İSTANBUL TEKNİ K ÜNİ VERSİ TESİ FEN Bİ Lİ MLERİ ENSTİ TÜS Ü
AKI LLI Bİ NALARDA ENERJİ ETKİ N TAS ARI M PARAMETRELERİ
YÜKSEK Lİ SANS TEZİ Mi mar M. Esi n Özl er
MAYI S 2003
Anabili m Dalı : Mİ MARLI K Progra mı : Bİ NA Bİ LGİ Sİ
ÖNS ÖZ
Yüksek lisans eğiti mi m ve t ez çalıĢ ma mı n hazırlan ması süresi nce, değerli bil gi ve yar dı mları yl a bana her türl ü dest eği sağl ayan Sayı n Pr of. Dr. S. Met e ÜNÜGÜR‟ e sonsuz teĢekkürl eri mi sunarı m.
Hayatı mın her döne mi nde ol duğu gi bi t ez dönemi m boyunca da hep yanı mda ol an canı m ail e m; baba m Emi n ÖZLER ve anne m Reyhan ÖZLER‟ e sonsuz teĢekkürl eri mi ve sevgileri mi sunarı m.
Tez döne mi ndeki dest ek ve anl ayıĢları ndan dol ayı Mi mar Er en YORULMAZER ve Ner gis DÖġE MECĠ LER‟e;
Bu t ezi n ortaya çı kması nda öne mli kat kıl arı ol an Ġs mail KARAMI K ile Özel KUTLU‟ ya teĢekkür ü borç biliri m.
Ġ ÇĠ NDEKĠ LER
KI SALT MALAR vi
TABLO LĠ STESĠ vii
ġEKĠ L LĠ STESĠ viii
SE MBOL LĠ STESĠ x
ÖZET xi
SUMMARY xii
1. GĠ RĠ ġ 1
2. KONUNUN TANI MLAN MASI 4
2. 1. Sür dür ül ebilirli k 4
2. 1. 1. Sür dür ül ebilirli k kavra mı 4
2. 1. 2. Sür dür ül ebilir kal kı nmanı n tari hçesi 9
2. 1. 3. Çevre ekol oji ve sür dür ül ebilirli k iliĢkisi 11 2. 1. 3. 1. Ekol oji 13
2. 1. 3. 2. Çevr e t asarım yakl aĢı mları 16
2. 1. 4. Yapıl arda sürdür ülebilirli k kriterleri ni n uygul anabilirli ği 19 2. 1. 4. 1. Sür dür ül ebilir veya ekol oji k yapıl aĢ ma i çi n krit erl er 20
2. 1. 4. 2. Yapıl ar da sürdür ül ebilirli k 23
2. 2. Akıllı Bi nal ar 24
2. 2. 1. Akıllı bi na tanı mı 24
2. 2. 2. Akıllı bi nal arı n t arihçesi 27
2. 2. 3. Akıllılı k- Akıllı bina 30
2. 2. 4. Bi naya akıllılı k özelli ği ni veren fakt örler 31
2. 2. 5. Akıllı bi na ve teknol oji 35
2. 2. 6. Akıllı ofisleri n yapısı na giren ve girebilecek olan teknol oji k 38
yenili kl er
2. 2. 6. 3 Aydı nl at ma kontr ol sist e ml eri 42 2. 2. 7. Akıllı bi na teknol ojileri ni n avant ajları 45
2. 2. 8. Akıllı bi nal arda iletiĢi m 48
2. 3. Enerji Kull anı mı 49
2. 3. 1. Enerji tanı mı 49
2. 3. 2. Enerji sor ununa genel bir bakı Ģ 49
2. 3. 3. Enerji kaynakları 52
2. 3. 4. Yenil ene meyen enerji kaynakl arı 53
2. 3. 5. Yenil enebilir enerji kaynakl arı 53 2. 3. 5. 1. GüneĢ enerjisi 53
2. 3. 5. 2. Su enerjisi 57
2. 3. 5. 3. Bi yo enerji 58
2. 3. 5. 4. Jeot er mal enerji 58
2. 3. 5. 5. Rüzgar enerjisi 58
2. 3. 5. 6. Hi dr oj en enerjisi 58
2. 3. 6. Yapıl ar da enerji kull anı mı 58
2. 3. 7. Enerji kull anımı ve kor unu munu zor unl u kıl an et menl er 64 2. 3. 7. 1. Enerji kull anı mı nı zor unl u kıl an et menl er 64 2. 3. 7. 2. Enerji kor unu munu zor unl u kıl an et menl er 65
2. 3. 7. 3. Kanun ve yönet meli kl er 65
2. 4. Böl ü m Sonuçl arı 66
3. AKI LLI BĠ NALARDA ENERJĠ ETKĠ N TASARI M PARAMETRELERĠ 67 3. 1. Doğal Çevreye ĠliĢki n Tasarı m Para met rel eri 67 3. 2. Yap ma Çevr eye ĠliĢki n Tasarı m Para met rel eri 71
3. 2. 1. Bi nanı n Yönl endiriliĢ Dur u mu 72
3. 2. 2. Bi na aralı kl arı 72 3. 2. 3. Bi na for mu 73 3. 2. 4. Bi na kabuğu 74 3. 2. 5. Ko mpaktlı k 77 3. 2. 6. Zonl a ma 77 3. 2. 7. Aydı nl at ma 77
3. 2. 8. Yapı bil eĢenl eri 78
3. 4. Enerji Kor unu ml u Bi nal arı n Sı nıfl andırılması 84
3. 4. 1. DüĢük enerjili bi nal ar 84
3. 4. 2. Pasif bi nal ar 85
3. 4. 3. Sıfır enerji bi nal arı 86
3. 4. 4. Artı enerji bi nal arı 87
3. 5. Akıllı Ofi s Bi nal arı nda Enerji Et ki n Tasarım Ör nekl eri 88
3. 5. 1. GS W mer kez ofi si 88
3. 5. 2. Debi s bi nası 95
3. 5. 3. Cit y Gat e bi nası ( St adt or) 102
3. 5. 4. NREL bi nası 108
3. 5. 5. Federal ist atisti k bür osu bi nası 112
3. 5. 6. BRE ( Buil di ng Research Est ablish ment) bi nası 117
3. 5. 7. Co mmer zbank Mer kez Ofi si 123
3. 6. Tanıtıl an Yapıl arın Akıllılı k Özelli kl eri ni n De ğerl endiril mesi 128
3. 7. Böl ü mün Sonuçl arı 130
4. SONUÇLAR VE DEĞERLENDĠ RMELER 132
KAYNAKLAR 135
KI SALT MALAR
WCED : Bi rl eĢ miĢ Mill etl er Br undtl and Ko mi syonu HCFC : Hi dr okl or ofl uor okar bonl ar
VOC : Uç ucu or gani k bil eĢi kl er CFC : Kl or ofl or okar bon
EI BG : Avr upa Akıllı Bi nal ar Enstit üsü NE MA : Ul usal El ektri k Fabri kat örl eri Birli ği I BM : Ul usl ararası Ti caret Maki nel eri. I BI : Akıllı Bi na Enstit üsü
HVAC : Heati ng, Ventil ati on, Air Conditi on
ABSI C : Geli Ģ miĢ Bi na Si st e ml eri Birl eĢi k Konsersi yu mu ER W : Çevr esel Tepki Veren ĠĢyerl eri
CC MS : Cent ral Contr ol and Monit ori ng Syst e ms UPS : Kesi ntisi z Güç Kaynağı
BOS : Bi na Ot o mas yon Si st e mi EE M : Enerji Veri mlili ği Ölçüsü
AS HRAE I AQ : Ameri can Soci et y of Heati ng, Refri gerati ng and Air- Conditi oni ng Engi neers
CO2 : Kar bondi oksit
I EA : Ul usl ararası Enerji Ajansı
PV : GüneĢ Pill eri
PBX : Pri vat e Br anch Exchange UTP : Bükü ml üEkr ansı z Kabl o
OECD : Or gani sati on for Econo mic Co- operati on and Devel op ment CHP : Mer kezi Isıt ma Si st e ml eri
HTB2 : Si mül asyon Pr ogra mı BECON : Si mül asyon Pr ogra mı
LTHW : DüĢ ük- dereceli sı cak su sist e mi I T : Inf or mati on Technol ogi es EI A : El ectroni c Industri al Alliance SBI : Strat egi c Busi ness Initiati ves
S O : Kükürt Oksit
BYS : Bi na Yöneti m Sist e mi
B MS : Buil di ng Manage ment Syst e m LED : Li ght Emitti ng Di ode
TABLO LĠ STESĠ
Sayf a No
Tabl o 2. 1. Yapı, Çevresel Yapı, Fi ziksel Yapı... 12
Tabl o 2. 2. Ekol oji k Mi mari Ġçi n Genel Değerl endir me Esasları... 15
Tabl o 2. 3. Fosil kaynaklı yakıtları n açı ğa çı kardı kl arı CO2 mi kt arı... 50
Tabl o 2. 6. Ti caret ve Endüstri Yapıları nda Enerji ni n Harcandı ğı Yerl er... 61
Tabl o 3. 1. Bi r bi nadaki bileĢenl eri n hi z met ömürl eri... 75
ġEKĠ L LĠ STESĠ Sayf a No Ģekil 2. 1. Ģekil 2. 2. Ģekil 2. 3. Ģekil 2. 4. Ģekil 2. 5. Ģekil 2. 6. Ģekil 2. 7. Ģekil 2. 8. Ģekil 2. 9. Ģekil 2. 10. Ģekil 2. 11. Ģekil 2. 12. Ģekil 2. 13. Ģekil 2. 14. Ģekil 2. 15. Ģekil 3. 1. Ģekil 3. 2. Ģekil 3. 3. Ģekil 3. 4. Ģekil 3. 5. Ģekil 3. 6. Ģekil 3. 7. Ģekil 3. 8. Ģekil 3. 9. Ģekil 3. 10. Ģekil 3. 11. Ģekil 3. 12. Ģekil 3. 13. Ģekil 3. 14. Ģekil 3. 15. Ģekil 3. 16. Ģekil 3. 17. Ģekil 3. 18. Ģekil 3. 19. Ģekil 3. 20. Ģekil 3. 21. Ģekil 3. 22. Ģekil 3. 23. Ģekil 3. 24. Ģekil 3. 25. Ģekil 3. 26. Ģekil 3. 27. : Sür dür ül ebilir yapı sı ... : Ekol oji k ve sür dür ül ebilir yerl eĢi m modeli... : Gel eneksel ve ekol oji k pl anl a ma il kel eri ni n karĢılaĢtırıl ması... : Yapı canlı ve cansı z çevr e iliĢki si... : Ekol oji k döngül er... : Sokr at es evi... : Ġl k akıllı bi na- gör ünüĢ... : Ġl k akıllı bi na- gör ünüĢ... : Ġl k akıllı bi na... : Havanı n t üm mekanl ara genel ol arak dağıtıl a ması... : Havanı n her bir çalıĢ ma mekanı na yüks. döĢe meden dağ... : Dünya nüf us ArtıĢı ile Fosil Yakıtl arı Ar ası ndaki ĠliĢki... : Yapıl arı n yaĢa m döngüsü... : GüneĢ Enerjisi ni n Depolan ması GüneĢ Hi dr oj eni... : Enerji Tüketi mi ne Gör e Bi nal ar... : Bi na for mu enerji t üketimi t abl osu... : Bazı yapı mal ze mel eri nde t opl a m enerji t üketi mi... : Gs w mer kez ofisi- gör ünüĢ... : Gs w mer kez ofisi- konu m...
: Gs w mer kez ofisi- vaziyet pl anı... : GS W mer kez ofisi - kat pl anı ... : Gs w mer kez ofisi-gör ünüĢ...
: Gs w mer kez ofisi- kesit... : Gs w mer kez ofisi mekani k hvl. sist e mi... : Gs w mer kez ofisi- merkezi kori dorl u ofis doğal hvl. sist...
: Gs w mer kez bi nası- açık ofis doğal hvl. sist... : Gs w mer kez bi nası- haval andır ma bacası det ayı...
: Gs w mer kez bi nası-doğu cephesi 3 katlı ca m si ste mi... : Gs w mer kez bi nası-haval andır ma det ayı... : Gs w mer kez bi nası- pencere det ayı... : Debi s bi nası- gör ünüĢ... : Debi s bi nası- gör ünüĢ... : Debi s bi nası vazi yet pl anı...
: Debi s bi nası ze mi n ve 4. kat pl anı... : Debi s bi nası- kat pl anl arı (14- 21)...
: Debi s bi nası batı cephesi gör ünüĢü... : Debi s bi nası cephe... : Debi s bi nası- cephedeki hareketli düzenekl ere ait sist. det ayı... : Debi s bi nası- cephe görünüĢü... : Debi s bi nası- günı Ģı ğı nı geçiren cephe panell eri... : Debi s bi nası- atri um çatı günı Ģı ğı nı geçiren paneller... : Cit y gat e bi nası- gör ünüĢ...
6 6 8 12 14 18 28 28 29 40 40 51 53 56 60 74 82 88 89 89 90 90 91 93 93 93 94 95 95 95 96 96 97 97 98 98 99 100 100 101 101 102
Ģekil 3. 28. Ģekil 3. 29 Ģekil 3. 30. Ģekil 3. 31. Ģekil 3. 32. Ģekil 3. 33. Ģekil 3. 34. Ģekil 3. 35. Ģekil 3. 36. Ģekil 3. 37. Ģekil 3. 38. Ģekil 3. 39 Ģekil 3. 40. Ģekil 3. 41. Ģekil 3. 42. Ģekil 3. 43. Ģekil 3. 44. Ģekil 3. 45. Ģekil 3. 46. Ģekil 3. 47. Ģekil 3. 48. Ģekil 3. 49. Ģekil 3. 50. Ģekil 3. 51. Ģekil 3. 52. Ģekil 3. 53. Ģekil 3. 54. Ģekil 3. 55. Ģekil 3. 56. Ģekil 3. 57. Ģekil 3. 58. Ģekil 3. 59. Ģekil 3. 60. Ģekil 3. 61. Ģekil 3. 62. Ģekil 3. 63. Ģekil 3. 64. Ģekil 3. 65. Ģekil 3. 66. Ģekil 3. 67. Ģekil 3. 68. Ģekil 3. 69.
: Cit y gat e bi nası- vazi yet pl anı... : Cit y gat e bi nası - pl an ... : Cit y gat e bi nası -ön görünüĢ ... : Cit y gat e bi nası - sist em kesiti ... : Cit y gat e bi nası - cephe kapl a ma panell eri gör ünüĢü ...
: Cit y gat e bi nası ısıt ma sist e mi ... : Nr el bi nası- gör ünüĢ ...
: Nr el bi nası- gör ünüĢ ... : Rüzgar tirbünl eri ... : Tr o mbe duvarı det ayı ... : Si st e me genel bakı Ģ ... : Federal ist atisti k bür osu ... : Federal ist atisti k bür osu -vazi yet pl anı ... : Federal ist atisti k bür osu - kat Pl anl arı... : Federal ist atisti k bür osu - ısı t opl a ma deposu ... : Federal ist atisti k bür osu - su t opl a ma deposu ...
: Federal ist atisti k bür osu - mevsi mli k ısı deposu ... : Federal ist atisti k bür osu- yağ mur havuzu ...
: Federal ist atisti k bür osu- kuzey cephesi doğal ayd. sist e mi ... : Federal ist atisti k bür osu -doğal haval andır ma sist ... : Federal ist atisti k bür osu- doğal haval andır ma bacal arı ... : BRE bi nası- gör ünüĢ ... : BRE bi nası – pl anl ar ... : BRE bi nası – kesit ... : BRE bi nası – gör ünüĢ ... : BRE bi nası - güney cephesi gör ünüĢü ... : BRE bi nası- hvl. ca m kapl a ma yüzeyi det ayı ... : BRE bi nası - haval andırma si st e mi ... : BRE bi nası - haval andırma si st e mi ... : BRE bi nası -ayarlanabilir güneĢ kontrol panelleri ... : BRE bi nası -ayarl anabilir güneĢ kontr ol panell eri ... : BRE bi nası -yapay aydı nl at ma sist e mi ... : Co mmer zbank genel müdürl ük bi nası- gör ünüĢ ... : Co mmer zbank genel müdürl ük bi nası- gör ünüĢ ...
: Co mmer zbank ze mi n kat pl anı ... : Co mmer zbank ti p kat planı ...
: Co mmer zbank atri um ... : Co mmer zbank kull anı cı kontr ol panell eri ...
: Co mmer zbank pencere det ay ... : Co mmer zbank kı s mi kesit ... : Co mmer zbank yaz hvl. sist. ... : Co mmer zbank kı Ģ hvl. sist. ... 103 103 104 105 105 106 108 109 109 110 111 112 113 113 114 115 115 115 116 116 116 117 118 119 119 120 120 121 121 122 122 123 124 124 125 125 126 126 127 127 128 128
SE MBOL LĠ STESĠ
A/ V : Alanı n hac me oranı
Kg/ Gj : Gigaj oul e baĢı na düĢen kil ogra m oranı
M2 : Metrekare
K Wh/ m2 : Metrekareye düĢen kil owat saat
Mm : Mili metre
Lux : IĢı k mikt arı biri mi
C : Cel ci us
Pa : Paskal bası ncı
Km : Kil o met re
AKI LLI BĠ NALARDA ENERJĠ ETKĠ N TAS ARI M PARA METRELERĠ
ÖZET
Teknol oji k geliĢ mel ere bağlı ol arak, bil gisayar ve el ektroni k al anı nda yapıl an yenili kl er t üm al anl arda pekçok kol aylı kl ar sağl amı Ģtır . Ġ nsanlı ğı n yararına yapıl an bu çok öne mli geliĢ mel er, aynı oranda da çevre kirlili ği, doğal kaynakl arı n t üketil mesi, sera gazl arı nı n ort aya çı kması gi bi birçok çevresel sor unu da beraberi nde getir miĢtir. Tü m bu geliĢ mel er sonucu, ekol ojik dengeni n deva mlılı ğı ve enerji kaynakl arı nı n veri mli kull anıl ma i st eği il e beraberi nde sür dür ül ebilirli k ve sürdür ül ebilir pl anl a ma kavra mları nı günde me getir miĢtir.
Sür dür ül ebilir geliĢ me, yapı ve enerji iliĢkileri ni n arakesiti nde, bugünün i hti yaçl arı nı, gel ecek kuĢakl arı n kendi i hti yaçl arı nı karĢıla ma imkanı na zarar ver meden karĢıla mak ol arak tanı mlan makt adır. Günü müzde özelli kl e enerji kaynakl arı nı n t ükenebil ecek boyut a ul aĢ ması na bağlı ol arak; bu kaynakl arı n veri mli kullanıl ması ve bi na teknol ojileri nde enerji veri mli tasarı m konul arı na verilen öne m art mıĢtır. Bugün ül ke mi zi n enerji tüketi mini n yakl aĢı k %41‟i bi nal arı n ısıtıl ması, seri nl etil mesi, haval andırıl ması gi bi, konf or un sağlanması na yöneli k ol arak
kull anıl dı ğı düĢünül ürse, veri mli enerji kullanı mı konusunda bi nal arda alı nabilecek önl e mleri n ne derece öneml i ol duğu açı kl anmıĢ olur. Bu bağl a mda, bi na
teknol ojileri nde de gerek enerji veri mlili ği gerekse konf or sağl a maya yöneli k, özelli kl e son 20 yıl içi nde çok büyük bir aĢa ma kaydedil miĢ; bil gisayarla kontrol ün sağl andı ğı birçok siste m bi na içi nde ent egre bir Ģekil de uygul anmaya baĢl amı Ģtır. Akıllı bi nal ar ol arak adl andırılan bu yeni tasarı mlar ile, artı k bi nal ar değiĢen i kli m Ģartları na karĢı mini mu m enerji kullanarak opti mum koĢull arı sağl a mak üzere nasıl hareket edebileceği ni tahmi n edebilen siste mler hali ne gel miĢtir.
Ġl k ort aya çı kıĢl arı 1980‟lerde ol an akıllı bi nal ar önceli kli ol arak t eknol oji yoğun yapıl ar ol arak t anı mlanma kt ayken, bugün; t eknol oji yl e birli kt e doğaya en az zararı dokunabil ecek siste mleri bünyel eri nde bul undur mal arı ile akıllı sayılabil mekt edir.
sürdür ül ebilirli k i çi n öne mli bir kriter ol an enerji kor unu mu sağl ayacak, yapıl arda et ki n enerji kull anı mı ile il gili t asarı m para metrel eri ni n i ncel enmesi dir. Buna bağlı ol arak, çalıĢ mada;
Bi ri nci böl ümde, giriĢ, tez konusu t anıtıl mıĢtır. Ġ ki nci böl ümde, sür dürül ebilirli k, sürdür ül ebilirli k ve ekol oji k yapı kriterleri, akıllı bi nal ar ve akıllı bi nal arda kull anıl an teknol oji k yenili kl er ve enerji kull anı mı, enerji kaynakl arı ve yapıl arda enerji kull anı mı konul arı i ncelen miĢtir. Üçüncü böl ümde; pr obl e mi n t anı mı yapıl mıĢ ve akıllı bi nal arda enerji et ki n t asarı m para metreleri i ncel enmiĢ, enerji kor unu ml u bi nal arı n sı nıflandırıl ması konusu açı kl anmıĢ ve enerji veri mli akıllı bi na ör nekl eri tanıtıl mıĢtır. Dör düncü böl ü m, Sonuç ve değerl endir mel er kı s mı nda i se; enerji veri mli t asarı mın gereklili ği açı kl anmıĢ, mi mar ol arak çevre bili nci konusunda duyarlılı kl arı n arttırıl ması konul arı vur gul anmıĢtır. Doğal kaynakl arı n kullanı mı il e ol uĢt urul abilecek sist e mleri n il k yatırı m mali yetleri ni n fazl a ol ması nın öne mli ol madı ğı, uzun vadede düĢünül düğü t akdirde t üm bu si st e mleri n çok avant ajlı hal e gel ebil di kl eri sonucuna varıl mıĢtır.
ENERGY EFFI CI ENT DESI GN PARAMETERS OF I NTELLI GENT BUI LDI NG
SUMMARY
The t echnol ogi cal develop ment s l eadi ng t o t he i nnovati ons i n t he comput er and el ectroni cs i ndustri es provi de many f acilities i n all areas. These f unda ment al devel op ment s, besi des bei ng f or t he benefit of hu manki nd, have al so br ought envir on ment al pr obl e ms l i ke poll uti on, over-consu mpti on of nat ural r esources, pr oducti on of gases l eadi ng t o gr eenhouse effect s. As a r esult of t hese devel op ment s, t he desire f or t he per manence of ecol ogi cal st abilit y and effi ci ent use of ener gy resources has put t he i ssues of s ust ai nabilit y and s ust ai nabl e pl anni ng concept s on t he agenda.
Sust ai nabl e devel op ment i s defi ned as meeti ng t oday‟s needs wit hout riski ng f ut ure generati ons‟ needs, withi n t he struct ure and ener gy rel ati ons‟ i nt ersecti on. I n conj uncti on wi t h t he f act t hat ener gy r esources has been consu med t o a l evel of near depl eti on, effi ci ent use of t hese r esour ces and use of ener gy effi ci ent desi gn i ssues has beco me mor e pr o mi nent.
Regar di ng t hat t oday, 41% of Tur key‟s ener gy consu mpti on i s used i n t he buil di ngs for co mf orti ng pur poses li ke heati ng, cooli ng and ventil ati ng, t he i mport ance of effi ci ent use of ener gy i n t he buil di ngs i s obvi ous. I n t hi s cont ext, mat erial pr ogr ess has been achi eved i n t he past 20 years f or effi ci ent ener gy use and co mf orti ng pur poses i n buil di ng t echnol ogi es, and many co mput er-contr oll ed s yst e ms have been i nt egrat ed t o t he buil di ngs. Wit h t hese ne w desi gns called „i nt elli gent buil di ngs‟, t he buil di ngs have evol ved t o syst e ms t hat can f or ecast ho w t o act f or pr ovi di ng opti mu m co mf ort wit h mi ni mu m ener gy use agai nst changi ng cli mat e conditi ons. Int elli gent buil di ngs were defi ned as hi gh-t ech str uct ures when t hey wer e first i ntroduced i n 1980s. Today, t hey ar e r egar ded as i nt elli gent accor di ng t o t heir l evel of i nt egrati on of t echnol ogy wi t h envir on ment friendl y syst e ms. The pur pose of t hi s st udy i s t o exa mi ne t he desi gn par a met ers f or effi ci ent ener gy use i n bui l di ngs t hat
wi ll hel p ener gy savi ng, whi ch i s a crit eri on of great i mport ance f or sust ainabilit y i n i nt elli gent buil di ngs. In conj uncti on wit h t hi s issue, t his st udy i ncl udes:
In t he first part, t he f orewor d; t he subj ect of t he t hesi s i s i ntroduced. I n t he second part; sust ai nabilit y, sust ai nabilit y and ecol ogi c buil di ng crit eri a, i nt elli gent buil di ngs and t echnol ogi cal i nnovati ons used i n t he i nt elli gent buil di ngs and ener gy use, ener gy r esources and energy use i n t he buil di ngs subj ect s are di scussed. I n t he t hir d part; t he pr obl e m st at e ment i s i ntroduced, and ener gy effi ci ent desi gn para met ers i n i nt elli gent buil di ngs i s exa mi ned, t he concept of cl assifi cati on of energy savi ng buil di ngs i s expl ai ned, and exa mpl es of ener gy effi ci ent i nt elli gent bui l di ngs ar e i ntroduced. I n t he f ourt h part, concl usi on and eval uati ons; t he necessit y for ener gy effi ci ent desi gn i s di scussed, and hel pi ng t o i ncrease t he sensiti vit y f or envir on ment -consci ousness as an ar chit ect i ssues are stressed. The concl usi on i s t hat, t he hi gh i niti al i nvest ment cost s for t he syst e ms t hat can be put i nt o pr acti ce vi a t he use of nat ural resources are not of i mport ance and when consi dered i n t he l ong run, t hese syst e ms can be ver y advant ageous.
1. GĠ RĠ ġ
Son yıllarda t eknol oji alanı nda özelli kl e bil gisayar al anı nda yapıl an birçok devri m, i nsan yaĢa mı na büyük değiĢi kli kl eri n gir mesi ne ve git gi de gl obal ol ma yol undaki dünya ül kel eri ne yeni yaĢa m t arzl arı nı öner meye baĢl a mıĢtır.
Günü müzde nüf usun hı zlı artıĢı na paral el ol arak i nsan i hti yaçl arı da art makt a ve bu i hti yaçl arı karĢıla mak adı na endüstrileĢ me ve t eknol oji k il erle me i çerisi ndeki dünya mı zda bazı değerl eri n kaybedil meye baĢl andı ğı gör ül mekt edir. Geçen za manl a birli kt e i nsanl ar, mevcut ol an her t ürl ü kaynağı sorumsuzca kull anmıĢ ve t eknol oji yarattı ğı çok büyük ol anakl arla birli kt e aynı oranda bir enerji t üketi mi ni de beraberi nde getir miĢtir. Fosil yakıtları kull anı mını n art ması nedeni il e yenil ene mez nit eli kt eki enerji kaynakları nı n, gel ecekt e t a ma men t üken mesi söz konusu ol muĢt ur. Açı ğa çı kan zararlı e misyonl ar sonucu asit yağ murl arı ve sera et kisi ni n neden ol duğu i kli m deği Ģi kli kl eri meydana gel mekt e; sonuç ol arak, ekol oji k denge gün geçti kçe i nsanlı ğı n zararı na bozulma kt adır. Dengeni n deva mlılı ğı i çi n en öne mli görevl erden biri de yapı üreticileri ne düĢ mekt edir.
Pekçok araĢtır macı, i nsanoğl unun son çeyrek yüzyıl da sağl adı ğı teknol oji k geliĢ meni n, daha önceki bi nl erce yıllı k biri kiml e karĢılaĢtırılacak kadar öne mli ol duğunu vur gul a makt adır. Bugüne deği n i nsanoğl unun doğa il e savaĢı nı n bir ür ünü ol arak al gılanagel en t eknol oji unsur unun, bu defa doğa il e savaĢ mak değil, a ma onu kor umak üzere kull anıl ması arzusu geç miĢi ni n de il gi nç bir bi çi mde yi ne son çeyrek yüzyıl a dayandı ğı gör ülme kt edir. Buradan da denil ebilir ki i nsanoğl u doğal çevreye ver di ği tahri batı geç de olsa fark et meye baĢl a mıĢtır.
Bu bağl a mda, i kli m ve t ü m çevre arası ndaki iliĢki i çi n, bi nal ar ve enerji arası ndaki öne mli bağı ntı nokt ası nı el e al an gl obal sürdürül ebilir geliĢ me konusunda git gi de artan bir di kkat ort aya çı kmıĢtır. Sür dür ül ebilir bir geliĢ meye duyul an i hti yacı n kaynağı nı gl obal çevresel kaygıl ar ol uĢt ur makt adır. ( Tür ki ye Çevre Sor unl arı Vakfı, 1991)
Özelli kl e, enerji kull anımı yl a il gili ol arak 1970‟lerdeki kri zl e birli kt e mali yetl erde artıĢ gözl enmiĢ, üretilen enerji ni n sı nırlı ol uĢuyl a birli kt e; bu üretimde çevre kor un ması da zor unl u hale gel miĢtir. Bu yüzden aynı yıllarda enerji veriml ili ği ofis bi nal arı nı n di zaynı nda anaht ar keli me ol muĢ, 1980‟l erde “akıllı bi nal ar” endüstri de öne mli mer kez t eĢkil et miĢ, 1990‟l arda i se “kull anı cı dost u” di zayn günde me gel meye baĢl a mıĢtır. “Enerji et ki n” ofis bi nası di zaynı nda önde gelen a maç, mali yetl eri mi ni mi ze et me ktir. ( Özer, 1996) Akı llı bi nal ar ve kull anı cı dost u di zayn ise he m enerji ni n et ki n kull anı mı he m il etiĢi m hem de çevresel siste m t eknol ojileri ni ent egre ederek çalıĢ ma perfor mansı nı n arttırıl ması çabal arı nı güder.
Özelli kl e, bi na t eknol ojileri nde , 1980' lerden sonra il etiĢi m t eknol ojisi nin sağl adı ğı i mkanl ar il e, t eknol oji yoğun yapıl ar ort aya çı kmıĢtır. Akıllı sist e mleri n kull anıl ması ve çağdaĢ yapı m t ekni kleri, t ekni k ol anakl ar konusunda opti mu m s onuçl ar sağl ayan yapıl arı ort aya çı kar mıĢtır. Akıllı bi nal ar, denil en bu ol uĢu ml ar geliĢen ekono mi k ve sosyokült ürel çevre il e yakı n bir za manda i nsan yaĢa mı na gir miĢ ve gerek yaĢa m; gerekse; çalıĢ ma koĢull arı nı i nsanı n yeni i hti yaçl arı doğr ult usunda değiĢtirmi Ģtir. Bugün, akıllı bi nal ar yal nı zca sağl adı kl arı t eknol oji k kol aylı kl ar ve yenili kl eri bünyesi nde bul undur ması ile “ Akıllı” kabul edil e mezler; Yapıl arı n aynı za manda sürdür ül ebilirli k bağl amı nda sahi p ol duğu muz kaynakl arı en veriml i Ģekil de kull anması ve enerji et kin tasarı m kriterleri ne uyuml u ol ması da gerekmekt edir. Bu t ezi n a macı, çevresel kaygıl ar sonucu ortaya çı kan sür dür ül ebilirli k, eko-teknol oji, ekol oji k mi mari ve akıllı bi na kavraml arı nı irdel e mek; sür dürül ebilirli k içi n öne mli bir kriter olan enerji kor unu mu ve kull anı mı konul arı il e, günü müzde et ki nli ği ve kull anı mı gi derek art an akıllı bi nal arda, enerji et ki n t asarı m para met rel eri ni i ncel e mektir.
Bu çalıĢ mada hedefl enen, bi nal arda gerçek anl a mda akıllılı k kavra mı nı n, teknol oji ni n sağl adı ğı faydal ar il e birli kt e doğaya saygılı ekol oji k il kelere uygun pl anl a ma il kel eri ni n di kkat e alı nı p ent egre edil di ği t asarı mlarla sağl anabileceği ni n vur gul anması dır. Sür dürül ebilir bir çevre, birbiri ile za man za man çeliĢen i ki söyl e m ol an t eknol oji ve sür dür ülebilir kavra mları nı n bir arada et ki n bir Ģekil de kullanıl ması ile sağl anabil mekt edir. Yapılarda t eknol oji ni n, çevresel sor unl arı nda di kkate edil erek kull anı mı il e, he m yapı m sırası nda, he m de uzun vadede sağl ayacağı faydal arl a i nsanlı ğı n deva mlılı ğı na kat kı da bul unacaktır.
Tez kapsa mı nda, giriĢ kı s mı nı n yer al dı ğı il k böl ümden sonra i ki nci böl ü mde sürdür ül ebilirli k, akıllı bi nal ar ve enerji kull anı mı, günü müzde enerji sorunu, enerji kaynakl arı, enerji et ki n t asarı m, mi marlı kt a yenil enebilir enerji kaynakl arı nı n kull anı mı il e ol uĢt urul an yeni siste mler i ncel enecektir. Üçüncü böl ümde pr obl e mi n tanı mı yani akıllı bi nalar da enerji kull anı mı ve sür dür ül ebilirli k bağl a mı nda akıllı bi nal arda enerji kull anı mı konul arı il e yapılar da enerji kor unu mu ve enerji kor unu ml u bi nal arı n sı nıflandırıl ması konul arı irdel enecektir. Son ol arak 4. Böl ü mde sonuçl ar ve değerl endir mel er vurgul anacaktır.
2. KONUNUN TANI MLAN MASI
Yapıl aĢ manı n doğa üzeri nde çeĢitli et kileri ol duğu bili nen bir gerçektir. Gi tti kçe artan i nsan nüf usunun barı nma i hti yacı nı n, doğal döngül eri deği Ģtir meden ve doğal ol anakl arı n sı nırları göz önüne alı narak karĢılanması, bu et kileri azaltacak ve i nsanl a doğa arası nda uyu mu sağl ayacaktır. Mi marlı ğı n hedefi, i nsanl arı n sı nırsız i hti yaç ve istekl eri ni karĢılarken aynı za manda i nsanlı ğı n ve doğanı n deva mı nı sağl a mak ol malı dır. Sür dür ül ebilirli ğe ol an eğili m, çevre sorunl arı na verilen çağdaĢ ve i nsancıl bir yanıttır ve bu yakl aĢı mıyl a mi marlı k, çevre bili nci ni n t opl uma il etilmesi nde de öne mli bir rol oyna makt adır. ( Esi n, 2001)
Sür dür ül ebilir gel eceğe ul aĢ mak a macı yl a, verilmesi gereken en öne ml i kararl ar mi marl ara düĢ mekt edir. Yapıl arı n servis ul aĢı m gi bi her t ürl ü akti vitel eri dünyanı n enerji kaynakl arı nı n %75‟i ni t üket mekt edir. (Ayaz, 2002a) Sor unun çözü mü kaynağı nda, yani yapıl arda aran malı dır. Bu anl a mda enerji et ki n t asarı m, akıllı bi nal ar konusuna verilen öne m her geçen gün art makt adır. Bu bağl amda, akıllı bi nal ar konusu ile il gili olarak sürdür ül ebilirli k ve enerji konul arı i ncel enecektir.
2. 1. Sürdürül ebilirli k
Sür dür ül ebilirli k ve sür dür ül ebilir pl anl a ma konusunun det ayl andırıl ması a macı yl a önceli kl e sürdür ül ebilirlik kavra mı nı i ncel e me mi z gerekmekt edir.
2. 1. 1. Sürdürül ebilirli k Kavra mı
Sür dür ül ebilir geliĢ me kavra mı nı n t e mell eri ni n, çevre il e il gili il k dünya zirvesi ol an, 1972 yılı nda St ockhol m‟de t opl anan Bi rl eĢ miĢ Mi ll etl er Ġ nsan Çevr esi Konf eran-sı‟nda atıl dı ğı ifade edilme kt edir. Konferans Bildirgesi‟nde, gi derek büyüyen çevre sorunl arı nı n he m böl gesel he m de ul usl ararası alanl ara yayıl ması nedeni yle, ül kel er arası nda yaygı n bir iĢbirli ği ni n yapıl ması ve ul usl ararası kur ul uĢl arı n ortak hareket et mel eri ni n gerekti ği belirtilerek, büt ün i nsanl ar ve hükü metl er çevreni n kor un ması
ve geliĢtiril mesi i çi n ortak çaba göst er meye çağrıl mıĢ ve sür dür ül ebilir geliĢ me kavra mı nı n te mel dayanakl arı ortaya kon muĢt ur. (www. yerel net. org.tr)
1970' li yıllardan bu yana ekono mi, t opl um ve çevre arası nda kur ul mak i st enen dengeni n anl atı mı ol arak ort aya çı kan sür dür ülebilir kal kı nma ya da sürekli ve dengeli kal kı nma kavra mı, 1983 yılı nda kurul an Dünya Çevre ve Kal kı nma Ko mi syonu t arafı ndan; Bugünün gereksi ni mleri ni, gel ecek kuĢakl arı n da kendi gereksi ni mleri ni karĢılama ol anakl arı nı elleri nden al madan karĢıla mak ol arak açı kl anmakt adır. ( Kel eĢ ve Har mancı, 1992)
Kl asi k ve en çok kull anılan t anı mı BirleĢ miĢ Milletler t arafı ndan kur ul an Br undtl and Ko mi syonu‟ na aittir. Ko misyonun ( WCED) aynı adlı rapor unda, sürdür ül ebilir geliĢ meyi “ Bugünün i htiyaçl arı nı, gel ecek kuĢakları n kendi i hti yaçl arı nı karĢıl a ma i mkanı na zarar ver meden karĢıla mak” ol arak tarif et mekt edir. ( Tür kiye Çevre Sor unl arı Vakfı, 1991)
Sür dür ül ebilirli k, en geni Ģ anl a mda dünya eko-siste mi ndeki t üm çeĢitlili ği n ve yenil ene mez kaynakl arın gel ecek nesillere aktarılabil mesi i çi n, bugünkü nesli n yenil ene mez kaynak kullanı mını n sı nırlanması ve i nsanı n ekosiste m üzeri ndeki ol umsuz et kileri ni n siste mi n t aĢı ma kapasitesini n üzeri ne çı kmayacak düzeyde t ut ul ması dır. Ör neği n, atmosferi n dengesi ni kor uyabil mesi, i kli msel dengesi zli kl eri n ort adan kal kabil mesi i çin bili m ada ml arı nı n ort ak gör üĢü, at mosfer e sal dı ğı mız sera gazl arı nı n en az %60 düzeyi nde azaltıl ması gerekti ği yönündedir. ( Bart one, 1994) Bu tanı ma göre bir geliĢ meni n sür dür ül ebilir ol abil mesi Ģu 3 öl çüt ü birden sağl a ması na bağlı dır. ( Ayde mir, 1998)
Sosyal; i nsan gereksi ni mleri ni karĢılı yor mu?
Çevresel; doğanı n taĢı ma kapasitel eri ne saygılı mı?
Ekono mi k; mali yet-yarar dengesi içi nde yapıl abilir mi?
Çevre ve enerji sor unları nı n küreselli ği ve çevre duyarlı mi mari ni n, sor unl arı n çözü mündeki r ol ü di kkate alı ndı ğı nda, 21. yüzyıl bil gi t opl umunda, s ür dür ül ebilir yapıl aĢ ma çalıĢ mal arı nda, yukarı da da belirtilen; ekono mi k, sosyal ve çevresel boyut öne çı kmakt adır. Tari hsel süreçt e i nsanoğl u baĢlıca üç devri msel süreçt en geç miĢtir: Ġl ki ve en uzunu t arı m t opl umu hali ne gel erek yerleĢi k düzene geçiĢ, i ki nci endüstri devri mi, sonuncusu da bil gi t opl umuna dönüĢü m ol muĢt ur. Bil gi t opl umu ol manı n
gel ecek nesiller i çi n; günü müzde ve gel ecekt e uygul anabilir, kal kı nmanı n sürek-lili ği ni a maçl ayan yakl aĢı mlar ve modell er geliĢtiril mesi zor unl u hal e gel miĢtir. Bugün, “çevre”, “t opl um” ve “ekono mi ” sür dür ülebilir t opl um yapı sı nı n üç öne mli bil eĢeni dur umundadır. ( ġekil 2. 1) Tü m bu kavra ml arı n arakesiti nde, “akıl cı ve sağlı klı yerleĢi mler” yer al makt adır. (ġekil 2. 2) (Koçhan, 2003)
ġekil 2. 1. Sür dür ül ebilir Topl um Yapı sı ( Koçhan, 2003)
ġekil 2. 2. Ekol oji k ve Sürdür ül ebilir Yerl eĢi m Modeli ( Koçhan, 2003)
Mi mari açı dan sür dür ülebilirli k kavra mı, sür dürül ebilir yapıları n ort aya çı kması nı sağl a mıĢtır. Yapıl ar önceli kl e i ka met eden i nsanl arı n i hti yaçl arı na cevap verebil meli ve kull anı cıları n sağlı ğı na, rahatlı ğı na, veri mine hitap et meli dir. Amaç i Ģl evsel ol arak da huzur ve konf or yarat mak ol malı dır. Yapıl arda enerji kor unu mu sağl anır, açı ğa çı kan fazl a enerji geri kazanılır veya yapı kendi si enerji üretir hale getirilir. Kull anılan mal ze mel erin yararlılı k ö mürl eri ni n uzun ve düzenli bakı m onarı m
Ekono mi Topl u m Çevre Topl u m Çevre Ekono mi Sür dür ül ebi- lirli k Sağlı klı
Adil Veri mli
Çevre
Ekono mi Topl u m Çevresel Sürdürül ebilirli k
- Ekosi st e m büt ünl üğü - Ekol oji k yapay çevre
- Atı kl arı n azaltıl ması ve kontrol ü - Zehirli ha mma dde i çeren ür ünl eri n eli minasyonu
- Geri dönüĢü ml ü mal ze me kull anı mı
Ekono mi k Sürdürül ebilirli k - Sağlı klı büyü me ve kal kı n ma - Az mali yet/ yüksek veri m - Akıl cı kaynak ve enerji kull anı mı
- Sürekli döngü
Sosyal Sürdürül ebilirli k - Kült ürel ki mli k - YaĢa m kalit esi - Ġnsan sağlı ğı ve güvenli ği - Ġsti krar, adal et ve kol ay eriĢilebilirli k
- Özürl ül eri t opl u ma kazandır mak
gör mel eri sayesi nde daha veri mli kull anılabilir özelli ğe sahi p ol mal arı, yani ekono mi k ol mal arı gerekme kt edir. ( Ayaz, 2002a)
Çevre sor unl arı ile birli kt e ort aya çı kmıĢ sürdür ül ebilirli k ifadesi ni n karĢılı ğı, mi marlı kt a, farklı boyutlar da da el e alı narak uygul anabilir. Ör neği n i Ģl evini yitir miĢ yapıl arı uygun bir i Ģl ev ve mi ni mu m müdahal e i le t ekrar yaĢa ma kat mak; böyl ece me vcut yapı st oğunu değerl endir mek, t ari hi ve kült ürel mirası n süreklili ği ni sağl a mak ve ekono mi k olarak kazançlı ol mak gi bi getiriler sağl ayacaktır. Ya da yerel kaynakl arı n kull anıl ması, he m ekono mi k ol arak, he m de mi mari çeĢitlili k ve zengi nli ği n art ması açısından faydalı ol acaktır. (Köksal ve di ğ., 2002)
Bu çerçeve i çi nde sür dür ül ebilir kent pl anl a ma ve yapı t asarı mı birçok açı dan gel eneksel kent pl anl a ma ve yapı t asarı mından ayrılır. ġekil 2. 3‟de görül ebil eceği gi bi sür dür ül ebilir pl anla manı n t e mel il kel eri, çeĢitli yönt e mlerle her t ür doğal kaynak kull anı mını azaltma k, yenil enebilir kaynakl ara önceli k t anı mak, atı kl arı en aza i ndir mek, doğal ve t opl umsal çeĢitlili ği dest ekl e mek ve güçl endirme ktir. Bu il kel er çeĢitli öl çekt eki pl anl a ma ve t asarı m kararl arı nda f ar klı bi çi mlerde hayat a geçirilebilir. ( Ayde mir, 1998)
Sür dür ül ebilir geliĢ me ve pl anl a ma konusunda di ğer t anı mları na bakıl dı ğı nda; Sür dür ül ebilir geliĢ me ve sür dür ül ebilir pl anl ama, bir kaynak ol arak çevreni n t üketil mesi ve yitiril mesi ne öne m ver meden kull anı mına karĢı geliĢtirilen bir pl anl a ma anl ayıĢı dır. Böyl ece bu anl ayıĢ içi nde çevreni n sadece o döne m kull anı cıları nı n i st ek ve gereksi nmel eri ni karĢılayacak; çevrel erden en çok yarar sağl ayacak bi çi mde değil fakat aynı za manda çevresel kaynakl arı n gel ecek kuĢakl ar tarafı ndan da kull anı m hakkı nı gözet en çağdaĢ bir değerl endir medir. Sürdür ül ebi -lirli k i çi n t e mel prensi p, doğal kaynak st okunun, yeni den üreyebil me kapasit esi ni n üzeri nde t üketil me mesi dir. ( Suher, 1997)
ÇevreTeri mleri sözl üğünde verilen t anı mı na göre i se, Ģi mdi ki kuĢakl arı n i hti yaçl arı nı n gel ecek kuĢakl arı n i hti yaçl arı nı t ehli keye at madan karĢıl a ması na ol anak veren ekono mi k büyü me politi kal arı dır. ( Bayra moğl u, 1991)
Sür dür ül ebilirli k kavramı i çerisi nde “kalı cılı k” esastır. Sür dür ül ebilirli ği n ya da kalıcılı ğı n altı nda, değiĢi m süreci ni n var ol ması ve bu değiĢ meye kararlılı ğı n yöneti msel ve di ğer kur ums al örgütle mel erle yerine getiril mesi hedefi yatma kt adır.
ġekil 2. 3. Gel eneksel ve Ekol oji k Pl anl a ma Ġl kel eri ni n KarĢılaĢtırıl ması ( Giritli oğl u ve di ğ., 1984) - ya pı ma l. v e çö pl eri n tek ra r ku ll an ı mı - de ng el en mi Ģ en erj i te mi ni - ku ll an ı m su yunun d oğ ay a ka za nd ır ıl mas ı - ev -b ah çe y ak ın i li Ģk is in in k ur ul mas ı ve op ti mu m ya ra rı n sağ la n ma sı - yö re se l-ke nt se l ik li m - je o m or fo lo ji - ar az i - su k ay na kl arı - fl or a ve f au n a - ha va k ir len m e si ne e tk i - ıs ı ka yı pl ar ın ın e len me si - do ğa l si st e ml er de n ya ra rl an ar ak en erj i el de ed il m es i - ye ni de n ku ll an ı m - do ğa l ka y. v e yö re se l en erj i ka y. du ru m un a b ağ lı o la ar k ye r se ç. v e ar az i ku ll a. y oğ . - ke n di k e n di ne y et er li bi ri ml er ku ru l mas ı - do ğa l çe Ģi tlili ği n ze ng in le Ģt ir il mes i - ek os is te me y en i ya Ģa m me ka nl arı nı n ya Ģa m bi çi ml eri ni n ka tı lm as ı - do ğa l bi yo to p ko Ģu l. b en ze r ko Ģu l. ar an . - gi tti kç e ar tan v e iy il eĢ ti ri le n po ta ns iy el - in sa n ya ra t ma g üc ünün h ar ek et e ge çi ri lm es i - in sa n il iĢ ki le ri ni n yo ğun la Ģt ır ıl mas ı - te k iĢ lev li to pl u ms al ay rı Ģ ma nı n ön len me si - ıs ı ko ru ma a la nl ar ı - gü ne Ģl en me , ay dı nl an ma -m a n z ar a - ya pı ma lz e me si ni n ze mi n ta Ģı ma k ap . - ye ra lt ı su yu nun ü st s ev iy es i - do ğa l pa rk la r-ko ru ma a lan la rı - ul aĢ ı m ve t aĢ ıt gü rü lt üs ün de n ko ru ma - yö re se l ol ma ya n bö lg es el k ay na kl ar da n ya ra rl an ar a k en er ji ih ti yac ın ın ka rĢ ıl an ma sı - bö lg es el v e ül ke se l ha m m ad de ka yn ak la rı ve k ul lan ı mı - ha m m a d d e ni n tek ni k ve ek o no m i k yö nd en d ik ka tl i se çi mi - uz u n a ks la r bo yun c a ha m m a d d e ve en erj i na k. - do na tı m si st e ml eri ni n me rk ez il eĢ ti ri lm es i - ek o n. m er ke zl eri n er iĢ ieb il ir li k ol an ak la rı na b ağ lı ol ar ak s ap tan an ye rl eĢ me y oğun lu ğu - ye rl eĢ me d oku su nun ka de me le nd ir il mes i v e ye rl eĢ me st rü kt ür ü - te k iĢ lev li ku ll an ı m (i Ģl ev se l al an la rı n ay rı lm as ı) - iĢ lev se l bö lg el e me - ek ol oj ik en di Ģe le rl e be li rl i al an la rı n ko ru n ma sı - do ğa l po tan si ye l se rb es t za ma n ve di nl en me i çi n ku ll an ı mı - ai le g el ir in e ba ğl ı ol ar ak k on ut s ağ l. v e bo yu tl an dı rı lm as ı - ko lay k ul lan ı m, ek ono mi kl ik - he r me ka nı n he r me vs i m ku ll an ı mı - ko nu tl ar ın y ap ı el e ma nl arı nı n st an d. - ye rl eĢ me le rd e ra sy on el çö zü m ar an ma sı YERLEġ ME YERĠ- DOĞAL YAPI UYUMU YÖRESEL HAMMADDE VE ENERJĠ KAYNAK KULLANI MI KAPALI DENGELĠ DÖNGÜLER KURUL MASI
DOĞAL VERĠ LERE BAĞLI OLARAK UYGUN YOĞUNLUK SAPTANMASI YERLEġ ME VE YAPI LAġ MA YARDI MI YLA DOĞAL ÇEġĠ TLĠ LĠ ĞĠ N ZENGĠ N. ARTTI RI L. EKOLOJĠ K YERLEġ MELER YOLUYLA DOĞAL POTAN. GĠ TTĠ KÇE ARTTI RI L MASI YERLEġ MELER DÜZENĠ NĠ N DOĞAL VE SOSYAL KOġULLARA UYU MU
DOĞA Ġ ÇĠ NDE DOĞA Ġ LE UYUMLU YERLEġ ME
DOĞAL VERĠ LER VE ARAZĠ KULL. EN Ġ YĠ UYUM DOĞAL ENERJĠ VE HAMMADDE KAYNAKLARI NI N KULLANI MI NDA ÖNCELĠ K DENGELENMĠ ġ ENERJĠ SAĞ. VE KULLANMA VAROLAN DOĞAL KAYNAK VE OLAN. KULLAN. KENDĠ KENDĠ NE YETERLĠ. SAĞLANMASI ÇEġĠ TLĠ LĠ K VE DENGESEL SAĞLAMLI ĞI N KURUL MASI DOĞAL KAYNAKLARI N ETKĠ N YARARLI KULLANI MI MAX. KONF OR VE YAġAM STANDARDI NI N ELDE EDĠ LMESĠ
SAKĠ N VE SAĞLI KLI Ġ SKAN
YÖRESEL HAMMADDE VE ENERJĠ AÇI ĞI NI N GĠ DERĠ LMESĠ BÖLGESEL Ġ ġBÖLÜMÜ VE BÖLGELER ARASI VERĠ MLĠ Ġ LĠ ġKĠ LERĠ N KURUL MASI SOS YAL VE KÜLTÜREL DONATI AÇI SI NDAN DENGELĠ HĠ ZMET HER BĠ R Ġ ġLEVĠ N OPTĠ MUM DURUMA GETĠ RĠ LMESĠ DOĞAL POTANSĠ YELĠ N TAMAML AYI CI NĠ TELĠ KTE KULLANI L MASI EN AZ MALĠ YET KARġI LI ĞI EN ÇOK HĠ ZMET SAĞLAN.
BELĠ RLĠ NORMLAR ÇER. DOĞAL YERLEġ ME YERĠ ETKĠ LENMESĠ NĠ N DĠ KKATE ALI NMASI
KULLANI MA HAZI R BÖLGESEL KAYNAK VE ENERJĠ KULLANI MI NI N BENĠ MSENMESĠ BÖLGESEL DAHA ÜST DÜZEYDEKĠ ULAġI M, ÜRETĠ M VE DONATI OLANAK. BAĞI MLI LI K YERLEġ ME YERĠ NĠ N TEKNĠ K VE EKON. VERĠ LERĠ YLE UYUML U YERLEġĠ M YOĞ. SAĞLAMASI ME KANS AL FONKSĠ YONEL Ġ LĠ ġKĠ LERĠ N KURUL MASI YLA Ġ LGĠ LĠ ÇALI ġ MALAR DOĞAL REZERV ALANLARI NI N KORUNMASI ARTAN Ġ SKAN GEREKSĠ NĠ MĠ NE STANDARTLARI NA MĠ MARĠ UYUM Ġ LE YANI T VERĠ LMESĠ
YERLEġ MELERĠ N EKONOMĠ K VE TEKNĠ K ÖLÇÜTLERE BAĞLI OLARAK YÖNLENDĠ RĠ LMESĠ
G E L E N E K S EL P L A N L A M A ĠL K EL E RĠ E K O L OJ Ġ K PL A N L A M A ĠL K EL E RĠ
Topl umsal di na mi z m gözönüne alı ndı ğı nda ort aya çı kan deği Ģ mel eri n öngör ül mesi, bu deği Ģi mlere hazırlı k ve soyut evrede/ zi hi nsel düzl e mde Ģekillenen hazırlı kl arı n somut prati k eyl e mlere dönüĢebil me süreci, sür dür ül ebilirli k adı altında, uzun döne mli kalıcılı kl ara iĢaret et mekt edir. ( De mir ve Tur ak, 1999)
Yi ne “ …Uzun vadede i nĢa et mek gel ecek içi n i nĢa et mektir ….” yakl aĢı mı sürdür ül ebilir mi marlı ğı özetl e mekt edir. ( Canan, 2002)
1950‟li yıllarda baĢl ayan yeni den uyanı Ģ, mesl eği n özüne ve doğaya yöneliĢ yönünde çabal ara baĢl ayan Mi marlar Topl ul uğu, 1993 yılı ndaki Dünya Mi marl ar Bi rli ği genel kur ul unda alı nan “Sür dürül ebilir Bir Gel ecek Ġçin Bağı mlılı k” kararları ndan sonra ekol oji k mi marlı k çalıĢmal arı yol unda öne mli adı mlar at mıĢtır, Bu bil diri de; “Sür dür ül ebilir bir t oplu mun, doğa ve kült ürü t aĢı yan t üm varlı kl ar i çi n ko-runduğunu, onarıl dı ğı nı ve zengi nl eĢtiril di ği ni n, çeĢitlili ği ol an ve sağlı klı bi r t opl um içi n bir değer ol uĢt urduğunu ve t e mel bir gerek ol duğunu, günü müz t opl u munun çevreyi ci ddi ol arak bozduğunu ve bu t opl umun sürdür ül ebilir ol madı ğı nı; Ekol oji k ol arak t üm doğal çevreyl e, sosyal, kült ürel ve ekono mi k ol arak t üm i nsanlı kl a bağı mlı ol duğu muzu, bu bağı mlılı k bağl a mı nda, sür dür ül ebilirli ği n büt ün t arafl ar arası nda ortaklı k, eĢitli k ve denge gerektirdi ği ni vur gul a mıĢtır. (Irklı, 2002)
2. 1. 2. Sürdürül ebilir Kal kı nmanı n Tari hçesi
Sanayil eĢ meni n t eknol ojik geliĢ mel ere paral el ol arak hı zl andı ğı 20. yüzyılın, 1970 „li yıllara kadar geçen süresi nce, yerel öl çekli çevre sorunl arı nı n kal kı nmanı n doğal ve katlanıl ması gereken sonuçl arı ol duğu yakl aĢı mı esas alı nmıĢtır. Bu yakl aĢı ma göre kal kı nma-çevre i kile mini n varlı ğı kabul edilerek, çevreyi kor umak pahası na kal kı nmadan ödün verilemez düĢüncesi nden hareket edil miĢtir. Bu düĢünceye göre biri nci önceli k kal kı nmaya veril meli, çevre sor unl arı na çözü m i se daha sonra el e alı nmalı dır düĢüncesi nden hareket edil miĢtir. Bu strat eji ye, çevre yöneti minde “t epki ve t edavi ” (react and cure) adı veril mekt edir. ( Özer, 1995)
Tepki ve t edavi strat ejisi ni n bir kal kı nma anl ayıĢı ol arak kabul edil mesi il e çevre sorunl arı göz ar dı edil miĢtir. Çevre sor unl arı, 1960‟lı yılları n sonu ve 1970‟li yıllarda kaygı duyul acak boyutl ara ul aĢ mıĢtır. BaĢl angı çta yerel öl çekli ol dukl arı i çi n f azl a öne msen meyen, nasıl olsa çözü ml enir gözüyl e bakıl an çevre sor unl arı nı n yerel
ol makt an çı kı p ül kel erin sı nırları nı n öt esi ne t aĢ ması ve ort aya çı kan zararl arı n böl gesel öl çekl ere ul aĢ ması bu kaygı nı n baĢlıca sebebi dir. ( Özer, 1995) Bu arada söz konusu çevre sor unl arı nedeni yl e kendi yaĢa m kaliteleri ni n bozul uĢuna t anı k ol an hal k kitlel eri ni n t epki niteli ği ndeki eyl e mleri de 1970‟ den iti baren yerel ol makt an çı kmıĢtır. 22 Ni san 1970‟ deki il k Dünya Günü göst erileri ne 20 mil yon ki Ģi ni n katıl ması, gi derek küreselleĢen çevre sor unl arı il e il gili kaygıl arı n geni Ģ hal k kitleleri ni nasıl hareket e geçirdi ği ort aya kon muĢtur. Di ğer t araftan yi ne bu yıll arda bili m ada ml arı nca, kaynakl arı n aĢırı t üketi mini n ve çevre kirlili kl eri ni n her t ürl ü canlı hayatı nı nasıl t ehdit et mekt e ol duğu hakkı nda t ah mi nl erde bul unul up r aporl ar düzenl enmiĢtir. Artı k çevre sor unl arı nı n çözü ml en mesi konusunun daha f azl a er-telene mez ve göz ar dı edile mez bir dur uma gel di ği açı kça gör ül mekt edir. ( Özer, 1995)
1972 yılı nda t üm dünya ül kel eri il k defa ol arak Bi rleĢ miĢ Mill etler tarafı ndan St ockhol m‟ de konferansı nı n sonucunda, yerel, böl gesel ve küresel her öl çekt eki çevre sor unl arı il e mücadel ede ort akl aĢa çalıĢ malarda bul un maya baĢl a mal arı çevre konusunun büt ün boyut ları yl a kal kı nma il e i ç içiçe düĢünül mesi ni n gereklili ği ni ispatla mıĢl ardır.
Büt ün bu geliĢ mel erden sonra çevre ve kal kı nma iliĢkisi farklı bir boyut kazan mıĢtır. Çevre ve kal kı nma iliĢkisi ni el e al an yeni bir strat eji ul usl ararası kur ul uĢları n karar meti nl eri ne geçiril meye baĢl anmıĢtır, o da t ah mi n ve önl e me (antici pat e and pre-vent)dir. Bu strat eji ye göre çevre sor unl arı ort aya çı kmadan önce t ahmi n edil meli ve önl enmeli dir. ( Özer, 1995).
1987 yılı nda i se BirleĢ miĢ Mill etler Dünya Kal kın ma ve Çevre Ko mi syonu baĢkanı ve Nor veç baĢbakanı Gr o Harl e m Br untl and “ Our Co mmon Fut ure” ( Ortak gel eceği miz) adlı rapor unu ol uĢt urdu. Aynı yılı n Eyl ül ayı nda ozon t abakası nı n i ncel -mesi ni azalt mak i çi n CFC ve HCFC gi bi ozona zararlı maddel eri n kull anı mı nı n sı nırlandırıl ması konul arı, Montreal Pr ot ocol ü‟ünde yer al dı. Haziran 1992‟de Ri o de Janeiro‟daki BirleĢ miĢ Mi ll etler Dünya Kal kı nma ve Çevre Konferansı ol arak tanı mlanan ul usl ararası bul uĢ mada, sür dür ül ebilir geliĢ me‟ ni n i mpl e ment asyonu il e il gili en geni Ģ rapor yayı nl andı. Zirvede dünya li derleri t arafı ndan karbondi oksit e misyon oranl arı nı n düĢür ül mesi, yağ mur orma nl arı nı n kor un ması konusunda güvencel er veril di. Ġngiliz hükü meti 1990 yılı na ait CO2 e mi syonunu 2010 yılı nda %2 0 düĢür me hedefi ni ort aya koydu. ( Wi ggi nt on, Harris, 2002)
GeliĢ me ve çevre sor unl arı nı n nasıl bağdaĢtırılacağı konul arı nı n t artıĢıl dı ğı Ri o zirvesi nden sonra, 2002 Johannesbur g Konferansı‟nda i se; değerli bir doğal kaynak ol an su konusu gündeme ot ur muĢ, zirve yi ne sür dür ül ebilir kal kı nmayl a iliĢki-lendiril miĢtir. ( Canan, 2002)
Sür dür ül ebilirli k fi kri ile il gili belirsizli k ol duğu bazı gör üĢl erce vur gul anma kt adır. Ancak özelli kl e son yıllar da, birçok ül ke bu fi kre hi z met ver mekt e ( Ri o Zirvesi, Ha bit at 2 vb) ve kaynakl arı nı en i yi Ģekil de değerl endir meni n yoll arı nı ara makt adır. KuĢkusuz ki sür dür ül ebilir ĢehirleĢ me ve kaynakları n en i yi Ģekil de kullanıl mal arı içi n ul usl ararası öl çekt en yerl eĢ me öl çeği ne kadar t üm öl çekl er de bir eĢgüdü m sağl anması gerekmekt edir.
2. 1. 3. Çevre, Ekol oji ve Sürdürül ebilirli k ĠliĢkisi
Çevre, yaĢa m i çi nde yer al an iliĢkiler ve yaĢa mı n gerçekl eĢti ği ort a mlar büt ünüdür. Bu büt ünü canlı ve cansı z varlı kl ar ol uĢt urur. Canlı varlı kl arı n/ organiz mal arı n/ yaĢa ml arı i çi ndeki t üm iliĢkileri ni kapsayan ort a m „ canlı çevre‟, yaĢa ml arı nı n ol uĢt uğu ort a mlar ise „cansı z çevre‟ ol arak t anıml anabilir. Cansı z çevre doğal ya da yap ma ol abil mekt edir. He m canlı, he m de cansı z çevre kendi i çl eri ndeki iliĢkil er ve et kileĢi mlerle i Ģl evsel ve t anı mlan mıĢ bir büt ün ol uĢt urdukl arı i çi n bağı msı z siste mler ol arak düĢünülebilir. Canlı ve cansı z siste mler biraraya getiril di ği nde bir siste mler büt ününü, t üm çevreyi kapsayan “çevresiste m/ekosist e mi” ol uĢtur ur. Ġç ve dı Ģ çevresi nde canlı ve cansı z varlı kl arı bul unduran yapı ġekil 2. 4‟de çevresi ndeki ort a mlar, iliĢkiler ve siste ml erle göst eril miĢtir. Ġnsan yaĢa mı nı sosyol oji k, psi kol oji k ve bi yol oji k yapı sı il e sürdür ür. Yapı i se “çevresel” ve “fi zi ksel/ maddesel ” yapı sı yl a var dır. Yapı nı n çevresel yapı sı nı da yapı ür ünl eri ( gereç, parça, bil eĢen, öğe, biri m) ol uĢt urur. ( Tabl o 2. 1) ( Bal anlı, Özt ürk, 1995 )
Çevre kavra mı ndan ekoloji kavra mı na geçiĢ bir ter minol oji değiĢ mesi değildir. Bir anl ayıĢı n deği Ģ mesi dir. Çevre ve ekol oji kavraml arı arası nda çok öneml i i çeri k ve yakl aĢı m f ar klılı kl arı bul un makt adır. Çevr e yaĢayan or gani z mal arı çevr el eyen t ü m dı Ģsal fakt örleri belirtirken, ekol oji yaĢayan or gani z mal arla çevre arası ndaki iliĢki -leri n t anı mlan ması dır. Çevre kavra mı bir dur um ve yapı sapt a maya yöneli ktir. Çevre kavra mı bir dur um ve yapı sapt a maya yöneli ktir. Göreli ol arak durağandır. Buna karĢılı k ekol oji kavramı nda yaĢayan canlılarla çevre arası ndaki iliĢkil er ve et kilenmel er çok yönl ü ve doğr udan ve dol aylı biçi mleri il e yer al makt adır. Ekol oji k
süreçl er di na mi k, sürekli karĢılı klı iliĢkiler doğr ult usunda deği Ģen bir iliĢkil er di zi ni ni kapsa makt adır. (Ar u, 1995)
ġekil 2. 4. Yapı Canlı ve Cansı z Çevre ĠliĢkisi ( Balanlı, Özt ürk, 1995 )
Tabl o 2. 1. Yapı, Çevresel Yapı, Fi zi ksel Yapı ( Balanlı, Özt ürk, 1995 )
Sür dür ül ebilirli k öner mesi ni anl a mak i çi n, doğal ve kur ul u çevrel eri n ekol ojisi ni kavra mak gerek mekt edir. ĠĢt e bu anl ayıĢ ve t asarım et ki nli ği doğr ult usunda ekol oji k öncüll ere uyu ml an ma i hti yacı ekol oji ni n mi marisini ve ekol oji k mi mari yi yaratı yor. Za manda bu an, kuĢkusuz mi mari t asarı mda ekoloji ni n yeri ve i Ģl evi ve bu nedenl e ekol oji k bili nçlili k dünyası nda mi marl arı n ve mi mari ni n öne mi art mıĢtır.
Çevreyi kirlet meyecek, doğaya uyu ml u, t e miz ve yenil enebilir enerji kaynakl arı nı kull anan t asarı mları n hayat a geçiril mesi yl e çevresel sor unl ara yol açan et kenl eri n
Cansı z Canlı
Katı Sı vı Gaz
YAPI
Fi zi ksel Yapı Çevresel Yapı
Ġn
sa
n
Sosyol oji k Yapı Sosyol oji k Et kileĢi m Psi kol oji k Yapı Psi kol oji k Et kileĢi m Bi yol oji k Yapı Bi yol oji k Et kileĢi m
ĠliĢkiler
ort a ml ar CANLI LAR gr up kur u m
SOSYAL ÇEVRE
sist e m
dı Ģ çevre fizi ksel yapı
YAPI Y A P I Ü R Ü N L E R Ġ
CANLI LAR iç çevre
KULLANI CI i nsan hayvan bit ki su hava t oprak CANSI ZLAR iç çevre Y A P I Ü R Ü N L E R Ġ YAPI
fizi ksel yapı
Ġn sa n h a yv a n bi tk i mi kr oo rg an iz ma D O Ğ A L Ç E V R E DO Ğ A L Ç E V R E su h a v a to pr a k YAP MA ÇEVRE yapı yapı ürünl eri CANSI ZLAR ĠliĢkiler ort a ml ar sist e m dı Ģ çevre
azaltıl ması yol unda öneml i adı ml ar atıl makt adır. Bu nedenl erl e ekol oji önceli k ve özelli kl e mi marlı ğı n il gi ve eyl e m al anı geliĢtiricisi dir. Sür dür ül ebilir bir çevre içi n;
Akıl cı, veri mli ve mini mal kaynak t üketi mi,
Geri dönüĢü ml ü mal ze me ve yenil enebilir kaynak kull anı mı,
Enerji st okl arı nı n kor unması, çevre kirlili ği yarat mayan ve yenil enebilir ener-jileri n kullanıl ması,
At ı kl arı n geri kazanıl ması, önkoĢull ar‟dır. ( Koçhan, 2003) 2. 1. 3. 1. Ekol oji
Canlı varlı kl arı n ort a mları yl a ol an iliĢkileri ni i ncel eyen ekol oji, il k kez 1866 yılı nda Al man bi yol ogu Er nst Haeckel t arafı ndan kullanıl mıĢtır. Ekol oji ni n yüzyılı aĢkı n geç miĢi ne karĢı n, di ğer bili m dall arı nı n çevre il e il gilenmesi ol dukça yeni dir. Ekol oji, i nsan ve di ğer canlıları n birbirleri yl e ve çevrel eriyl e ol an iliĢkileri ni n i nceleyen bili m dalı ol arak tanı mlanabilir. ( KıĢl alı oğl u, Ber kes, 1994)
Oxf or d I ngilizce Sözl üğü (i ki nci bası m 1989) ekoloji i çi n i ki t anı m verir. Ġlki t anı mı n bili msel açı kl a ması dır, “ Bit ki ve hayvan ekono misi bili mi; Hayat biçi mleri ve yetiĢti kl eri ort a m ve çevrel eri ne kadar, yaĢayan organi z mal arı n iliĢkileri yl e il gil enen bir bi yol oji dalı”. Ġ ki nci tanı m i se ekol oji ye daha çok, keli meni n nit eli ksel, he m de ni celi ksel ekol oji k sor unları i ma etti ği sosyal, kültürel ve politi k bir i kile m içi nde yer verir. Feno meni n ni celiksel veçhel eri, kirlili k, nüf us, enerji, t aĢı macılık, yerl eĢi m bi yol oji k çeĢitlili ği n yitimi ; nit eli ksel pr obl e mler i se hava, yaĢa m, Ģehirler ve doğal ve yapay çevrel eri n kalitesi sayılabilir. ( Cook, Özkerest eci, 2001)
Ekol oji ni n mekanı ve konusu belirli bir böl gedeki ekosi st e mi n i ncel enmesi dir. Bi r ekosiste m, bili msel t anım ol arak, “özel bir al anda yaĢayan or gani z mal ar ve fi zi ksel çevreden ( bi yoti k ve abi yoti k) ol uĢan ent egre bir ekol oji k biri mi ifade eder. Ekosi st e m, ekol oji k di sipli ni n, ekol oji k çalıĢ mal arı n t e meli ni bi çi mleyen çalı Ģ ma bağl a mı nı t anı mlar. Doğal siste mleri meydana getiren, ekosiste mler, farklı t ür deki or gani z mal arl a, onl arı n cansı z çevrel eri ni n ol uĢt urduğu ve bir büt ün olarak el e alı nabilen biri mlerdir. Tü m ekosi st e mlerde canlı ve cansı z öğel er üç t emel i Ģl evl e birbiri ne bağl anırlar.
a) Enerji akı mı
c) Popul asyon deneti mi: Ekosi st e mdeki canlı öğel eri ol uĢt uran bit ki ve hayvan popul asyonl arı nı n denetimi ol ayı, siste mi n bir bütün ol arak iĢleyiĢi ni sağl ar. Ekol oji bili minde, ekosiste m t eri mi he m bir çalıĢma biri mini ( mekansal, yer, strükt ür ve i Ģl evi yl e) he m de bi r yakl aĢı m ya da kavramı t arif et mek i çi n kullanılır. Bu, mi mari di si pli ndeki i ki iliĢki gör ünü müne karĢılı k gel mekt edir. Biri, yapı nı n ve i nĢaatı n mat eryal süreçl eri yl e ve bunl arı n ekol oji ve sür dürl ebilirli kl e nasıl iliĢkilendirilebileceği il e il gili dir. Di ğeri t asarı m ve onun bir ekol oji k siste m ol arak çevreyl e iliĢkileri bağla mı ndadır. Özetle ekol oji ni n mi marisi “ekoloji k” bir ekosi st e mi n yaratıl ma çabası ol arak t anı mlanabilir. ( Cook, Özkerest eci, 2001)
Doğada var ol an ekosiste ml er de, ekol oji k öğel er birbirleri ni dest ekl edi kleri sürece kararlı bir denge var dır, deği Ģ me yokt ur ve süreklili k gör ül ür. Ġ nsanı n ekosist e me yaptı ğı ol umsuz giriĢiml er, var ol an dengeni n süreklili ği ni boz makt adır. Ġ nsan, çevrede var ol an st ati k dengeyi, kendi yaĢa m gereksi nmel eri ni el de et mek a macı yl a, di na mi k iliĢkiler sist e mine döndürerek, bu dengeni n t opl um yararı na bozul ması na neden ol makt adır. Canlıları n çevrel eri ile bul unduğu iliĢkiler ekol oji k döngül eri n sonucudur ve bu döngül erdeki aksa mal ar i se çevre sor unl arı nı n kaynağı nı ol uĢt ur makt adır. (ġekil 2.5.)( Ayaz, 2002b)
ġekil 2. 5. Ekol oji k Döngül er ( Ayaz, 2002b)
Sür dür ül ebilirli k konusu, ekol oji k sor unl ar açısından mi mari al ana i ndiril di ği nde, yapıl aĢ ma süreci ni n çevre üzeri ndeki et kilerini n anl aĢıl ması öne mli bi r konu
ol makt adır. Bu et kileri azaltan, çevre sor unl arı na duyarlı t asarı m kriterleri ni n sayı sı çok fazl a, bu nedenl e de önceli kli ol anl arı n seçi mi zor ol makt adır. Ayrı ca kri-terlerdeki önceli kl er t oplu ml arı n kült ür sevi yel erine, böl gel eri n çeĢitli özelli kl eri ne ve za mana göre farklılı klar göst erebil mekt edir.
Tabl o 2. 2. Ekol oji k Mi mari Ġçi n Genel Değerl endir me Esasları ( Cook, Özkerest eci, 2001)
EKOLOJĠ K MĠ MARĠ Ġ ÇĠ N GENEL DEĞERLENDĠ RME ESASLARI
S Ü R D ÜR Ü L E M E Z BaĢarısı zlı k Öne mli nokt al ar BaĢarı S Ü R D ÜR Ü L E BĠ LĠ R
Ġt hal mal ze mel er Mal ze meni n yüksek enerji içeri ği
Ye nil ene meyen mal ze me Geri dönüĢt ür ül e meyen mal ze me
Toksi k mal ze me
Mal ze mel er
Yerli mal ze mel er Mal ze mel eni n düĢük enerji içeri ği
Ye nil enebil en mal ze me Geri dönüĢt ür ül ebilen mal ze me
Toksi k ol mayan mal ze me Veri mli t oprakl ara zarar verir
Besi nl ere zarar verir Besi n ürete mez VahĢi hayat a zarar verir Veri mlili ği yüksek arazileri kullanır
Ar azi Kull anı mı
Veri mli toprakl arı kor ur Besi nl ere zarar ver mez Kendi besi ni ni üretir
VahĢi hayatı kor ur Veri mlili ği düĢük arazileri kullanır Yüksek mi kt arda enerji kullanır
Ki rliliğe sebep ol ur Kent sel tarı mı hesaba kat maz
Ho moj en bi na ti pl eri Açı k alanl ara izi n ver mez Ġnsanl arı n yaĢa m orta mları na zarar verir
GüneĢ ve rüzgar eriĢi mine izi n ver mez
Kent sel bağl a m
DüĢ ük mikt arda enerji kullanır Ki rliliğe izi n ver mez Kent sel tarı mı kapsar Far klı bi na ti pleri Her za man açı k alanl arı kor ur Ġnsanl arı n yaĢa m orta mları nı kor ur
GüneĢ ve rüzgarı içi ne alır Te mi z suya zarar verir
Yağ mur suyunu israf eder Çöpl er hi çbir Ģekil de süzül mez
Suyu çok uzakt an sağl ar
Su
Te mi z suya hiçbir zararı yokt ur Ya mur suyunu depol ar ve kullanır
Atı k suyu kullanır Süz me yönt e mi ni kullanır Suyu yerel i mkanl ar içi nde çözer Ki rli suyu değerlendir mez
So mut enerji kullanıl maz Katı çöpl eri değerlendir mez
Çöpl er
Ki rli kuyu iĢleyi p yeni den kullanır So mut enerji yi iĢleyi p yeni den kullanır
Katı çöpl eri iĢler ve yeni den kull anır Te mi z havaya zarar verir
Isı kirliliği ne sebep ol ur Ġçeri deki havayı kirletir
Ha va
Te mi z hava yaratır Isı kirliliği nden sakı nır Ġçeri deki havayı te mizl er
GüneĢ enerjsii ni değerlendir mez Bi nanı n ter mik pot ansi yeli ni
değerlendir mez Çöpün enerjisi ni kullan maz
Rüzgar enerjisi ni israf eder Bi yokütleyi harcar Gün ıĢı ğı na öne m ver mez Haval andır maya öne m ver mez
Enerji
GüneĢ enerjisi ni kullanır Yapıları n ter mik pot ansi yeli ni kullanır
Çöpen enerjisi ni kullanır Rüzgar enerjisi ni kullanır Bi yokütl eyi kull anır Gün ıĢı ğı nı kullanır Haval andır ma kullanır Mi cr o-i kli mi düzenl er Mi cr o-i kli mi abartır
Sessizli ği bozar Katılı mcı değil dir Sı k sı k onarı ma i hti yaç duyar Bağı mlılık yaratıcı ve köl eleĢtirici dir
Doğaya yanıt ver mez Deği Ģi me açı k değil dir Kült üre yanıt ol maz
Sor unl ara yanıt verebil me gücü
Sessizli k yaratır katılı mcı dır Kendi kendi ni onarır Aydı nl atıcı ve özgür bırakı cı dır
Doğaya yanıt verir Deği Ģi me açı ktır Kült üre yanıt verir
Ancak bu kriterler i çinde enerji kor unu mu her dur umda vazgeçil eme yen bir önceli ktir. Çünkü yapılaĢ manı n her safhası nda ve kull anı m sırasında enerji t üketil mekt e ve bu nedenle de, çevreye et kisi en çok bu yolla ol makt adır.
Bu geliĢ meni n kaçı nıl maz sonucu ol arak mi marlık al anı nda haki m s öyl e m ve eyl e m izl encesi ekol oji dir. Dünya mi marlı ğı nı n t e mel konusu bil gi ve eyl e m al anı da artı k “ekol oji k mi marlı k”tır. (Irklı, 2003) Bununl a birli kt e mi marlı kt a son za manl ar da sı klı kl a duyduğu muz “ Eco t ech” t eknol ojisi, i çi ne al an ekol oji k ve kült ürel konul ara vur gu yapan, ger ek yer el, gerekse özel yaĢa mı daha canlı hal e getir meyi öneren bi r teknol oji dir. ( Özgen, EĢsiz, 2001)
Varlı kl ar t arafı ndan değiĢtiril mesi ol anaklı ol mayan doğa yasal arı il e barıĢı k ve uyu ml u, koz mi k sist e min pozitif et kileri nden yararlanma yüzdesi yüksek, negatif et kileri nden de et kilenme yüzdesi düĢük üreti mler yap mak ol an ve her yeni üreti mi n bir anl a mda yaĢa msal etki nli ği n kaynağı ol an eko-siste me müdahal e et mek ol duğu fi kri nden hareketl e, yapı üreti mleri ni n ol abil di ği nce dahil ol abilecek, hatta kat kı sağl ayabilicek veya en azı ndan negatif t esirde bul un mayacak Ģekil de yapıl ması gerekti ği fi kri özelli kl e “Eco- Tech” dünya gör üĢüne sahi p bazı mi marl arca sor gu-lanmakt a ve bu bağl a mda düĢün-fi kir-aksi yon egzersi zl eri yapıl makt adır. Akıllı bi na ol arak da nit el endirebil eceği mi z bu bi nal ar modellenirken bili min önderliği nde, t ek-nol oji yar dı mı ve kontrol ü il e ekol oji k verilere dayalı pasif aydı nlat ma ve i kli mlendir me sist e mleri, ayrı ntıları titizli kl e uygul anmakt a, gerekti ği nde de deği Ģi me ol anak sağl ayacak nit eli kt e t asarlanarak bi nanı n kull anı m ömr ü uzun öngör ül mekt e, bi nanı n yaĢa mı sona er di ği nde de yeni den t üketimi mü mkün
ol abilecek mal ze mel er ve buna ol anak veren yapı m yönt e mleri kull anıl makt adır. ( Özgen, EĢsi z, 2001)
2. 1. 3. 2. Çevre Tasarı m Yakl aĢı mları
Günü müzde çevr eye iliĢki n t asarı m yakl aĢı mlarını dört baĢlı k altı nda t oplayabiliri z. ( Tekeli, 1995)
Çevre kor umacı
Kaynak yöneti mci
Eko- geliĢ meci
Deri n ekol oji tasarı m düĢüncel eri dir.
Çevre Koru macı Tasarı m Yakl aĢı mı: Çevre kor umacı t asarı m yaklaĢı mı da ekono mi k geliĢ meci yakl aĢı m gi bi t e mel de i nsan mer kezli bir t ut u mdur. Bu t asarı m yakl aĢı mını n mantı ğı çok sadedir. Ekono mi k siste mi n var ol an mantı ğı ve kalı pl arı içi nde üreti m ve t üketimi n sür mesi ve yaĢa m bi çi mleri konusunda her hangi bir el eĢtiri getiril me mekt e, sadece üreti m ve t üketim et ki nli kl eri ni n çevreye ver di ği zararları önl e meye yöneli k bir t asarı m yakl aĢı mı getiril miĢtir. Çevre kor u macı tasarı m yakl aĢı mını n Ekono mi k GeliĢ meci Tasarı m yakl aĢı mından en öne mli far kı genel de doğal kaynakl arı n özel de f osil esaslı enerji rezervl eri ni n yenil ene mez ve sı nırlı ol duğunun kabul edil mesi dir. ( Tekeli, 1995)
Kaynak Yöneti mci Yakl aĢı m: Çevre kor umacı t asarı m yakl aĢı mını n ekono mi k geliĢ meci yakl aĢı mı t e mel de sor gul a madan getirdi ği kı sa eri mli çözü m arayıĢları, enerji ve çevr e sor unl arına iliĢki n uzun eri mli kaygıl ara yanıt ver mekt en uzak kal mıĢ ve il gili kesi mlerce çeĢitli açılardan el eĢtiril miĢtir. Bu t epkil eri n ve el eĢtirileri n yer al dı ğı ul usl ararası pl atforml ar dan Br undl and Ko misyonunun Ort ak Gel eceği miz Ra-por u, Düyanı n Dur u mu Topl antısı, ve Habit at Kentl er Bi rli ği zirvesi, çevre ve enerji sorunl arı na iliĢki n ol arak, kaynak yöneti mci yakl aĢı m ol arak adl andırılan yeni bir çi zgi yi belirle miĢtir. Kaynak yöneti mci yakl aĢı mın dayandı ğı, bu pl atfor mlar da vur gul anan çok öne mli bir sapt a ma, var ol an geliĢme bi çi mi ni n gel ecek kuĢakl ara ait çevre kaynakl arı nı t üketme kt e ol duğudur.
Bu açı dan günü müz i nsanl arı nı n gel ecek kuĢakl ara karĢı ol an soru ml ul ukl arı vur gul anmakt adır. Bu soruml ul uk, sür dür ül ebilir kal kı nma ve sür dür ül ebilir t asarı m
