Afrika medyasına bir örnek: Kenya'da medya

Marnnra IletiSim Dergisi , Say:7, TemmuT 1994

AFRiKA MEDYASINA BiR

6nNgx:

KENYA'DA MEDYA

Doq.

Dr.

Yasemin

C.

inCfOCfU

MARMARA

C]NiVERSITESI iletiqim Fakiiltesi

Afrika'da medya- radyo,

TV,

yazrh medya- ozellikle

giinliik

gazetele-rin

devlet kontroliinde olmaslnrn yanlslra, kitap ve dergi yaymcthprnrn

bir

bOliimii ozel sermayenin elindedir.

Afrika iilkelerinin

birgolunda radyo

ya-yrncrhpr,

Avrupa

sdmiirgecililinin

egemenlili

ve devlet denetimi altrnda gergekleqmiqtir (B oyd-Barrett,1,9l1,s.38).

Afrika

kolonilerinde yayrncrhk dnceleri ingiltere ve Fransa'daki

bii-yiik

kentlerdeki

yayrncrhk sistemlerinden esinleniyordu.

IlDiinya

Sava-gr'ndan sonra,

daha

etkin

bir

merkezden yOnetim

modelini

benimseyen

Plymouth

Komitesi'nin

1 936'daki Onerileri

ingiliz

kolonilerinde

uygulan-mrgtr. istasyonlar ayn kolonilerde kurulmalanna ve koloni htikiimetleri tara-findan denetlenmelerine raEmen, onlar taratara-findan idare edilmivorlardr (Ree-ves,1993,s.74).

TV hiikiimet

tarafrndan idare edilmekte,

ornelin Nijerya 0rnelinde

hiikiimet denetimindeki istasyonlann

ikili

yaprsr, Nijerya devletinin federal dolasrnr yansrtmaktadr. Bazt 6zel programlann

iiretimi

mevcut olsa bile, bu

toplam yerel

iiretimin kiigiik bir bdliimtinii

olugturur. Devlet tarafindan

sa-hiplenebilmelerine ve denetlenmelerine

ralmen,radyo

ve

TV

istasyonlan

gelirlerinin bir bdliimiinii

dzel reklamcrlardan elde ederler.

..

Yazlh medyada, resmi ve resmi olmayan denetimler oldukga

gtiqlii-diir. Ozel sektor, parti ve devlet

miilkiyetinin

kanqrmr vardrr. Ozel

miilkiyet,

gazete ve dergi yayrmcrhgr iie ulragan

diler

organizasyonlar ve ticari medya

ile

ilgili

qirketleri (Lonrho, Aga Khan Grubu) igerir.

Ozel girketler Ozel sektordeki ticari ve sanayi teqebbiislerden gekilen

reklam gelirlerine

balh

olduklan

gibi

,devlet reklamlanndan da

gelirlerini

elde ederler.

Balrmsrzlft

sonrasl ddnemlerde,

Ingiliz

ve Fransrz yayrncrirk

modellerinin Afrika'daki yayrncrhkta

biiyiik

etkileri

oldulu

yadsrnamaz(Re-eves,1993,s.75).

Kolonicilik

donemi sonrasr yayrncrhk veye'jth basmda devlet miida-halesinde

biiyiik

artrg gozlemlendi. Bu da

Afrika

yaytncrltk ve

yazh

medya sistemlerinin, modasr geqmig model, de[er ve iglemlerden kurtulmasma

yar-drmcl

olmu$tu.

Kenya'da elektroni k medyadaki b azr ozellegtirilme deneyimlerinden sonra, radyo ve

TV,

devlet miilkiyetine

girdi.

1961 yrhnda Kenya

Yaynciltk

Kurumunun kurulugu ve kurumun Temmuz l964',de Haber ve Yayrncrhk

Ba-kanhlr'nrn sorumlululuna

girmesiyle,

hiikiimet

organr

"voice

of

Kenya-Kenya'ntn Sesi"'ne dOniiqtii (Roberts, 1 974,ss.55 -56)'

Elektronik medyarun hiiki.imetin organlanna hizmet etmesi, giiphesiz

faaliyetlerini

bir

hayli

krsrtladr. Basrn

,ozgiirliik

sonrast donemi boyunca

devlet miidahalesiyle karqr kargrya kaldr. Bu miidahale kendini farkh bigim-lerde g6sterdi: Editdderin istifaya zorlanmalan, gazetecilerin igten aUlmala-rr,

hiikiimetin

ilanlannr geri gekmesi, (Hachten 19'71ve 1981, Barton 1979) g?Vjete ve editorlerin

saygmlftlannt

sarsacak haberlere yer vermeleri

gibi.

1980 sonlannda Voice of Kenya kriz donemine girdi, Radyo reklam gelirleri maliyetleri kargrlarken,

TV

reklam gelirleri yrlhk

masraflan

karqt-I ayamayacak seviyeye dii$tii (Heath' I 98 8's. 1 0 1 ).

Kenya TV,nun ozellegtirilmesi

iki

koldan gergeklegti: yeni

TV

kanalt

Kenya

TV Alr'nrn

yaratilmasr

voice

of Kenya TV'nun birincisi yeniden ya-prlanrp ikincisi

ise

Kenya Yayrncrhk Kurumu'na doniiqmesiyle. Kenya

Tele-uiryono _{$ebekesi -} KTN(Kenya Television Network)'nin

golunlukpay

sahi-bi

kenya'nrn iktidar

partisi

KANU'nun

Kenya Times Media

Trust'tndr.

Bu

kanal

devlet

idaresindeki

Kenya

Broadcasting

corporation

(KBC)-Kenya Yayrncrkk Kurumu ile rekabet igindedir. Kanahn 1989'da ye-niden yaprlinmasryla tiim radyo ve TV'lere lisans verme yetkisi verilmigti.

nu

yenloen yaprlanma Nairobi'nin drgrnda yeni stiidyolann yaplml ve bir

Ja-pon qirketinden yayrncrhk araglanntn

sa[n

a]tmtnt

miimkiin

hldt'

KenyaTelevizyonu,MTVAvrupaileanlaqmayavarrncapopiilerlili

arttr.MTV Europe girketinin

biiytik

bir boliimuniin sahibi, Kenya Times

ga-zetesinin

yaytnitlafl

olan "Kenya Times", Media Trust'ta 7o45 pay sahibi

olan

Maxwell

communications corporation'rn

sahibi

miiteveffa

Robert

Maxwell idi.

Kenya'daki alternatif televizyon temelde

ABD

kaynakL habeder

ile

Nairobi'de tiretilen haberler, klasik

filmler

ve

MTV

Avmpa'dan

miizikprog-ramlannrn

bir

kanqrmrdrr

_{(Lycett,1990,s.52). Kenya}

yayrncrhk

Kuru-mrr'nun pfogram yaprsr MacBride Komisyonu'nun geqitli

tineiilerini

ve

6zel-likle -kiiltiirel

kimlik

ve yararrcillgl besleyen ulusal

ktiltiirel

politikalar _{ve bu}

politikalarda

medyanrn

etkisini

olugrurma-

(MacBride,19g0,s.259-He_

ath, 1 988,s. 1

05)

dnerisine uygun diigerken, haberlegmenin

ticari

_olmayan

tiirlerinin

geliqimi

igin

yaprlan onerilere de ters diigmektedir

(ile-ath,1 988,s.105).

KAYNAKLAR:

Boyd-Barett,

Oliver

(1977),

Mass Communications

in

Cross-Cultural

Contexts:The Case of The

Third

World, Milton

Keynes:The Open

University Press.

Hachten,

William

H.(1971)

Muffled

Drums:The News

Media

in

Africa.

Ames:Iowa State University press.

Hachten (1981) The

world

News Prism. changing Media, clashing ldeolo-gles,Ames:Iowa State University Press.

Heath,

carla.w.

'Private sector

pafiicipation

in

public

service

broadcas-ting:the

case

of

Kenya',

_Journal

of

Communication,

vol.38.no.3.ss. 96- 1 07.

Lycett,Andrew (1990) _{'Kenya turns on to music television',}

_African

Busi-nesqJuly,s.52.

MacBride,Sean (1980)

Many

Voices, One

World,

paris:UNESCO.

Reeves,Geoffr ey,(1993)

Communications

and the

Third World.

Roberts, John Stewart (1974) 'Kenya',

in

Sydney W.Head (ed.),

Broadcas-ting

in Africa, A

Continental Survey of Radio and Television, phi_

ladelphia:Temple University Press,ch.4.

L