---Beslenme ve D iyet D ergisi/ J N u tr and Diet 32(I):27-36/2005
BATIKENT 2 NOLU SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE BİR
SİTEDE OTURAN 18 YAŞ VE ÜZERİ KADINLARIN
KENDİ VUCUT AĞIRLIKLARINI DEĞERLENDİRMELERİ,
OBEZİTE SIKLIĞI VE OBEZİTEYİ ETKİLEYEN BAZI
FAKTÖRLER
Dr. A li Naci Y ILDIZ*, Int. Dr. Serkan D U R A N **, Int. D. Zeliha G Ü L E R * * _ Int. Dr. Ziya Sercan G Ü R SEY **, Int. Dr. Ç iğdem H İM M E T O Ğ L U **, Int. Dr. Benan K A SA PO G LU **, Int. Dr. Eda Didem K U R T**, Prof. Dr. N azm i BİLİR ***
Ö Z E T
Batıkent 2 Nolıı Sağlık Ocağı Bölgesinde bulu nan bir sitede 1-8 Ağustos 2003 tarihleri arasın da ik a m e t eden 18 y a ş ve ü ze ri k a d ın la rd a obezite sıklığını ve bazı sosyodemografık özellik ler ile obezite arasındaki ilişkinin saptanm ası amacı ile yapılan bu çalışma tanımlayıcı nitelik tedir, Araştırma grubunu 202 kadın oluşturmak tadır. Veriler yüz yüze anket yöntemi ile toplan mıştır. Araştırm a kapsam ındaki kadınların yaş ortalaması (±S) 38.04 ± 13.12 yıldır. Beden kitle in d e k s i d e ğ e r le n d ir m e s i s o n u ç la r ın a g ö re araştırma grubundaki kadınların %5.0' i zayıftır, %55.0' i normal vücut ağırlığında iken, %29.7' si fa zla kilolu, %10.3' it obezdir. Beden kitle indek
si değerleri şişm an grupta olanların % 70.0 7
kendini şişman olarak nitelendirirken, geri kalan % 30.0‘ u da fa zla kilolu olarak değerlendirmek tedir. Normal beden kitle indeksine sahip kadın ların yaklaşık üçte ikisi (% 59.1) kendini normal kiloda değerlendirirken, %32.7'si fa zla kiloları olduğunu, % 3.7' si de şişman olduğunu düşün mektedir. Beden kitle indeksi fa zla kilolu gnıbun- da olan kadınların yarısından fa zla sı (%55.0) fa z la kiloları olduğunu düşünürken, % 35' i de şişm an olduğunu düşünm ektedir. Beden kitle indeksi değerleri za y ıf grubunda olan kadınların %30.0' u normal kiloda olduğunu düşünmektedir (X2= 170.10, p< 0.001). H ayatlarının bir döne minde evlenmiş olanlarda obez ya da fa zla kilolu olm a sıklığı (% 49.6), bekarlara (%11.8) göre daha yüksektir (X2= 36.01, p<0.001). Menapoza
* D r, P h D , Ö ğ re tim G ö re v lis i, H a c e tte p e Ü n iv e r s ite s i T ıp F a k ü lte s i H a lk S a ğ lığ ı A n a b ilim D a lı
** ln t D r, H a c e tte p e Ü n iv e r s ite s i T ıp F a k ü lte s i
* * * D r, P ro f, Ö ğ r e tim Ü y e s i, H a c e tte p e Ü n iv e r s ite s i T ıp F a k ü lte s i H a lk S a ğ lığ ı A n a b ilim D a lı
giren kadınların %78.4' ü, girmeyen kadınların % 27.1' i obez y a da fa z la kilolu grubundadır (X2= 46.71, p<0.001). En az bir doğum yapm ış olan kadınların %55.3' ü, hiç doğum yapmamış o la n la rın % 1 1 .4 'ü o b e z y a da f a z l a k ilo lu grubundadır (X2— 46.04, p< 0.001). Araştırm a kapsam ındaki kadınlardan çalışanların % 5.2' sinin, çalışmayanların %13.6' sının beden kitle indeksi şişm an sınırlarındayken, çalışanların çoğunluğunun (%70.1) çalışmayanların %45.6' sının normal sınırlardadır (X2= 13.48, p<0.01). Sağlık hizmetleri kapsamında, beslenme ile ilgili sürdürülecek çalışm alarda obezite konularına önem verilmelidir Bu çalışmalarda evli, doğum ya p m ış, m ena po za g irm iş ka d ın la r ö n celikli gruplar olmalı, bireylerin kendi vücut ağırlık larını değerlendirmeleri dikkate alınmalıdır. A nahtar kelimeler: Şişmanlık, beden kitle indek si, kadın
A B S T R A C T
S e lf- e v a lu a tio n o f B o d y W eig ltt, O b e s ity Prevalence and Sorne o f the Factors A ffectin g O b esity A m o n g W om en, A g e d 18 a n d över, Living in a Group o f Apartm ents in Batıkent-2 Primary H ealth Çenter Area
This is a deseriptive study aimed to determine the obesity prevalence, the relationships bet\veen obesity and some o f the sociodenıographic char- acteristics am ong women, aged 18 yea rs and över, living in a group o f apartments in Ba tikent- 2 P rim a ry H ea lth Ç en ter area bet\veen 1-8 Aııgust, 2003. The study group consisted o f 202
2 8 Y IL D IZ A ., D U R A N S., G Ü L E R Z ., G Ü R S E Y Z S ., H İM M E T O Ğ L U Ç ., K A S A P O Ğ L U B ., K U R T D ., B İL İR N.
women. The data vvere collected via face-to-face questionnaire. The mean (±S) age o f the vvomen in this study was 38.04 ± 13.12 years. According to the results o f body mass index (BMI) evalua- tion o f these women, 5.0% o f them were under- weight, 55.0% were normal, 29.7% were over vveight and 10.3% were obese. Seventy percent o f yvomen vvith a B M I c la ss ifıe d as o b ese were d efin in g them selves as obese, the rem a in in g 30.0% as overweight. Approximately two-thirds (59.1%) o f vvomen vvith normal B M I were defin ing themselves as normal, 32.7% as overvveight and 3.7% as obese. More than h a lf (55.0%) o f vvomen vvith BM I classifıed as overvveight were evaluating themselves as overvveight and 35.0% as obese. Thirty percent o f vvomen vvith BM I clas- sifıed as undenveight vvere defining themselves as normal (X*=170.10, p<0.001). The ratio o f obese and overvveight was greater among vvomen who have been married some time during their lives (49.6%) com pared to vvomen vvho have never got married (%11.8) (X2=36.01, p<0.001). 78.4%) o f po stm enopausal and 27.1% o f pre- m enopausal vvomen in this stud y vvere in the obese or overvveight group (X2=46.71, p<0.001). 55.3% o f vvomen vvho have got at least one child and 11.4% o f vvomen vvho have never given birth to a child vvere in the obese or overvveight group (K2^ 46.04, p<0.001). 5.2% o f vvomen vvho had occupation and 13.6% o f vvomen vvithout occu- pation had a BM I classifıed as obese, vvhereas most o f the vvomen (70.1%) vvith an occupation and 45.6% o f vvomen vvithout an occupation had a BM I classifıed as normal QP= 13.48, p<0.01). Within the concept o f health services, importance should be given to subjects o f obesity in the fo l- lovving studies about nutrition. In these studies, married, gravida and postm enopausal vvomen should be the priority groups and self-evaluation o f body vveight o f the individuals should be taken into consideration.
Key fVords: Obesity, body mass index, vvomen
GÎRİŞ
Birçok hastalıkla ilişkisi olan ve son yıllarda en önemli sağlık sorunlarından biri haline gelen şiş manlık (obezite); vücuttaki yağ miktarının sağlığı bozacak düzeyde artmasıdır (1). Diğer bir tanım la vücut ağırlığının yaş, cinsiyet ve boy uzun luğuna göre belirlenmiş olan standart değerlerin %20 veya daha ü zerin de o lm a sıd ır (2 ). Şişm anlık, k işin in estetik olarak kötü görünümünün yanında kardiovasküler hastalıklar, diabetes mellitus, solunum sistemi, gastrointesti- nal sistem, genitoüriner sistem ve deri hastalık ları gibi birçok sağlık sorunu için risk oluştur maktadır.
Dünyada, ülke ortalamaları % 5-22 arasında değişm ekle birlikte çoğu Avrupa ülk esin de yetişkin nüfusun üçte birinin kilolu, onda birinin ise obez olduğu araştırmalarla gösterilmiştir. Türkiye'de son on yılda şişm anlık sıklığında artışlar (erkeklerde kilolu olma % 19, şişmanlık %3; kadınlarda kilolu olma %27, şişmanlık %30) olduğu bilinmektedir (3). Son on yılda fazla kilolu olma ve obezite sıklığı % 10-40 oranında artmıştır. Bu artıştaki en önemli öğenin uzun süreli pozitif enerji dengesinin oluşması yani kişinin harcadığından daha fazla enerji alması ve sedanter yaşam durumu ile ilişkili olduğu belir tilm ektedir. E p id em iy o lo jik ça lışm a la rın sonuçları yaş, cinsiyet gibi demografik faktör lerin, eğitim d ü zey i, m edeni durum gibi sosyokültürel faktörlerin, ayrıca biyolojik faktör lerin ve beslenme alışkanlıklarının, sigara-alkol tüketim i ve fiz ik se l a k tiv ite a z lığ ı gibi davranışsal faktörlerin ob ezited en sorumlu olduğunu göstermektedir(4).
O bezite, neden olduğu sa ğ lık sorunları ile günümüzde toplam sa ğ lık h izm etleri k u l lanımının yaklaşık %4-8'ini oluşturan önemli bir ekonomik yüktür. Üretkenlik kaybından kay naklanan dolaylı maliyet daha da yüksek olabilir. Obezite prevalansının yüksek olduğunu ve art tığını gösteren bilgilerin ışığı altında ülkelerdeki yaşlı popülasyonların giderek artan bir kronik hastalık yükü ile karşı karşıya g e ld iğ i
B a tık en t 2 N olu Sağlık O cağ ı B ölgesinde B ir S itede O turan 18 Y aş v e Ü zeri K adınların
K endi V u cu t A ğırlıklarını D eğerlendirm eleri, O b ezite Sıklığı v e O beziteyi E tkileyen B azı F aktörler
2 9
söylenebilir (4).
Bu çalışma Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı böl gesinde bulunan sitede 1-8 Ağustos 2003 tarih leri arasında ikamet eden 18 yaş ve üzeri kadın larda;
1) Obezite sıklığının,
2) Kendi vücut ağırlıklarını değer lendirmelerinin,
3) Bazı sosyodemografik özellikler ile beden kitle indeksi arasındaki ilişkinin saptanması,
4) Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı'nın çalış malarına ve obezite ile ilgili çalışmalara katkıda bulunulması amacıyla planlanıp yürütülmüştür.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ve GEREÇLER
Araştırma tanımlayıcı tipte epidemiyolojik bir çalışmadır. Araştırma bölgesi, Batıkent-2 Nolu Sağlık Ocağı bölgesinde bulunan 364 haneli bir sitedir, araştırma grubunu 1-8 Ağustos 2003 ta rihleri arasında evde bulunan 18 yaş üzeri 202 kadın oluşturmaktadır. Yaz dönemi olması nedeniyle sitede yaşayan 18 yaş ve üzeri kadın ların tamamına ulaşılamamış olması araştırmanın sınırlılığını oluşturmaktadır.
Ön deneme, Batıkent 1 Nolu Sağlık Ocağı böl gesinde bir sitede ikamet eden 18 yaş ve üzeri 30 kadın ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma için gerekli izinler site yöneticilerinden ve araştırma grubundan alınmıştır. Araştırmaya katılan site sakinlerine araştırmanın amaçlan açıklanarak bilgi verilmiştir. Araştırmanın sonunda elde edilen veriler bir rapor haline getirilip Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı sorumlu hekimine sunulmuş tur. Obez olduğu belirlenen kişiler gerekli bilgi ve gerekiyorsa tedavi alabilmeleri için sağlık ocağına yönlendirilmiştir. Araştırma sonuçları doğrultusunda hazırlanan, yeterli ve dengeli beslenme, obezite konularını içeren bir broşür site sakinlerine dağıtılmıştır.
Veriler yüz yüze anket yöntemi ile toplanmıştır. Bir dairede yaşayan 18 yaş ve üzeri kadın sayısı birden fazlaysa hepsi ile ayrı ayrı görüşülmüş ve
hepsi araştırmaya dahil edilm iştir. G idilen dairede 18 yaş ve üzeri kadın ikamet etmiyorsa bu durum not edilmiştir; ikamet ediyor fakat o an evde değilse o daire bir kez daha, tercihen aynı gün farklı bir saatte, yeniden ziyaret edilmiştir. Yine evde bulunamayanlar bir kere de hafta sonu olmak üzere toplam üç defa ziyaret edilmiştir.
Boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçüm leri yapılmış, bu konuda araştırmacılar eğitilmiş, standardizasyon için tek kişi ölçümleri yaparken diğer araştırmacılar anketleri uygulamıştır. Vücut ağırlığını ölçmek için bir adet ev tipi baskül ve boy uzunluğunu ölçmek için bir adet mezura kul lanılmıştır. Her beş ölçümden sonra baskülde ayarlama yapılmıştır.
Analizler Epi Info 5.0 istatistik paket programın da yapılmıştır. Araştırma 21 Temmuz-29 Ağustos 2003 tarihleri arasında tamamlanmıştır. Saha çalışmaları 1-8 Ağustos 2003 tarihleri arasında yürütülmüştür.
A r a ş tır m a d a K u lla n ıla n T a n ım v e K r ite r le r :
Obezite (şişmanlık): Beden kitle indeksinin 30 kg/m2 'nin üzerinde olması şişmanlık olarak kabul edilmiştir.
Beden Kitle İndeksi (BKİ): Vücut ağırlığının (kg olarak), boy uzunluğunun (metre cinsinden) karesine bölünmesiyle hesaplanır. Beden kitle indeksi; zayıf: < 18.50, normal: 18.50-24.99, fazla kilolu: 25.00-29.99, şişman: 30.00-39.9, aşırı şişman: 40.00 kg/m 2 ' ve üzeri olarak sınıflandırılmıştır (4-6).
B U L G U L A R
Araştırma kapsamındaki kadınların (202 kişi) bazı sosyodemografik özellikleri Tablo 1 de, kendi vücut ağırlıklarını algılamalarına ilişkin kaışılaştınnalı bulgular Tablo 2-4' de verilmiştir. Araştınna kapsamındaki kadınların yaş ortala ması (±S) 38.04 ± 13.12 yıldır, dörtte üçü (%74.8) menopoza girmemiştir. Yarısından fazlası (%56.6) 1 ila 3 doğum yapmıştır. Yine yansından fazlasının (%58.0) 1 ile 3 yaşayan
Y IL D IZ A., D U RA N S., G ÜLER Z., G Ü R SEY Z S „ H İM M E T O Ğ L U Ç .( K A S A P O Ğ L U B., K U R T D ., B İL İR N.
Tablo 1: Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesinde Bir Sitede Yaşayan 18 Yaş ve Üzeri Kadınların Bazı Sosyodemografik Özelliklerinin Dağılımı (Ankara, Ağustos 2003).
S o sy o d em o g ra fik Ö zellik Sayı %
Y a ş G ru b u (Yıl) 18-24 42 2 0 .8 25-34 51 2 5 .2 35-44 40 19.8 4 5 -8 4 69 31 .2 M ed en i D urum Evli 131 64.9 B ekar 51 25.2 D ul, B oşanm ış 20 9.9 Ö ğrenim D urum u
O kuryazar ancak ilkokul m ezunu değil 3 1.5
İlkokul m ezunu 25 12.4
O rtaokul m ezunu 19 9.5
Lise m ezunu 86 42.7
Ü niversite m ezunu 59 29.4
Y üksek lisans m ezunu 9 4.5
TO PLA M ______________________ 202 100.0
Tablo 2: Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesinde Bir Sitede Yaşayan 18 Yaş ve Üzeri Kadınların Beden Kitle İndekslerine Göre Kendi Vücut Ağırlıklarını Değerlendirmelerinin Dağılımı (A nkara,A ğustos 2003).
Beden Kitle Kendi V ücut A ğırlıklarını D eğerlendirm eleri indeksi (kg/m2) " F a z la kilolarım
"Ş işm an ım .” var; am a şişman sayılm am .”
“N orm al kilodayım .”
" Z a y ıfım , birkaç kilo alsam daha
iyi o lu r.”
T O P L A M
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
17.00-18.49 (zayıf) — - 3 30.0 7 70.0 10 100.0 18.50-24.99 (normal) 4 3.7 36 32.7 65 59.1 5 4.5 110 100.0 25.00-29.99 (fazla kilolu) 21 35.0 33 55.0 6 1 0 . 0 - 60 1 0 0 . 0 30.00-39.99 (şişman) 14 70.0 6 30.0 - - - 20 1 0 0 . 0 TOPLAM 39 19.5 75 37.5 74 37.0 12 6.0 200 100.0 ç o c u ğ u v a rd ır. Y a r ıy a y a k ı n b i r k ıs m ı ( % 4 8 .5 ) h a le n d ü z e n li g e lir g e tir e n b ir işte ç a lış m ıy o r k e n % 13.4' ü e m e k lid ir , % 3 8 .1 ' i ç a lış m a k ta d ır. B e d e n k itle in d e k s i d e ğ e r le n d ir m e s i s o n u ç la r ın a g ö r e a r a ş t ı r m a g r u b u n d a k i k a d ı n l a r ı n % 5 .0 ' i z a y ıftır, % 5 5 .0 ' i n o rm a l v ü c u t a ğ ır lığ ın d a ik e n , % 2 9 .7 ' si fa z la k ilo lu , % 10.3' ü ş iş m a n d ır. B e d e n k itle in d e k s i 4 0 .0 'ın ü z e r in d e (m o rb id o b e z ) o la n y o k t u r . O r t a l a m a b e d e n k i t l e i n d e k s i ( ± S ) 2 4 4 ± 4 .5 5 k g ’m 2’dir. B e d e n k itle in d e k s i d e ğ e r le ri ş iş m a n g r u p ta o la n la r ın % 7 0 .0 ' i k e n d i n i ş i ş m a n o la r a k n i t e l e n d i r i r k e n , g e r i k a l a n % 3 0 .0 ' u d a f a z l a k i l o l u o l a r a k d e ğ e r l e n d i r m e k t e d i r . N o r m a l b e d e n k i t l e i n d e k s i n e s a h i p k a d ı n l a r ı n y a k la ş ık ü ç te ik is i ( % 5 9 . 1) k e n d in i n o r m a l k ilo d a d e ğ e r l e n d i r i r k e n , % 3 2 . 7 ’s i f a z l a k i l o l a r ı o ld u ğ u n u , % 3 .7 'si d e ş iş m a n o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e d i r . B e d e n k i t l e i n d e k s i f a z l a k i l o l u g r u b u n d a o l a n k a d ı n l a r ı n y a r ı s ı n d a n f a z l a s ı ( % 5 5 . 0 ) f a z l a k i l o l a r ı o l d u ğ u n u d ü ş ü n ü r k e n , % 3 5 . 0 'i d e ş i ş m a n o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e d i r
B a tık en t 2 N o lu Sağlık O cağı B ö lg esin d e B ir S itede O turan 18 Y aş ve Ü zeri K adınların
K endi V u cu t A ğırlıklarını D eğerlendirm eleri, O bezite Sıklığı ve O beziteyi E tkileyen Bazı F aktörler
3 1
Tablo 3: Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesinde Bir Sitede Yaşayan 18 Yaş ve Üzeri Kadınların Vücut Ağırlıklarım Değerlendirmeleri ile Daha Önce Özel Bir Diyet Uygulama Durumunun Dağılımı (Ankara,Ağustos 2003).
Kendi Vücut Daha Once Diyet Uygulama Durumu
Ağırlıklarını Değerlendirmeleri
Hiç diyet uygulamamış Zayıflamak için diyet uygulamış
TOPLAM
Sayı % Sayı % Sayı %
‘’Şişmanım.” 20 57.2 15 42.8 35 100.0
"F azla kilolarım var; ama şişman sayılm am .”
37 50.0 37 50.0 74 100.0
"N orm al kilodayım.” 59 82.0 13 18.0 72 100.0
‘'Zayıfım, birkaç kilo alsam daha iyi olur.”
11 91.6 1 8.4 12 100.0
TOPLAM 127 65.8 66 34.2 193* 100.0
* Vücut ağırlığını değerlendirirken ‘'K ararsızım ” ifadesini kullananlar ve hastalık nedeniyle diyet uygulayanlar analize dahil edilmemiştir.
(X2= 170.10, p<0.001) (Tablo 2).
Araştırma kapsamındaki kadınların çoğunluğu (%63.9) daha önce özel bir diyet uygulamamıştır. Özel bir diyet uygulayanların çoğunluğu (%90.4) kilo vermek için diyet uygulamıştır. Şişmanım diyenlerin %42.8 i, fazla kilolarım var ancak şiş man sayılmam diyenlerin %50.0' si, normal kilo dayım (ağırlıktayım) diyenlerin % 18.0' i, zayıfım diyenlerin %8.4' ü daha önce zayıflamak amacı ile diyet yapmıştır (X2=21.28,p<0.001) (Tablo 3). Kilo almak için diyet uygulayan kadın yoktur.
Kendi vücut ağırlığını değerlendirirken "Şişmanım" ifadesini kullanan kadınların yak
laşık yarısı (%51.3) son 1 yıl içerisinde vücut ağırlığının arttığını, ancak % 12.8' i vücut ağır lığının azaldığını ifade etmiştir. Normal kiloda olduğunu düşünen kadınların üçte ikisi (%60.9), kendini şişman olarak değerlendirenlerin %35.9' u vücut ağırlığının son bir yıl içinde değişmediği ni ifade etmiştir. "Zayıfım, birkaç kilo alsam daha iyi olur" ifadesini kullanan kadınlardan %41.7' si son bir yıl içinde vücut ağırlığının azaldığını; yarısı değişmediğini, sadece %8.3'ü arttığını belirtmiştir (Tablo 4).
Araştırma kapsamındaki 18-34 yaş grubu kadın ların çoğunluğunun (%76.7) beden kitle indeksi normal sınırlarda iken, 45-84 yaş grubundaki
Tablo 4: Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesinde Bir Sitede Yaşayan 18 Yaş ve Üzeri Kadınların Vücut Ağırlıklarını Değerlendirmeleri ile Son Bir Yıl içerisinde Vücut Ağırlığındaki Değişimin Dağılımı (Ankara,Ağustos 2003).
Kendi Vücut A ğ ır lık la r ın ı Son Bir Yıl içerisinde Vücut Ağırlığı
Değerlendirmeleri Azalan Değişmeyen Artan TOPLAM
Sayı % Sayı '3/o Sayı % Sayı %
‘'Şişm anım .” 5 12.8 14 35.9 20 51.3 39 100.0
"F azla kilolarım var; 11 14.7 34 45.3 30 40.0 75 100.0
ama şişman sayılm am .”
"N orm al kilodayım .” 23 31.0 45 60.9 6 8.1 74 100.0
"Z ayıfım , birkaç kilo 5 41.7 6 50.0 1 8.3 12 100.0
alsam daha iyi olur.”
TOPLAM 44 22.0 99 49.5 57.0 28.5 200* 100.0
3 2 Y IL D IZ A ., D U R A N S ., G Ü L E R Z ., G Ü R S E Y Z S ., H İ M M E T O Ğ L U Ç „ K A S A P O Ğ L U B ., K U R T D ., B İ L İR N.
Tablo 5: Batıkent 2 Nolu Sağlık Ocağı Bölgesinde Bir Sitede Yaşayan 18 Yaş ve Üzeri K adınların Bazı Özelliklerine Göre Beden Kitle İndekslerinin Dağılımı (Ankara,Ağustos 2003).
Beden K itle İndeksi (kg/m 2) TOPT AM
17.00-18.49 18.50 -24.99 25.00-29.99 (fazla 30.00-39.99
(zayıf) (norm al) kilolu) (şişm an)
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
Y aş G ruplan (Yıl)
18-24 6 14.2 34 81.0 2 4.8 42 100.0 25-34 4 7.9 37 72.5 9 17.6 1 2.0 51 100.0 35-44 - - 20 50.0 14 35.0 6 15.0 40 100.0 45-84 - - 20 29.0 35 50.7 14 20.3 69 100.0 M edeni D urum u Evli 3 2.3 68 51.9 43 32.8 17 13.0 131 100.0 B ekar 7 13.7 38 74.5 6 11.8 - - 51 100.0 D ul/ - - 5 25.0 11 55.0 4 20.0 20 100.0 B oşanm ış
H alen Ç alışm a Durum u
Çalışm ayan 9 7.2 57 45.6 42 33.6 17 13.6 125 100.0 Ç alışan 1 1.3 54 70.1 18 23.4 4 5.2 77 100.0 D oğum sayısı Hiç doğum 6 8.6 56 80.0 8 11.4 - - 70 100.0 yapmamış 1-3 3 2.6 51 44.7 45 39.5 15 13.2 114 100.0 4-6 1 5.6 4 22.2 7 38.9 6 33.3 18 100.0
Menapoza Girme Durumu Menopoza Girmeyen 10 6.6 100 66.2 33 21.9 8 5.3 151 100.0 1-9 yıldır - - 7 21.9 18 56.2 7 21.9 32 100.0 menopozda olanlar 10-19 yıldır menopozda olanlar * 4 25.0 7 43.8 5 31.2 16 100.0 20-49 yıldır menopozda olanlar ' ” 2 66.7 1 33.3 3 100.0 TOPLAM_________ 10 5.0 111 55.0 60 29.7 21 10.3 202 100.0
lerin yaklaşık yarısının (%50.7) beden kitle indeksi fazla kilolu grubundadır. Yaş grubu 45-84 olan kadınların %20.3' ü obez iken 18-24 yaş grubu kadınlarda obez yoktur; fazla kilolu olan ların yüzdesi sadece %4.8' dir (Tablo 5). Kırk yaş altındaki kadınların % 14.6' sı, 40 yaş ve üstünde ki kadınların %69.9' u obez ya da fazla kiloludur (X2=67.24, p<0.00.1).
Araştırma kapsamındaki bekar kadınların %74.5' inin, evli olanların %51.9' nun, dul veya boşan mış olanların %25.0' inin beden kitle indeksi nor mal sınırlardadır. Bekar olan kadınlarda obez
yokken, fazla kilolu olanların yüzdesi sadece % 11.8' dir. Evli kadınların % 13.0' ü obez iken, dul veya boşanmış olanların %20'si obez grubuna girmektedir. Hayatlarının bir döneminde evlen miş olanlarda obez ya da fazla kilolu olma oran ları (%49.6), bekarlara (% 11.8) göre daha yük sektir bu farklılık istatistiksel olarakta anlamlıdır (X2=36.01, p<0.001) (Tablo 5).
Araştırma kapsamındaki kadınlardan çalışanların %5.2' sinin çalışmayanların % 13.6' sının beden kitle indeksi şişman sınırlanndayken, çalışanların çoğunluğunun (%70.1) çalışmayanların %45.6'
B atıkent 2 N o lu Sağlık O cağı B ölgesinde B ir Sitede O turan 18 Y aş v e Ü zeri K ad ın ların
K endi V ucut A ğırlıklarını D eğerlendirm eleri, O bezite Sıklığı ve O beziteyi E tkileyen B azı Faktörler
3 3
sının normal sınırlardadır (X2- 13.48, p<0.01) (Tablo 5).
Araştırma kapsamındaki kadınlardan hiç doğum yapmamış olanların %80.0 'inin beden kitle indeksi normal sınırlarda iken, 1 ile 3 sayıda doğum yapmış (%56.4) olanların sadece % 44.7'sinin beden kitle indeksi normal sınırlar dadır. Dört ile 6 sayıda doğum yapmış olanların çoğunluğunun ( %72.2) beden kitle indeksi fazla kilolu ve şişman grubuna girmektedir (Tablo 5). En az bir doğum yapmış olan kadınların %55.3 ü, hiç doğum yapmamış olanların % 11.4 ü obez ya da fazla kilolu grubundadır bu durum istatis tiksel olarakta anlamlıdır (X2= 46.04, p<0.001). Araştırma kapsamındaki kadınlardan menopoza girmemiş olanların çoğunluğunun (%66.2) beden kitle indeksi normal sınırlardayken, menopoza girmiş olan kadınların sadece %21.6'sının beden kitle indeksi normal sınırlardadır. Menopoza girmemiş olanlarda fazla kilolu ve şişman olan ların yüzdesi sadece %27.2 iken, menopoza gir miş olan kadınlarda bu oran %78.4'dür. Menopoza girmemiş kadınlarda zayıf olanların oranı %6.6 iken menopoza girmiş kadınlardan beden kitle indeksi zayıf grubuna giren kadın yoktur. Menapoza giren kadınların %78.4 ü, girmeyen kadınların %27.1 i obez ya da fazla kilolu grubundadır, bu farklılık istatistiksel olarakta anlamlıdır (X2= 46.71, p<0.001).
T A R T I Ş M A
Araştırmaya katılan 202 kadından %10.3'ü beden kitle indeksi değerlerine göre obez, %29.7 si ise fazla kiloludur. Beden kitle indeksi 40.0 kg/m2'ın üzerinde (morbid obez) olan yoktur. Avrupa' da bu konuda yapılmış geniş kapsamlı bir çalış manın sonuçlarına göre obezite prevalansı erkeklerde ortalama %15, kadınlarda ortalama %22 dir. Fazla kilolu olma ise erkeklerde, kadın lara göre daha sıktır. Yaşlan 35-65 yıl arası olan
A v r u p a lIla r ın yarısından fazlasında fazla kilo veya obezite söz konusudur. Genel prevalansın erkeklerde % 10-20, kadınlarda % 15-25 arasında olduğu kabul edilebilir. Erkeklerde kilolu olma % 19, şişmanlık %3; kadınlarda kilolu olma %27,
şişm anlık %30 olarak belirlenm iştir (3). Araştırma grubundaki kadınlarda obezite sıklığı Avrupa ve Türkiye değerlerinin altındadır.
Diyet yapma durumu ile kendi vücut ağırlığını değerlendirme arasında bir ilişki saptanmıştır. Diyet uygulamayan kadınların %15.5'i kendisini 'şişman', %28.7'si 'fazla kilolu', %45.7'i 'normal kiloda' nitelendirmiştir. Diyet uygulayanlann ise %27.0'si kendisini 'şişman', %56.1'i 'fazla kilolu', %19.7'si 'normal kiloda' olarak nitelendirmiştir. Araştırma sonuçlanna göre kendisini 'şişman' ve 'fazla kilolu' olarak değerlendiren kadınlar daha fazla diyet yapmaktadır. Diyet yapmayanların çoğunluğu ise kendisini 'normal kiloda' değer lendirmektedir (X2=21.28, p<0.001). Obezite konusunda sürdürülecek çalışmalarda, özellikle topluma yönelik eğitim çalışmalarında normal vücut ağırlığında olmasına karşın zayıflama amaçlı diyet yapma eğiliminde olan kadınlar özel önem taşımalıdır. Yapılan diğer bir çalışmada da kendisini şişman ve fazla kilolu olarak nite
lendiren kadınlann daha düşük bir vücut ağırlığı na ulaşma isteği içinde olduğu ve buna göre daha fazla kilo kontrolüne yöneldikleri gösterilmiştir (7). Amerika Birleşik Devletleri'nde koleje giden kadınlar arasında yapılan bir çalışmada ise gerçek vücut ağırlığı ile kendi vücut ağırlığını değerlendirmesi arasında daha fazla uyumsuzluk olan kadınların daha fazla diyet yapma eğili minde oldukları bulunmuştur (8). İngiltere'de kadınlar ve erkekler arasında yapılan bir çalışma da vücut ağırlığını azaltma isteğinde vücut ağır lığının fazlalığından çok vücut yapısının etkili olduğu belirlenmiştir (9).
Araştırma kapsamındaki kadınların beden kitle indeksi zayıf grupta olanların %70.0' i kendi vücut ağırlığını değerlendirirken "Zayıfım, birkaç kilo alsam daha iyi olur" ifadesini kullanırken, hiçbiri şişman ya da fazla kilolu olduğunu düşün memektedir. Beden kitle indeksi şişman grupta olanların ise %70.0' i kendini şişman olarak nite lendirirken, geri kalan %30.0' u da fazla kilolu olarak değerlendirmektedir. Normal beden kitle indeksine sahip kadınların yaklaşık üçte ikisi (%59.1) kendini normal kiloda değerlendirirken,
3 4 Y IL D IZ A ., D U R A N S., G Ü L E R Z ., G Ü R SE Y Z S ., H İM M E T O Ğ L U Ç ., K A S A P O Ğ L U B ., K U R T D ., B İL İR N.
%32.7' si fazla kilolan olduğunu, %3.7' si de şiş man olduğunu düşünmektedir. Beden kitle indek si fazla kilolu grubunda olan kadınların yarısın dan fazlası (%55.0) fazla kiloları olduğunu düşünürken, %35.0 i de şişman olduğunu düşün mektedir. Danimarka'da yapılan bir çalışmada kadınların %39'unun fazla kilolu ya da şişman olduğu tespit edilirken, %52'sinin kendini normal kiloda değerlendirdiği bulunmuştur. Aynı çalış mada fazla kilolu ve şişman olanlarda diyet yapma ve kilo verme isteğinin yoksunluğu da tespit edilmiştir (10).
Kendi vücut ağırlığını değerlendirirken "Şişmanım." ifadesini kullanan kadınların yarısından fazlasının (% 51.3) son bir yıl içerisinde vücut ağırlığı artmış; ancak sadece %12.8' inin vücut ağırlığı azalmıştır. Normal kiloda olduğunu düşünen kadınların üçte ikisinin (%60.9) vücut ağırlığı son bir y ıl içinde değişmemişken, kendini şişman olarak değer lendirenlerin sadece %35.9' nun vücut ağırlığı son bir yıl içinde sabit kalmıştır. "Zayıfım, birkaç kilo alsam daha iyi olur." ifadesini kullanan kadınların % 41.7' sinin son bir yıl içinde vücut ağırlığı azalmış; yansının değişmemiş ve sadece % 8.3' ünün vücut ağırlığı artmıştır. Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan bir araştırmada kendi vücut ağırlığı konusunda daha katı değer lendirmeler yapan, kendine güveni ve vücut ağır lığıyla ilgili memnuniyeti daha az olan kadınların vücut ağırlıklarını azaltmada daha başarısız oldukları bulunmuştur (11). Aynı konuda İngiltere'de kadın ve erkeklerde yapılan bir çalış mada şişman kişilerin, erkeklerde kadınlara göre daha az olmak üzere, kendi vücut ağırlıklarını doğru bir şekilde algıladıkları; ancak çoğunun vücut ağırlığını azaltma girişiminde olmadığı bulunmuştur(12). İngiltere'de kadınlar arasında yapılan bir başka çalışmada daha yüksek değer lerde bel-kalça oranına sahip kadınların vücut ağırlığını azaltmada daha az başarılı olduğu; çünkü istedikleri beden imgesine daha az ulaşa bildikleri bulunmuştur (13). Obezite konusunda sürdürülecek müdahale çalışmaları hedef grubun kendi vücut ağırlıkları konusundaki görüşlerini ve son dönemdeki vücut ağırlığı değişikliklerini
dikkate almalıdır.
İngiltere, H ollanda ve A m erika B ir leşik Devletleri' nde yapılan çalışmalarda erkeklerde ve kadınlarda 50-60 yaşlarına kadar artan yaşla birlikte obezite prevalansında da artış görülmek tedir (4). Obezite sıklığının 50-60 yaşlarına kadar yaşla arttığı, bu yaştan sonra obezite prevelan- sının azaldığı saptanmıştır (14). Bu araştırma kapsamındaki kadınlarda ise y aşla birlikte obezite sıklığının arttığı saptanmıştır.
Bekar olan kadınlarda obez yokken, fazla kilolu olanların yüzdesi sadece % 11.8' dir. Evli kadın ların %13.0 ü obezken, dul veya boşanmış olan ların %20.0' si obez grubuna girm ektedir. Hayatlarının bir döneminde evlenmiş olanlarda obez ya da fazla kilolu olma oranları (%49,6), bekarlara (%11.8) göre daha yüksektir bu fark lılık istatistiksel olarakta anlamlıdır (X2=36.01, p<0.001). Bireylerin medeni durumunun obezite üzerindeki etkisini inceleyen bir başka çalışmada da, yaş ve eğitim faktörleri kon trol altına alındığında, evli veya önceden evlenmiş birey lerin hiç evlenmemişlere göre daha yüksek beden kitle indeksine sahip oldukları bulunmuştur (15). Genel olarak evli erkek ve kadınlar daha fazla kilolu ya da obez olmaktadır. Bir başka çalışma daysa medeni durumun obezite üzerindeki etki sinin evli veya önceden e v len m iş erkekler üzerinde belirgin olduğu belirtilmekte; kadınlar da bu etkinin belirgin olmadığı üzerinde durul maktadır (16). Araştırma kapsamındaki kadınlar dan, en az bir doğum yapmış olan kadınların %55.3' ü, hiç doğum yapmamış olanların %11.4' ü obez ya da fazla kilolu grubundadır, bu durum istatistiksel olarakta anlam lıdır (X 2= 46.0 4 , p<0.001). Obezite ile sahip olunan çocuk sayısı arasındaki ilişkiyi inceleyen başka çalışmalar da obezite prevalansımn kadının sahip olduğu çocuk sayısıyla doğru orantılı olarak arttığını göster mektedir. Ayrıca beden kitle indeksi ile son doğumdaki yaşın ve ilk doğumla son doğum arasındaki yıl farkının doğru orantılı olduğu gös terilmiştir (17,18).
B a tık en t 2 N olu Sağlık O cağı B ölgesinde B ir S itede O turan 18 Y aş ve Ü zeri K adınların
K endi V ucut A ğırlıklarını D eğerlendirm eleri, O bezite Sıklığı ve O beziteyi E tkileyen Bazı Faktörler
3 5
ilişki saptanmıştır. Araştırma kapsamındaki kadınlardan menapoza girenlerin %78.4 ü, girmeyenlerin %27.1 i obez ya da fazla kilolu grubundadır bu farklılık istatistiksel olarakta anlamlıdır (X2=46.71, p<0.001).Yapılmış başka çalışmalarda da menopozun dinlenme ve egzersiz sırasında daha az enerji harcanmasına neden olduğu, yağ dokusu dışındaki dokularda daha fazla eneıji kaybına yol açtığı, santral obezite ve açlık insülin seviyesini arttırdığı gösterilmiştir (19). Ayrıca menapoza girilmesinden sonra LDL, total kolesterol ve lipoprotein A kan seviyelerinin arttığı bilinmektedir. Bunun yanın da menapoz sonrası HDL'nin kan düzeyi düşmektedir. Obezite ve menapoz arasındaki ilişkiyi inceleyen başka bir çalışmada özellikle yaş ve diğer özelliklerin etkisi ortadan kaldırıldığında doğal olarak menapoza girmiş kadınlar ile menapoza girmemiş kadınların beden kitle indeksi arasında anlamlı bir fark sap tanmamıştır (19, 20). Araştırma kapsamında yaş, menapoz, doğum sayısı gibi değişkenlerle obezite sıklığı arasında ilişki bulunmuştur ancak bu veriler değerlendirilirken ileri yaşlarda olan larda doğum sayısının ve menapoza girme sık- lığınında artmış olacağı göz önünde tutulmalıdır.
Araştırma kapsamındaki kadınlardan halen gelir getiren bir işte çalışanların %5.2' sinin çalış mayanların yani ev hanımlarının ve emeklilerin % 13.6' sının beden kitle indeksi şişman sınır- larındayken, çalışanların çoğunluğunun (%70.1) çalışmayanların %45.6 sının normal sınırlardadır (X2= 13.48, p<0.01). Kadının çalışma hayatı içinde olup olmaması obezite sıklığını etkilemek tedir. Burada en önemli etkilerden biri fiziksel aktivite düzeyi ve çalışan kadının kendi vücut ağırlığına duyarlı olması olabilir.
ÖNERİLER
Sağlık hizmetleri kapsamında, beslenme ile ilgili sürdürülecek çalışmalarda;
■ Obezite konularına önem verilmelidir, • Bireylerin kendi vücut ağırlıklarını değerlendirmeleri dikkate alınmalıdır,
• Obezite konusunda evli, doğum yapmış,
menapoza girmiş, çalışmayan kadınlar öncelikli gruplar arasında olmalıdır.
• Çocukluk çağından itibaren yeterli ve dengeli beslenme kazanılması ve fizik aktivite yetişkin çağı obezitesinin önlen mesinde temel hedeflerden biri olmalıdır, bu doğrultuda beslenme eğitimi büyük önem taşımaktadır. K A Y N A K L A R 1. W H O , O b e s ity .P r c v c n tin g a n d M a n a g in g th e G lo b a l E p id c m ic . W H O , G c n e v a , 1998. 2. H a m ilto n E M N , W h itn c y E N , S iz c r F S , E n e rg y b a l- a n c c a n d w e i g h t c o n tr o l. N u t r i ti o n C o n c e p t s a n d C o n tro v c rs ic s. W c s t P u b lis h in g C o , N c w Y o rk , 1991. 3. A r s l a n , P . N o r m a l v c Ş i ş m a n b i r e y l e r i n E n e r j i H a r c a m a s ı, U lu s a l O b e z ite K o n g r e s i D i y e ti s y e n l e r S e m p o z y u m u S u n u la rı, 2 0 0 1 , İsta n b u l. 4 . K o p c lm a n , P .G ., S to c k , M .J. Y a y ın E d itö rü : D u rs u n A N , K lin ik O b e z ite , B la c w c ll S c ie n c e , 2 0 0 0 . 5. P h y s i c a l S t a t u s : T h e U s c a n d I n t c r p r c t a t i o n o f A n th ro p o m e try R e p o rt o f a W H O E x p e rt C o m m itc e . 6. W i l l e t t W . A n t h r o p o m c t r i c M c a s u r e s a n d B o d y C o m p o s i t i o n . N u t r i t i o n a l E p i d e m i o l o g y . O x f o r d U n iv c re ity P re s s , N c w Y o rk , 1998. 7. İn f lu c n c c o f e d u c a tio n a l le v c l a n d m a r ita l s ta tu s o n d ie ta ry in ta k e , o b e s ity a n d o th e r c a r d io v a s c u la r r is k fa c to rs in a H o n g K o n g -C h in c s c p o p u la tio n ;E u r J. C lin N u tr. 1999 Ju n c ;5 3 (6 ):4 6 1 -7 . 8. G n ıb c r A J, P o p e H G Jr, L a lo n d c JK , H u d s o n JI. W h y d o y o u n g w o m c n d ic t? T h e r o le s o f b o d y f a t, b o d y p c rc e p tio n , a n d b o d y id e a l, J C lin P s y c h ia try . 2 0 0 1 ; 6 2 ( 8 ) :6 0 9 - 11. 9. P a g c A , F o x K R . Is b o d y c o m p o s itio n im p o r ta n t in y o u n g p c o p le 's w e ig h t m a n a g e m e n t d e c is io n -m a k in g ? ; In t J O b c s R e la t M c ta b D iso rd . 1998; 2 2 (8 ):7 8 6 -9 2 . 10. B l o k s t r a A , B u r n s C M , S c i d e l l J C , P c r c e p t i o n o f w e ig h t s ta tu s a n d d ic tin g b e h a v io u r in D u tc h m e n a n d vvom en. In t J O b c s R e la t M c ta b D iso rd . 1 9 9 9 ;2 3 ( 1 ) 7
-17. 11. T c ix c ira P J, G o in g S B , H o u tk o o p e r L B , C u s s lc r E C , M a rtin C J , M c tc a lf c L L , F in k c n th a l N R , B le w R M , S a rd in h a L B , L o h m a n T G . W c ig h t lo s s re a d in e s s in m id d lc -a g e d w o m e n : p s y c h o s o c ia l p r e d ic to r s o f s u c - c c s s fo r b e h a v io ra l vvcight re d u e tio n ; J B c h a v M ed . 2 0 0 2 ;2 5 (6 ):4 9 9 -5 2 3 . 12. W a rd lc J, Jo h n s o n F, W e ig h t a n d d ic tin g : c x a m in in g lev e ls o f w e ig h t c o n c c m in B ritis h a d u lts ; In t J O b c s R elat M c ta b D iso rd . 2 0 0 2 ;2 6 (8 ): 1144-9. 13. H c f f c m a n D D , H a rp e r S M , M c W illia m D , NVomcn's p c rc c p tio n s o f the o u te o m e o f w e ig h t loss d iets: a sig - n a l d e t e e t i o n a p p r o a c h , I n t J E a t D i s o r d 2 0 0 2 ;3 1 (3 ):3 3 9 -4 3 .
14. B e h a v io ra l R isk F a c to r S u rv c illa n c c S y s te m , N a tio n a l Ç e n te r fo r C h r o n ic D i s e a s e P r c v c n tio n a n d H e a lth P ro m o tio n , T re n d D a ta , N a tio m v id c , 2 0 0 2 , 1.
15. L ip o w ic s A , G ra n k ic v v icz S, B o d y m a s s in d c x ,o v e r- w ic g h t a n d o b e s ity in m a rric d a n d n c v c r-m a rrie d m en
Y IL D IZ A ., D U R A N S ., G Ü L E R Z ., G Ü R S E Y Z S ., H İM M E T O Ğ L U Ç ., K A S A P O Ğ L U B ., K U R T D ., B İL İR N .
a n d vvom en in P o la n d ; A m J o f B io l.2 0 0 2 , 1 4 (4 ):4 6 8 - 75.
S o b a l J ,R a u n c h c n b a c h B S .F ra n g illo E A , M a rita l sta tu s ,fa tn e s s ,o b e s ity ; S o c . S ci. M ed . 1992: 3 5 (7 ):9 1 5 -2 3 . F o rs tc r JL , B lo o m E, S o rc n s c n G , J c ffe ry R W , P rin c a s R J R c p ro d u c tiv e h is to ry a n d b o d y m a s s in d c x in b la c k a n d w h itc vvom en. P rc v M e d . 1986; 1 5 (6 ):6 8 5 -9 1 . B ra y G A , R y a n D H . C lin ic a l e v a lu a tio n o f th e o v e r- vvcight p a tic n t. E n d o c rin c 2 0 0 0 ; 13(2): 167-86.
19. P o c h lm a n E T . M c n o p a u s e , c n c r g y c x p e n d i t u r c , a n d b o d y c o m p o s i t i o n , A ç t a O b s t e t G y n c c o l S c a n d , 2 0 0 2 ;8 1 ( 7 ) :6 0 3 - 1 1. 20. M a tth c w s K.A, A b ra m s B , C ra v v fo rd S , M ile s T , N c e r R , Povvell L H , W c s lc y D B o d y m a s s in d c x in m id - lif e v v o m en : r e l a t i v e i n f lu c n c c o f m c n o p a u s e , h o r m o n c u s c , a n d c th n i c it y , I n t J O b c s R c la t M c t a b D i s o r d , 2 0 0 2 ;2 6 ( 8 ) - l 150.
