Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi

---!.A!:..Ul.:,··.,-,T,,-!i1!!.r.!!!ki!.Iy.!!.!atL!A~r..!!oa;z!stJ.!!.r.!!!m~a!llla.l.lnuEi:.l.n~stil!l·t~U.i!!Sn~D~e~rgiO!is!:!!i,-,S~a!.Iy,,-,J1~3:....E!il.r!.!z~u~ru~m~19:..!9~9

-=-269-MALAZGiRT SAVA~I'NAKATILAN TURK BEYLERiNDEN

SUNDUKBEY

Dr. Siileyman TULUCU'

'lindigi iizere, Malazgirt Sava~l Be Anadolu'nun nihai olarak Turkler

arafmdan fethinden once, bu bolgeye Tilrkmen beyleri tarafindan

muteaddit akmlaryapllml~trrl.Bu akmlarm Malazgirt zaferine onemlim~ude zemin

hazrrladlgl muhakkaktrr. Yuce Sultan Alp Arslan 26 Agustos 1071 ylh Cuma gOnii

kendi hayatl gibi TUrk ve islam tarihinde de d6ntlm noktasl olan Malazgirt Meydan

Muharebesi'ne giri~ti ve kuvvet azhgml giderecek mahirane bir taktik kullandl.

Sava~ esnasmda Bizans'm Balkanlar'dan getirdigi Uz (Oguz) ve Pe~eneklerden

hazrrlanml~ suvari kuvvetleri derhal rrkda~lan olan Sel~uklular tarafma geytile? Husule gelen sarsmtl iizerine, Bizanshlann zuliimlerine ugrayan Ermeniler de kaytllar. imparator IV. Romanos Diogenes'in ordusu tam anlamlyla bozguna ugradl;

kendisi de Turklerin eline esirdti~tU3. Tarihin bu buyiik zaferi ile Alp Arslan TUrk,

islam ve hatta dunya tarihinde neticeleri ~ok buyilk olan bir donilm noktasmm

kahramam oldu4•

• Atatiirk Dniversitesi ilahiyat FakUltesi 6gretim Dyesi.

I Bu akmlar hakkmda bk. Milkrimin Halil Yinanc, Turkiye TariM, Sel~ukJular Devri, I Anadolu 'nun Fethi, istanbul 1944, s. 35-57; ibrahim Kafesoglu, Dogu Anadolu'ya tlk

Seicukiu Akml (1015-1021) ve Tarihi Ehemmiyeti, Fuad KoprUlii Armagam, istanbul 1953, s. 259-274; Mehmet Altay Koymen, Anadolu'nun Fethi, Diyanet i$leri Ba$kanizgl Dergisi 1961, Ankara 1962, s. 90-100; a.mlf.,Sel~ukluDevri Turk TariM, Ankara 1963, s. 240-255;

C. Cahen, Osmanhlardan Once Anadolu'da TurkJer, cev. Yl1dlz Moran, istanbul 1979, s. 82-87; a.mlf., Tiirklerin Anadolu ya ilk Giri$i (Xl Yiizyllm Ikinci Yarm), Cev. Y!l§ar YOcel-Bahaeddin Yediyl1dlz, Ankara 1992; Ali Sevim, Anadolu 'nun Fethi, Sel~ukJular Donemi

(BQ$langl~tan1086ya Kadar), Ankara 1988, s. 19-38.

2 Osman Turan, TiirkJer Anadolu'da, istanbul 1973, s. 39; L. Rasonyi, Tarihte Tiirkluk, 2. baskl, Ankara 1988, s. 164;kr~. Salim Koca, Dandanakan'dan Malazgird'e, Giresun 1997, s.147.

3 I~m Demirkent, Mikhail Psellos 'un Khronographia'sl, Ankara 1992, s. 229; G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Cev. Fikret I~lltan, Ankara 1981, s. 319; M.V. Levcenko, Kurulu$undan flkll~lnaKadar Bizans Tarihi, Cev. Maide Selen, istanbul 1999,

s.197.

4 Osman Turan, Turk CihQn Hiikimiyeti Mefkuresi TariM, istanbul 1969, I, 192; Hamit Z.

Ko~ay, Malazgird'de Bulu~anlar, TM, XVII (1972), s. 69; ~. bir de C. Cahen,

Osmanillardan Once Anadolu'da Turkler, s. 46-47. MalazgirtSava~1 hakkmda bk. M. H. Yinanc, a.g.e., s. 68-80; ibrahim Kafesoglu, Malazgirt Muharebesi,

lA,

VII, 242-248; amlf., Malazgirt Meydan Muharebesi, Atatiirk Universitesi 1958-1959 Ogretim fill Halk KonferanslanI. Ankara 1959, s. 15-25, a.mlf., Sel~uklu Tarihi, istanbul 1972, s. 45-61;

...".S....T.:..U""I""Uc",Uo.:.:-",M""a",la""zg"."irt""""",Sa""v""a""SIc.:'o""a...,K""a=.:.tI""la""o...T"-,u,,,,·r..::k,-,oB""e'-"yl"'e....,ri.::.od""e""o""'S""u"'o""du"'k"",B"'e""y'-

-,270-istanbul'un fethi gibi Turk ve diinya tarihinde onemli bir yeri olan

Malazgirt

Sava~l'na bir~ok

ileri gelen Turk (Tilrkmen) beylerinin katIldlklarl

muhakkaktrr. Bu konuda bir

ar~trrma

yazlSl

ne~reden

merhum Prof. Dr. Faruk

Silmer, kesinlikle

sava~a

kattlan ve katIlmasl muhtemel olan

~u

beylerin isimlerini

verir

5.

Gevher-ayin, Sav-tegin, Ay-tegin, Sandak,

Af~in,

Dimlac-oglu Muhammed,

Arslan-ta~,

Dudu-oglu, Bmk (?)-oglu (

J.:!..>!~'

),

Dani~mend,

Saltuk, Artuk,

Mengticilk, yavh, yavuldur (yaka), Tutak (Tutuk), Kapar

6.

M.A. Koymen, a.g.m., Diyaneti~leri Ba~kanllglDergisi 1961, s. 89-122; a.mlf., Selt;uklu

Devri Turk Tarihi, s. 264-267; a.mlf., islam Afi:lSmdan Malazgirt Meydan Muharebesi, DD, "Alp Arslan SaYlsl", c.X, saYI 110-111 (Temmuz-Agustos 1971), s. 217-223; a.mlf.,

Alparslanve Zamam, istanbul 1972, s. 40-75; Osman Turan, Selr;uklular Tarihi ve

Turk-islam Medeniyeti, 2.baskl, istanbul 1969, s. 134·144; a.mJf., Selt;uklular Zamanmda

Tiirkiye, istanbul 1971, s. 21·37; Selahattin Karatamu, Turk Silahll Kuvvetleri Tarihi, IJ'nci

Cilt Eki, Malazgirt Meydan Muharebesi (26 Agustos 1071), Ankara 1970; Semavi Eyice,

MalazgirtSava~lm Kaybeden IV. Romanos Diogenes, Ankara 1971, s. 33-62; Mevdfidi,

Selr;uklular Tarihi, 1, Urducudan fi:ev. Ali Genceli, istanbul 1971, s. 237-250; Malazgirt

Zajerive Alp Arslan, 2. baskl, istanbul, 1971; Faruk SOmer-Ali Sevim, islam Kaynaklarma

Gore MalazgirtSava~l(Metinlerve (:evirileri), Ankara 1971; Ali Sevim, Malazgirt Meydan

Savag Ankara 1971; a.mlf., Malazgirt Meydan Sava~lve SonUr;larl, Malazgirt Armagam, Ankara 1972, s. 219-229; a.mlf., Anadolu 'nun Fethi, Selr;uklular Donemi (Ba~langlr;tan

l086'ya Kadar), s. 58-76; Erdogan Merr;il, Tiirkr;e Selr;ukname'ye Gore MalazgirtSava~l, TED,II (1971), s. 17-49; C.Cahen, islam Kaynaklarma Gore MalazgirtSava~l,r;ev. Zeynep Kerman, TM, XVII (1972), s. 77-100; Feridun Dirimtekin, Selr;uklularm Anadolu'da Yerle~melerini ve Geli~melerini Saglayan iki Zafer, Malazgirt Armagam, s. 231-250; SOleyman TtilOcli, 914.YI1donOmO Dolaylsiyle Malazgirt Meydan Sava~l (26 Agustos

1071),DD,c. XXI, sayl3 (Temmuz-Agustos 1985), s. 27-37; a.mlf., EndtiliislU Bir A.1imin MalazgirtSav~l'naDair Yazdlklarl, EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler, c. 1, saYI 3 (Kaslm 1998), s. 11-17: GUlr;in <;andarhoglu, Malazgirt Meydan Muharebesi, 26 Agustos

1071, TK, XXXVIII436 (Agustos 1999), s. 19-24. Malazgirt Sav~l hakkmda yazllml~ kaynak ve yazllar ir;in bk. Selr;uklu Tarihi, Alparslan ve Malazgirt Bibllyografyasl, Ankara 1971, tiir.yer., bilhassa s. 65-71.

5Faruk Siimer, MalazgirdSava~InaKatllan TUrk Beyleri, SAD, IV (1975), s. 197-207. Kimi tarihr;ilere gore bu listede yer alan isimlerinokunu~uve saylSl farkhhk gostermektedir. Bu konuda bk. M.H.Yinanr;, a.g.e., s. 73-74; ibrahim Kafesoglu, Malazgirt Muharebesi, iA, VII, 245; a.mlf., Selr;uklu Tarihi, s. 55; Osman Turan, Selr;uklular Tarihi ve Turk- islam

Medeniyeti, s. 135-136;kr~. a.mlf., Selr;uklular Zamamnda Tiirkiye, s. 25-26; Selahattin Karatamu, a.g.e., s. 132; Faruk SUmer-Ali Sevim, a.g.e., Giri~,s. XVII-XVIII; Ali Sevim,

Malazgirt MeydanSava~l, s. 66; a.mlf., Malazgirt Meydan Sav~lve SonUr;larl, Malazgirt

Armagam, s. 224; a.mlf., Anadolu 'nun Fethi, Selr;uklular Donemi (B~langlr;tan 1086'ya Kadar), s. 58-59; Ali Sevim-Y~ar YUcel, Tiirkiye Tarihi, Fetih, Selr;uklu ve Beylikler

Donemi,Ankara 1989, s. 66.

6Malazgirt Sav~1'na katI1an ve katllmasl muhtemel olan TUrk beylerinin toplu ve ayn ayn olarak hal terciimeleri ir;in bk. Biyografilerle Selr;uklular Tarihi, ibnii'l-Adim,

Bugyetii't-taleb

fi

Tarihi Haleb (Ser;meler), I<eviri, notlar ve ~lklamalar: Ali Sevim, Ankara 1982, s. 25-27, 62-71; Ali Sevim, BugyctU't-talebfi Tarihi Haleb'e Gore Emir Ak-Sungur, TAD,

-..!.A~•.!<O...T.!..li!!!·r!..!kiOlJ·YtJlai.!..t2A!Jra~s~n.!.!rm~a~l~an~EO!!n~sti~·tli""·,,-,sU,-,D!<:e,,,rg...is,-i""'S"'aY...I ....l:<.3...E~r""zu....r""u....m'-1""99"'9;<...

-271-Sav~ Oncesi Anadolu'da ve Suriye'de Onemli yararhklarda

bulundugundan7, Malazgirt Sava~l'na kat'i olarak katJldlgml ifade edebilecegimiz

beylerden biri de Sunduk8'tur.

IV/6-7 (1966), s. 101-125; a.mlf., Bizans'm Durduramadlgl Biiytik Tilrk Komuta11l Bekr;ioglu Af~in, Turk Dili, LV/433 (Ocak 1988), s. 1-6; a.mlf., Anadolu Fatihi Kutalml~oglu Suleyma~ah,Ankara 1990; a.mlf., Onlu Selryuklu Komutanlan, Ahin, AtSlZ,

Artuk ve Aksungur, Ankara 1990; Erdogan Merr;il, Emir Savtegin, TED, VI (Ekim 1975), s. 63-74; Faruk Silmer, a.g.m., SAD, IV (1975), s. 197-207; a.mlf., Selr;uklular Devrinde Tiirk Beyleri, I-Uvak Oglu AtsIZ, TDA, saYI 4 (Agustos 1986), s. 133-144; a.mlf., Selr;uklular Devrinde TUrk Beyleri, IV-Ak Sunkur Kasimild-Devle, TDA, saYI 45 (Aralik 1986), s. 1-4; a.mlf., Selr;uklular Devrinde TUrk Beyleri (V), TDA, saYI 61 (Agustos 1989), s. 9-18; a.mlf., Turk Devletleri Tarihinde $ahls Adlan I-II, istanbul 1999; Siileyman Tiiliicii, MalazgirtSav~maKatJlan TUrk Beylerinden: Gevher-iiyin ve Sav-tegin, TDA, saYI 39 (AralIk 1985), s. 253·259; a.mlf., MalazgirtSava~ma i~tirakEden Tiirk Beyleri ve Hal Tercilmeleri, A OiFD, 7 (1986), s. 291-334; a.mlf., Malazgirt Sav~I'na Katllan Turk Beylerinden:ArtukBey, MK, saYI 87 (Agustos 1991), s. 22-24; Ibrahim Artuk, Artuk Beg, Ankara 1988; keza bk. DiA, Ei (ing.), iA,TA (i1gili maddeler).

7C.Cahen, a.g.m., TM, XVII (1972), s. 90.

S Bizans (Zamouch: Mesel!l bk. [M. Attaleiates), Les Turcs au Moyen-Age,

Textes-Byzantins, Fq:evXavier Jacob, Ankara 1990, s. 12, kr~. Sencer Divitr;ioglu, Oguz'dan

Selryuklu 'ya, istanbul 1994, s. 10 1, dipnot 1; Samukh: Mesela bk. Niketas Khoniates,

Historia (Ionnes ve Manuel Komnenos Devirleri),r;ev. FikretI~Jltan,Ankara 1995, s. 20) ve Ermeni (Sabuk: Kr~. M.H.Yinanr;, a.g.e., s. 51, 54; Samukh: Meselli bk. Urfall Mateos

Vekayi-mimesi (952-lJ36) ve Papaz Grigor'un Zeyli (IJ36-lJ62), ~ev. Hrant D. Andreasyan, Ankara 1962, s. 110) kaynaklarmda Samuk/Samukh ~eklinde ger;en TUrk emirinin Sunduk (veya Saltuk) Bey olmasl kuvvetle muhtemeldir (MeseHl bk. Osman Turan, Selryuklular Tarihi ve Turk-islam Medeniyeti, s. 109, 135; Ali Sevim, On/u Se/ryuk/u

Komutan/an, Ahin, AtSlZ, Artuk ve Aksungur, s. 5; Ali Sevim-Erdogan Merr;il, Se/ryuklu

Dev/et/eri Tarihi, Siyaset, Te:jki/at ve Ku/tur, Ankara 1995, s. 38; ve Ali Sevim'in diger eserleri).

Bu ismin (Sunduk) islam kaynaklarmda "Sandak" (J1..ll...c)yazill~1ile ilk ger;tigi yer, Imadilddin el-Kiitib el-isfahlini (01. 597/1201)'nin Nusretu '/-Fitre ve Usretu '/-Fltre adll tarihidir (bk. RamazanSe~en, 'imad aI-Din al-Klitib a1-lsfahiini'nin Eserlerindeki Anadolu Tarihi ile ilgili Bahisler, SAD, III (1971), s. 254). Bu~ekildeki yazJlI~, bize, adl ger;en eserin el-Bundari (01. 642/1244) tarafmdan yapJlan muhtasarl (Zubdetu 'n-Nusre ve

Nuhbetu'l-Usre=Tarihu Dev/eti

Ali

Se/cuk)Heul~ml~ bulunmaktadlr (bk. el-Bundari, Tarihu Devleti

ali Se/cuk, Beymt 1400/1980, s. 40; TUrkr;e r;evirisi: Irak ve Horasan Se/ryuklu/an Tarihi, trc. Klvameddin Burslan, istanbul 1943, s. 38; Faruk Silmer-Ali Sevim, a.g.e., mm., s. 16, r;ev. s. 19). Burada,"-d~" ekiyleyapJlml~ "Sand~" (slk olmayan, geni~,ince) kelimesini zikretmemizde fayda vardlr (bk. Willi Bang Kaup, Berlin'deki Macar Enstitusunden

Turk%ji Mektup/an(1925-1934),~ev.Sinasi Tekin, Erzumm 1980, s. 63).

Bu isim, "Sanduk" (meseld bk. M.H.Yinan~, a.g.e., s. 72, 73; ibrahim Kafesoglu,

Sultan Meliktjah Devrinde Buyiik Se/ryuklu imparator/ugu, istanbul 1953, s. 40, 49, 54 v.b.; M.A. Koymen, Se/ryuk/u Devri Turk Tarihi, s. 260, 261, 262; Osman Turan, a.g.e., s. 109, 124, 135; a.mlf., Dogu Anado/u Turk Dev/et/eri Tarihi, lstanbul 1973, s. 5; C.E.Bosworth,

islam Dev/et/eri Tarihi, ~ev. E.Mer~il-M.ip~irli, istanbul 1980, s. 270; "Sandak" (meselii bk. C.Cahen, a.g.m., TM, XVII (1972), s. 90-91; Faruk SUmer, Oguz/ar (Turkmen/er),

~S:=....'T~U~I~iic:...!iJ!.!.·:~M~a"-"la,.,Z!!",,,,-jr--,-t""Sa",v",a""SI,-,'n""a,-,Ka~tJ"",la"-,n:=....T~U"-,r-"k,-"B",e,""yl""e,-,ri""nd,.,e,,,,,n,-"S,-"u""n~du~k"-B",,,e"-Jy,--

~-272-Sultan Tugrul'un Anadolu'yu terk etmesinden soma onun emriyle bu

bOlgede Sel~uklu kumandanlarmm yonettigi kuvvetler, istila ve fetih hareketlerine

devam ettiler. Bu ciimleden olarak, beraberinde kalabahk bir Ttirkmen kuvveti oldugu halde, Azerbaycan ve Anadolu smrr boylanna gelen Cagn Bey'in oglu

Yakuti, Anadolu'ya akmlaraba~lad!. Yakuti'nin emirlerinden olan Sabuk (Samukh;

Sunduk veya Saltuk olabilir.) 1057 Ylhnda, Dog.. Anadolu'ya stirekli ve ba~arJll

akmlar yapt!. Kendisine kar~1gonderilen Bizans generali Nikephoros Bryennios'un

Tarihleri-Boy Te~kilatl-Destanlarz, 2.baskl, Ankara 1972, s. 133; a.mlf., a.g.m., SAD, IV (1975), s. 202; Faruk Siimer-Ali Sevim,a.g.e.,~ev.,s. 19) ve "Sundak" (bk. E.Honigmann,

Bizans Devletinin Dogu Smtrl, trc. Fikret I~lltan, istanbul 1970, s. 120) ~ekillerinde de yazlllp okunabilmektedir. Ali Sevim (Suriye Selquklularz I (Fetihten Tutu~'un Olumune Kadar), Ankara 1965, s. 34, dipnot 71; a.mlf.,Suriye ve Filistin Selquklularz Tarihi, Ankara 1983, s. 48, dipnot 65), "Sunduk" diye okumakta ve bu hususta~unlarlyazmaktadlr: "Sun-("sunmak"tan) ile fiilden isim yapma eki olan -duk'tan(kr~. Vecihe Hatiboglu, Turkqenin Ekleri, Ankara 1974, s. 65) meydana gelen Sunduk (J..l.L.o), "takdimedilmi~, sunulmu~", be1ki de dunyaya gelmesi ile Tann tarafmdan anne ve babaya "hediye olarak sunulmu~" anlamma gelmektedir." Osman Turan(Dogu Anadolu Turk Devletleri Tarihl: s. 5, dipnot 4) ise, bu kelimeyi "Sanduk" ~eklindekaydetmekte ve ~u a~!klamaYI yapmaktadlr: "Sanduk

ad!Arap~ad!r ve~ahiS ismi olarak mevcut degildir. Araplarm ilk duyup "Sanduk"~eklinde

kaydettikleri bu adm "Saltuk"tan bozulma oldugu anl~lllyor." ibnii'I-Adim (ll\. 66011262)'in eserinde (Zubdetii'l-Haleb min Tarfhi Haleb, n~r. Sami ed-Dehhiin, Dim~k 1954, II, 25) ise, belki

n~ir

tarafmdan

(J~) ~eklinde,

sadece "daI" harfine titre verilerek

yazIlm!~t1r. Maamafih, kelimeyi "Sanduk", "Sunduk" ve "Sundak" ~ekillerinde de

okuyabiliriz. Kanaatimizce "Sunduk" Tiirk~e olup, "sun-" (takdim etmek, sunrnak, uzatmak; uzanmak; saldlrmak, hamle etmek, Meum etmek, bk. Tarama Sazliigu V, Ankara 1971, s. 3577, 3580, 3582) ktikiinden gelmekte ve "Tann'ya, velilercsunulmu~"(bk. Faruk Sumer, Turk Devletleri Tarihinde Sahls Adlarz, II, 669) anlamm! ifade etmektedir. Aym vezindeba~kamasdarlardan meydanagetirilmi~bazl adlarm da mevcut oldugunu biliyoruz: Salduk (Saltuk), Tapduk ("bulduk" anlammda), Bulduk, Doyduk, Durduk, Duyduk (kr~. Faruk Siimer, Saltuklular, SAD, 1lI (1971), s. 395). Dilimizde aym yaplda te~kil edilmi~ Begendik, Giivendik, inand!k, Sevindik gibi ~ah!S (bk. Halit Ongan, Ankara'mn jki Numaralt Ser'iye Sicili, Ankara, 1974, bk. "Dizin" (s. 181); Yilmaz Kurt, Adana SancagmdaKi~iAdlarl, TAD, XV/26 (1990-1991), s. 174, 175, 178,200,202,208,214, 215,217,226,241,244; Aydil Eml,Sarlalarla, SUrlerle, Turkulerle ve Tarihf 6rneklerle AdlarzmlZ, 2.baskt, Ankara 1992, s. XXIV, XXIX, XXX, XXXV, 82, 119, 173,352,364; Faruk SOmer,a.g.e., I, 252, 272, 313, 384, II, 627, 668-669, 671, 709, 733, 740, 764, 765, 766) ve yer adlarma (bk. Tuncer GUlensoy,Turkqe Yer Adlarl Ktlavuzu, Ankara 1995, s. 6, 8, 17, 24, 26, 42, 44,47) rasthyoruz. Diger taraftan, bir kaynakta, "SundUk" ( ~..u....o Arap~a olup, "sandlk, kutu" anlammda, bk. F. Steingass, A Learner's Arabic-English Dictionary, Beyrut 1989, s. 594; Hans Wehr, A Dictionary of Modern Written Arabic,

edJ.Milton Cowan, Beyrut 1980, s. 526) bi~iminde yazllan ve XILyiizyilda Suriye'deki

~eyzer'dehOkiim siiren Miinktzlardan birinin memltlkii olan bir~!SadlIll gilrtiyoruz (bk.

Osame b. Miinklz, Kitdbii 'l-hibar, n~r. PhKHitti, Princeton 1930, s. 142; Silleyman Tiiliicii, a.g.m.,A(jjFD,7 (1986), s. 306; Faruk Siimer,a.g.e.,II, 668-669).

---!:.A!:..U~-'-"l!..!'ui!.·r.!!;ki!.I.Y!!.Jatw:A~ra~S'l!tlLlr.!!!mi!!oal~a!..!n~El.!!ni2:sti~·t~lls~1l,-!D~e~rg~i~si....::S.:.!!a'-toYlwl..:3~E~r",z.!!!ur,-"u!.!!mLl~9~99~

--::-273-~abalan, Sabuk'un harekatlm durdurrnaya yeterli olamadl ve bu TUrk emiriyle

yaptlgl bUtiin~arpl~malarda yenilgiye ugramaktan kurtulamOOl9•

Prens Yakuti, 1059 yI1mda da, Sultan TugTul'un buyruguyla beraberinde Horasan Salan, Kapar (Emu--i Kebir olabilir.), Ermeni kaynaklarmdaki imlfuHyla

Kicacic ve yine Sabuk (Samuk) OOhSel~uklu emu-leri oldugu haldelO, sOnni Abbasi

hilafetine bagh olmalan sebebiyle siyah sancaklarllta~lyan Sel~ukluordusuyla Van

GOlil'nUn kuzeyinden Anadolu topraklarma girdi. Horasan Salan, Urfa'YIku~attlise

del2alamadl. Emir Sabuk ise Sivas ve kalesini kolayca elege~irdil3.

Sel~ukluimparator!ugu'nun ileri gelen emu-lerinden olan Sunduk et-TUrki,

461-6211069-70 ylhndaBek~i-ogluAf~in, Ahmed~ah, DemIe~-ogluMuhammed v.s.

gibi Unlil Tiirkmen beyleri ile birlikte Anadolu'da istiia ve fetihlerde bulunmakta

idi14• Kendisinden daha once Kuzey Suriye'ye gelip buralara akmlarda bulunmu~

olanAf~ingibi, Sunduk Bey de buyrugu altmdaki kalabahk Tiirkmen athlarlyla gaza

yapmakta oldugu Anadolu'dan 462/1069 ylh ba~larmda Kuzey Suriye'ye

gelmi~tirI5. Kurlu ve maiyetindeki Tilrkmen beylerinin kumandalarl altmdaki

Navekiyyel6 TUrkmenlerinin daha gilneyde Filistin'de ve Dima~k yorelerinde

fetihlerde bulunup Sel~uklulara tiibi bir TUrkmen beyligi kurrna yolunda

faaliyetlerde bulunduklarl srralarda, Mirdas-ogullarl Emirliginin yonetiminde

bulunan Haleb bolgesine giren Emir Sunduk'un kuvvetleri kuzeyden gUneye dogTu

Haleb'e bagh Urtik (ArtikI7), Cezr koyleriyle Ma'arretii'-Nu'man ve daha giineyde

Kefert§'b, Harna, Humus ve Rafeniyye yorelerine kadar olan yerieri yagIDa

akmianna ugratml~tIr. KI~l Sureye'de ge~irenSunduk, EmU- Mahmud'dan deger!i

9 Ali Sevim, Suriye ve Filistin Selquklulan Tarihi, s. 19; a.mlf., Anadolu 'nun Fethi,

Se!<;uklular Donemi (Ba~langu;tan 1086'ya Kadar), s. 35; a.mlf., Anadolu Fatihi

Kutalml~oglu Siileyma~ah, s. 5; AliSevim-Y~arYUcel, a.g.e., s. 7.

10Kr~. Urfah Mateos Vekayi-namesi (952-JJ36) ve Papaz Grigor'un Zeyli (JJ36-JJ62), s. 110; M.H. Yinan~, a.g.e., s. 54; Claude Cahen, Tiirlderin Anadolu 'ya ilk Gin!;i, (Xl

YiiZYllm ikinci Yarzsl), s. 17.

II Osman Turan, Se!<;uldular Tarihi ve Turk-islam Medeniyeti, s. 109.

12M.A.Koymen, Se!<;uldu Devri Turk Tarihi, s. 254-255.

13Ali Sevim, Suriye ve Filistin Selquldularz Tarihi, s. 19; a.mlf., Anadolu 'nun Fethi,

Selr;:uldular Donemi (Ba$langlr;:tan 1086'ya Kadar), s. 36; a.mIf., Van Glllii BoIgesinde Sel~ukluFetihIeri veSonu~laTl, TKA, Prof. Dr, Ahrnet Temir'e Annagan, XXX/1·2 (1992), s. 230; Ali Sevim-ErdoganMer~il,a.g.e., s. 38.

14Kr~. Osman Turan, a.g.e., s. 124. 15Kr~.M.H.Yinan~,a.g.e., s. 67.

16Bu ismin nasI! okunacagl meselesi iizerindegeni~bilgi i~in bk. AhmedAtc~, Yabgulular Meselesi, Belleten, XXIX/115 (Temmuz 1965), s. 517-525; Ali Sevim, Navekiyye TUrkmenleri Sorunu, Erdem, Aydm SayIlI Ozel SaYlsl-II, c.9, saYl 26 (Eyliil 1996), s.789-792.

----28....T!.!ii~I!!lllc~II~:~M!ol!aAiilla~zgli£i~rt",,8~av.:.la!2SIl."'D~awKa~tJ!.!!la~DwTuU!J,.rk"-,!!B~ey~le~r!-"in"",d:!:.!eD!.!8~u!.!!n",,,d~uk~B~e ...y

~-274-hediyeler aldlktan soma kuvvetleriyle birlikte 1070 ylh ortalarmda Anadolu'da

yeniden harekata devam etmek iizere, Suriye'denaynlml~trrI8.

Sunduk Bey, Malazgirt Sav~l oneesi, ordusu ile Ahliit'a dogru ilerleyen

Sultan Alp Arslan'rn oneil kuvvetleri kumandam bulunuyordu. 0,kar~llarmdaAhlat

muhafiz kuvvetlerinin bulundugunu sanan, Traehaniotes kumandasmdaki 20.000

ki~ilik oneil Bizans kuvvetlerine anI bir baskm yaptl19

. imparator Romanos

Diogenes, Errneni Vesilakes (Basilakes) kumandasmda tekrar yardImel kuvvetleri gl>nderdiyse de, bizzat Sultan'm geldigini l>grenen Trachaniotes Malatya'ya dogru

kal;tl. Vine ayn bir yardlmcl kuvvetinba~mdabulunan Bizans kumandam Bryennios

yaralandl. Vasilakes ise Sunduk'un eline esirdU~tU(4 Zilkade 463/3 Agustos 1071).

Esir edilen ve bumu kopan kumandan, ordunun oniinde ta~man bUyiik bir hal;la

birlilcte acele Bagdad'a sevk etmesi il;in NizamU'I-Miilk'e gonderildi20. Bl>ylece

Malazgirt Meydan Sava~l'ndan once yapllan Selyuklu-Bizans l>ncU sava~lan,

Selyuklu kuvvetleri tarafmdankazanllml~ oldu21•

Bu TUrk beyi hakkmda bilinen son haberlerden biri, onun SultanMelik~ah

tarafindan 470/1 077' de Suriye melikligine gMderilen TiicOddevle Tutu~'un

emrindeki beyler (Bekyi-oglu Af~in, Demlel;-oglu Muhammed, Dudu-oglu,

Bmk-oglu v.s.) arasmda22bulundugudur3.

Sultan Mel~ah, HaziraniTemmuz 1083 yllmda Fahriiddevle b. Cehlr'i

Diyarbekir bolgesi hiikimligine atadl. Aynea, Gevher-aYIn, Altun-tak Humar-ta~,

TUr~ek, Artuk, <;okUrmU~, Malazgirt ve Mu~ emiri Sunduk, Demlel;-oglu Muhammed, <;ubuk, Ayaz gibi degerli Sell;uklu emir ve kumandanlarl kendisine

yardImlagorevlendirildile~4.

Gerek Tutu~'un hakimiyeti devresinde gerekse ondan soma Gtlney Dogu

Anadolu bolgesinde birl;ok TUrk beyliklerikurulmu~tur.Bunlar arasmda Ahlat-Van

18ibnu'I-Adim,a.g.e., II, 16; Ali Sevim,Suriye Selr;uklulartJ(Fetihten Tutlq'un 6/Umune Kadar),s.34-35; a.mIE,Suriyeve Filistin Selr;uklulart Tarihi, s.48-49;kr~.Osman Turan, a.g.e.,s. 124;E.Honigmann,a.g.e.,s. 120.

19Kr~. Faruk Snmer,Selr;uklular Devrinde Dogu Anadolu'da Turk Beylikleri, Ankara 1990, s. 52.

20Bk. vekr~.Ramazan$e~en, a.g.m.,SAD,III(1971), s. 254; el-Bundfui, Tarihu Devleti Ali Selcuk, s. 40-41; ibnii'I-Adim,a.g.e., II, 25; C. Cahen, a.g.m., TM,XVII (1972), s. 90-91; M.A. Koymen, ag.m., Diyanet i#eri Ba~kanllglDergisi 1961, s. 107; a.mlf., Selr;uk/u Devri Turk TariM, s.266; a.mlf.,A/pars/an ve Zaman!, s. 50; Osman Turan,a.g.e., s.135.

21 Ali Sevim, Malazgirt Meydan Savag s. 62·63; a.mlE,Anadolu 'nun Fethi, Selr;uklular Donemi(Ba~langl(:tan1086'ya Kadar),s.57-58.

22ibnU'I-Adim,a.g.e.,II,56; Ali Sevim,Suriyeve Fi/istin Selr;uklularl Tarihi, s.91-92.

23Faruk Siimer, MalazgirdSav~tna Kat11an Turk Beyleri,SAD, IV(1975), s. 202-203; a.mlf., Turk Devletleri Tarihinde $ahlS Adlarl,II,669.

24 Ali Sevim, Suriye ve Filistin Selr;uklu Tarihi, s. 112-113; a.mIE, Anadolu'nun Fethi, Se/r;uklular Donemi (B~langl~tan l086'ya Kadar), s. 100-101; a.mlf., Onlu Selr;uklu Komutanlarl, Afiin, AtSlZ, Artukve Aksungur, s.60.

--!.A.:!o.!.!u:.:....T..!.Q~r!..!:ki~·yU!a~taA~ras!!lU!tI!L!rm~aJ!!!a!.!n..!Ei!!!n~sti~·t~Q~sQ.!.oD~el<.!rg..lO!l!isLi .2S~ayI.!J..!13L..!EiU.rz40:u!!!ri..!!ui.!!mLl!..l99~9

---=-275-bOlgesinde kurulan Sandak-oguUan (daha soma

AhHit~ahlar)

BeyIigini

2S

de

zikretmemiz gerekir.

---"'S.'-'T....Ii""'IIi...c"'Ii-'-':M=81""azg...,irtc.w.:S""av""a...,SI...'o""8...:.Ka=tl"'18"'-o...T""'-ii..,rk...,B..,el:.1v.."le"'ri...od""e.."n'-"S=-=u""od""u""k'-"Be~y

-2.76-KIsaltmalar

AOiFD DD DiA El(1ng.) iA MK SAD TA TAD TDA TED TK TKA TM

Ataturk Oniversitesi i/ahiyat Faku/tesi Dergisi, Erzurwn. Diyanet Dergisi,Ankara.

Turkiye Diyanet Valifi is/am Ansik/opedisi, 1-, istanbul 1988-. The Encyclopaedia oils/am, New Edition, 1-, Leiden1960-. is/am Ansik/opedisi, I-XIII, istanbul 1940-1988.

Mil/i Kultur, Ankara.

Se/(:uk/uAra~tlrma/anDergisi, Ankara.

TurkAnsik/opedisi, I-XXXIII, Ankara 1943-1986. Tarih Ara:jtlrma/an Dergisi,Ankara.

Turk Dunyasl ArQ:jtlrma/an, istanbul. Tarih Enstitusu Dergisi,istanbul. Turk Ku/tiiru, Ankara.

Turk Ku/turu Ara:jtlrma/an, Ankara. Turkiyat Mecmuasl, istanbul.