H âtıralar:
T T 5 0 5 ^ /
Gazeteci ve siyasi
yazar Yahya Kemal
Yazan: Gsmaladriin Saraçoğlu
G e ç e n l e r d e «C u m h uriyet de « Y a h y a k e m a l ile sohbetler» başlığı a l t ı n cı a oir ¡»eri y a z ın ın ilk say ı.ı ç ığ lı. M uh arr ir, rah m etl i şa i rl e a ra la r ın d a g»'çen bir kon uşm a es n as ın d a Y a h y a K e m a l'i n kı nd isin e:
«■— B e n A U t ü ı k ü ı ı ıııUcadele y ı l l arın d a m u n ta zam o l a r a k , onun le h in d e g aze te ler e m a k a l e l e r yazdım. Fc.kat bir k ı s ım m e n fa a t d ü şkü nleri, l>er ış olup b itt ik te n so n ra , m evk i k ap ab ilm ek iç in k a l e m e sa rı l d ıl a r !» Demiş oldu ğunu a ç ık l ıy o r am a b e l ki kend isi de m e rh u m u n g a z e t e l e r de siyasi ya zarlı ğı ve o zam an k i t â b ird e «K e m alist » ligi h a k k ı n d a fa z la bilgisi olm adığı için, bu ala nd a fazla t a f s i lâ t verm iy o r.
dü şü lm ü şler d ir. M e ğ e r y a t koyda ya ta , y ata k a r in e s in d e o k a d a r ç ok midye, yosun b i r i k m i ş ki, b u n l a r d iğ er t e k n e l e r d e k i m idye ve y o s u n larla b i r l e ş e r e k k a y n a ş m ış la r , deniz altı bir adacık teşk il et m i ş l e r ; hu yü zde n y a t vira d e m i r edip yola ç ı kın ca, y aln ız kend isi değil, c i v a rd a Hum b a l ık ç ı k a y ık l a r ı da dahil, i r i li uf aklı bütün t e k n e l e r bir ala y t v â - 1A h ali n d e hep b i r l i k t e yol alnııya b a şla m ış la rm ış !
İşte böyle a l a y c ı, y e r l e r e g e çiric i b i r üslCıpla sa d râ z a m paşa h a z r e t l e r in in (!) İz m it yo lc u lu ğ u n u t a s v i r ed en Y a h y a K em al sa d râ zam ı da, m a iy e t i h alk ın ı da, gemide, bulu nan «K u v ay ı İ n zib atiy e» k u m a n d a n l a r ı n ı Z «te n Y a h y a K e m a l B e y a tl ı m e r - I da ke pa ze et miş, hep sini gü lün ç b i r h um un h a y r a n l a r ı, h a ttâ y a k ın do st | m e v k i e dü şü rm ü şt ü
ları a ta s ın d a onun ga ze te c iliğ ini, s i ya si y a z a r lı ğ ım l â y ık i le in c e l e m i ş
o lan lar v a r mıdır? b ilm iy o r u m . F a - [ « ü ” “ ' ‘T T » 1 kat sır f bir te sa dü f ese ri olarak , bu ' 0r,,U1U,
husu sta bir h a y li b ilgiye sah ip, h a t - < k “ v r '>'“» ' * " ' ' » «lgC»k k i - v a Z1r t i ke nd isile bir gaz ete d e a y l a r c a
b i ı l i k t e çalış m ış olduğum i ç in b i l d ik le rim i ke nd im e sa k l a n tı y a g ön lüm razı olm adı, b u n l a r ın d o s t l a rınc a, h a y r a n l a r ı n c a ve u m u m ! e f k â r c a da ö ğ r en il m iş olm ası n ı i s t e dim.
İ sta n b u l 1920 y d ı n m k a r a g ü n l e rini y a ş a m a k t a . Osm an lI ta h tı n d a d e v rin padişahı o l a r a k o t u r m a k t a
D iğ er ta r a f t a n m ü t t e f i k l e r ara sı s a n s ü r h ey eti hu ya zıdaki ince is-h ic v i azının ya y ı n l a ıı m a s ın d a bir m a h z u r g ö r m e miş. Y a h y a K e m a l ’in o m a k a le si do fe rd a sı günü «İleri» nin ilk s a y f a sı n da i n t i ş a r e tm işti.
* * *
B e n i m b i r şey den h a b e r i m yok, bu y a z ın ın ç ık t ığ ı gü nü n sa b ah ı, m u t a d ve çh ile e r k e n d e n «İleri» nin, Babıâlidı», Roşid B e y b a n ın ın iç t a r a f ın d a k i id a r e h a n e s in e ge ldim ; b i ra z so n ra da yazı işleri m üd ürü tl - h a m i S a f a m e r h u m geldi, b i r l i k te olan V a h d e t i n l e en işt e si ve i lk işim iz olan o gü nk ü gazeteleri sad râ zam ı D a m a t F e r i d P aşa , ş e h r i gözden g e ç i rm e ğ e başl adık, tl h a m i - isgal altı nd a b u l u n d u ra n dü şm an ( nin Y a h y a K e m a l ’in m a k a le sin d e n k u v v e tl e r d e iş ve güç birl iği e t m i ş - m e ğ e r h a b e r i v a r m ış am a son un a ler, o »ır alard a A nad oluda, m ü stev - 1 k a d a r o ku m am ış. O ö te ki g a z e li Y u u a n l l a r a ka rşı, c a n ı n ı d işin e I t**leri t e t k i k e d e r k e n ben ü st adın t a k a r a k sav aşan K u v a y ı M i l l i y e c i - ya zı sı n ı okudu m , b en d e ş a f a k att ı; lere ate ş p ü sk ü r m e k te l e r . ö y l e ki, | î l h a m i ’n in d i k k a t n a z a r ın ı ç e k t i m , m illi k u v v e tl e r y aln ız d ü şm a n l a d e - İ ° da f ı z l a te l â ş etti. Doğru su te lâ ş gi). so ysuzl aşm ış bir p a d iş a h ın k a r
ş ıl a r ın a ç ık a r d ığ ı yu rd h a in i k u v v e tl e r le de y e r y e r b o ğ u ş m a k t ı l a r . İşte millî ta ri h i m i z i n o k a p k a r a gü nler ind e İ sl a n bu İd a « K u v a y ı M i l liyec i» ge çin m ek, « K e m a list » o l a r a k ta n ın m a k siyasî s u ç l a r ı n en ö n e m lisi sayılıy or, bu gibi y u r t s e v e r l e r e «pad işah haini», « h ü k ü m e t dü şm anı» m u a m e l e s i ed iliyo rdu .
G»ene bu ş e n a m e t l i d e v re d e B a b ı â - 11de «İleri» adlı b i r gaz ete ç ı k ı y o r du v& M ille t M ec lisind e G e l i b o l u m e b u s u o l a r a k y e r al m ış Celâl N u ri m e r h u m u n sa h ip ve b a şy a z a r ı b u
-e d i lm i y -e c -e k gibi d-e d-e ğildi ki... Z -e hir, z e n b e r e k b i r şey ...
M e ğ e r h e r ik im iz de d i k k a t e t m e m işiz ama. d a h a biz m a t b a a y a g i r e r k e n polis m ü d ü rü A r n a v u t T a h sin z a b ıt a s ın ın sivil t a h a r r i m e m u r ları R eşit e f en d i h a n ı n ı içli, dışlı göz h a p s i n e alm ış lar, gi re n le ri, ç ı k a n l a r ı ta r a s s u t e d e r l e r m iş ! .. . B u n u bizden s o n ra gele n g aze te n in mesul m üd ürü S a m i K a r a y e l d e n ö ğ r e n d i k ti. M e r h u m te lâşlı te l â şlı :
— Ne o l u y o r ç o c u k l a r , m a t b a a t a ra ss u t altı nd a, h a n ın avlusu nda b i r sü rü t a h a r r i m e m u r u var. G alib a lunduğu bu gaz ete « K e m alist», y a n i Cev ad y a k a y ı ele verd i ( î ) . M a t b a - 1 «K u vay ı M i lli y ec i» b i r org an o l a r a k *-VI b a s a c a k l a r , am an şü p h e yi ç e k e - ta m n ıy o r , «Pıeyam S a b a h » b a ş y a z a r ı i c c k pvr ak , t e l g r a f f i l â n el e go ç m e- Ali K e m a l m e r h u m u n h em en h e r Rİn* Demiş, ayni b i n a n ı n üst k a t ı n - gün şiddetli bârizlerine, h ü c u m l a r ı n a 1 da ya z ı h a n e si b u l u n a n Se da d N ııri- hodef oluyordu . On un k a n a a t ve t â - , n *n o d a s ı n * ka pa ğı atm ış tı . Celâl b i r i n c e «İleri» b i r « lâh an a y a p r a ğ ı» N u r i n i n kar d eşi Se dad Nuri F r a n s ı z idi, ben de fr a n s ı z c a , İngilizce m ü - k u v v e tl e r i n i n m ü t e a h h i d i idi. tc rc im i ve B e y o ğ l u m u h b i r i o l a ra k . R u yü zde n de ic ab ın d a F r a n sı z m a - bu «lâ han a y aprağı» nin yazı İş leri ! k a m l a r ı n d a n m ü z a h e re t görürd ü, kad ro su nd a y e r al m ış b u l u n u y o r - d o la y ıs ile de biz «İleri» e l l e r sık ış ık dum. . ı z a m a n l a r ım ız d a onun y a r d ım ın a baş
«İleri» n in yaz ı kad rosu n a, baş y a z a r o l a ra k k ı y m e t l i h u k u k p r o f e sörü, b ü y ü k bilgin, h a m i y e t l i y u r t
ç u ru rd u k
S am i K a r a y e l y u k a r ı ç ı k t ı k t a n | s o n ra l l h a m i S a f a m e r h u m l a b a ş b a -sev er M u a m m e r Raşid b ey ( b i l â - | * a verd ik , m a tb a a b asılıp sığ aya ço - h a r e D a rü l fü n u n e m i n i o lan s a y ı n k i , e c * k olurs ak , n e yolda d a v r a n m a - M u a m m e r Raşid S e v i g ) den b a ş k a |1,1,2 g e re k t iğ in i m ü z a k e r e y e b a ş l a y a n işleri m üd ürü lîlhami S a f a m e r , dl.k , T â f ara m ızda, Y a h y a K e m a l i n hum. ga ze te n in re ssam ı s ıf a ti l e r a h J h ic v iy e s i n in te'vile, te f s i r e g e li r b i r metli N am ık İs m ail , m esul m ü d ü rü j ta r a f t Toktu. K oca ş a i r P a m a d F e rah m eti l S a m i K a r a y e l , Ce v n t G ü l- j rid r e ji m in i . dör t başı m a m u r bir tekin. T a h s i n Faz ıl, B e h ç e t K â m i * e k i , d e ' rr7İ1 VG rt' " va «Emişti. T u - gibi de vri n k a l b u r ü s t ü ge len y a z a r - I Su nac ağım ız te k c a n k u r t a r a n y a z ı ları. m u h b i rl e ri ve ed eb î sü tun y a - ' n ,n o ıü t t e f i k l e r arası san sü rün den zarı o l a ra k , Y a h y a K e m a l B e v a t l ı b u lu n m ası îdi.
da dahil idiler.
Y a h y a Kemal ed eb î y a z ı la r ın ı i m
-Ç ok g e çm ed en D am ad F e rid i d a re sinin m ahu d E m in ö n ü m e r k e z m e rası altında yazar, ara sır a k a l e m e m u r u sa k a llı h afi vesi. peşinde bir aldığı si yasî m a k a l e v e t e n k it l e r i * ü rü t a h a r r i m e m u r u ile i d a r e h a n e yi dold urd ular. A r a l a r ın d a İng iliz a s k e r î polis ü n i fo r m a sı gi ym iş E r - m e n i l e r de bulu nd uğ u halde ka p ı l a - G ü nlerden b i r gün üstad Y a h y a n tu tt u l a r . î l k s o r u l a n :
imzasız o l a ra k ç ık a r d ı
K e m a l 'i n «î ler i» de. d e v r i n te l â k - |
kişin e göre, pek c e su r â n e , h a ttâ c ü - — B u ya zıyı k im yazd ı? Oldu. D o ğ n ıs u b en im o s a b a h a k a d a r ya rp t k â r â n e s a y ı l a c a k bir yaaıoı ç . k t ı I l d a n daı y a 7 a m n d a n d# h a b e r i m ıdı Gazeten in b i r i n c i s a y f a s ın d a
m u t e n a b i r m e v k id e y a y ı n l a n a n bu yaz ın ın konusu da S a d r â z a m D a mad F e r i d i n pa d işah ın m a i y e t y a t ı «Lr tu ğr ul» a b i n e re k , m ill î k u v v e t lerle sa v a şm a k üze re, İz m it e sev k olunan «K u vay ı İ n zib atiy e» adlı p a dişah k u v v e tl e r i n i te ftiş e t m e k ga - yesile, o su lara s e y a h a t i idi.
ü s t a d bu yazı sında işt e bu s e y a h ati gû ya ta s v i r ediyord u.
«Gûya» dedim, ç ü n k ü bu yazı ge r ç e k t e m ü t h i ş b i r h ic v iy e, sa d r â z a mın o deb deb el i gidişini m a s k a r a y a çev ir en , ust ac a ka l e m e alınm ış, k o r ku nç b i r tarizdi. K u d r e tl i ş a i r o sihirli k alem i ile ya tın d e m i r alıp F nbek ko.vundan a y r ıl ış ın ı t a s v i r e- d iy ord u : «E rtu ğr ul» h a r e k e t e g e çe r ge çm ez .b ir de b a k ı y o r l a r ki, c i v a r da de m irli n e k a d a r te k n e varsa , hapsinde b i r h a re k e t, b i r k ı m ı l d a
-y ok tu . B u i ti b a r l a y e m in da h i e t m iş olsa m b aşı m ağr ım az dı. G a z e t e n in m ü t e r c i m i ve B e y o ğ lu m u h b iri oldu ğu m u s ö y l i v e r e k y a k a m ı s ı y ı r - n u y a ç a l ış tı m . L â k i n î l h a m i S a f a ga zeten in yaz işleri m üd ürü îdi, bu yü zde n de yaza nı b i l m i y o r u m d i y e mezdi. K e m k ü m e t m e ğ e başl adı; n i h a y e t m a k a l e y i Y a h y a K e m a l i n y a z m ış olduğunu a ç ı k l a m a k zoru nd a kaldı. îş i n asıl f e c î t a r a f ı Y a h y a K e m a l ’in m a k a l e s i n i yazı p v e rd ik te n s o n ra b i r t r e n e atl a m ış ve kapağı S o f y a y a atm ış olm ası İdi. Y a h u t b i r y e re giz lenm işti de polisi ş a ş ı r t m a k m a k sa d il e bu şa y i a y ı ç ı k a r t m ıştı. F a k a t biz onun o d ak ik ad a n ere d e hmıJnduğunıı g e r ç e k t e n b i l m i y o rd u k . H e r i f l e r b i ç a r e î l h a m i v i s ı k ı ş t ı r d ı k ç a sık ış t ır ı y o r l a r , te h d it üs tün e m a v a r d ır; hepsi y a t l a b i r l i k t e yola to hdit s a v u ru y o rla r, div an ı h arp ten, idam s e h p aların d an l â f aç ıy or la r d ı. B i r a z so n ra S a m i K a r a y e l de a r a mızd a idi ve a r s l a n l a r gibi s a v u n u yor. d ü şm an uşağı soysu zlara c ev ap y e ti ş ti r m e ğ e ç ab alı y o rd u .
B i r a r a l ı k b i rd e n b i r e a k l ım a g e l di. îlhami.ve h it ap e d e re k dedim k i ’ — Ru yazı sa n sü r d en ge çm ed en m i i n t i ş a r e t m iş?
H e r i f l e r y e n i b î r îp uc u eld e e t m iş o l m a k ta n m e m n u n , s ır ı t a r a k p r o v a la rın ı istediler. P r o v a l a r ı ö n le ri n e ser dik. Y a h y a K e m a l ’in m a k a le s in d e de. d i ğ e r prov alard a o l duğu gibi, m ü t t e f i k l e r arası s a n sürün re sm î dam ga sı ve yazı yı o k u m uş s a n s ü r m em u r u n u n İmzası, t a
b a k gibi, m e y d a n a ç ık t ı îdi. B u n u n Üzerine îl h a m i S a f a r a h a t b i r n e fe s alıp c e s a r e t i n i a r t t ı r a r a k :
— Neden d ola y ı bizi bu k a d a r s ı k ıştı r d ığ ın ız ı a n lı y a m ıy or u m , biz y azıy ı t a l i m a t dah ilind e, san süre gön dermişiz, sa n sü r de n e ş ri n e m ü saad e e tm iş! Bu işde bizim g ü n a h ı mız n e? Dedi idi ama a k a n suların durm ası g e re k e n hu m ak u l c e v a b k ar şıs ın d a da b e r i k i l e r bird en y u m u şa m a d ı l a r, bizi ev velâ m e rk e z e
so n ra da Ne m ru d M u stafa Paşa d î vanı h a r b i n « sev k e t ti lerd i. A n cak kıs a h ir isti c vab ı m ü t e a k i p se r b est b ır a k ıl d ı k tı .. .
* * *
B ü y ü k ş a i r Y a h y a K e m a l ’in o kap k a r a M ü t a r e k e y ıll a r ın d a g a z e tec ili ğini ve si vast b aşyazar lığ ın ı, hem de milli h a r e k e t leh inde yiğitçe, p e r v as ızca k a l e m k u l la n m a k ta n ç e k i n - | »Hediğini g östere n bizzat şah idi o l du ğum bu olay, b ütü n d ost larn a ve . h a y r a n l a r ı n a arm ağan ed iyor, hnk- kı nd a T a n r ı n ı n engin ra h m e t ve guf ranını diliyo ru m .
(1) O devird e yazı h ey eti a rk ad aş 1 arı m ızdan Cevad GÜltokin. Gahzed en sebze k ü fe le r i içinde g e ti rtti ği K u r a y ı M llli y en tn resmî te b li ğ le rin i «Ak I sam» gibi, «T n sv iriefk âr» gibi m i l- | iî h a r e k e t t a r a f t a n gaze te lere el al- - tınd an te v k i f ed ilm eyi, h at tâ y a k a - l l a n ı p idam se h pası na sü r ü k le n m ey i ¡göze ala rak. gizilce da ğıtır. ge re k ] polis m üdürü Arnavud Ta lisin in, g e
re kse lngiliz.lerin ku lla n d ıkları s a yısız h a f i v c l e r hu te b li ğ le ri n l s t a n - | bula hang i v a s ıl a ile g i rd ik lerin i a n - i b.vamazlardı Cevad bu yu rd v a z i f e
l in i millî z a fe re k a d a r b aşa rı ile ye- : rine getir di v« y a k a la n m a d ı İdi.
•
c. s.
-Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
