VETERİNER TABABErt TARİHİNE KISA BİR BAKıŞ
Doç. Dr. Nihal ERK
Veteriner Tahabetin Doğuşu: Hayvanlar e'hUeştirilip de tabil şartlardan
ayrılınca onların devamlı silihatleri artık bozulmağa başlıyacağından hayvan
sahipleri küçük sürüleriiçin ila'ç aramağa başlamaJ< zorunda ikalmışlardı. Bu
sebepten ve~eriner tababcti hayvan chlileştirilmesj ve insanların hayvanları
tanımasıyle başlamış olmalıd:.r. Bkçok veteriner tarihçileri bu noktada
hem-hkirdi,rler. Şu halde hayvan tababeti tatbikatmın başlangıcı çok eski
dev;:rle-re kadar gitmektedir.
İlk hayvan ehlileştirilmesi muhtemelen Orta-Asya'da M.Ö. 5'inci bin
yıl-da başlamıştır. Bu çağyıl-da insanlaryıl-da kullanılam tedavi usullerinin hayvanlarda
oa kuııanıldığı tahmin cdilebilir.
Eski Hint'de Veteriner Tababet: Eski medeniyetler arasında Hindistan
mesleğimizin beşiğidir. İnsan ve hayvanların ayni muıkadderata sahip olduğu
düşünülen bir memlekette veteriner tababetin yüksek bir mevkii işgal
ettiği-ni tahmin elbette ki mantıkidir. Ve bu eski medeettiği-niyette hayvan bakımına çok
önem verilmiştT.
Gittikçe artan vesikalar göstermektedir ki Eski Yunan ve Roma
medeni-yetleri Hintlilere bJindiğinden çok fazla şeyler medyundur. Tıp tarihçileri
eski Hint ve Doğu'daki, dünyan~n diğer taraflarına nazaran çok yüksek olan,
tıbbı anlamaıkta umumi bir muvaffaikryetsİ'zlik göstermişlerdir.
Halen mevcut olan Mısır ve Balbilon vesFkalanna nazaran belJld daha az eski ve da,ha az olan Hint vesa.ikine göre, Eski Hint'de Veteriner ilmin:n; ayni
çağda ve hatta ondan sonraki devirlerde bile d:'ğer memleketlere nazaran
mukayese edilmiyecek şekilde daha fazla ilerlemiş olduğu görülmektedir.
Hindistanda Veda'lar devrinde halkın esas meşgalesini sığırcılık teşkil
etmekteydi. Sığır en kıymetli servetti.
İnsan ile hayvan arasında bir yakınlığın mevcudiıyeti düşünülüyordu.
Be-lirli hayvanlar h:.Ihassa İne~ mukaddes sayılıyordu. Veda'lar' devrinde inekler'
mukaddes addediIdikleri halde ye~iştiriciliğe elverişli olmayan boğalar kastre
edii,iyor veya et için kuI1amlıyorlardı. Daha az makulolan, sığl'dan öldüı;me
veya kesme yasağı düşüncesi daha sonraki, devirlerde görülmektedir.
En iyi vesikalar ,;nsan sever kral Asoka zamanına aıİnir. (250 ~1.Ö)Vet
eri-ıı~rlerle iyi bir şekilde teŞikil£itlandınlmış yüzlerce hayvan hastahanes{nin
mevcut olduğu görülmektedir. Bunlar şüpheS'~z ki ilk bilinen hayvan
hastane-leridir. Atlar, filler, sığırlar, kuşlar, balık v.s. bu hastahanelerde iıht:mam
görüyordu.
Esıki Romada, 19 uncu asıra ikadar bütün medeniyetlerde veteriner.
taba-bet mevzuunda. yalnız at dikkati çektiği halde eski Hint'de veterine tababet
bütün .nev'iler için yapılmakta idi.
Sığır ve bIleri'n' sadece üretilmesi ve terbiyesi değil hastahkları ve'
tedavi-leri .de biliniyordu. Sığır hastalıkları sınıflandınlmıştı. Bunlar arasında sığır
vebası, antrax, disanteri ve proplasmos;'s anIıyabildiklerİmizdir. Bu salgınlaı
18 inci asırda Avrupa ve İngiltereyi sardığı zaman veter!ner mektepIeri kuru.
luncaya kadar teşhis edilemeden devam edip durmuştur.
Eski Mısırda VetHiner Tahabet: Veteriner tababete ait ilk vesikalara
Mısırda rastlanmaktadır. Bu vesihlar M.Ö. 1900 yıllarına. kadar gitmektech.
Kabartmalarda görülen resimler Mısırda hayvancılığın ileri olduğunu
göster-mektedir. Geçen asır sonunda Kahunda bulunan papirus ıkuş. sığır ve köpek
ha!rtall,kIarının tedavilerine ait çok kıymetli bir vesikadıro
İlk yazılı vesilkalardan daha esk. obrak mabetlcrdeki oymalardan hayvan
baıkımı hakıkmda malumat edinilebilmektedir.Bu oymalarda ilaç tarifeleri
haok-kında hir şeyolmadığına göre bu res~mlerin sadece aıayvan beslenmesini
gös-terdiği tahmin ed:1lebilir. M.Ö. 2000 yıllarınclan sonraki vesikalarda ise sığır
kaz vekeçiIere yapılan tedav:Ier görülmektedir.
Bir fikre göre ise Menphis mabedinde daha \1.Ö. 3000 yıııarından evvel
Veteriner tababet o~utulııyordu. Mısırda hayvan tababeti rahip hekimler
elin-de idi. İnsan tababet;, elin-de aynı şekilelin-de idi. Bu raıhip hekimleı tedaviyi ilaç, dua ve sihirle yapıyorlardı.
Mezopoiamyada Veteriner tababet : Mısırlılam çağdaş olarak Me~opotam
yada Sümer medeniyeti bulunuyordu. Burada da aynı şekilde rahip hekimler
tababet yapmakta idiler. Bahil ve Asur çağında ise din ile tıbbı biribknden
ayumağa imkan yoktur. Dahasonra Sami ı'l'kJa.rınhastalıkların fenahklann
ce-zası daraık husule geldjiklerine inançları cıkadar kuvvetb idi :ki bu inanış İncil vas:tası ile asırlarca Garb dünyasına tesir icra etmiştir. Mısırlıların atksine
ola-rak Mezopo!amya milIetlefli koruyucu tababete çok önem verm!şler ve
bugün-kü b:ir çok hıfzıssuhha kaidelerinin orijini Bahilliler çağından gelme ad
de-dilmektedir.
BIl memlekette veterinerLere Monaj-sl1 ve iman hekilerine A-su i15mi
verilancU<teidi. Si1mer tababetİn t!pik vasfı ihtisaslaşmış olmasıdır.
Hastalık vak'alarında h:Jhassa koyun karaciğeri prognosIl anlamak ıçın
kullanılıyordu. Buda şüphesizk~hasta1ığın gidişatını anlamaktan ziyade koyun
karaciğeri hakkında bilgi sahibi olmalarına yardım etmiştir. Asurlularm
bı-rakmış oldukları HamUTabi kanunu Kral Hamurabi tarafından vaz edilmiştir.
Bu' 'kanun, Veter:nerlerin ücretleri ve tecziyeleri hakkında da maddeleri
ihti-va etmektedir. «Eğer bir sığır 'Veya eşek doktonı bir sığır "eya eşeğin ciddi
bir varasını tedavi eJerse hayvan sahibi doktora birgümüş sikkenin 1/6 sını
ver~ekb. Eğer teuavi edileı; hayvan ölmüşse doktor hayvan sahibine
hayva-nın kıymetini 1/4 nü ödeyecektir.» .. .
Etilerde Vet=.rilnertababet: Sümerlerden sonra On Asyada Eti
Imparator-luğu hüküml'an olımuştıır. Eti medeniyetinin merkezi olan ı:attuşaş'da
Veteri-ner tababete ait dökümanlar bulUnmuştur. Bu vesikalar M.O. 1000 yıllarından daha önees:ne aittir.
Eski handa Veteriner tababet esıki Asıırda olduğu gibi idi. İsrail
hakkın-da fazla hilgi sahibi değiliz. •
E&ki Yunanda Vetc!fner tababet: Daha sonra Eğe bölges~nde parlayan
eski Yunan medenivetinde Veteriner tahabet bilhassa at tababeti önem
kazan-/
-mıştır. Atinalı Simon ve Xenophon bu mevzuda çok k:ymetliıeserler
bırakmış-lardır. Hippocrates )e beşer) tababetin l1iikleşmesile artık heikimlerin aynı
zamanda rahip olımadvkları görülür. Yanı Tıp ilmi artık hakkaten başlamıştır.
M.Ö. (B.C.) 4 üncü yüz yılda yaşayan Aristo büyük filozof olduğu kadar
veterinerdir de. Historia Animalum isim};:eserinde biz veterinerleri
ilgilen-diren bir çok malı1mat vardır. O çağda kastrasyonun tedavi maksadı ile
kul-lanıldığını, tetanozun iyi tanındığını, antraksın zehirlenme zannedildiğini gör~
mekteyiz. Daha o. zaman dişi domuzlarda ovar;ıectomie yapılmakta idi. yalnız
Aristonun mesela: nebatlarda cinsiyet olmayışı ve arterlerde hava dolaşması
gi:bi yanlış inanılışları bu sahada tabahetin gelişmemesine seb.ep olmuştur.
Büyük İstenderin kurmuş olduğu hkenderiye şehri M.Ö.üçüneü asırda
en büyük irm merkezini teşkil etmiştir. Buradalki tıp mekteplerinde ilk defa
fizyoloj; ve anatomi başlar. .
Bu kısa izahta yalnız en önemli noktalar üzerinde dunılac[;ğına göre
Roma medeniyetinde veteriner tababette geçmek lazımdır. iiimler tarihden
de bilindiğ! gibi Roma İmparatorluğunun en parlak devrinde bile eski
Yu-nanda olduğu gibi olmayıp ilimIere yalnız pratik değerlerinden dolayı
kıy-met vermişlerdir. Buna rağmen Roma'da hıfzısıhha çclk iler:dir.
Cato (B.C. 233-148) kendisi asker Glduğu halde hayvan ve aihır ve gıda hijyeni hakkında bir eser yazmıştır. Diğer RGmalı erken yazarlar arasında en önemlisi Columella'dır : Miladın ilk yıllannda Romada yaşamıştır. İlk defa ola-rak hayvanlarda veba ismi verilen hastalıkların bl1laşıcl olduklarını ve hasta-ların sağlamlaTdan ayrılması luzunnunu belLrten Columella'dır.
Bundan sonra veteriner ve beşeri tababetin en mühim simalarından b~
olan Galen'i göıiiriiz. Galen tıbbın babalarından biri olup asırlarca hüküm
sürecek olan doıkh'inler vazetmiştir. :Yiukayeseli anatomi, yapmıştır. Deveranı takribi olarak tar:! eder. Maymun ve domuz anatomisi üzerisde çalışmıştır. Farımakolojiue tertipled:ıği ilaçlara Preparasyon galenik denmclctediT.
Romada sadece hayvan tababetile meşgul olanlaı'ın en meşhuru Publius Vegetius Renatus'dur M. S. 450-500 yıllarında yaşamış ha:kiki bir veter;nerdir.
Bazı tar~hciler kendisine veteriner tababetin babası unvanı vermişlerse de
d~ğerleri bunu kabul etmez. Zamamnda veteriner tabip[ğinin beşeri tabip-Hkten aşağı görülmesini bir türlü ıkabul etımemiş ve bu iki mesleğin daima birbir1nden faydalanacağına işaret etm:ştir. Vegetius ancak 16 ıncı asırda meydana çı;kan eserinde bir çok hastahıldan tad ehniş, bazan ilmı bazan da ampir:k malıımat vermiş~lr. ;Vlalleus ismi al1:nda atların 7 salgın hastalı-ğını anlatmış ve bunları Kontogios ka]'akteri ile izola'syonun faydalarını be-lirtmiştir. Vegetius abdominal hastalıkları pek karışık ve karanlık olarak ka-bul etm.ş:ir. Hastalıklardan korunmanıt! tedaviden daha mühim olduğunu aç~klar ki bu çoık mühimdir.
Bizansta V,terincr tababet: Romadan ayrılmış olan Şaııki Roma İmpa-ratorlıığunda yani Bizansta, veteriner tababct çok değer kazanmıştır. Burada at tababeti ile meşgCıI olanlara Hippiatros denilird:. Halk arasında iyi tanılı-yodardl. Bizansta veteriner tababete at m:ılunıatı yaz:ldıklanndan asırlarca som.ra toplanılan Hippiatr:ka is:mli e;erden öğren;yornz. E~er muhtelif kim-selerin yaz;l~rınınkol1eksiyonudur. Rppiatrikada yazısı bulunan Hımerius, Hierocles ve Apsy,rtus v.s. dir.
Bunların en meşhuru Apsyrtus'dur. Aps,y~us ~1. S. 4 üncü asırda Bursada doğmuştur. Sir Frederik Smith gibi tanınmış veteriner tarihçileri Apsyrtus'u Vet. Tab.nin hakiki babası olarak kabul ederler ve' bunda haiklıdırlarda. çün-ki Apsyrtus'da hİ'ç batıl taraf yok~ur. Tam bor ilim adamı olarak ha.reket et-'miş, her zaman otopsi muayeneleri ile neticeye vaı'mıştır. Buamın bulaşık
tabiatını iyi tanınmış, fa.kat bazen gurm ile karıştırmıştır, burun akıntısının beyinden geldiğine inanmışt;r. 'Bilhass~ hazrm cihazı hastalıkları iY:, mütalaa ed:lmişti:r. Barsakların düğümlenme V.s. gibi patolof1k halleriD:, mide yırtıl-masını otop~ide görmüş ve rektal muayeneleri sancılarda Tedavıi maıksadıyla kullanmıştır.
islam Medeniyeti dev!fnde ve-.eriner tababet : Bundan sonra Avrupada karanlık çağ:n başladığını; Veteriner tabahetin de diğer ilimlerle beraber ya-vaş yaya-vaş islam dünyasına geçtiğini görmrk~eyiz. Bu naıkil evveliı cski Yu-nanca eserler:,n Arapçaya tcrcümcs-ile başlar. Daha sonra telif devrine geçiI-miştr. At tababeti atı çok seven islam milletler elinde çok ilerlemeler gös-termiştir. Bilhassa diş tahabeti, doğum bilgisi, esHl bilgisi, ayıplar, çeşitli cerrahi operasyon {embryotomi ve çok ileri teknikle kastrasyon) ve hepsin:iI1 üzerinde nalbandi ve tedavi naııannın kuııanılışı çok teHmül etmiştir. İslam dünyasında görülen hu ilerleyiş Bönesansta tesirini çok göstermiştir.
Avrupa_da Orta Çağda Veteriner Tababei: Avrupada 13"14 üncü asırda başlamış olan -kımıldamalar, Ve'terincr tababet sahasında en çok İtalya bil-hassa S:cilyada ,kendis,iın'i gösterir. İmpara~o~ Frederiek 11. nin teşvı;ki- ile Jor-elanus Ruffus arapça eserlerden :'stifade ederek, asırlardan beri ilk defa Av-rupada Veterilıer tabahete <ıit iyi bir eser yazmıştır. Daha sonra Lourens
Bu-sim gene kıymetli b:il" eser bırakmıştır. 16 ncı asırla beraber Rönesans haki-katen her sahada başlamıştır. Bütün ilimIerde görülen Rönesans, veteriner tababette de görülür. Bu asrın en mühim olayı Cm'lo Rillni'ni:rı asnn sonunda at ana~omisi hakkında yazdığı eserdir. Bu ilk at anatomi,sidir. Yanı Carlo Rui-ni'de Veteriner anatüminin babasıdır.
Bunda.n sonra Veteriner tababet d~ğer ilimIere muvazi bir yol tftkip ederek zooloji, biyoloji ilimlerinde yapılan yeniliklerden çok faydalanınıştır. 17 nci yüz yılda Leeuwenho,-'k tarafından ku11anı ian m'ikroskop, vetel'iner tababete çok hi7Jmet etmiştir. Gene .aynı asırda Harveyin deveranı ,keşfi ve diğer fizyolo-ji, biyoloji ve ana,tomi araştırmaları artık veteriner tababeti tamamiyle müsbet yolasokmuştur. Solleysel L~c bu asrın en tanınmış veteriner hekimi ve yaza-ndır.
18 ;nci asırda bir çok h:ırpler neticesinde harp ıhayva.nı .olan atların çoğu telef olmuştu. Ve dahcL ziyade 18 inci asrın :ık yarısında Avrupada' büküm ~ii-ren sığır vebası mekteplerin açılışında en' önemli rolu oynarmıştır.
. 18 ~nci asrın ar~~~ına doğru bir çok Avrupa memleıketler~ veteriner taba. betininl önemini görerek Kralların emirlerile veteriner sanatını mekt'1,)lerde
i'lmi. b\ şekilde ..okutulmasına başlanmıştır.
176:3 de Claude BOIITgelat Fransada Lyon şehrinde ilk veteriner
meik-teb:ni açmıştır. Bu sebep~enkendis!ne ":Vlodem veteriner ilminin babası"ün-vanını vermemiz gerekmektedir.
Bunu müteakip 18 inci asrın sünuna kadar 35 sene içinde Batı Avrupada z5 ve~eriner mekteb;. açılmıştır ki bu da veterinerlere alan' ihtiyacı açık şe-kilde gösteNl1iştir. Ve bu iıhtiyaç günden güne artmaktadır.
Türkiyede ilk mektep 1835 de açılımıştır.
Dünyaann her taraıfında. her gün yeni veteriner mektepleri:ne İhtiyaç duyulmaktadır. Yakında Türkiyede ikinci bir Veteriner Fakültesi daha ku-rulacaktır.
SUMMARY
The vetcr:,nary medicine which supposed to bogin with 1fhe domestication af the animals, develüped Hrstly in the most civili.zed ooııntries in the anci-ent h:story as India. Egypt and Mesopotomia.
After the transm:,sson .of those civilzaticns gradually.:from the above men-tioned count.ries tü Greek Land, the veterinary medicine became more scien-tific am:mg tıhe ancient Greeks. Some real developments olsa taok place in Byzantium Emp:Te af ter the ancient Home. In the M~ddle Ages tlhe veterinary
•
mooicine advancoo mostly in İslamic countries. This branch ofscience had
opportunity to progress after e3tablishment of the special Veterinary sclıools tirsly İn France in the XVII th century.
LİTERATÜR
1 - Erk. N.: XVI ncı Asır Veteriner Hekimliği ve bu asra ait eserler, Ankara, 1955. 2 - Leclımiche. E.: Histoire De La Medicine Veterinaire, TouIouse, 1936.
3 - M.et:1ler. C.: History of Medicine. PhiIadelphia, 1947.
4 - Smith. F.: The Early History of Veterlnary Literature Vol. 1, London, 1919. 5 - Smithcors.
ı.
F.: The Ve:erinary MedicinI of Ancient Civİ!lizatons, MSUVeterinarian, 13-24. 1955.
,
6 - Sımiihcors l. F.: Blaines. Hisıiıory of Vet€rinaty Medicine tü 1800,
