1875 Hersek İsyanı ve Bosna Hersek'in Avusturya Macaristan İmparatorluğu tarafından işgali / null

'f.C.

FI RA'T

Ül\JİVI~RSİ'l'ESİ

S()SYAL

BİLİ~IlLFR ENSTİ'I'ÜSÜ

TAR

İ

H /\ 1\J /\ B

İ

I.

İ

IVI l)

A

LI

187S ·HERSEK

İSYJ\'Ni

VE

B()SNJ\-HI:RSI:Kvİt~

l\VUSTURYA-MACARİS'I'AN İIVIPARA'f()RI.U(~U

'l'/\R!\FINr)Al\f

iŞGALİ

(YÜKSEK

Lİ

SA NS

'I'FZİ)

f)anışman

Fırat üniversitesi . Merkez Kütüphanesı

\\U\\\ U\\\

U\\\

\U\\

U\\1 \\1\\ 1\U\ \l\\

\U\

*0070248* 255.07.02.03.00.00/08/0070248

TYL/27

Yrd.l)oç.l1r ..

Erdal

AÇIKSES

Demirbaş No :

·

Hazırlayan

İ

Ç

i

N l)

l~

K

i

LER

()NS()Z ... lV

K I SAl. '1'

~VI

A

l.A

l~

... ._ ...

V

c;

i

l{

i

ş

...

~

...

ı

A-B()SNA-HERSEK'İN CC)GRAFİ

KC)NlJl\1U, STRATEJiK

()NEMİ

VE

'rAI~iı ı ç:r~si

...

····~···

... 1

1-

Bosna-Hersek'inCoğratl Konun·ıu

...

1

. 2-

Bosna-Hersek'

in

Stratejik

()nenli. ...

2

3-

Bosna-llersek'in

1'arih(esi ... 3

a-

İlkçağdaBosna-liersek

... 3

b-()rta(ağda-Bosna-·l-Iersek

...

4

B-C)Sivi!\NLil)()NEMİNI)EBC)SN/\-IlERSI~K

... ll

1-

İlk

()s

ınan

h-Bosna

nı

ünasebetleri. ... ll

2-

Bosna-Hersek'in

Osrnanh Devleti

·rarafından

FethL ...

13

a-

Bosna'nın Osınanlı

.l)evleti

tarafından

Fethedilrnesinin

Siyasi

Scbcpleri. ...

l3

ı)-l.l)osııaSeferi

... 14

c--ıı.r)()SrıaScferL

...•... 17

d- Hersek

l)ukalığı'nın

Tabiiyet

Altına Alınnıası..~

... 18

e-·

Bosnalılarvın İslanıiyeti

Kabulü ... l9

3-

()srnanlı

Devleti'nin Yükselme

l)önenıinde

Bosna-Hersek'te Meydana

Gelen

Gelişrneler.

... 20

4-

()snıanlı

Devleti'nin

l)uraklan1a

l)önenlinde

Bosna~

Hersek'te IYieydana Gelen

Gelişıneler

... 21

5-

()sman

h Devleti'nin Gerilcrne Dönen1inde

Bo.sna-1-Iersek'te

Meydana Gelen

Gelişmelcr.

...

~

...

25

4-

()srnanh,

Venedik ve

Avusturya

S<:lvaşları l1öııeı11i

... 26

b-

()sınanh,

Rus ve Avusturya

Savaşları

l)önen1i. ...

2()

BİRİNCİ

B()LÜM

B()Sl\fA-HERSEK ()Li\ YL/\RIN I

[)()(;URAN

GELİŞMELER

A- ()SMANLI ISLAHAT

HJ\REKETLEIÜNİN

AZlNLIKLAR

(JZERİNDI~l(İ r:r'KİSİ

... 29

B- SIRP

İSY

ANLARININ BOSNA-HERSEK HALKI

').;_ ~·

'l.

f il

. ·.9 ,}

C- XlX.YlJZYil.,

BAŞLARINDA

BC)SNA-HERSEK'TE

.

+·jtV.,,

~, >:··,,.::·

N (JFU S l)

lJR

l J

MU ... ·:: ... : ...

~ ~·.::.:~~i;-~~~~~~~i::i:~{>il'

.

D- Il.MAIII\1lJ'I' DC)NEMI ISLAIIA'l'

ÇALIŞMALARININ

.. . ...

BOSNA-HERSEK'E

ErKİSİ.

... : ...

3 8

1- Isiahat Hareketlerine Bosna-Hersek

I-I~ıll<ıt1 ı ıı. Y<.1l<laşımı

...

3

8

L.-

Bosna-Hersek

Halkının

Yeniçeri

()cağı'nın

KaldınlınasınaTcpkisi.

... 39

3-

1828-ı829

Osmanh-Rus

Savaşı

ve

Bosna-Hersek'e

Etkisi. ..

~

....

4-1

4-

Bosna-llersck

Kaptanlarının

()snıanlı

l)evleti'nden

İsteklcri.

...

48

5-·183 I

Bösna-Hersek

İsyanı.

...

Sl

G- 1832-1839

[)önenıinde

Bosna-Hersek'te

MeydanaGelen

Gelişnıcler

... S4

E-

rl'ANZİMJ\rf D()NEiviİ'Nl)E

BOSNA-I-IERSEK'rfE

MEYI)ANA G[l,EN

GELİŞMELFH

...

56

1-1 RSO Bosna-I

Iersekisyanı

... 56

2-1856 Paris

Antlaşınası'nın

Bosna-Hersek

(.J

zer i

ıı

cl

el<i

e

tldsi ... 5

0

i

Kİl\TCİ

B()LÜM

187 S HERS[K

İSY

Al\! I

i\-

HERSEK

İSYANl

()NCESi AVRUPA'NIN VE

()Sl\t1ANLI

DEVLET'İ'NİNl)URUMU

... 61

1-A

vrtı

p<.t'

111 ı1 l)tıı1uı1ıtı

...

oo . . .

61

a-Avrupal)engelcrL ... 61

b-R

usya'

n

ı

n

Balkan Po

ı

il i

kas

ı.

... 6 2

c- /\vusturya

Macaristan-iınparatorluğu'nun

Balkan

Politi1"'-ısı

... 64

2-()sn1anlıDevleti'ninl1urtnnu

... 65

a-

()snıanlı

l)evleti'nin

1'v1ali

l)urunıu

...

65

b- Bosna-Hersek Bölgesindeki

Osrnanlı

Kuvvetleri. ... () 7

B-

İSYANDAt~

()NCE HERSJJK'T[

l\tlEYl)ANAGELEN

C)LAYLAR ... 69

C-1-IERSEK

İSY

ANININ BA)IAMASL ...

70

1)-llERSEK''I'FMFYD/\NAGELI:N

ÇJ\RPIŞl\t1ALAR

...

75

1-J)ahrec;aı-ı1ıŞn1'-lsı.

...

7

s

2 -I)

üzi Manastı

n

Carı)tSK1'1(;lSI

_.

~ ...

7

(>

3-

I.l)iva(~arpışınası

... 79

<lll

:·.} ·-· t .·:~~.

5- Kristac

Civarında

"Çifte Kulcler"

Çarpışması

...

:~.f.'··:···Z:~iS:z\;;u,;i

()-

I.l)riycnoÇarpışması.

...

~

...

·.~~:~·::~~~-'~:~8ş;~

.. ·:: ·"

7-

Il.l)riyenoÇarpışnıası.

...

·:.,~:,~::·:·g-6

8-

II.l)iv~ı(:arıJışı1ıası

... ··:·· ...

8 7

ÜÇ(JNCÜ B()l.ÜM

HERSEK

İSYANIWNiN

tJLUSL/\RAR/\SI BiR

Nİ'l'ELiK

KAZANMASI

A-

BC)SNA-liiJ<.SEK

İLE İLGİLİ

ISLf\J

IA'l'

FERMANL/\RL ...

~

... 89

11-J\Nf) I{

AŞİ

NC)' l'AS I ... 9 2

C- 1876'[)1\

lH~RS[K'TE

MEYI)ANA

GELEN

Ç/\H.PIŞJ\1/\LJ\H

...

96

1)-SElA.NİI(()l,A

YI ...

~

... 99

E-

BERLİNlV1EMORANDUMU

... l 00

F- OSMANLI

DEVLEri'İ'NİN

BERLİN

MElVI()Ri\NL1UrviU'NA

'lT~PKİSİ.

...

l

OS

G-

(JSMANLI-SlRP, KARAl)AG

SAV

!\ŞI.

...

ı

08

I

-I-

İS'f'ANBULK()NFERJ\1\JSI.

... ll O

I-

LC)Nl)RJ\PROrf'()K()l"U ... ll1

l)()Rl)Ül\JCÜ B()l.ÜM

AVlJS'TURYA-MACARİS'fA1\l İMPARAT()RLUGlJ

V'NtJN

B()SNA-liERSEK'İ İŞGALİ

A -- 1 8 77- 1 8 7

g

OS l\11

1\

N

l,

I -RUS S 1\ V 1\

Ş

1 _

... _

...

l l

3

B-

Bt~RL

iNA NTL 1\S rvl

AS

1... ... : ...

1

l4 .

C-

BC)SN!\-HERSEK'İN

1\VUS'l'lJRYA

rfARAFINDAN

İŞG/\Lİ.

... ll S

l)- AVlJSTORYA

İLE BC)Sl~A-HFRSEK

VI:

YFNİP/\ZJ\R

I-IAKKINDA YAPILAN ANT'LASfVI/\ ... " ... 120

.\ .

SONlJÇ ... l25

B

i

B

Lİ

y ()

G l{ A F yA ... 12 8

EKLER

r~elgeler

... ··· ... ··· ... ··· ... ··· ...

ı:-)

2

,If- , • • ~~~" '

:{?~

>>.

v~~

,\: .. ,\

;~~:>~,~~~'t~lj1'',

.•. •

'

()J\lS()Z

'"""<

·,

-;;''

()smanlı

Devleti,

kuruluşunun

ilk

yıllarından

itibaren,

batryli,.

yönelik fetihlerde

bulunmuştur. rethettiği

yerlere sadece

()smanlı

yönetimini

götürınemiş aynı

zamanda

'fürk-İslanı

kültürünü de

götürmü.şt

ür.

()snıanh

r)cvleli,

fethcttiği

yerlerin

halkına

her türlü

kolaylığı sağlanıış, yaşayışlarına nıüdahalc etnıen1iş

ve hangi dinden

olurlarsa olsunlar ibadetlerini serbestçe

yap1naJarına

izin

vermiştir. Osmanlı

I)cvleü

fcthettiği

yerlerde

uygulamalarıyla

ortaya

koyduğu

hoşgörü

ve adalet, daha önce kilise

~aassubu

ve

kralların

zulmüriü

görmüş ol<.~n halkı etkilemiş

ve

bunların

bir

losınının İslam

dinini

benimscnıcsine

sebep

olnıuştur. Bazı

bölgelerde ise

halkın tamamı fVHislünıan olnıuştur.

Buna en güzel

örneklerden

biri

de

çalışma

konumuz olan

Boşnaklardır.

XX.

yüzyılın sonlarında, dünyanın

kabuk

değiştirdiği,

dini

hoşgörünün,

insan hak ve

hürriyetlerinin

çai~ı

olarak

kabul edilen

günüınüzde, Avrupa'nın ortasında,

Bosna--Hersek'te,

İnsanlık

tarihinin

utanç sayfaianndan

biri

olarak kalacak

sırp vahşeti ·yaşanmıştır.

An1ei-H«ı

ve /\vrupa, kendi

nıenfaatleri

söz konusu

olduğu

vakit

Sornali'ye, Kuveyt'e

ınüdahale

ederken,

Strplar'ın Boşnaklar'ı katletınesine kayıtsız kalrnışlardır.

Bu

durunıun

en önemli

. sebeplerinden

biri

Boşnaklar'nı

l\!lüslün1an

olmasıdır.

Bosna-Hersek'te

tarihten

bizlere

ıniras

kalan

bir

sorunılaluk vardır. Yüzyıllarca

()sn1anh

l)evleti'nin

lıakirniyeti altında yaşamış

Slavca

konuşan

bu

halkın

hala

Türk-islanı

kültürünü sürdürmesi ve

bu

halkın çeşitli

sebeplerle

'l'ürkiyc'ye

göç

etmiş kısmının

da

tamamen

Türkleşnıiş

olarak

ar~unızda yaşıyor olnıası,

Bosna-Hersek

olaylar!

na

yakın

ilgi

duynıamıza

sebep

olnıuşt

ur.

T'ürk

halkını yakından

ilgilendiren

ve

aktüel bir konu

olması

rnünasebetiylc,

Bosna-Hersek tarihi

üzerinde

bir

çalışma yapmanın

yararlı olacağını düşündük.

Bu sebeple "18 7 S Hersek

isyan

ı

ve

Avustu rya-l'vlacari s tan

İ

m paratorl

uğu'

n u n

Bosna- IIcrsek'

i

İşgali"

konusunu

çahşnıa alanı

olarak belirledik.

Çalışmamız

esnasında,

rf.C.

Başbakanlık Arşivinde

tesbit

ettiğinıiz

belgelerin bir

'.\)'% ~. ~ ., '-'#- ';;;..

.,~ .... \,.· ;~.~-··.:1) ~l~J !. ·. . ""1ı

,;-(' •. r . Çf(ı

. ::\

·-~,_

. . ·.· ,, ·.,:

~:-~::,;1;

Başbakanlık ()snıanlı Arşivlerinde çalışnıa alanınıız ilc ilgrlJ'.''iJa(t(f;iy$:~~~t:'

1

_,,

Siyasi"

kataloğunun, yanhşhklıkları düzeltnıek

ve

ekl~tt~.Çi~:t·J.;~},·:·:.

bulunmak için

kaldırıln11ş ohnası,

bu katalogdan

faydalanamamamıza

sebep oldu.

Çalışı11aınız esnasında münıkün olduğu

kadar ana kaynaklardan

faydalanmaya

çalıştık.

Özellikle,

E.Z.

Karaı, İ.li. Uzunçarşılı

ve F.

Arınaoğlu

gibi tarihçilerin eserleri bizlere

yol

gösterici oldu.

Ayrıcq,

A.C. Eren ve IL

Sedes'in

eserlerinden mümkün

olduğu

kadar

yararlanrnaya

çalıştık.

K. Baltah ve N.

Eriın'in

eserlerini

çalışmamızın

siyasi

alanında,

r:.

Nuza, Ali

Fıtri

ve

İbrahiın

Halil'in

eserlerini

de

çahşrrıamızın

askeri

alanında kullandık.

Şüphesiz,

tasnifi henüz

tanıarnlanınan1ış

olan

başta

T.C.

Başbakanlık Arşivi

olrnak üzere

diğer arşivlerin

de tasniflerini

tan1amlanıasından

sonra, ilerideki

yıllarda yapılacak araştırn1alarla,

yen

i

belgelere

ulaşılarak

daha

verinıli çalışınalar yapılabileceği

kanaatindeyiz.

Çahşrnan1ız,

dört ana

başlık altında

ele

ahnı11ıştır. Giriş kısmında

Bosna-llersek'in

coğrafi

konun1u,

stratejik

öncıni

ve tarihçesi

hakkında

bilgi

verdikten

sonra,

()snıanh yöneUıni altında

Bosna-Hersek'te

ıneydana

gelen

geHşnıe~eri

ele ahnaya

çalıştık.

Birinci bölümde Bosna-

ı

Iersck'te

Yeniçeri

C)cağı'nın kaldırılması

sonucu

nıeydana

gelen

gcUşrncler

ve

yapılrrıak

istenen

diğer ıslahatlara karşı

Bosna-Hersek

halkının gösterrniş olduğu

tepki

hakkında

bilgi vererek, Hersek

isyanına

zen1in

hazırlayan olayları

incelemeye

çalıştık.

İkinci bölüınde

ise

187 S

u

te

ıneydana

gelen

Hersek

isyan

ı

öncesi

meydana

gelen

gelişnıeleri

ve

isyan

sırasındaki ()smanlı

l1evletiyle

asiler

arasındaki çarpışnıalar

ele

alındı.

(Jçüncü

bölümde ise Hc•rsek

isyanının Osnıanlı

l)evleti'nin

iç

ıncselcsi

iken

nasıl uluslararası

bir nitelik

kazandığını

ortaya

Dördüncü bölümde ise

Osmanlı

Devleti'nin

Bosna-HCrseı~·ifiı."~~;{I'c'

ka.y

be

ttiği

n

i

v

c i\

v us tu ry a --

IV1

acar

i

s ta n

i

rn pa ra to r

1

uğu'

n u

ı~i:?v,,,Bos na~

·

Hcrsck'i

işgalini

ele

alnıaya (ahştık.

Bu

(ahşman1ln yapılınası sırasında

desteklerini esirgemeyen,

teşvik

ve

yardınılarını gördüğün1

Doç.Dr.

l\1ustafa

()Z'fÜRK,

Yrd.l)oç.Dr.

İsmail

YIIJ)IRIM, Yrd.l)oç.l)r.

Rahnıi

l)OGAN/\Y,

Yrd.l1oç.Dr.

Ali

YILDIRIM ve

özellikle

tez

danışınanlığınıı

yürüterek

çalışınarnı bitirınerne yardımcı

olan

Hocanı, Sayın

Yrd. Doç.l)r. Erdal AÇIKSES'e

teşekkürlerinıi

borç bilirim.

Zafer ÇAKMAK

ELAZIG-1996

Kl S/\L'l'M/\1./\l{

a.g.e.

:

Ad

ı

Geçen Eser

a.g.nı.

:

/\dı

Geçen Makale

A.Ü

: /\nkara Üniversitesi

BC)J\

:

Başbakanlık ()snıanh Arşivi

C.

: Cilt

l)'l'CF · : l)il

ve

'l'arih

Coğrafya

Fakülesi

i.ü

:

İstanbul

()niversitesi

()BİV

:

()rtadoğu

ve Balkan

inceleınelcri Vakfı

s.

:

Sayfa

S.

:

Sayı

T.C.

: 'l'ürkiye

Cuınhuriyeti

'fJ).A.V : Türk

[)ünycısı Araştırrna.lan Vakfı

T.K.A.E. : 'I'lirk Kültürünü

Araştırnıa

Enstitüsü

T.'f.K.

: 'fürk

'T'arih

Kurunıu

Y.A. H us. Mar. Ev:

Yıldız

Saderel

HususiMaruzat

Fvrakı

İRİŞ

A-

BOSNA-HERSEK'İN COGRAFİ

KONUMU,

STRATEJİK

ÖNElVIİ

VE T

ARİI-IÇ ESİ

1-

BOSNA-HERSEI('İN COGRAFİ

KONUMU

Bosı1a-

Hersek,

Giiı1eydoğtı

i\

vrupa

coğrafyası

içinde, Balkan

Yarnnadasınn1 kuzeybatısıılda

yer alan,

topraklarnıııı

bii:yiik bir

kısnıı

sarp ve

tıçurıımlu dağlarla kaplı

olan bir bölgedir. Güni..in1üzde

bağnıısızlık

nxücadelesi veren ve bu

bağınısızlık 111 iicadelesiı1de başanlı olına yalıında

bilyük

adımlar

atan Bosna-

Hersek'iı1

kuzeyinde

ve

batısında Hırvatistaıı, giiııeyde I<aradağ, doğustıııda Sırhistan toprakları bıtlunınaktadır.

Bosı1a; adını

ülkeyi kuzeyden

boydaı1

boya

geçeı1

ve

I-Iırvatistan

daha sonra da

Sırhistan

ile

sınır oluşturaıı

Sava

Nehri'ııin ön.enıli

bir

kolu olan

Bosı1a Nel1ri'ndeıı alınıştır.

Hersek ise

adn1ı Ortaçağda bıı

bölgede

kurulnıuş olaıı

I-Iersek (Hercegovina)

Dukalığnıdan alnnştır.l

·Ülkenin

bfıyük

bir

kısnıını

kapsayan

Diııar Dağları

silsilesi

özellikle

güneybatı yarısında, k1ızeybatı

ve

gihıeydoğu istikaınetiı1de

ıızanır.

Bu

coğrafi yapı, yiı1e aynı istikanıette

ve

dağ sıraları arasıııda uzaı1an

büyi..ik

çuktırlar meydaı1a getirıniştir.

Burada

ovalarııı

her

çeşidiıle

rastlan1ak

ınü.nıkih1dür.

Bu ovalarn1 bir

kısnıı, kışın dipleriıle

sığ

bir su

birikintisiı1in toplaı1dığı

ve yaz

nıevsimiı1de

az miktarda

ziraat

yapılabilen

ki.içük

çııkurlar,

bir

kısnıı

ise, içinde birçok köyi..in

ve

şelırin yerleşıniş oldıığıı

hakiki

ovalardır.

Bu

dağlık

arazi Sava ve

Neretva

ırnıakları

ile

bunların kolları

olan lJrbas,

Bosı1a, Driı1a

ve

lJııa

nehirleri

tarafındaıı sulaııır.

{}lkenin

gü.neybatısn1ın belirgiı1 özelliği

yarıklar, çtıkurlar

ve l1endeklerle dolu kireç

taşları içereıı

karst bir

yi..izey

yapısıdır.

Aralarda ki..içi..ik

çöküı1tü.ler haliı1de,

ekilebilir

topraklar da

vardır. Bosı1a'rnı1

orta ve

doğıı kesiınlerhıde

çan1,

kayıı1

ve

ıneşe ornıaı1ları

yer

alır.

Topraklarn1111

yarısı

ekilebilir nitelikte

olaı1

Bosna-Hersek'te

verinıli

topraklar daha ziyade kuzeydedir.

·l''~~i~~J '~~yi!:~:\,

_{::~ ,~~.'··}

_{_,.'fi:,,}

_{-~rJ:\-t;:-· ,_,,, .}

..

s·ı~. c.~\'~s.~})~,~\

1

(Jlke

yüzölçüınüııün aııcak

%8 'i

deııiz

seviyesinin

lıen1~'~:::ilzefltid!&.:::,?

.. :_·

' . ···~ .• ·.::- ,::,, ~-.~····: .~:~.~ Ir t-,:'

veya

150

nıetre civarındadır.

Geriye

kalaıı

%92'lik

böli.hıı ise"'··{;Sftalaı11~,,.~'

deııiz seviyesindeıı

693

metre yi..\kseklikte

olt.ıp,

ülkenin en

ytlk~;~k

dağı olaı1

JVIaglic

Dağı

2 3 86

ınetredir

2

2-

BOSNA-HERSEK'İN STRATEJİK ÖNEMİ

Bosı1a- Hersek'iıı.

stratejik

öııenıi;

Balkan

yarnnadasııı.ıı1

stratejik

değeri

ile birlikte mütalaa

edilınelidir. ~L\ncak,

·ülke

coğrafi

özellikleri

itibariyle

(dağlık

ve

eııgebeli

karakteri)

yarınıadanın diğer

bölgelerine

nazaraıı

daha az

öı1em

arz

edeıı

bir

dt.ırt.nn

ortaya

koymaktadır.

(Tlke

geıı.elde tarilı

boyu çok

çeşitli

kavimlerin.

istilasına

maruz

kalmıştır.

Balkan

yarınıadasıılın serlıat

bölgesi

niteliğiı1de olaı1

Bosna-I-Iersek,

G-üney i\v:rupa ve Balkan

karekteriı1in

birbirleriyle

kaynaştığı

karma

bir kültiir ve sos)lal

yapı

sergiler.

İşte salıipolduğu

bu

ıı.itelikler

ııedeni)7_le

_de

_tarilı.

_{boyu çok}

_{çeşitli kaviınlere}

_ev

_{salı.ipliği yapınışır.3}

Bosna-Hersek'in stratejik

öneıni, ınevct.ıt coğrafi koıı.t.unuı1daı1

ziyade, sahip

olduğt.ı yeraltı zeı1ginliklerinden kayııaklannıaktadır.

Bu

ülke, ilk ve orta

çağlarda

bir

nıadeıı menıleketi

olarak

taıı.nıırdı.

Dinar

dağları

iç

sıralarındaıı. biriıı.e

Bosna

nıaden dağları denilnıesiı1iıı.

se be bi

bt.ıd

ur.

Sırp kralları

XIIL

yi..\zyılda Saksonyalı madeıı.cileri nıenıleketlerine çağırıp,

iskan

etnıişlerdL

Evliya Çelebi de

Bosıı.a

eyaletinde

ınadenleriıı. çoklt.ığuııdan bahsetınektedir.

Güniimiizde

Bosı1a

arazisinde, linyit

(Tt.ızla havalisiıı.de), nıadeı1 köıni..irii

(Tuzla,

Zenica ve Banjaluka havalisinde),

denıir

(\lares'te ve

iilkeııiı1 kt.ızey­

batı bölgesiı1de, Krajiı1a bölgesiı1de), bakır, ınangaı1ez

ve

çiıı.ko

elde

edilmektedir ..

Tt.ızla adı bugüıı

de

Bosı1a'ı1n1 kt.ızey-doğt.ısuııda

önemini

koruyaı1

bir kaya tuzu

l1avzasıı1dan

gelrnektedir.4

Bosı1a-Hersek'i

önenıli kılan

bir

diğer

özellik

Boşnakların }llüslünıan oluşudu.r. Avrupa'ııın ortasıılda

IVIüslüman bir

topluınt.n1 varlığını Hristiyaıı.

i\

vrupa

içiıle siıı.direnıeıniştir.

2 11_Bosna-Hersek11_1Vlaclclesi, İslam Aırıısiklopedisi, _{C. II, Milli} Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1961,

s.725-726.

3 İsmet Görgülü, Veli Yılmaz, Ali Erdinç, Bosua-He.rsek, Harp Akademileıi Komutanlığı Yay., İstanbul, 1992, s.2.

3-

BOSNA-HERSEK'İl\T TARİHÇESİ

a-

İlkçağda

Bosna-Hersek

A.ııtik çağlarda

bölgenin bilinen ilk

yerleşik

sahibi

İllyrialılar'dır.

Birçok ki..içi..ik kabHelere

ayrılan İllyrialılar'nı

en cesur ve

savaşçı

olaııları btıgünkü

Bosna-Hersek arazisinde

ottırmakta

idiler.

Esldçağ tarHıçilerinin

büyük bir

bölüınü

sahil kesiminde oturan

btı

kabileleri

korsan, iç kesinllerde

attıranları

da

eşkiya

olarak

ııitelenıişlerdir.

Daha sonraki

yıllarda Romalılar,

bu kavimlerin

mtıkavemetini

kırarak lıakiıniyetleri altıııa aldılar. Yaklaşık

dört

yüzyıl Roınalılar'a

bağlı

kalan Bosna-Hersek, Önce Roma

İmparatorluğı.ı'ntın İllyrictım

eyaletiııiıı

bir

bölü.mi..iııü oh.ışturmuş dalıa soııra

da

Dalnıatia

(

Dalnıaçya) adı

ile .A.driyatik

Deııizi'ııiıı kıyı

bölgeleri ile

birleştirilmiştir.

s

Roınalılar, İmparator A.tıgustus zamanında

Tuna Nehri'ne kadar

bütün Balkan

yarımadasıııı

ve

dolayısıyla Bosııa'yı topraklarıııa

katnıışlarlardır. Roına lıakiıniyeti, öııcelikle bölgeııin yerleşik kavıııi

olan

İllyrialı kavimleriıı

asil ta

bakaları Romalılaştırılınıştır. Dalıa

soııra

giderek

taınameıı Ronıalılar'm

etkisi

altıııa gireıı

yerli

lıalk, Roınalılar'nı kazaııdırnıış oldukları savaşçı,

disiplinli

kişilik

ve

karakteri ile birçok

kavnıiıı

bölgeye

yöııelik

göç

teşebbüslerini

ve

baskılarını durdtırına)7_{a nıtıvaffak olnıuşlardır.}

Romalılar ıvı.s.

I.

ve IL

yüzyıllarda, Bosna'ııın ınadenlerindeıı

faal

bir

şekilde

istifade e

tınişler

ve

btı nıaden cevlıerleriııi işletnıişlerdir. Ayrıca

aym

çağlarda

bölgede maden

cevheriııin_

naklini

kolaylaşırmak

ve

aynı zanıaııda

Sava ve

Ttıııa ııelıirleri arasıııda

ve

Tuna'ımı gi..ineyiııdeki

·ülkeleri (

Paıınonia) savtnınıak, btıgün

Split (Sp la to)

denileıı

eski

Saloııa şelıriııden başlayıp, yiııe btıgü.nkü

Sisek ve

Ivlirovica

şehirlerine

ve

lıatta

daha öteye

gideıı

yollar

yapınışlardır.

Ronıa İınparatorluğu

JVI.S. III.

asırdan

itibaren kuze:yden ve

doğtıdaıı geleıı

H

uıılar'ııı, Gotlar'ın, Gernıeııler'in, Daklar'ın

ve

Sarmatlar'ııı istilalarıı1a

ve

göçleriı1e dayaı1amanıış

ve M.S. 395

yılıı1da

\ ...

j);'·

(.~f

·i'-~V,v

· ·

,.;·:ıı ·-ı-~

•.. :/

~

ikiye

bölünmli.ştür.Bu

bölünmenin

ardından

Dalmatia ve\\'

ıg!i'

..

;f;

1

j

selurleri (Bosna-Hersek bu

_,

sehirleriı1 sınırlan icerisindedir) B~ft,. oiria_::~~:!;.;:~!~l

_{, , •,, "'·ı:~J~.ımıı ~~+:··:;.'Jf'~}

İnıparatorluğu'nda kalırkeı1 diğer

Balkan

şehirleri Doğu···,~ıiıa~,.ı:ıili;:

İnıparatorluğu'nuıı

hissesine

düşnıüştü.r.

6

b-

Ortaçağda

Bosna-Hersek

llL

~yüzyıldan

itibaren

Ronıa İınparatorhığu'nu telıdit edeı1

Gotlar,

H un ve

A.

var Türkleri gibi

kavinılerin lıiç

birisi Balkan

yarınıadasıııda,

Roma

İınparatorluğu'nun enkazı

üzerinde uzun süren

devaınlı

ve

kalıcı

bir devlet

kuramadılar.

i\ncak bu

kaviınler, Balkaı1lara keı1dileri

ile birlikte veya daha sonra bölgeye gelen çok

sayıdaki

Slav

kavinılerine yerleşme iınkaı1ı sağladılar.

Slavlar,

\II.

yi1zyılın

ikinci

yarısından

itibaren,

Bulgarlar'ın

ve Avar

Tiirkleri'ı1in

Balkaniara

yapınış oldtıkları lıiicuın

ve

akınıara işirak

ederek,

Tuna'nın

güneyillde kalan bölge ve ü.lkeleri kendi

tasarruf1arına alnıaya

ve

buraya

devaınlı

kütleler l1alinde

yerleşnıeye ınuvaffak oldtılar. Bizaı1s

İnıparatoru

Herakleios (610-641)

zanıanında

Slav kabilelerinin

Balkanlarda etkin hale

gelnıeleri

ve bu bölgeye

tanıanıen

yerleşnıeleri,

Bosna ile Hersek'in sahil

kesiınine şimdiki etnoğrafik nıalıiyetini vernıiştir.

Slavların

göçleri

sontıcunda,

l1enüz bölgede

yaşayan

eski

İllyrialı

ve

Trakyalı

halk ve

Roınalı

sakinler

göçnıeı1

Slavlar ile

kaynaşarak, erinıeye başladılar

ve

soııtnıda

Balkanlarda Karadeniz ile Sava Nehri

arasıı1da tamanıen

Slavca

konuşan kapalı

bir bölge

meydaııa

geldt

Slav kabileleri

\l

oyvoda

deı1ilen

reisler

tarafından

idare

ediliyorlardL Slavlar 626

yılında İstaııbul'a akınlar

düzenleyen

i\

var

Türkleri'ı1iı1 nıağlubiyetiı1e

kadar, bu

kavnıin

hakimiyeti

altıı1da yaşadılar&

626 ile 640

yılları

arasn1da Slav

kabileleriniıı

büyü.k bir

bölüınü

Avar

Türkleri'ııin boytınduruğuı1dan kurttılarak, Balkaıı yarınıadasının güneybatısını

istila ettiler ve

Dalnıaçya, şinıdiki

Bosna-Hersek,

Karadağ, Arııavutluğun

kuzeyi ve Yeni Pazar

bölgeleriıli

ele

geçirdilero Bu Slav

kabileleriııden şinıdiki Dalnıaçya'yı

ve Bugünkii

~~:.\, .)·~' :~<-

__

.·~··,:~M~

;!/.

"'V~ ... -. ı ,• ·~

:İ i~

:'r.L .j

~t, ~

.

ı~~~:-;~·lt:

''\~~\;-~~iM

. _,, ..

~· (\·::~~[;

Bosı1a'da

\lrbas

Çayı'ı1a

kadar

1..ızaı1an sal1ayı işgal edeı1leri:iı~~:·

..

J?-,ırvat.

.. >:·,;

·,;·?

•. 1 ·, .• ,... ,.. •. ,. ·:' _,"

isıni

verildL Bu

kabileleriı1 başlarıı1da

Biiyük

]upaı1 deı1ileı1 bfi~~-,:frus·~.i·;·';Y·

bl.ıltn1U~/or

ve

diğer

kabile reisieri

olaı1 j1..ıpaı1lar oı1a

itaat

ediyorlardı. Slavlarıı1 diğer

bir kolu

olaı1 Sırplar

ise

Karadağ

l1avalisi ile Zeta ve

Raska bölgelerine

yerleştiler.

Dal1a sonraki

yıllarda Dalınaçya

ve

Bosna'ı1ın bazı bölümleriıle

yerleşeı1 Hırvatlar, Hristiyaı1lığı kabtıl

ederek

Roına

Katalik

Kilisesiıle bağlaı1dılar.

Zeta ve

dolaylarıı1a yerleşen Sırplar

ise

Bizaı1s nıisyoner leriı1in

telkiniy le

Hristiyanlığı

ka

b1..ıl

e

tınişler

ve Ortodoks

Bizans Kilisesi,

1059

yılıı1da

Katalik Roma

Kilisesiı1deı1 ayrıldıktaı1

soırra

Ortodoks

ınezhebiı1e katılınışlardır.7

Ortodoks

kilisesiniı1 Sırp

ve

B1..ılgar

gibi

bazı

kiliselerin

özerkliğini

kabul

etınesi, ibadetiı1 Ytn1anca1

daı1 başka

dillerde de

yapılnıası,

Katalik

kilisesin.iı1

taviz

verınezliğiı1e karşılık

Ortodoks kilisesinin

bizanslılaşınanın

bir

uns1..ını

olarak

Balkaı1lar'da

tercil1

görınesiı1e

sebep

olınuşt1ır.

Böylece

aynı

dili

konuştuklarıl1alde, ayrı ayrı ınezl1eplere girmiş

olan

b1..ı kaviınleriı1 arasıı1da

l1er iki

nı

ez he bi de

tanı

olarak

beı1imseyemeıniş

bir bölge

Bosı1a-Hersek ıneydana gelmiştir

.. s

Bosna- Hersek

l1alkı,

\lll -

XII.

yi..izyıllar arasında

ortak

di..işnıaı1lara karşı Sırplarla, Hırvatlarıı1 nıukadderatıı1a bağlı

olarak

yaşadılar.

LX.

yi..izyılda batıdan geleı1 Fraı1k

ve

\l

eı1edik

tehlikesi ile

doğudaı1

gelen Bulgar tel1likesi ve

diğer yabaı1cı

istilalar gi..iney Slav

kabilelerini

birleşıneye nı

ec b ur etti.

Öı1ce karşılıklı

olarak kesin

snıırlar

ortaya

çıknıadaı1,

siyasi ve askeri

savuı1nıa nıerkezleri

ortaya

çıktı.

Drava ile Sava Neh.ir'leri

arasıı1da Hırvatlarıı1, I<all.ıbara

ile

İber

arasındaki dağlık

bölgede,

Driı1a Nehri'ı1e

kadar

ıızanaı1

sahada

(Bugi..inki..i

Sırbistan'ın güı1eyi

ve

Karadağ bölgesiı1de) Sırplarn1

ve

buı1larıı1 güı1ey batısıı1da

\l

r bas ile

Bosı1a arasıı1da Boşı1aklarıı1 sa\Ttınnıa nıerkezleri teşkil

edildL

.i\ı1cak bi..iti..iı1

bu.

geliştnelere rağnıeı1 Bosı1a-Hersek arazisiniı1

bir

bölüınü (Güı1ydoğu

Bosna ve

K1..ızeydoğ1.ı

Hersek) IX.

yüzyılın başlarıı1da,

Slav

birliği k1..ırnıa anıacıı1da

olan

Sırp

Prensi

\llastinıir tarafındaı1

850

yılında işgal

edildi.

B1..ınuı1la

beraber

Slavlar

arasıı1da

birlik

ktırnıa gayretleriı1deı1 rahatsız olaı1

Bizans

7 İ. Görgülü, V. Yılıııaz, A. Erdinç, a.g.e., s.8 8 Orhan Koloğlu, 11Üsmanlı Döneminde Balkanlar11

İnıparatoru

LBasileios, Slav

kavinılerini zaınaııla hakinıiveti

altiita:.

,_;;·~

.y~~,

_. ' . '.:!'!~;.;~.'J:'!\'"~~ ... ·; .. \1'

alarak, bu

bölgeleıi Bizaı1s İnıparatorluğu'ııa bağlanııştır.

X ..

yiizyılda

Bulgar

Çarı Siıneon Bosı1a'nn1 doğu bölünıünü işgal

ederek 927

yılıı1da

Bulgar

topraklarııla

kattL

i\yı1ı yıllarda

Slav

birliğiıli yeııideıı kurınaya çalışatı Sırp Preı1si

Çarslav (928-960)

tarafnıdan

Bosna

topraldarıı1ın diğer

bölihniinde ku.rulan

preı1slik Btılgaristaıı Krallığı 'nın hinıayesi altına ginniştir.

Bizaı1s İnıparatoru

Basileios

Bulgaratkaı1os'un

1018

yıln1da

Bulgaristan'ı işgalinden soı1ra, Bosı1a-

Hersek

toprakları

Bizan_s

hakiıniyeti altıı1a girmiş

ve

btı duruın

XIL

yüzyılıı1 başlarına

kadar

devaın etn1iştir. Btı döı1eın

içerisitlde

zaınaıı zanıaı1 Sırplarn1 Bizaı1s

otoritesine

karşı ayaklannıaları

ve

bağıınsız

devlet kurn1a

teşebbü.sleriı1e bağlı

olarak

Bosı1a-Hersek Sırpların

kontrolii

altııla girıniş

ise de genelde bölgede

Bizaııs hakiıniyeti sürmüştür. i\ııcak

XII.

yüzyıln1 başlarındaıı itibareı1 l\llacarlarnı

giderek

gi\çleıınıeleriııe

bağlı

olarak, Bosna-Hersek

lıalkı btı

devletin

hakinıiyetiııi kabtıl etnıiştir.

1viacarlar XIL

yiiz:yılın başlarından itibareıı

Gih1ey

Balkanıara iııerek öııce Hırvatistan'ı soııra

da

Ronıa stıyuııtnı

Neretva (Narenta)

Nelıri

ile

birleştiği salıayı

ele geçirdiler. l\.!lacar

I<ralı Kolonıaıı

(

1096-1116)

zanıann1da

ise lVlacarlar,

Dalınaçya salıillerille

kadar

tılaşarak Bosııa'yı kısnıeıı işgal

ettiler. 1\.!lacar

Kralı

IL Bela,

Bosııayı tanıanıen

lVIacar

topraklarıııa kattı

ve

beş yaşındaki oğlu Ladislas'ı a Bosııa

Dukasın yaptı.

Fakat, lVIacar

hükü.mranlığı

bölgedeki yerli

Sırp

ve

Hırvat reisleriııiıı

ve

beyleriııiıı ııiiftız

ve otoritesini

kaldırınaınış, lıalknı adetleriııi, yaşayışıııı değiştirnıenıiştir.

Böylece

ınenıleketin nıtılıtaıiyetiııe lıerlıaııgi

bir zarar

gelınenıiştir.

9

Balkaıılar'a yerleşeıı

Slav

boyları Ortaçağ'da Hristiyanlığııı

etkisine

girınişlerdir.

X.

yüzyılda

merkezi Roma'da

bulunaıı

Katalik

ınezhebi

ve

nıerkezi İstanbul'da btıluııaıı

Ortodoks

nıezhebi arasındald

biiyük

bölüıımeye

maruz

kaldılar.ıo

Bu

döııeınde

Bosna-Hersek'te

ııe

Katalildik

ııe

de

Ortodoksitık taın anlanııyla

etkili olabildL

Diııar

Dağları'ııııı

bu Slav sakinleri

tıztın yıllar ptıtperest

kalarak

diıı lıtıstıstnıda tarafsız davraııdılar

..

A.ııcak Bosııa-Hersek lıalkının

bu

9 İ. Görgillü, V. Yılnıaz, A. Erdinç. a.g.e, s.9.

,_,\."' ..

?~:.\(~

'

f'i·?~~~(~,:~:~;~ı:·~~\ ~i~

tutunıtı, fı.lke:yi Roına Katolikliği

ve

Bizaııs Ortodokslıığun\,1\~>~ça~iŞ~ı}~~,:,.t~:·i'

alanı

haline

getinniş

ve her

iki

mezhebin

arasında

kalan

btt:~cii~ff·j';l'

XIL

yiizyılııı sonlarından

i

tibareıı Bogonıillik

denilen

ye.i1l"~15i;i~

..

mezhebin ortaya

çıkmasııla

neden

olmuştur.

Bogomil Mezhebi:

X.yü.zyılda

ortaya

çıkaı1 Bogoıniliznı,

llLyüzyılda

ortaya

çıkaı1 Maı1il1eizın

ile \lll.

y·üzyılda doğan

pavlikianizm'in etkisi

altında ıneydaııa geldiği

kabul ediln1ektedir.

Zira,

Bogonıilizın

ikicilik ( dualisme)

esasına dayanınaktadır. Bın1a

göre,

bütüıı kaiııat

ve bu arada

iıısan cisnıi şeytanın

eseridir.

Tanrı

ise,

sadece maddi olmayan

varlıkların yaradaıııdır. Bogoıniller,

kendileriıle lıas

tefsirler çerçevesillde

İııcil'e

de

bağlı

idiler. J'viesala,

oıılara

göre 1v1esih

'iı1 cisıni

hakiki

değil

hayali,

nıucizeleri

de

senıbolik ınahiyette

idi.

Meşl1ur eı1gizitör Torguemada'ı1ın amcası

olan

Kardiı1al Torgııeınada, Bogoınilleriı1 Katalık kilisesiııce şiddetlle

reddedilen elli

n sapıklığın ın

gösterir bir liste

taı1zim etnıiştir.

Bunlardan

bazılarıılı

-ki

aralarında İslaıni anlayışa yakıı1 olanları

da

vardır- açıklanıak

gerekirse: 1v1esih hakikatte

işkence çekınemiş

ve

ölnıenıiştir.

Onlara

göre kilise

biı1aları şeytanıı1 havralarıdır.

Kiliselerde

tapınaı1lar

putperesttirler. l(iliselerde bulunan

resinıler putperestlık

alaınetidir.

H aç

işareti şeytanın seınbolidir. Azizleriı1 Hreliqııe"leriıle(yani el,parınak

gibi

bazı uztıvlarına) l1ürınet

ve i badeti

reddetınekte oı1larla

alay etmektedirler. Kiliselerde aziziere

karşı yapılaıı

ibadetleri

kabtıl etnıenıekte, yalııız Taıırı'ya tapınılınası gerektiğini

söylemektedirler. Suda

yapılan

vaftizi

Yııl1anı1a~nıı1

vaftizi

saydıkları

için

btınııııla kimseııiıı kı.ırtııluşa ulaşanıayacağı iddasıı1dadır

lar. Evhoristiya (

eucharıstie) 'yı

inkar la, lYiesih

'iı1 viictıdtıııu eknıek lıaline geleıneyeceğiı1i, geldiği

takdirde

oı1u yemeınek gerektiğiıli

söylemektedirler. Her

çeşit yemiıli

ve kilise

oto ri

tesiııi

reddederek,

kiınseı1in

afaroz

edilen1eyeceği

göriişüı1dedirler.

Bogomilizmin ortaya

çıktığı l'v1akedoııya'da

daha önceleri,

Bizaı1s

iınparatorları tarafından iskaı1 edileıı

Pavlikiyenler

vardıo Btı

m ez he

biı1

ortaya

çıkışı, bunların etkisiıle bağlanınaktadır. Bogoınilizm,

aynı zamaııda İtalya, Fraıısa

ve Ren N

elıri

göriinnıü.şlerdir.

Bizans

iınparatoru

Aleksis

Coınnin,

l l 10

tarihinde Filibe ve

İstanbul'daki

Bogomillerin pek

çoğunu

zorla Ortodoks

nıezhebine

soknıuş, İstanbul'daki şefleri

\

1

_{asil ye}

ateşte yakılnıış, Bogonıiliznı

_ile

ilgisi olanlar hapse

atılınıştır.

Buna

rağmen ınezhep kuvvetlenıneye

devanı etnıiştir.

Hatta

1147

yılında

Patrik

Kosnıa

.Attikos,

Bogonın olduğıı iddiasıyla

patriklikten

azledilıniştir.

1180

yınarnıda Bogonıiliznı Sırhistan 1

da da

yayılnıaya başladı.

Fakat,

Sırp KralıStefan

Nenıaııya, şiddetli

kararlar alarak

şefleriııin

dilini

kestirmiş, kitaplarını yaktırmış

ve

Bogonıilleri

de

nıeınleketten sürdürınüştür.

Bu olaydan sonra bu mezhep, Bosna ve Daymaçya'da ortaya

çıktı.

Bosna

Ban'ı (hiikünıdarı)

Kulin 10.000

kişi

ile

Bogonıiliznı nıezhebiııe

girdi. Papa Honorius Bogomillere

karşı, "haçlı

seferin

kampanyası açtı.

lVIacar

papazları

ile

Doıninikler

de bu l1arekete

katıldı.

Papa XXll.Johan

bir

nıektııbunda, Bogoınil nıezlıebiııin Bosna'yı tamaınen sardığını kiliseleriıı yıkıldığını,

pa

pazların kalnıadığını,

vaftiz ve

güııalı çıkarnıalarnı artık görülınediğini

yana

yakıla anlatmaktadır.ıı

Btt

nıezlıep;

papalar, J'v1acar

kralları

ve

sırp şefleri tarafn-ıdan

yok

edilmek

istenilmişse

de ortadan

kaldırılaınanıış lıa

tta gittik çe

genişlenıiş

ve Bosna-Hersek

\foyvodaları(Beyleri)

bile bu

nıezhebe girmişlerdir.

Bosna-Hersek

lıalkı

Bogomil mezhebi yüziinden Katalik

ve Ortodoks

kilisesiııin

son derece

ağır

ve kötü

işkeııceye

ve

davranışıarına manız kaldılar.

Bosna-Hersek'in J'v1acar

ııüfuzu altına girdiği

113

7

:yılındaıı,

Osmanlı

Devleti

lıakimiyeti altına girdiği

1463

yılına

kadar olan

tarilıi değişik

özellikler

taşıyarak

dört devre

ayrılır:

Baııların

(Beylerin) ülkeye hakim

oldukları

devir

(1137- 1251)

I<üçük

Baıılar

devri

(1251 - 1314)

İki

Kotraman devri (Kotraman sülalesi) Devri

(1314- 1377)

Bosııa Krallığı

ve St. Sava

Dukalığı

(1377- 1463)

devirleridir.

ll Ta:yyib Okiç, 11 Balkanlarda Bogomilizm Hareketi 'le Bunun Bir Araştıncısı: Aleksanclı: Vasıljevic­

Soloje-v11, İslam Tetkilderi E:ustitü.sii Dergisi, C. \l (Cüzl-4'ten Ayn Basım), İ. Ü.Edebi:.vat Fakültesi Ya:y., İstanbul, 1973, s.209-210.

. 9.·· :

·, ·. ~' ... .:

Eanların

Bosna-Hersek'e Hakim

oldukları

Devir

(17

;····,

1314):

113 7 2 S 1

yılları

arasn1da

Bosı1a-

Hersek,

Baı1lar* tar~fii1d~l1

idare

edilnıiştir.

Bu devirde ülkede

lTi..iki..i.nı

sü.ren dört

banın

en

üı1lüsü Baı1

Kulin'dir(1180- 1204).

Onıın zaınaı1ı

Bosna-Hersek için bir

si1kıınet

ve refah devri

olınuştıır.

Fakat

ölüıni..inden

sonra iç

karışıklıklar çıkınış, Katolikleriı1

ve

papalığıı1 şiddetli nı-ü.cadele

ve

takiplerine

rağnıen

XII.

yi..izyılnl soı1larn1dan

itibaren ittikçe

gelişen

Bogomil mezhebi ülkede

yayılmaya başlamıştır. Bıı

arada Katalikler ile

Baganıiller arasıı1da

iktidar 111i..icadelesi ve

geçinısizlik başlanıış

ve

ı1ihayet Bogomilleriı1 desteklediği

:tviate

I\1iı1oslav

(Tlke

idaresiıli

ele

alnııştır.

JVlate

1'1liı1oslav döı1enıiı1den(1250-1260) soı1ra Bosı1a-Hersek

giderek

zayıflanıış

ve IVIacarlarn1 tel1didi

altıı1da kalnııştır.

1314

~/ılıı1a

kadar

bıı

devirde Banlarn1 otoriteleri iyice

zayıflamıştır.

Bu yüzden

Bosna-Hersek'te

zaınaı1la

ki1çük

hanlıklar

ortaya

çıkınış

ve

1v1acaristaı1'daki

Arpad

Hanedanı'nıı1 yönetinıden ıızaldaşnıasından soı1ra çıkaı1 karışıklıklara bağlı

olarak Bosna-Hersek giderek

baı1lar barafından parçalaıunıştır.

12

Küçük Eanlar Devri (

12 51-1314):

Bu devir de, ülkenin

zayıflaınasıı1daı1

istifade

edeı1

birçok küçiik

baı1

ortaya

çıkn1ıştır. Baı1lar

genelde

lVIacarlar'ın ı1iifuzu altında hükü.ın

si1rdi1ler. 1254

yılında Sırbistan'nı batısı

ve

Bosı1a-

Hersek

toprakları

lVIacar

Kralı

I\f ..

Bela

tarafından hinıaye altına alındı.

Bu arada 1241

yılıı1daki

Tartar

konıutasındaki lVIoğal istilasında, l\~1acar kralı

ve

ordusın1tn1

yardımına koşan Dalınat

ve

Hıvat asilleriı1deı1

Paul ve l\llladec

Stıbiç'leriıl Hıvatistan, Dalnıaçya

ve

Bosı1a'daki

gi..iç ve

nüJıızları

Arpad

Haı1edaı1ı'ı1daı1

gelen lVIacar

krallar~ı1ın yardımıyla

oldukça arttL

J'/Iacar

Kralı

I\1.

Bela,

bıı asilleriı1

Sali(Tuzla) ve Usara(Ozora), gibi

bölelerde

baı1lıklar

ihdas etti.

Aı1cak lVIacaristaı1'da

i\rpad

Hanedaı1ı'ı1111 sönınesiı1deı1 soı1ra, Bosı1a-

Hersek'te ortaya

çıkan karışıklıklar i..Ukeniı1 parçalanmasına l1ız verıniştir

..

İki

Kotraman Devri

(1317-1377):

1314

:yıln1dan

itibaren

Bosna-Hersek'iı1

idaresi

Baı1 Kuliı1'in soyundaı1

gelen

Kotraınan Hanedanı'ı1111

eline

geçnıiştiro

Bu

haı1edaı1111

ünlü

hı1kümdarı Stefaı1

*

B an ün\-' am Av ar Türkleıinden kalmıştır. 12 İ. Görgülü, V. Yılınaz, A. Erdinç, a.g.e., s. lO.

,1)/F ,~,;~~\,i"-ri~'"" ~,·.

".J~~.,

.,;;r:·j~r·lJ!.,

4; i. !

·:~ ,;}~ ,,S;r ... 1.lQ~.,. ·~ jııl . .

~İ ·:4~~ :_~;~ lf~{~~~·,

..

·~{)~ ~ ~~1i;·~·

Kotramanic otuz

yıl

ülkede hüküm

sürmüştür. Kendl~i'- ~~%~Wf~}

mezhebindeı1 olmasına rağınen, Macaristaı1

ile ittifak

ve<·:tŞl~Jvlf

..

·,~r.Jf

yapn1ış

ve

lVIacaristaıı?dan

destek ve

hinıaye görınfıştCır. Kotran~~illc~·in

1353'te öliimünden sonra

yeğeni

Tvrtko ban

iiııvanı almıştır.

Ean

Tvrtko uzun

ınücadelelerdeıı

sonra 1376

yılında Batı Sırhistan

ve

Adriyatik

kıyılarını topraklarına

katarak 1377

yılıı1da

taril1te ilk defa

Bosna

Krallığı'nı kurıntışttır.

L Tvrtko

ünvaııı

ile taç giyen ve

Bosııa

Kralı olaı1

TvTtko'nun

hüküındarlığn1a JVIacaristaı1 Kralı Layoş'un

onay

vernıesine rağınen btı krallığın önırü

uzun

sürnıeyerek

1463

yılında

sona

erıniştir.

Bosna

Krallığı

ve St .. Sava

Dukalığı

(1377-1463):

Bosna

Krallığı'nn1 ktırulnıası

ile birlikte Bosna-Hersek tarihinde yeni bir

döneın başlamıştır.

1377"den 1463'e kadar süren ve Bosna

Krallığı

St.Sava

Dukalığı hakinıiyeti zanıanına

rastlayan bu

döneınin başn1da

Kral Tvrtko, l\1acar

Kralı

Nagy

Layoş'tu1

1382

yılında ölüınü

üzerine

l\!Iacaristan'ın

ve

Hırvatistan'ın güneyiı1deki ayaklannıalardan faydalaı1arak topraklarını geı1işlettL

Kral Tvrtko, Zara

şehri dışında kalaıı

bütün

Dalnıaçya'yı

Bosna

Krallığ'na bağlanııştır. i\yrıca Sırplarla

birlikte Kosova'da

Osnıanlılara karşı savaşnuş

ve

ağır

bir

ınağlubiyetle

biten

savştan

sonra,

nıii.ttefiki

olan

Sırp Krallığı'na bağlı

i\driyatik

kıyılarındaki şehirleri

ele

geçirmiştir. Tvrtko'ı1un ölümüı1den soııra iş başn1a

gelen krallar

döneıniı1de

ülke eski

öı1enı

ve gi.icünü

ka:ybetnıiş

ve nihayet

hiikihndarlık,

Tvrtko'nun

oğlu

ILStefan Tvrtko ile

Stefaı1

Ostoyiç arasn1da pay

laşıln1ıştır(

1404-1443).

Btı

devir de ülkede lVIacar

niifuztı yenideı1 artmış

ve idare adeta l\

1

_lacar

Kralı Zsigınoı1d'ıın eliı1e geçıniştir.

l\

1

Iacar

Kralı'nı

sevn1eyen yerli halk, özellikle Dalmaçya

şehirleri,

Bosna

Kralı'na

olan gi1venlerini

kaybetmişlerdir. Osnıanlılarııı

I<osova

Zaferi'ı1deı1

sonra

Niğbolu

Zaferi'ni de

kazanınaları

bölgede büyük

yankılar uyaı1dırmış

ve l\

1

Iacar

Kralı'ı1a

düşınan olaı1

Bosna-Hersek

derebeyleriııin birçoğunun Osn1anlılarla anlaşnıasına

neden

olnıuştur.

Bosna

Kralları

bu dönemde

güçleriıli

tan1amen yitirerek kendilerine tabi derebeylerinin adeta

koı1trolü.ı1e

girmişlerdir.

Bu

dıırııın

neticesinde ülke iki

değişik ınerkez

ve iki

değişik l1üki..inıdar tarafından yönetilnıeye başlannııştır.

Bu

Dukası

Hervoya,

diğeri

ise güneyde Hersek

\!ukoyiç'in

oğlu

Sandaly Hroniç idi.

Nil1ayet, Bosna

Krallığı'ı1ın

içine

düştüğü

bu

zayıf durunıdan

istifade eden Macarlar 1408

yılında,

Dobor Kalesi'ne bir hücum

düzenleyerek

Bosı1a Kralı

II. Tvrtko'yu esir

aldılar

..

A.ı1cak

lVIacar

lar'ın

btı

hareketinden istifade etmesini bilenler

Osmanlılar

oldu. Zira 1415

yılında

Bosna

Dukası

Hervoya,

ıvıacarlar'dan intikanı alnıak

üzere

Osmanlılar'ın

yardmu ile Macarlar'a

saldırdı

ve l\1acar

ordustınu

imha

eti. Böylece

Bosnalılar'a yardını

eden

Osınaı1lılar

bu

olayaı1 soıı.ra

bölgeyi terk

etıneyerek

bug·ünkü

Saraybosıı.a'nın gi..ineydoğusunda

geçici bir süre

yerleştiler.

Bu tarihten

itibareı1

Bosna;Türkler, lVIacarlar

ve bir ölçüde de

v~eııedikliler arasında

nüfuz mücadelesinin

yapıldığı

bir alan haline

gelıniştir.

13

B- OSMANLI

DÖNEMİNDE

BOSNA-HERSEK

1-

İLK

OSMANLI-BOSNA

MÜNASEBETLERi

İlk Osnıanlı-

Bosna

nıünasebetleri Bosna'nnı Osınanlılar tarafından

fetlı.edilı11esiıı.den yaklaşık

bir

yi..izyıl

önce

başladı.

Bu

sırada

Bosna

Kralı

LTvrko (1352-1391) Türkler'in 1363

yılında Edirıı.e

ve Filibe'yi

alnıaları üzeriıı.e

Tiirkler'i buralardan

çıkarnıak içiı1

kurulan ittifaka

girmekte tereddüt emedi. Papa

v~.Urbaıı.'ıı1

telkinleri ve lVIacar

Kralı

Layoş'un

gayretleriyle

kurtılaıı.

bu ittifaka,

Bosnalılar'daıı. başka, ıvıacar, Sırplar,

Bulgarlar ve

Efiaklılar katıldL Btı

müttefikler

Edirne'ıı.iı1

Türkler'den geri

alınnıası içiıı. giriştikleri lıareket soıı.ucunda, Osınanlı

tarihinde

"Sırp

S

ın dığı" adıyla anılaıı. savaşta,

Türkler' e

karşı

biiyük bir

hezinıete uğradılar

ve

dağıldılar.

Bu

şekilde başlayan Osmanlı-Bosna ınünasebetleri Bosıı.a'nnı. Osnıanlılar tarafnı.dan alınnıasına

kadar

çeşitli

vesilelerle

devanı

etti.

Sırp Sındığı Savaşı'ndan

sonra Bosna

Kralı

I.Tvrtko,

Sırp despottı, .A.rı1avut

ve

Hırvat

prensleri ile Türkler'e ve lYiacarlar'a

karşı

ittifak

yaptılar. Ayrıca Osınaıı.lılar'ı doğtıda ıneşgtıl etnıesi içiıı.

l ,.

J</~fiif/"'* ~

(.~' ~~·~~~~:,~1,X~';J·J

Karanıanoğulları

ile de

aıılaştılar. Bunuıı üzeriıle Osmantt;~:,Ş1ıJ!1.~~j~::<;

₄

;,~:.;·il

... '1'ifP.-c ''' •.• , . . . · .. ;.·. ~- :··· • f'

IJv1urat, hem

Karanıaııoğulları

i1zerine bir ordu sevk etti

1leın· .de'~i~:;;~·ı:

Bosna

topraklarına akınlar

diizenledi.

Bıı aınaçla

Lala

Şalıiı~':'~p~Ş:;~:--J

Konıutasındaki

20.000

kişilik

bir orduyu Bosna üzerine gönderdi.

Fakat, bu

lıareketi öncedeıı lıaber

alan Kral T\,Ttko,

Sırp despottı

ile

birlikte 30.000

kişilik

bir orduyla

Osmanlılar'ı "Ploşııik"

mevkiinde

Bozguna

uğrattL14 Btı

olay bütün Balkan milletlerini

üınitleııdirerek

onları Osnıaıılılara karşı

bir ittifaka sevk etti.

Nitekinı,

bu ittifak Bosna

Kralı

Tv:rtko ve

Sırp

Despotu

Lazar'ın

gayretleriyle

kurtıldu.

Ancak

nıüttefik

devletlerle

Osnıaıılılar arasında

13 8 9

yılında ıneydaııa

gelen

LKosova

Savaşı,

müttefiklerin büyük bir bozguna

uğramaları,

Balkan

kaviınlerinin

Türkler'i Balkanlar'dan

atnıa

ünlitlerini yok etti.

Kosova

I\1eydaıı Savaşı'nda yenilnıelerine rağmen

Bosna

Kralı

Tvrtko neticeden bir

bakınıa nıeınnun olnıuştur.

Çünkii

btı savaşta

kendisillin en büyük siyasi rakiplerinden biri olan

Sırp

despotu Lazar

ölınüş, dolayısıyla

Tvrtko Bosna

topraklarını Sırbistan'a doğnı genişletınek iınkanını bulmuştu.

Tvrtko

ölnıedeı1

bir ay kadar

öı1ce

Türk

akıncıların saldırısına nıartız kaldı.

Fakat bu

saldırıları,

.Nlacar

Kralı

Sigismond'un

yardınııyla

hertaraf

etnıeye

muvaffak

olmuştur.

TvTtko'nun 1391

yılında ölünıünden soııra

Bosna

Krallığı

kuvvet

kaybetıniş

ve

çökıneye başlaınıştır. Nitekinı,

Bosna

KralıStefan

Dobica

zanıanında

Bosna

toprakları

bir

lıayli küçülınüştür.

Bu

sırada

·üsküp

saııcak

beyi

Paşayiğit'in oğlu

Turhan Bey

kanıttıasında

Bosna'ya

akıı1cılar gönderıniş,

Bosna

Kralı

Stefan Do bi ca I\

1

1acarlar'la

dostltık

kuranıadığnıdaı1

bu

akınıara karşı

lVIacar

yardınıı sağlayanıanııştır.

Stefan Dobica 1398'de ölünce; Bosna'daki

karışıklıklar

daha da

arttı

ve bu

döı1emde

derebeyler

devletiı1

içinde

tan1anıen bağıınsız

hareket etmeye

başladılar.

Hatta kendi istediklerini tahta

çıkardılar,

istenıediklerini

ise

talıttan

indirdiler.

Soııuçta,

derebeylerin

ıniidahelesi

ile 1404

yılında

Bosna

Krallığı'na

II.Tvrtko getirildL Bu

kral

zaınaı1ı

JVIacarlar'la olan

ınücadeleler

ile geçti. Bu arada Çelebi

Sultan I\1ehmet'in

Bosııa Krallığı'nın :yanında

yer alarak l'v1acarlara

karşı Bosnalılar'ı destekleıniştir.

'/'!;;'••,;v ,ii:_,

.. , ''"" il,,

•.. ' '; ;

;;,·;:;!

~

II.Tvrtko

zamanında Osmanlılar,

Bosnalllara

sa~l.<t~i~a;i~·,.~(t}

yardımıarnı karşılığı

olarak Saraybosna havalisinde geçicibir

~tif,g:.:icitf·;;~:.i/.

iskaıı etıne inıkaııı

elde

ettnıeye ınuvaffak olınıışlardır. Ayrıca

1426

ve 1430

yıllarında,

Bosna'ya gelen Türkler

bazı

ufak kaleleri alarak

bu kalelere

yerleşnıişler

ve Bosna

Kralı II.Tvrtko'yıı

haraca

bağlaınışlardır.

Kral Tvrtko ise Türkler'e

lıaraç ödeyemediğinden bıı sıkışık durunı karşısında \leııedikliler'den

para

yardıını

talep

etmiştir. ıs

1432

yılında

ise, Türkler

keııdi adayları

Radivoy'a

yardım etnıek

amacıyla

tekrar Bosna'ya

akııılar düzenlenıişlerdir.

Bu arada

aynı yıl

Üsküp Sancak Beyi

İshak Paşa Hırvatistan'a

sefer

düzenlenıiş

ve bu

sefer sonu Bosna'ya

döııerek

bir sene bu ülkede

konaklamıştır.

Türkler 1434

:yrılında

Bosna'dan

ayrılnıışlar,

fakat 143 S 'te yerli

beylerden Stefan \lukçiç'in daveti üzerine tekrar

Bosııa'ya

gelnıişlerdir.

143 9-1444

yılları arasıııda Osnıanlılar'ın Bosna'~ya yerleşıneleri devanı etnıiştir. ILTvrtko'nuıı ölünıünden

sonra

Bosııa Kralı

olan Stefan

Tonıas

(1444-1461)

zanıanında

Türkler'in Bosna'ya

akınlar düzeıılemeleri devanı etmiş

ve bu arada 1446

yılında \lrhbosııa'ya

gelen bir Türk

akıncı birliği

bu bölgeye

yerleşerek dainıi

bir idare

kurmuştur.

Daha sonra 1459

yılıııda Sırbistan'ın tanıaıneıı

fehi ile Bosna'daki Türk

yerleşnıesi

giderek

kökleşnıeye

ve

gelişnıeye

başlanııştır.

2-

BOSNA-HERSEK'İN

OSMANLI DEVLETi TARAFINDAN

FET

Hİ

a-

Bosna'nın Osınanlı

Devleti

Tarafından

Feth Edilmesinin

Siyasi Sebepleri

Fatih

Sııltan lVlehnıet zamanında

Bosna,

Osmanlılar'a

vergi

vereıı

devletlerden birisiydL

Sırbistaıı'a :yapılan

seferler

sonuııda Sırp

Krallığı topraklarının

bir

Osınanlı sancağı lıaline gelınesi

iizerine

Osınaıılı sınırları Bosııa arazisiııe dayannıış bıılunııyordu.

:(i,

'~:

. . '

i

':~

Bosı1a topraklarn1ın,

\1

enedikliler'i tel1dit

etnıek

ve

sıkıştıi

..

·alu~lıilel<'··:.:

;r'

içiı1

stratejik bir önemi

vardı. Deı1izcilikte gelişme kayded~'li;.>E:g·e

..

/f\)'i~'

.~1\daları'nda

ve lVIara'da fetihler

yapaı1 Til.rkler'iıl,

denizdeki

eı1

bil:yi.l.k

rakibi

olaı1

\l

eı1edikliler'i nıağltıp

e de bilmeleri için Bosna

topraklarınlll

ele

geçirilınesi öı1eınli

bir adn11

olacaktı. Bosna'ı1ın

fethi

ile sadece \lenedikliler zor durumda

bırakılınayacak, ayrıca

onlara

yardıını doktıı1aı1

ve

ml.l.ttefiği

olan

öı1eınli

bir devlette ortadan

kaldırılınış olacaktı. Buııuı1la

beraber,

Bosna'nın

fethi sadece

Veııedikliler'e karşı değil aynı zaınanda ıvıacarlar'a karşı

da

Osnıanlı Devleti'ı1e öııemli

bir üstünlük

sağlayacaktı.

Bosna

taşıdığı

bu

öı1emli

stratejik

koı1tıınıı

itibariyle,

Osınaıılılar'ın

feti11

yoltı

üzerinde

bultınan

ve mutlaka

alnıması

gereken bir ülke idL

b- LBosna Seteri

Bosna

üzeriıle

ilk

Osınanlı akını

1386'da

olınuşttır.

1389'da

Sırp

Preı1si Lazar'ın koınutasıı1daki Bosı1a

askerleri l(osova

Savaşııla katılınışlardır.

Kosova

savaşı'ı1ı Osnıanlılar'ıı1 kazaııınasıyla Sırp preıısliği Osınaı1lı hakinıiyetiı1i kabtıl etnıek zortında kalınıştır.

1392'de (Tski.l.p'i..h1 fethi ile beraber

akıı1cı komutanı Paşayiğit

Bey

bölgede bir hareket üssü

ıneydana getirıniş

ve

Bosı1a'ya öı1ernli

akıı1lar düzeı1leınişir. Bosııa,

1428-1429

yılları arasıı1da Osnıaı1lılar tarafından

haraca

bağlannııştır.

Osınanlılar'ıı1 İstaııbul'u

fetl1 edip

Bizaı1s İnıparaorluğu'na

son

verınesi .~1\vTtıpa'da

büyi..l.k bir

lıeyacan yaratn1ış

ve Papa

ILPius'tın öııcülüğüııde

yeni bir

haçlı seferiı1iı1 hazırlıklarııla başlaıımıştır. Papa'nııı btı haçlı

seferi

çağrısına Bosı1a Krallığı

ile Hersek

Dukallığı'nın verdiği

önem oldukça dikkat çekicidir.

Stıltan

II.l\1ehmet

Balkanlar'da

Osnıaıılı

Devleti aleyhine

gelişeıı

bu

dtırınndaı1

oldukça

ral1atsız olınuş

ve

henıen yaı1ı başında büyi..l.yeı1

bu tel1likeyi ortadan

kaldırnıak

için Balkan

fetihleriıli taınanılanıaya

karar

vern1iştir .16

Bosna

Kralı

Stefan Tomas '111 1461 'de

öli..l.mi..l.ı1den soı1ra Bosııa

Krallığı'ııa oğlu

Stefan

Tonıaseviç

getirildi. Büyi..l.k bir Ti..l.rk

düşnıaı11

l

tff~)tt:

.

~--~ ;~; ' .~.i . :.:~~il<\.

' ."

' , ... ~ ,;·,i.. ,,··•'!·~· .... ~~ .

,~~~~t~~(~~x:·:.'t?~;

i ,.

olan

btı

kral,

başa

geçer

geçınez,

Tiirkler'e

karşı nıü.ttefiR

...

:~~t~ı*~yf~~l(1:~;;:(:f

başladı.

Papa,

nıaddi yardım göııdermedi

ancak

Stefan'nııı Rr3:llığın.:ı:~'JJI~·

resıneıı taıııdı ve siyasetini destekledL

i\

yrıca lVIacarl~ı~, \~~

Vrenedikliler'de Stefan'a Türkler'e

karşı yardım edecekleriıli

vaat

ettiler.

İşte

bu vaat ve

desteklerdeıı

cesaret alan

Stefaıı Tonıaseviç,

Sultaıı IIJvielıınet'e karşı

ciiretkar bir

tavır takıııarak,

Türkler'in

yaptıkları Semeııdire kuşatmasında Osınaıılılar'a

güçlük

çıkardı. Buııa rağnıen

Sultan

ILIVIehnıet Seıneııdire'yi alınaya nıtıvaffak oldtı.l7

Sultan

ILl\1ehnıet Semeııdire'yi aldıktaıı

sonra Stefan

Toınaseviç'e

bir elçi göndererek, ya senelik

haracı vernıesini

ya da

savaşa hazır

olmasını

bildirdi..

Bosııa Kralı, Osnıanlı

Devleti'nin kendisine

gönderdiği

elçiyi önce

öldiirtnıek isteınişse

devezirleri

Stıltaıı II.lVIehınet'in

böyle

bir

durıuıı karşısnıda intikaın

almak

isteyeceğini

öne sürerek

elçiniıı hapsedilnıesinin

daha

tıyguıı olacağını belirtnıişlerdi. Btuıtuı iizeriııe Bosııa Kralı, Osınanlı

elçisini hapsettirdi ve bir siire sonra da elçiyi

serbest

bıraktı.l8

Elçinin

hapsedilınesi Osmaıılı

devleti için

bardağı taşıraıı soıı

danıla olnıuş

ve

Bosııa'ııın

fethi bir zaruret halini

alnııştır. Ayrıca Osınanlı

Develeti,

v·

enedikliler'le

meydaııa

gelecek bir

savaşta keııdisiııe öııenıli

bir giizergah olacak

olaıı Bosna'ııııı

fethine karar

verdi.l9

Bizzat

Stıltaıı II.lVIelıınet komtıtasnıdaki Osmanlı ordtısu,

(Tskiip

yolu ile hareket etti ve

\liliçtirin(\lılçıtrnı) şelırine girdiği

vakit

Bosııa

Kralı

Stefan

Toınaseviç'in

Yayça l(alesi'nde

oltıp

orada

savunına yapacağı lıaber alıııdığıııdan

vezir-i azam

l\1alımut Paşa

ileri

göııderildi;

fakat kral burada

tuttıııanıayacağını anlayırıca dalıa batıdaki

Kiloç

Kalesi'ııe

çekildi.

Bosııa Krallığı'ıını başkeııti

olan Yayça,

padişalı tarafnıdaıı kıışatılınışkeıı,

vezir-i

azanı IVIahnıut Paşa

da

Bosna

Kralı'ııı

Kiloç'ta

kuşatmıştı.

Yayça, su ve

yi~lecek darlığıııdan dolayı uzını

süre

kıışatnıaya

dayanaınayarak

teslim oldu. Bosna

Kralı

da Mahmut

Paşa tarafından

17_ı·

_{o·· m··· , ·}

_·

_{E · ı~}

· . rorg u, \l. Yılmaz, A. rdinç, a.g.e., s. 6.

18 Aşııkpa_şaoğlu Taırihi, ( Hazırla:yan: H.Nihal Atsız), l\'iilli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1970, s.185-186.