurul : Tanık Koruma Kurulu

m. : madde

MİT : Milli İstihbarat Teşkilatı

PorTKK : Portekiz Ceza Muhakemesinde Tanıkların Korunması Hakkında Tedbirlerin Uygulanmasına İlişkin Kanun

PVSK : Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu

R.G. : Resmi Gazete

Rec (1997) 13 : AKBK’nın Tanıkların Yıldırılması ve Savunma Haklarına ilişkin Tavsiye Kararı

Rec (2005) 9 : AKBK’nın Tanıkların ve Adaletle İşbirliği Yapanların Korunmasına İlişkin Tavsiye Kararı

s. : sayfa

S. : sayı

StPO : Alman Ceza Muhakemesi Kanunu (StrafprozeBordnung)

TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

(20)

TKK Yön. : Cumhuriyet Başsavcılıkları ve Mahkemelerce Alınacak Tanık Koruma Tedbirlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik

TKK Yönetmeliği : Cumhuriyet Başsavcılıkları ve Mahkemelerce Alınacak Tanık Koruma Tedbirlerine İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Yönetmelik

TKK : Tanık Koruma Kanunu

TMK : Terörle Mücadele Kanunu

TMK : Türk Medeni Kanunu

vd. : ve devamı

WITSEC : ABD Federal Tanık Güvenliği Programı

Y. : Yargıtay

yuk : yukarıda

yy. : yüzyıl

ZSGH : Alman Tehlike Altındaki Tanıkların Korunmasının Uyumlaştırılması Hakkında Kanun

4422 sayılı Kanun : Çıkar Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu

5275 sayılı Kanun : Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 5275 sayılı Kanun : Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun 5402 sayılı Kanun : Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma

(21)

Çağdaş toplumların önemli özelliklerinden biri olan sosyal değişim olgusu, çözümlediği problemler yanında, bir o kadar da yeni problem ortaya çıkarmaktadır. Yasa dışı işlerle uğraşan kişiler, teknolojinin hızlı gelişimi ve küreselleşmenin getirdiği yenilik ve avantajları kullanarak çıkarlarını gerektiren her konuda hem bireysel, hem de örgütlü biçimde hareket etmektedir. Gelinen aşamada organize suçlar, modern bir fenomen niteliğine bürünmüştür. Suç örgütleri, devlet otoritesinin yerini alarak kendi yasalarını koymakta ve uygulamaktadır. Örgütlerin iktidarı1

bugünkü sosyal ve ekonomik yapının bir gerçeğidir. Örgütlü suçlar, devletin karşısına örgütlenmiş, adeta devlet kadar güçlü oluşumlar çıkarmaktadır2_.

Değişik görüntüler altında da olsa, tarihin her döneminde organize şekilde işlenen suçlar bulunmuştur. Günümüzde, teknolojik gelişmelerden en üst düzeyde yararlanan bir yapıya sahip olarak görülmektedir. Bu yapı, kitle haberleşme araçlarına sahip veya etkisi altında bulundurmakta, bürokrasi ve siyasi iktidarı etkileyebilen, ekonomik yatırımlarda ve siyasi ilişkilerde hesaba katılması gereken ve uluslararası ilişkiler alanında kendini gösterebilen bir örgütlenmedir3_.

Ceza adaletinin sağlanması geçmişte ve hâlen insan toplumlarının başta gelen sorunlarından birisini oluşturmuştur. Suç ve suçluluk bugün birçok ülkede artış göstermektedir. Özellikle organize suçluluk, sosyal bünyeyi çürüten bir nitelik halini almıştır4_.

Çağdaş hukuk devletinde, temel hak ve hürriyetlerin sürdürülebilirliği bakımından, toplum güvenliği ve huzuru ile kamu düzeninin sağlanması öncelikli birer zorunluluktur5_{. Hukuk kurallarının ihlalinin bulunduğu bir durumda hukuk}

1_{Erkan Canak, Suç İşlemek Amacıyla Örgüt Kurma ve Çıkar Amaçlı Örgütlenme Suçları,}

(kısaltma: Örgüt Kurma), Vedat Kitapçılık, İstanbul 2005, s. III.

2_{Kayıhan İçel / Füsun Sokulu-Akıncı / Yener Ünver / R.Barış Erman / Hasan Sınar, Avrupa} Birliğine Uyum Sürecinde Ceza Hukuku, İstanbul 2000, s. 11 vd.

3_{Cumhur Şahin, Organize Suçlulukla Mücadele ve Tanığın Korunması (kısaltma: Organize}

Suçlulukla Mücadele), Yeni Türkiye, Yargı Reformu Özel Sayısı, Temmuz-Ağustos 1996, Y. 2, S. 10, s. 690.

4_{Sulhi Dönmezer, Ceza Adaletinde Reform İlkeleri, İÜHFM, Sulhi Garan Matbaası Varisleri}

Koll. Şti., İstanbul 1972, C. XXXVII, S. 1-4, s. 1.

5_{Günümüz toplumunun adalete, hakka ve hukuka duyduğu gereksinim, çağdaş gereksinimlerin}

(22)

dolayısıyla da onları önlemek ve işlenen suçlar bakımından, bunu ispat ve işleyen kişiyi cezalandırmak mecburiyetindedir. Çünkü, suç önlenemediği gibi, ispat edilip cezalandırma da gerçekleştirilmediğinde hukuk devletinin itibarı zedelenmektedir6_.

Terör ve organize suçlar hukuk devleti ve kamu düzeni bakımından önemli ve ağır bir tehlikedir. Ceza muhakemesi hukuku, klâsik suçla mücadele yöntemleriye bu şekilde işlenen suçlar bakımından yetersiz kalmaktadır. Terörizmin sınır tanımazlığı, suçla mücadelenin önemli araçlarından birisi olan ceza muhakemesi hukukunda, buna karşı akılcı ve kararlı bir mücadele programı ve araçlarının hazır bulundurulmasını zorunlu kılmaktadır7_{. Günümüz ceza muhakemesi hukuku, bir}

yandan suç işleyenlerin mutlaka cezalandırılmasını esas alırken, diğer yandan suçsuzların haklarını korumak suretiyle, toplumda hukuka güven esasının yerleşmesini amaç edinmiştir. Bu ise ancak, maddî gerçeğin ortaya çıkarılması ile mümkündür8_{. Suçu aydınlatamayan bir sistem, suçluluk sorununa çözüm}

getiremeyecektir9_{. Ayrıca, suç faillerinin cezasız kalması toplum düzeni ve kamu}

otoritesi bakımından büyük sakıncalar taşımaktadır10_{. Öte yandan, gerçek suçluların}

C. 20, Ekim-1994, S. 4, s. 438).

6_{Bahri Öztürk, Tasarıda ve CMUK’da Delil Yasakları, Ceza Hukuku Reformu, Umut Vakfı}

Yayınları, Yayın No. 5, Sempozyum, 20-23 Ekim 1999 – Taksim, İstanbul 2001, s. 205.

7_{12.4.1991 tarihli ve 20843 Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 12.4.1991 tarihli ve}

3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun Genel Gerekçesi (İzzet Özgenç, Terörle Mücadele

Kanunu, Seçkin Yayınevi, Ankara 2006, s. 10).

8_{18.yüzyıl ortalarına kadar sürmüş olan suçlunun cezalandırılması aşamasında; sanığın suçlu}

olduğu önceden kabul edilmekte ve ceza muhakemesi, suçlunun cezalandırılması için bir araç görevi görüyordu. En önemli delil ikrar idi ve ikrarı elde etmek için işkence yapılıyordu. İkinci aşama olan

sanığın korunması aşaması 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkmıştır. Amaç; sanığın korunması ve devlet gücünün kötüye kullanılmasının önlenmesidir. Bkz. Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta Yayınevi, 5. Bası, İstanbul 2008, s. 5 vd.; Nurullah Kunter, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku (kısaltma: Ceza Muhakemesi

Hukuku), Beta Yayınları, 9. Bası, İstanbul 1989, s. 22 vd.; Nurullah Kunter / Feridun Yenisey / Ayşe Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Bası, İstanbul 2006, No. 2.1, s. 21 vd.; Nevzat Toroslu, Şüpheli, Sanık veya Üçüncü Kişilerin Bedenlerine Delil, Eser, İz ve Emare Elde Etmek Amacıyla Müdahale İmkanı Veren Hükümler ve Tedbimrler, Ankara Barosu

Hukuk Kurultayı 2000, s.326.

9_{Hiçbir toplumun suçluların yakalanması, yargılanması ve hüküm verme konusunda kusursuz}

bir sisteme henüz sahip olmadıkları hakkında bkz. Mustafa Tören Yücel, Suç ve Ceza Anatomisi, Yarı Açık Cezaevi Matbaası, Ankara 1973, s. 7.

10_{Öztekin Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. I, Genel Kısım, 2. Bası,}

(23)

bulunarak cezalandırılmasında toplumun menfaati bulunmaktadır11_{. Bu ise ancak,}

ispat ile gerçekleşebilir, ceza muhakemesinde ispat denilince de akla ilk gelen tanıklıktır. Tanık beyanı, kaynağı insan olması nedeniyle güvenilirliği hususunda yoğun tartışmalar bulunmakta ise de, yeryüzünde henüz hiçbir sistem bu delilden vazgeçebilmiş değildir12_.

Günümüzde vicdanî delil sistemi geçerliliğini korumakta olup, henüz tam anlamıyla bilimsel delil aşamasına geçilebilmiş değildir13_{. Ayrıca, ceza}

muhakemesinde önceden delil hazırlamanın imkânsızlığı nedeniyle, tanık ve tanık beyanının sahip olduğu önem, muhakeme hukukunun diğer kollarına kıyasla çok daha büyüktür14_{. Tanıklar olmadan, kovuşturmanın esasları, zanlının teşhisi, şüpheli}

ve suç arasındaki zorunlu bağın tespiti, mahkûmiyet için üstesinden gelinemez engeller hâline gelecek ve ceza muhakemesi sistemi işlemez hâle gelebilecektir15_.

Öte yandan, tanıklığın kamusal bir görev olarak benimsenmesi, bu görevden kaçınmanın ve yalan tanıklığın suç olarak düzenlenmesi suretiyle tanık delilinden yararlanma yöntemi, terör ve organize suçluluk alanında tanık beyanı delilinin bozulmadan muhakemeye kazandırılmasını sağlama bakımından yeterli güvenceyi sağlamaktan uzaktır.

Son yıllarda, organize suçluluk ve terör örgütleri tarafından işlenen suçların büyük bir artış göstermesinin de etkisiyle, ceza muhakemesinde tanıkların ve adaletle 11_{Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 6; Bahri Öztürk / Mustafa Ruhan Erdem,} Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku (kısaltma: Uygulamalı Ceza), 11. Baskı, Ankara 2007, s.

63; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 2.4, s. 24 vd.

12_{Metin Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukukunda Tanıklık, Ankara Üniversitesi Sosyal}

Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 1995, s. 3 ve 4; Ceza muhakemesinde tanıklığın tek ve kaçınılmaz bir delil olduğu hakkında bkz. İlhan Akbulut, Ceza Muhakemesi Hukukunda Tanıklık ve Tanıklıktan Çekinme (kısaltma: Tanıklık), İBD, C. 70, S. 1-2-3, İstanbul 1996, s. 23.

13_{Öztürk / Erdem, Uygulamalı Ceza, s. 394; Almanya ve Danimarka, büyük ölçüde bilimsel}

delil aşamasına geçmiş bulunmaktadır (Feridun Yenisey, Fair Trial, no. 174); Tanıklık, bilimsel gelişmelere rağmen ceza muhakemesinde bugün de kendisinden vazgeçilemeyen ve başlıca delil aracı olan bir müessesedir (Tahir Taner, Ceza Davalarının Uzamasının Sebepleri, Alınması Gereken Tedbirler (kısaltma: Ceza Davalarının Uzaması), İÜHFM, C. XII, S. 1, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1946, s. 967).

14_{Metin Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukukunda Tanıklık, (kısaltma: Tanıklık), Ankara}

1996, s. 3.

15_{Nicholas Fyfe / James Sheptycki, Facilitating Witness Co-operatinon in Organised Crime}

Cases : an İnternational Review, Online Report, 27/05,

(24)

işbirliği yapan diğer kişilerin yıldırmaya maruz kalmaları ve sahip bulundukları bilgiler nedeniyle zarara uğrama tehlikesi kendini göstermektedir. Oysa, tanık beyanı delilinden yararlanabilmek için, bu bilgiyi aktaracak olan ve “kaynak” durumunda bulunan tanığın çekinmeden tanıklık yapabileceği koşulların oluşturulması gerekmektedir. Bu da ancak etkin ve uygulanabilir tanık koruma programlarının varlığını zorunlu kılmaktadır.

Bununla birlikte, tanık koruma tedbirlerinden özellikle usulî tedbirler, ceza muhakemesi hukukunun ispat hukukuyla ilgili bir kısım ilkeleri ile bir kısım sanık haklarının kapsam ve sınırlarının yeniden gözden geçirilmesini gündeme taşımakta, belirtilen bu ilke ile yararların ölçülü bir şekilde dengelenmesi ihtiyacını doğurmaktadır16_{. Esas itibarıyla ceza muhakemesi hukuku, birbiriyle çatışan}

menfaatleri bağdaştırmak konumunda bulunan bir hukuk disiplinidir. Bir yandan devletin suçlulukla mücadele çabasını mümkün kılmak, diğer yandan ise birey hürriyetine haksız müdahaleleri önlemek bu hukuk dalının görevlerindendir. Toplum hayatında düzen olmadıkça ne fertlerin hakları sağlanabilir ne de toplumun menfaati korunabilir. İnsanlar, insanca yaşamak için, haklarından ve hürriyetlerinden bazı fedakarlıklarda bulunur. Bu, toplum hâlinde yaşama tercihi karşısında bulunulan, bireysel bir fedakarlıktır17_.

Ceza muhakemesi alanında tanığın korunması konusu özellikle yabancı hukuklarda önemli gelişme kaydetmiştir. Bu konuda Ülkemizde bir araştırma yapılmak istendiğinde, bu alanda yapılan bilimsel çalışma sayısının yok denecek kadar az olduğu görülecektir. Bilimsel çalışmaların yoğunluğu konunun derinlemesine incelenmesi ve bu da eksikliği hissedilen yasal düzenlemelerin bir an önce yapılması anlamına gelmektedir ki; bu doktora tez konusunun seçilmesindeki temel amaç da budur.

16_{Cumhur Şahin, Türk Hukukunda Tanık Koruma Hükümlerinin Değerlendirilmesi (kısaltma:}

Tanık Koruma Hükümlerinin Değerlendirilmesi) Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı (Armağan), Galatasaray Üniversitesi Yayınları 32, İstanbul 2004, s. 804.

17_{Ceza muhakemesinin gerçeğin araştırılması amacı, mutlak değildir. Bireysel fedakarlığın da}

sınırı bulunmaktadır: Bu da “İnsanlık onuruna saygı” dır. (Ayrıntılı bilgi için bkz. Kunter, Ceza

Muhakemesi Hukuku, No. 14, s. 29; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No.

(25)

Çalışmamızda çok boyutlu bir kavram olan “tanığın korunması”nı, yalnızca ceza muhakemesi ile sınırlı olarak ele aldık. Yoksa, tanığın korunmasının idare hukuku ve medenî muhakeme hukuku boyutu da bulunmaktadır ve bu boyutlarda daha az önem taşımamaktadır. Ancak, bir doktora çalışmasında tanık korumanın, hukukun her dalı bakımından ve her boyutuyla birlikte ele alınması zorluğu ve imkânsızlığı da bir gerçektir. Öte yandan tezin ismi “Ceza Muhakemesinde Tanık Koruma” ise de, ceza muhakemesi hukuku bakımından da tanık korumanın kapsamı değerlendirilerek, çalışma özellikle tehlike altında bulunan tanıkların korunmasına odaklanmıştır. Dolayısıyla, kendisine ulaşılamayan tanıklar, hassas tanıklar ve değerli tanıklar ile diğer hususlar, tali bağlantılar dışında incelemenin dışında tutulmuştur.

Öte yandan, ceza muhakemesinde delil ve ispatla ilgili temel kavramlar içerisinde yer alan tanık beyan delilinin yeri tespit edilmelidir ki, bu bilgiye sahip olan kişinin muhakeme hukuku bakımından önemi ve neden dolayı korunması gerektiği daha iyi anlaşılabilsin.

Bu çalışma Türk hukukuna ilişkin olmakla birlikte, konuyla ilgili farklı yaklaşım ve uygulamaların da bilinmesi bakımından, mukayeseli hukuk açısından da konu irdelenmiş, özellikle ABD ve İngiltere kaynakları kullanılmıştır.

Dipnotlar bütün çalışma boyunca devam etmiş, her bölümde yeniden başlatılmamıştır.

Tezin ilk bölümünde çalışma konusuyla ilgili kavramsal özellikler, kavramlar arasındaki ilişki ve Türk hukuku bakımından tanık koruma hükümlerinin tarihsel gelişimi incelenmiştir. Delil kavramı ele alınarak, delilin ne olduğu, çeşitleri ve tanıklık ile tanık koruma kavramları irdelenmiştir. Ayrıca, bir beyan delili olan tanık beyanı ile bu delilin kaynağı durumunda olan tanık kavramları ayrıntılı şekilde incelenmiş, tanık koruma hukukunun kapsamının kişiler bakımından belirlenmesinde önem taşıyan “tanık olarak dinlenebilecek kişiler” üzerinde durulmuştur.

İkinci bölümde ise, tanık koruma hukuku bakımından uluslararası ve mukayeseli hukuktaki gelişmeler ana hatlarıyla incelenmiştir.

(26)

Tezin üçüncü bölümü, Türk ceza muhakemesinde tanık koruma yöntemlerine ayrılmıştır. Bölümde; tanık koruma tedbirlerinin çeşitleri, tedbirlerden yararlanabilecek kişiler ile bu kararları verecek yetkili makam ve merci, tanık koruma kararlarının verilme koşulları ile bu kararlara karşı yasa yolları, tanık koruma tedbirlerinin uygulanmasına hakim olan ilkeler ile tanık koruma tedbirlerinin değiştirilmesi veya kaldırılması konuları ve tanık koruma sisteminin örgütsel yapısı irdelenmiştir. Usulî tedbirlerden olan tanığın kimliğinin gizli tutulması tedbiri ile bu tedbirin uygulanması suretiyle tanığın ifadesinin alınması yöntemleri, önemi nedeniyle ayrıntılı olarak irdelenmiştir.

Ceza muhakemesinde tanık koruma tedbirlerinin bir kısmı doğal olarak şüpheli veya sanığın bir kısım hakları ile muhakeme hukukunun bazı ilkelerinin sınırlandırılmasını gündeme taşımaktadır. Usulî tedbirlerinin uygulanmasının kolaylığı ve bu tedbirlerin maliyetinin düşüklüğü nedeniyle, bu tedbirlerin daha çok uygulama bulacağı düşüncesiyle tezin dördüncü bölümünde, tanık koruma hukukuna hakim olacak bu yöntemin, sorgulama hakkı ve silahların eşitliği hakları ile maddi gerçeğe ulaşma ve doğrudan doğruyalık gibi ilkeler karşısındaki uygulanabilirlik sınırlarının tespitine yer verilmiştir.

Doğal olarak çalışma, tez içerisinde çeşitli konularda görüş, eleştiri ve görüşlerim ile ulaştığım sonuçların önemlilerine ilişkin özel bir açıklamayı içeren “sonuç” kısmı ile sona ermektedir. Sonuç kısmı, her konuyla ilgili kişisel değerlendirmelerime ilgili bölümlerde yer verildiğinden, gereksiz tekrarlardan kaçınmak amacıyla olabildiğince kısa tutulmaya çalışılmıştır.

(27)

KAVRAMSAL ÖZELLİKLER ve TARİHSEL GELİŞİM

§1. CEZA MUHAKEMESİNDE DELİL I. Delil Kavramı

Ceza muhakemesinde uyuşmazlığın maddî yönünü çözebilmek için yürütülen araştırma ameliyesinde kullanılan ispat vasıtalarına “ispat vasıtası” veya “sübut vasıtası” veya kısaca “delil”18_{denilmektedir}19_{. Delil; suçun işlenip işlenmediğini}

araştıran hâkimin faydalandığı araç20_{; muhakeme sonunda maddî meseleyi çözmekle}

görevli bulunan mahkemenin elinde bir vasıta21_{; ceza uyuşmazlığının konusu olan}

olayı temsil eden, olayın mahkeme önünde canlandırılmasına yarayan bir araçtır22_.

Ceza muhakemesi hukukunda, uyuşmazlık konusu olayı temsil eden; akla, maddî gerçeğe ve hukuka uygun her türlü ispat vasıtasına delil denilmektedir. Buna göre, ceza muhakemesinde ispat için kullanılmak istenilen bir vasıtanın delil olarak

18_{CMK’nun 206. maddesinin (Hükümet Tasarısı m. 213) gerekçesine göre, “Delil, ceza} yargılama usulünün bütün dallarının en çok ve en karmaşık kısmıdır. Bir yazarın doğru olarak açıkladığı gibi delil iki karşılıklı, belki de birbirine zıt mantığın kesişme noktasında bulunmaktadır. Bir tarafta bireyin hakları diğer yanda ise toplumun hakları söz konusudur.”, Ceza Muhakemeleri

Usulü Kanunu Tasarısı ile Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun Bir Maddesinde Değişiklik Yapılması ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/535, 1/292) (kısaltma: TBMM Adalet Komisyonu CMK Raporu), Dönem 22,

Yasama Yılı 3, TBMM Sıra Sayısı 698, s. 91.

19_{Nurullah Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, 9. Bası, İstanbul 1989, no. 321, s. 584;}

Nurullah Kunter / Feridun Yenisey, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Birinci Kitap, Ceza Muhakemesinin Genel Hükümleri, 12. Bası, İstanbul 2002, No. 41.1, s. 530 vd.; Nurullah Kunter / Feridun Yenisey / Ayşe Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza

Muhakemesi Hukuku, 15. Bası, No. 41.1, s. 573.

20_{Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 535.}

21_{Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 322, s. 585; Kunter / Yenisey, Ceza} Muhakemesi Hukuku, No. 41.2, s. 531 vd.; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 41.2, s. 574.

22_{Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 211. Centel / Zafer, geçmişte}

yaşanan olayı yap/boz resmine benzetmekte ve ceza muhakemesinde yapılan faaliyeti, yap-boz resminin parçalarını (delilleri) bir araya getirerek, resmi yeniden oluşturma faaliyeti olarak değerlendirmektedirler.

(28)

uygun olması gerekir23_.

Muhakeme faaliyeti, maddî sorun ve hukukî sorun olmak üzere iki temel sorunu çözme gayretini kapsamaktadır. Maddî sorunun çözümü, gerçeğe ulaşmaktır ki, bu faaliyet sırasında “ispat araçlarına24_{” ihtiyaç vardır. İspat araçları, ki bunlar;}

sanık açıklamaları, tanık açıklamaları, sanık ve tanıktan başka kişilerin açıklamaları, kolluk, savcı ve hâkim tutanakları, özel yazılı açıklamalar, görüntü ve/veya ses kaydeden araçlarla açıklama ve belirtiler olup, ceza muhakemesi bakımından birer delildir25_.

İspat maddî olgular konusunda kesin kanaat ve inanç uyandırmaktır, fakat bu kişiden kişiye değişebilecektir (ispatın nisbiliği)26_{. İspatın geçmişte yaşanmış}

olaylarla ilgili oluşu, bu konuda sağlıklı ve gerçek sonuç elde etmeyi zorlaştırmaktadır. Her hükmün verilmesi, hukuksal değerlendirmeye tabi kılınacak belirli vakıaların ispat araçları ile belirli bir biçimde ispatını gerekli kılmaktadır27_.

Ceza muhakemesinde amaç maddî gerçeğe ulaşmak olunca28_{, maddî gerçeğin}

bulunması için başvurulabilecek delillerin akla uygun olması, olayla ilgili ve sonuca etkili olması ve en önemlisi hukuka uygun olması gerekmektedir29_{. Ceza}

muhakemesinde maddî gerçek araştırılır; bu nedenle her şey delil olabilir. Ceza muhakemesinde, muhakeme makamlarının vicdanî kanaatlerinin oluşmasında yararlı olan her şey delildir. Bu, delil serbestliğinin sonucudur.

23_{Bahri Öztürk, Ses ve/veya Görüntü Kaydeden Araçlarla Yapılan Tespitlerin Ceza}

Muhakemesi Hukukundaki Değeri (kısaltma: Ses ve Görüntü), Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan, İzmir 2000, s. 220.

24_{“ispat gereci”, Metin Feyzioğlu, Tanıklık, s. 3.}

25_{Öztürk / Erdem, Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku (kısaltma: Uygulamalı Ceza),}

Ankara 2007, s. 396.

26_{Erdener Yurtcan, CMK Şerhi, 4. Bası, İstanbul 2005, s. 525.}

27_{5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu bakımından ispat ile ilgili ayrıntılı bir inceleme için}

bkz. Yener Ünver, Ceza Muhakemesinde İspat, CMK ve Uygulamamız, Ceza Hukuku Dergisi, Yıl 1, Sayı 2, Seçkin Yayınevi, Aralık 2006, s. 103 vd.

28_{Ceza muhakemesinde ulaşılmak için gayret sarf edilen gerçek, maddî gerçek olduğuna}

inanılmakla birlikte, nihaî (mutlak) gerçek de değildir. Bu, muhakeme sonucunda ulaşılmış olan gerçektir (Bkz. Erdal Yerdelen, Soruşturma ve Koruma Tedbirleri, Ankara 2006, s. 16).

29_{Jean Pradel, Çağdaş Sistemlerde Karşılaştırmalı Ceza Usulü, çev. Ord. Prof. Dr. Sulhi}

(29)

Gerek hukuka aykırı delilin kullanılmasının yasaklanması ve gerekse yasak ispat hâllerine ilişkin hükümlerin kabulünün amacı, yalnızca ilgili delilin sağlamlık ve hukuka uygunluğuna duyulan kuşku olmayıp, esasında şüpheli ve sanığın kişiliğinin korunması amacıdır30_.

Suç, ani bir hadise olduğundan davadan evvel ilgililerin iddialarını ispat edecek vasıtaları tanzim ve tedarik imkânları yoktur. Bu nedenle, ceza muhakemesinde kesin hükümden başka kesin delil yoktur31_.

Kollektif delillerin bütün olarak, her delilin temsil ettiği olgu açısından ayrı ayrı olarak ele alınarak ispat hukuku bakımından değerinin tespiti değil, diğer delil ve temsil ettikleri olgularla birlikte değerlendirilerek, delillerin ispat açısından bir kül hâlinde sonuç çıkarılması gerekmektedir32_.

Medenî muhakemede yalnızca tartışmalı olan hususların ispata ihtiyacı söz konusu olduğu hâlde, ceza muhakemesinde mahkemenin kararına ilişkin bütün önemli vakıaların bir şekilde ispat edilmesi gereklidir33_.

II. Tarihsel Süreçte Delil

Tarihsel gelişim bakımından delillerin evrimi çeşitli şekillerde incelenmiştir34_.

Bu gelişmeleri akıldışı delillerden, aklî delillere doğru bir ilerleme şeklinde olduğu gibi, ilkel veya dinsel delil aşaması, kanunî delil aşaması, vicdanî delil aşaması ve aklî delil aşaması şeklinde kabul edenler de bulunmaktadır35_{. Ayrıca, delil}

hukukunun tarihsel süreçte geçirdiği aşamalar; “akıl dışı deliller”, “dinî deliller”, “kanunî deliller” ve “vicdanî delil sistemi” şeklinde sınıflandırıldığı gibi36_{; sistemi}

30_{Ünver, Ceza Muhakemesinde İspat, CMK ve Uygulamamız, s. 131.} 31_{İbrahim Açan, Delil, Ankara Barosu Dergisi, Ocak-Şubat 1975, S. 1, s. 480.} 32_{Ünver, Ceza Muhakemesinde İspat, CMK ve Uygulamamız, s. 119.}

33_{Claus Roxin, İspat Hukukunun Esasları, çev. Yener Ünver, İstanbul Ticaret Üniversitesi} Sosyal Bilimler Dergisi, Y. 4, S. 8, Güz 2005/2, s. 267.

34_{Delillerin geçirdiği evreler hakkında bkz. Analysis of Evidence, Cambridge University Pres,}

2006, Second Edition, s. 224.

35_{Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 713 vd.} 36_{Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 41.3, s. 575.}

(30)

“akıl dışı37_{” ve “akılcı” olarak ayırıp, kanunî delil aşaması ve vicdanî delil aşamasını}

“akılcı” delil sistemi altında inceleyenlerde bulunmaktadır38_.

Genel olarak akıl dışı vasıtalardan aklî deliller aşamasına doğru gelişme olduğu kabul edilmekle birlikte39_{, tarihin belli bir döneminde genel kabul gören delil sistemi}

yanında, diğer delil sistemlerine dair uygulamalara da rastlamak mümkündür.

Kanunî delil aşaması anlayışına göre,40_{belli hususlar ancak kanunda öngörülen}

ve hâkim için bağlayıcı olan belli delillerle ispat edilebilir. Bu sistemde, ispatın hangi delillerle yapılabileceği, delillerin değeri önceden kanun tarafından belirlenmiştir. Bu nedenle de, delillerin hâkim tarafından değerlendirilmesi söz konusu değildir41_.

Yalan tanıklık42_{başta olmak üzere değişik nedenlerle kanunî delil sisteminde,}

vicdanları tatmin edecek şekilde tam anlamıyla maddî gerçeğe ulaşmak mümkün

37_{Akıldışı delillerin ortadan kalkışı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Metin Feyzioğlu, Ceza} Muhakemesinde Vicdanî Kanaat, Yetkin Yayınları, Ankara 2002, s. 29 vd.

38_{Ceza muhakemesinde delil sisteminin geçirdiği aşamalar farklı şekillerde}

sınıflandırılmaktadır. Bir diğer ayırıma göre; Ceza muhakemesinde delil kurallarının gelişimi beş aşamadan geçmiştir. Bunlar; ilkel delil aşaması, dinsel delil aşaması, kanunî delil aşaması,vicdanî delil aşaması ve bilimsel delil aşamasıdır (Elife Selma Sözen, Ceza Muhakemesi Hukukunda ve Adlî

Tıpta Delil Kavramı, Hukuka Aykırı Deliller ve Sonuçları (kısaltma: Hukuka Aykırı Deliller),

İstanbul Üniversitesi Adlî Tıp Enstitüsü, Sosyal Bilimler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999, s. 9).

39_{Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 545.}

40_{Kanunî delil sistemi, belli hususların kanunlarda gösterilen belli delillerle ve hâkimi}

bağlayacak şekilde ispat edilmesidir (Ayrıntılı bilgi için bkz. Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 323, s. 587, Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 41.3, s. 575).

41_{Ali Kemal Yıldız, Ceza Muhakemesinde İspat ve Delillerin Değerlendirilmesi (kısaltma:}

Delillerin Değerlendirilmesi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2002, s. 11.

42_{Yalan ve yalan çeşitleri konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. Yahya Kesim, Yalan Tanıklık ve} Yalan Yemin, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı,

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1992, s. 3 vd; Adnan Yağcı, Ceza Muhakemesi

Hukukunda Tanık (kısaltma: Tanık), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi

(31)

olmamıştır43_{. İşte, ancak bu aşamadan sonradır ki, Türk ceza muhakemesi hukuku}

bakımından da hâlen geçerli bulunan44_{“vicdanî delil aşaması”na geçilmiştir}45_.

Ceza muhakemesinde maddî gerçek araştırılmakta olduğundan dolayı, hâkime gerçeğe uygun olanı gösterecek her şeyin delil olabileceği anlayışı46_{, “vicdanî delil}

sistemine”47_{dayanmaktadır}48_{. Ancak belirtmek gerekir ki, bir şeyin delil olabilmesi}

ile delil olarak kabul edilmeleri farklı şeylerdir49_.

Vicdanî delil sistemi tabiri ile ifade edilmek istenen, hem delil serbestliği, her şeyin delil olarak kullanılabilmesi ve hem de delillerin değerlendirilmesi serbestliğidir50_{(CMK m.217, Alm.CMK, m.261). Belli hususların belli delillerle}

ispatı zorunlu değildir51_{. Delillerin muhakeme hukuku bakımından değerini takdir}

edecek durumda olan hâkimdir. Ancak bu sonuç, hâkimlerin delillerin

43_{Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 323, s. 587; Kunter / Yenisey, Ceza} Muhakemesi Hukuku, No. 41.3, s. 532; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku,

No. 41.3, s. 575).

44_{Ceza muhakemesinde, Türk hukukunda “vicdanî delil/ispat sistemi” olarak isimlendirilen}

serbest delil ve ispat sistemi geçerlidir. Bununla birlikte, bu sistem, salt yalın vicdanî kanıya dayalı bir inanış olmayıp, somut delil ve emareye dayalı gerçek hukuksal gerekçesi gösterilerek izah edilmiş bir sübut kanısı olarak anlaşılmak gerekir (Ayrıntılı bilgi için bkz. Metin Feyzioğlu, Ceza

Muhakemesinde Vicdanî Kanaat, s. 148).

45_{Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 713 vd.} 46_{Öztürk / Erdem, Uygulamalı Ceza, s. 393.}

47_{“Vicdani ispat sistemi” ifadesi hakkında geniş bilgi için bkz. Yıldız, Ceza Muhakemesinde} İspat ve Delillerin Değerlendirilmesi, s. 8.

48_{Her şeyin delil olarak kabul edildiği ceza muhakemesinde, “vicdanî” sözcüğü, değil}

“delil”ler bakımından, olsa “ispat” bakımından bir sıfatlandırma olarak kullanılabilir. Ayrıca, asıl olan ispat faaliyetidir. Bununla birlikte, hukukumuzda “vicdanî delil sistemi” ifadesi yaygın olarak kullanılmaktadır: Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 41.3, s. 574; İlhan Postacıoğlu, Medenî Usul Hukuku Dersleri, 6. Bası, İstanbul 1975, s. 527; Öztürk / Erdem,

Uygulamalı Ceza, s. 394.

49_{Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 41.3, s. 576.}

50_{Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 322, s. 585; Kunter / Yenisey, Ceza Muhakemesi} Hukuku, No. 41.2, s. 531; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No., s.574.

(32)

değerlendirilmesinde keyfî hareket edebileceği anlamına da gelmez52_{. Delilleri}

değerlendirme görevi sınırsız olmayıp, objektif esaslara dayanmak zorundadır53_.

Bununla birlikte, bilimsel alanın yadsınamayacak verileri ve hâkimlerin takdir yetkisi altında keyfî hükümler verebileceği kaygısı, “bilimsel delil sistemi”ni ön plâna çıkarmış bulunmaktadır. Ancak, bilimsel delil aşamasına henüz tam anlamıyla geçilebilmiş değildir54_.

Günümüz ceza muhakemesinde vicdanî ispat sistemi nerede ise bütün batı hukukunda asıl sistem olarak uygulanmaktadır55_{. Türk ceza muhakemesinin delil}

sistemleri bakımından “vicdanî delil sistemi” yaklaşımı temel alınmış, bunun yanında, bilimsel delillere de önem atfedilmiştir.

III. Delil Çeşitleri A. Genel olarak

Vicdanî delil sisteminin bir sonucu olarak ceza muhakemesinde her şey delil olabilir ve bunların ispat değerini hâkim serbestçe takdir eder, delillerin değerinin kanun koyucu tarafından önceden soyut olarak tespit edilmesi mümkün değildir.

52_{Ceza Muhakemesi Hukuku bakımından delil olabilecek şeylerde aranılan özellikler}

konusunda bkz. Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 538 vd.; Kunter, Ceza

Muhakemesi Hukuku, no. 324, s. 587 vd.; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 575; Anayasanın 138. maddesine göre, “Hâkimler,… Anayasaya, kanuna ve hukuka

uygun olarak vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler.”

53_{Yargıtay, delil değerlendirmeyi hâkim bakımından bir görev olarak değil, hak olarak}

görmektedir (Bkz. HGK, 20.4.1988, 1988/2-160, K. 1988/343, YKD, 1988, s. 10, s. 1341 vd.).

54_{Özkan, Ceza Muhakemesi Hukukunda Delil Olarak Yazılı Belgeler ve Bunların İspat}

Kuvveti (kısaltma: Delil Olarak Yazılı Belgeler), Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, Sayı 98, 15 Mayıs 1998, s. 48.

(33)

Ceza muhakemesinde deliller, farklı şekillerde sınıflandırılmıştır56_{. Tezin}

kapsamı göz önünde bulundurularak, bu sınıflandırma türleri üzerinde durulmayacak, bununla birlikte hakkında koruma tedbiri uygulanacak olan tanığın beyanının, ceza muhakemesi ispat sistemi bakımından sahip bulunduğu önemin değerlendirilebilmesi bakımından, genel olarak delil çeşitleri belirtilecek ve tanık beyanı üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır.

B. Beyan delilleri

Uyuşmazlık konusu maddî olaya ilişkin açıklamalar beyan delilini oluşturmaktadır. Bu nedenle beyan, şüpheli, sanık, mağdur veya tanığa ait olabilir57_.

1. Tanık beyanı a. Genel olarak

Tanığın doğrudan veya dolaylı olarak, olayla ilgili beş duyusuyla edindiği izlenimlerini anlatmasına tanık beyanı denilmektedir58_.

56_{Bütün ispat vasıtaları “delil”dir ve deliller; 1. beyan (tanık beyanı, sanık beyanı ve sanık}

dışındaki tarafların beyanları), 2. belge (yazılı belgeler ve şekil tespit eden belgeler) ve 3. belirti (tabiî belirti ve sunî belirti) olarak üç ana başlık altında toplanmaktadır (Kunter, Ceza Muhakemesi

Hukuku, no. 342, s. 630; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 43.1, s.

613); Deliller, tanık ve sanık beyanları, iz, belirti, belge ve dokümanlar, ses kayıtları, suçta kullanılan vasıtalar, bilirkişi raporları, suç yeri kesif tutanaklarıdır (Doğan Soyaslan, Ceza Muhakemesi

Hukuku, 3. Baskı, Ankara 2007, s.425); ispat araçları (deliller) sanık açıklamaları, tanık açıklamaları,

sanık ve tanıktan başka kişilerin açıklamaları, kolluk, savcı ve hâkim tutanakları, özel yazılı açıklamalar, görüntü ve/veya ses kaydeden araçlarla açıklama ve belirtilerdir (Öztürk / Erdem,

Uygulamalı Ceza, s.396); İspat vasıtaları itiraf, tanıklık, bilirkişilik, keşif ve maddî delillerdir (Faruk

Erem, Diyalektik Açısından Ceza Yargılaması Hukuku, 6. Baskı, Ankara, s.374 vd.); Deliller; 1.tanık açıklamaları, 2.tarafların açıklamaları (1. Sanıkların açıklamaları, 2. Sanıktan başka tarafların açıklamaları), 3.yazılı açıklamalar-belgeler (1.geleneksel yazılı açıklamalar, 2. Ses tespit eden araçlarla yapılan açıklamalar) olarak üçe ayrılmaktadır (Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku

Dersleri, C.I, Genel Kısım, 2. Bası, İstanbul 1976).

57_{Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, s.216.}

58_{Hakan Hakeri / Yener Ünver, Ceza Muhakemesi Hukuku Temel Bilgiler, Adalet} Yayınevi, Kasım 2007, s. 300; Cumhur Şahin, Ceza Muhakemesinde İspat, (Delillerin Doğrudan

Doğruyalığı İlkesi) (kısaltma: Ceza Muhakemesinde İspat), Yetkin Yayınları, Ankara 2001, s. 107;

Alman Ceza Muhakemesi Hukukunda tanık delili için bkz. Werner Beulke, Strafprozessrecht, 6. neubearbeitete Auflage, Heidelberg 2002, s. 93; Avusturya Ceza Muhakemesi Hukukunda delil türleri ve tanıklık için bkz. Stefan Seiler, Strafprozessrecht, 3. Auflage, Wien 1999, s. 114.

(34)

İspat, bir iddianın gerçek olduğu veya gerçek olmadığının mahkeme önünde belirlenmesi faaliyetidir. İspatın araçları arasında yer alan tanık açıklamaları59_ceza

muhakemesi hukukunun en yaygın delil türüdür60_.

Tanık beyanı, taraflardan olmayan, fakat olayın tanığı olmuş bir kişinin bu olay hakkında beş duyusu ile edindiği bilgileri, sübut konusunda karar verecek olan mahkeme veya onun yerine duruşma yaparak tanık dinlemeğe yetkili kılınmış bir mahkeme veya hâkim huzurunda tanıklık ederken yaptığı sözlü beyandır61_ve

doğrudan doğruya delildir62_.

Olayın tanığı olan kişinin beyanı, ancak kanunla yetkili kılınmış makam huzurunda tanıklık yaparken “tanık beyanı” niteliğini kazanabilir. Bunun dışındakilere “ifade63_{” denilir ki, o da tutanağa geçince “belge” delilini}

oluşturmaktadır64_{. Bu sebeplerle, tanığın kovuşturma evresi öncesinde, hangi makam}

huzurunda vermiş olursa olsun, verdiği beyanlar “tanık beyanı” delili niteliğinde değildir ve mahkemenin buna tanık beyanı delili olarak dayanması ancak, bu kişinin

59_{Tanık beyanının, önceki hukukumuzda da delil çeşitlerinden birisi olduğu hakkında ayrıntılı} bilgi için bkz. Murat Şen, Şahitliğin Geçerlilik Şartlarının Önceki Hukukumuzdaki Düzenleniş Biçimi (kısaltma: Şahitliğin Geçerlilik Şartları), Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, C. III, S. 1, Erzincan 1999, s. 89.

60_{Yağcı, Tanık, s.1.}

61_{Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 343, s. 631; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza} Muhakemesi Hukuku, No. 43.2, s. 614; CMK’nun 52. maddesinde de “tanığın dinlenmesi”nden

bahsedilmektedir.

62_{Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 573.} 63_{Tosun, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri, C. 1, s. 575 vd.}

64_{Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 343, s. 632; Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza} Muhakemesi Hukuku, s. 615.

(35)

mahkemeye gelerek “tanıklık etmesiyle”65_{mümkündür. Eğer evvelce alınan bir ifade}

okunmaktaysa, delil artık tanık beyanı değil, “belgedir” 66_.

AİHM kararlarında da, kovuşturma aşamasında dinlenemeyen tanığın, sadece soruşturma evresinde alınan ifadesine dayanılarak mahkûmiyet hükmü kurulamayacağı belirtilmektedir67_.

Soruşturma evresinde savcıya veya adlî kolluğa verilen ifade tanık beyanı delilini oluşturmaz. Çünkü, tanık beyanına konu bilgilerin hâkim veya mahkemeye verilmesi gerekmektedir. Bu nedenlerle, mahkemenin tanık beyanı deliline dayanabilmesi için, soruşturma evresinde olayla ilgili olarak savcı veya adlî kolluk

65_{“Bu kişinin meselâ ölüm gibi bir sebeple mahkemeye gelememesi halinde, önce alınmış olan} ifadesini havi tutanağın okunması ile yetinilmesi durumunda, mahkemenin dayandığı “tanık beyanı” delili değil, “belge” delilidir” (Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku, no. 343, s. 632); Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 43.2. s. 615; Fransa’da gerçekleşen bir olayda, polis uyuşturucu ticareti suçu ve suçluları hakkında kimliğinin gizli kalması şartıyla bilgi veren bir tanığı 8.8.2002 tarihinde dinlemiştir. Haklarında dava açılan sanıklar, yaptıkları başvuru ile polis tarafından gizli olarak dinlenen bu kişilerin ifade tutanağının dosya kapsamından, Fransız CMK’nun 706-57. maddesi koşullarına uyulmadan tanığın kimliğinin gizli tutularak dinlenilmiş olduğunu gerekçe göstererek çıkartılmasını Versay istinaf mahkemesinden talep etmiştir.

Talebin red edilmesi üzerine, bu karara karşı yapılan yasa yolu başvurusunu inceleyen Fransa

Yargıtay Ceza Dairesi 9.7.2003 tarihli 03-82119 sayılı kararında; polis tarafından gizli olarak

dinlenen tanık ifade tutanağının ispat hukuku bakımından değeri üzerinde durarak, polis tarafından

alınan tanık ifade tutanağının Fransız CMK’nun 706-57. maddesi anlamında bir tanık ifadesi olarak algılanamayacağını, bu tutanağın sadece, muhtemel bir incelemeye ışık tutan bilgi tutanağı olarak

algılanabileceğini, kimlik bilgilerinin gizlenmesini talep eden bir kişinin ifadelerini içeren polis tutanağının CMK’nun 706-57 vd. maddeleri çerçevesinde tanık ifade tutanağı olarak algılanamayacağını, belki, muhtemele incelemelere ışık tutacak, delil aracı olarak görülmesi gerektiği değerlendirmesinde bulunmuştur. (www. Legifrance.gouv.fr/affichJurJudi.do?

oldAction=rechJuriJudi&idTexte, ulaşım tarihi: 09.04.2008); AİHM kararında, tanıklıktan çekinme

hakkı olan kişilerin soruşturma evresinde polise ifade verdikten sonra, kovuşturma aşamasında tanıklıktan çekinme haklarını kullanması üzerine, bu kişilerin soruşturma evresinde vermiş oldukları ifadenin muhakeme bakımından değeri ile ilgili olarak yaptığı değerlendirmede “Yerel mahkeme bu ifadelere sadece bilgi maddesi muamelesi yapmanın ötesine geçerek, o zaman kadınlarca yapılan suçlamanın doğruluğunun ispatı olarak görmüştür” ifadesine yer vermiştir (Unterpetinger/Avusturya davası, 24.11.1986 (Nuala Mole / Catharina Harby, Adil Yargılanma Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesinin Uygulanmasına İlişkin Kılavuz (kısaltma: Adil Yargılanma Hakkı), Türkiye Barolar Birliği Yayınları : 89, TBB-İHAUM : 7, 2005, s. 48).

66_{Kunter / Yenisey / Nuhoğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, No. 43.2, s. 615; Yenisey,}

Feridun Yenisey, Uygulanan ve Olması Gereken Ceza Muhakemesi Hukuku Hazırlık

Soruşturması ve Polis (kısaltma: Hazırlık Soruşturması ve Polis) , Üçüncü Baskı, Beta Basım

Yayım, İstanbul 1993, s. 100.

67_{AİHM, 13.11.2003 tarihli ve 71846/01 sayılı Rechdad /Fransa davasında, kovuşturma} aşamasında tanığın dinlenmesi gereği üzerinde durmakta ve tanığın, mahkeme tarafından samimi tüm araştırmalara rağmen adresinin tespit edilememesi durumunda, tanık tarafından soruşturma aşamasında verilen ifadenin muhakemede değerlendirilebileceğini, bununla birlikte, bu durumda dahi sadece bu tanık ifadesine dayanılarak mahkûmiyet hükmü kurulamayacağını belirtmektedir. Mahkemeye göre bunun için ek deliller gereklidir.