CUMHURİYET/8
Adalar “tarihi eserlerimi teker teker yitiriyor
1
£>
Tarihi bin alar yok oluyor
YANMADAN ÖNCE — Afendutis Evi. Yanmadan önceki hali.
YALÇIN ÇAKIR_________
İstanbul Boğazı’ndan çıkışta, M armara’ya dağılmış inci tane lerini andıran Adalardaki kültü rel miras ile doğal güzellikler günden güne yok oluyor. Bü- yükada’da son yirmi yıl içinde Türk mimari sanatının incelikle rini ve gelişim çizgisini yansıtan, çeşitli dönemlere ait yapılar, na sıl çıktıktan kanıtlanamayan yangınlar sonucu yok oldu. Adalardaki kültür mirasını ya kından tanıyanlann söylediği gi bi “ Çam ve akasya kokusunun insanı ferahlattığı Ada yollann- da şimdilerde egzoz dumanı in sanların genzini yakmakta.’’
Adalar giderek değişmekte ve farkına varılmadan ufak ufak birer beton yığını halini almak ta. Bu duruma “ dur” denileme- mekte bir türlü. Büyükada’da ip kan son yangın bunun en tipik örneği.
Eskimiş, köhne ahşapların güngörmüş işlemeleriyle, nice şa irlere, yazarlara, düşünürlere konukluk etmiş yapılarla birlik te, adanın kendine özgü yaşam biçimi de yerini yeni biçimlere terk ediyor. Büyükada’da tarih sel anıt değerindeki “ Altın Ev”
1954 yılında yanarak yok oldu. Bu evin en önemli özelliği Mısır’ da yaptırılıp Adada monte edil mesiydi. Bir bakıma ilk prefab rik yapı da demek olası buna. Arap İzzet Paşa’nın “ Mermer Köşk” ü de yıkılarak yok olan yapılar arasında. Bu yapının bir adı da “ Troçki Evi". Stalin dö neminde SSCB’den ayrılmak zo runda kalan Troçki’nin bir süre burada kaldığı biliniyor. Yana rak ya da yıkılarak yok olan ya pıdan birkaç örnek daha işte: Se def Köşk, Sümer Palas, Tila’nm evi, Yaldızlı Ev ve son olarak da bayramdan birkaç gün önce ya narak enkaz haline gelen Afen- dulis’in eski konağı. 1. Dünya Savaşı’nda tutsak Ingiliz gene rallerinin barındırıldığı Con Pa-
şa’nın evinin ise müze haline ge tirilmesi düşünülmekte.
Son konuğu, ipek kumaştan düğmeleri, gerçek inciden bir robdöşambrı olan Sebasti Afen- dulis’in ölümünden sonra harap bir duruma gelen konak. Adada, türünün ilk ömeklerindendi. Es ki iskelenin karşısındaki yapı, 19. yy.’da da kordiplomatik
re-“YOK OLAN”
YAPILARDAN
BAZILARI
M e r m e r
K ö ş k :
“Troçki
E vi’9 olarak da
anılan A rap İzzet
Paşa’nın köşkü
yıkılarak y o k
edildi.
A l t ı n E v :
Yandı
S e d e f K ö ş k :
Yandı
S ü m e r P a l a s :
Yandı
Y a l d ı z l ı E v :
Yandı
T i l a 9n m E v i :
Yandı
A f e n d u l i s
K o n a ğ ı :
Yandı
sepsiyonlar için kullanılmıştı. Yirmi dakikada yok oldu Afen- dulis’in konağı. Birazcık daha rüzgâr olsaydı, beraberinde pek çok ahşap yapıyı daha sürükle yecekti kuşkusuz. Yok olduğu gecenin sabahında gelen dozerin ardında şimdi, yalnızca yanık kokusuyla, buruk birkaç fotoğ raf kaldı.
Mimar Sinan Üniversitesi öğ retim görevlilerinden fotoğraf sanatçısı Yılmaz A. Kaini eski bir Adalı ve Adaların genel ve mimari açıdan tüm fotoğrafları na sahip. “ Ada giderek kültürel ve yapısal özelliğini yitiriyor” di ye konuşuyor Kaini. “ Acilen ön lem alınmadığı takdirde ve yapı
lar korunmadığı takdirde çok geçmeden bizden sonraki kuşak lara çirkinlik örneği beton bina larla dolu bir hatıra bırakaca ğ ız..” Kaini, bir Adalar Müze sinin kurulmasını önerirken şöy le diyor:
“ Bir başka önemli sorıın da Adalann kendine özgü ağaçlan dır. Bunlar da tarihi eser kapsa mına alınarak korunmalıdır. Be lediye ve Anıtlar Kurulu el ele vermeli ve bizlerin de katkısı ile Adaları kurtarmalıyız.”
Adalar Belediye Başkanı Re cep Koç ise Adalardaki kültürel ve doğal mirasın korunmasında yetersiz kaldıklannı kabul eder ken, olanaksızlıklarından yakı
nıyor ve şunları söylüyor:
“ Belediyenin bu konudaki ça lışmalarına yardım edip röleve- leri çıkarmak isteyen profesörler var. Eski yapıların kütüphane, kültür evi gibi amaçlarla kulla nılmasını öngören projelerimiz var. Fakat sorunumuz parasız lık. Para olmadığı için fiili çalış ma yapamıyoruz. Con Paşa Ko nağı Türkiye’nin en güzel yapı- larındandır. Geçen gün ben sa hiplerinden biriyle konuştum. Ada halkının burasını müze yap ması fikrine katılıyorum. Sevini riz, yardımcı da oluruz. Ayrıca Adadaki çam ağaçları sürekli kuruyor.Orman Bakanlığı ile ir tibata girip laboratuvar çalışması
yaptık. Laboratuvar sonuçları gelsin gerekli çalışmaları yapaca ğız. Tarihi binalar genellikle 2. dereceden. Bazdan da 1. derece den işleme tabi.”
Recep Koç, son yangına deği nirken de “ gerçekten çok güzel bir yapıydı” dedikten sonra
“ Biz yanan binanın durumunu biliyorduk. İki kere Anıtlar Yük sek Kurulu’na başvurup yazışma yaptık. Röleve çalışmalarına başlayacaklarını bildirmişlerdi”
diye ekliyor ve devam ediyor:
“ Yanan konağın yerini yeşil alan haline getireceğiz. Tarihi eserlerin korunması konusunda itfaiyem iz yetersiz. Yangını üzüntü içinde gece seyrettik. İt
faiyedeki araçlar çok eski. 1952 model araç gereçle yangın sön dürmeye çalışıyoruz. Bir yangın çıkıyor motopompu çalıştırmak için uzun süre uğraşılıyor. Bu arada, birkaç kez durursa bir o kadar da zaman kaybı oluyor. İmkânlar yeterli değil. Bu neden le yeni bir önlem düşündük. De nizden, bu evlerin yakınlarına boru tesisatı döşeteceğiz. Bir yangın durumunda çok büyük kolaylık sağlayacak. Tabii ki bu da paraya bağlı. Aslında tüm personel yangın gibi bir durum da canla başla çalışıyor. İmkân lar elverdiği ölçüde tabii ki. Bu aletlerin yenilenmesi şart ve ge reklidir.”
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği T a h a To ros Arşivi
